P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz KRA ŚNICZYN (826) Warszawa 2011 Autorzy: plansza A: Andrzej Stoi ński *, Barbara Pra Ŝak *, Dariusz Wieczorek * plansza B: Paweł Kwecko **, Jerzy Miecznik **, Krystyna Wojciechowska*** Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska ** Redaktor regionalny planszy A: Albin Zdanowski ** Redaktor regionalny planszy B: Joanna Szyborska-Kaszycka ** Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka ** * GEOCONSULT Sp. z o.o., ul. Mielczarskiego 139/143, 25-611 Kielce ** Pa ństwowy Instytut Geologiczny-Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa *** Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2011 2 Spis tre ści I. Wst ęp (A. Stoi ński, D. Wieczorek) .......................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (A. Stoi ński, D. Wieczorek) ............................ 4 III. Budowa geologiczna (A. Stoi ński, D. Wieczorek) ................................................................ 6 IV. Zło Ŝa kopalin (A. Stoi ński, D. Wieczorek) ........................................................................... 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (A. Stoi ński, D. Wieczorek) .......................................... 11 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (A. Stoi ński, D. Wieczorek) .................... 11 VII. Warunki wodne (A. Stoi ński, D. Wieczorek) .................................................................... 14 1. Wody powierzchniowe............................................................................................. 14 2. Wody podziemne...................................................................................................... 15 VIII. Geochemia środowiska.................................................................................................... 17 1. Gleby (P. Kwecko) .................................................................................................... 17 2. Pierwiastki promieniotwórcze (J. Miecznik) ............................................................ 20 IX. Składowanie odpadów (K. Wojciechowska) ...................................................................... 22 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (A. Stoi ński, D. Wieczorek) .............................................. 27 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (B. Pra Ŝak) ....................................................................... 28 XII. Zabytki kultury (B. Pra Ŝak) .............................................................................................. 33 XIII. Podsumowanie (A. Stoi ński, D. Wieczorek, K. Wojciechowska)..................................... 35 XIV. Literatura......................................................................................................................... 37 I. Wst ęp Arkusz Kra śniczyn (826) Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MG śP) zo- stał wykonany w GEOCONSULT Sp. z o.o. z Kielc (plansza A), Pa ństwowym Instytucie Geologicznym-Pa ństwowym Instytucie Badawczym z Warszawy (plansza B – warstwa geo- chemia środowiska), oraz w Przedsi ębiorstwie Geologicznym POLGEOL SA z Warszawy (plansza B – warstwa składowanie odpadów). Arkusz wykonano zgodnie z „Instrukcj ą opra- cowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000” (Instrukcja..., 2005). Przy jego opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Kra śniczyn Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, w skali 1:50 000 (MGGP), wykonanym w 2005 roku w SEGI-AT Sp. z o.o. z Warszawy (Krogulec, Wierchowiec, 2005). Mapa geo środowiskowa Polski w skali 1:50 000 jest kartograficznym odwzorowaniem informacji dotycz ących wyst ępowania kopalin i gospodarczego ich wykorzystania, na tle wy- branych elementów: hydrogeologii, geologii in Ŝynierskiej oraz ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Składa si ę ona z dwóch plansz – plansza A zawiera zaktualizowane tre ści Mapy geologiczno-gospodarczej Polski uzupełnione o system NATURA 2000, a plansza B nowe tre ści dotycz ące zagro Ŝeń powierzchni ziemi w tym geochemii środowiska i składowa- nia odpadów. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i ad- ministracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowa- niach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Materiały do wykonania mapy zebrano w Urz ędzie Marszałkowskim Województwa Lubelskiego w Lublinie, Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Lublinie, starostwach powiatowych w Krasnymstawie, Chełmie i Zamo ściu, w urz ędach gmin: Kra śniczyn, Skier- bieszów, Siennica Ró Ŝana, Leśniowice, Wojsławice, Grabowiec, Krasnystaw, Izbica, Stary Zamo ść , w Centralnym Archiwum Geologicznym w Warszawie, Instytucie Uprawy NawoŜe- nia i Gleboznawstwa w Puławach oraz u uŜytkowników złó Ŝ. Zebrane informacje uzupełnio- no zwiadem terenowym przeprowadzonym w pa ździerniku 2010 roku. 3 Informacje dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opracowanych dla potrzeb komputerowej bazy danych o zło Ŝach i wyst ąpieniach kopalin. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Kra śniczyn poło Ŝony jest mi ędzy 50º50’ a 51º00’ szeroko ści geogra- ficznej północnej oraz mi ędzy 23º15’ a 23º30’ długo ści geograficznej wschodniej. Admini- stracyjnie obszar ten nale Ŝy do województwa lubelskiego i obejmuje cz ęś ciowo powiat za- mojski (gminy: Stary Zamo ść , Skierbieszów, Grabowiec), krasnostawski (gminy: Kra śniczyn, Siennica Ró Ŝana i Krasnystaw) oraz chełmski (gminy Le śniowice i Wojsławice). Zgodnie z podziałem Kondrackiego (2002), omawiany obszar poło Ŝony jest w obr ębie mezoregionu Działy Grabowieckie będącego cz ęś ci ą makroregionu Wy Ŝyny Lubelskiej (fig. 1). Działy Grabowieckie zbudowane są z odpornych na wietrzenie górnokredowych opok, tworz ących równole Ŝnikowe garby (najcz ęś ciej przykryte lessami), poprzecinane niewielkimi dolinami rzek Siennicy, Wojsławki, Wolicy, Horodyski i innych, oraz mniejszymi rozci ęcia- mi erozyjnymi (Harasimiuk, 1975). Powierzchnia terenu jest urozmaicona, najwy Ŝszy punkt (306,5 m n.p.m.) poło Ŝony jest na północny zachód od miejscowo ści Majdan Tucz ępski, natomiast obszary najni Ŝej poło Ŝone znajduj ą si ę w dnie doliny Wojsławki w okolicy Surhowa (186,5 m n.p.m.). Znaczn ą cz ęść powierzchni opisywanego arkusza pokrywaj ą lessy i utwory lessopodobne o średniej mi ąŜ- szo ści wynosz ącej 10–15 m. Charakterystycznym elementem rze źby terenu s ą w ąwozy (o długo ści do 2 km) wyci ęte w osadach lessowych o stromych lub urwistych zboczach si ęga- jących wysoko ści ponad 20 m. Równiny torfowe wyst ępuj ą powszechnie w dnach dolin Horodyski, Wojsławki oraz Wolicy. Najwi ększe torfowisko połoŜone jest w kotlinie Pliskowa, jest ono poł ączone z tor- fowiskami w dolinie Horodyski. Obszar arkusza znajduje si ę w lubelsko-zamojskim regionie klimatycznym. Średnia roczna suma opadów wynosi około 550 mm, z czego 2/3 to opady półrocza letniego. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 7,2 °C. Zimy s ą do ść ostre, ale pokrywa śnie Ŝna jest niewielka i nietrwała (opady śniegu nale Ŝą do najni Ŝszych w Polsce). Ma tu miejsce wysokie parowanie terenowe osi ągaj ące 510 mm/rok, co zwi ązane jest z wysokim promieniowaniem całkowitym (390 kJ/cm 2), zaliczanym do najwy Ŝszego w Polsce (Wo ś, 1999). 4 W 845.31 ie p 845.32 Chełm 845.33 rz l da U Krasnystaw 343.17 343.18 Wojsławka Kra śniczyn Wojsławice 851.11 Wo lica Ł a b uń ka 343.19 Zamo ść 851.12 05 10 15 20 km 1 2 Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Kra śniczyn na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granica prowincji, 2 – granica mezoregionu Prowincja: Wy Ŝyny Polskie (34) Podprowincja: Wy Ŝyna Lubelsko-Lwowska (343) Mezoregiony makroregionu Wy Ŝyna Lubelska (343.1): 343.17 – Wyniosło ść Giełczewska, 343.18 – Działy Grabowieckie, 343.19 – Padół Zamojski; Prowincja: Ni Ŝ Wschodniobałtycko-Białoruski (84) Podprowincja: Polesie (845) Mezoregiony makroregionu Polesie Woły ńskie (845.3): 845.31 – Obni Ŝenie Dorohuckie, 845.32 – Pagóry Chełmskie, 845.33 – Obni Ŝenie Dubie ńskie; Prowincja: Wy Ŝyny Ukrai ńskie (85) Podprowincja: Wy Ŝyna Woły ńsko-Podolska (851) Mezoregiony makroregionu Wy Ŝyna Woły ńska (851.1): 851.11 – Grz ęda Horodelska, 851.12 – Kotlina Hrubieszowska Arkusz Kra śniczyn obejmuje teren typowo rolniczy. Przewa Ŝaj ą grunty orne, stosunko- wo mały udział maj ą ł ąki wyst ępuj ące w dolinach rzecznych. Lasy zajmuj ą około 20% po- wierzchni arkusza. Gleby chronione, w postaci ró Ŝnej wielko ści kompleksów, wyst ępuj ą na całym obszarze arkusza. Gleby klas I–III stanowi ą około 50% powierzchni areału wykorzy- stywanego rolniczo, natomiast klas IVa–IVb nast ępne około 15%. Tylko około 2–3% zajmują 5 obszary z glebami najni Ŝszych klas V–VI. Gleby wyst ępuj ące na obszarze arkusza stwarzają wi ęc korzystne