Anno 15 Distribuzione gratuita in: Mensile di attualità e cultura italo-albanese Albania, Australia, Numero 2 Belgio, Canada, Germania, Direttore editoriale: Hasan Aliaj Grecia, Francia, Italia, Aprile 2017 Stati Uniti e Svizera San Dana è un santo martire originario della città di Valona, in Albania Di ANTONIO BIASCO a se in patria pare difficile poter rintracciare riferimenti Malla sua storia e al suo culto, questi si rivelano ben vivi e radicati sull’altra sponda del Canale d’Otranto, in Salento. Qui un piccolo paese, poco più di duecento abitanti, è dedicato al Santo di Valona. Come una missione da adempiere: essere testimone e custode DODONA della memoria del Santo. Il nome del paesino è quello del Di LEONIDA NDRENIKA manza nell’età primitiva; Fu conside- Santo, che ne è anche il protettore. Al rato negli ultimi tempi come uno dei Santo sono intitolati la parrocchia, la ittà dell’Epiro, famosa per il tre oracoli più insigni, da noverarsi chiesa, un altare, la piazza del paese. Csuo oracolo di Giove; Una delle con gli altri due più venerati, quello Il 16 gennaio il Santo è ricordato con sedi dei Pelasgi, e quindi il Giove di Delfo e quello di Giove Ammone l’annuale festa patronale, celebrata dodoneo era divinità pelasgica, il nella Libia (2). sempre con grande devozione cui miracolo aveva somma rino- (segue a pagina 8) e ripetuta in estate, nella prima San Dana domenica d’agosto, con un più ricco programma civile. La festa, preceduta • Acquaformosa - Firmosa (CS) da una novena di preparazione, dopo la celebrazione della messa solenne Lettera dalla Diaspora • San Benedetto Ullano - Shën Benedhiti (CS) con panegirico sulla vita del Santo, Onorevole Sig. Edi Rama, Primo Ministro della Repubblica di Albania • Caraffa di Catanzaro - Garafa (CZ) culmina con la processione della statua Onorevole Sig. Dritan Leli, Sindaco della Città di Valona di San Dana per le vie del paese, con (segue a pagina 17) Noi immigrati Albanesi originari della città di Valona, considerandoci da sempre la partecipazione delle autorità civili parte integrante della nostra città, anche se attualmente non viviamo lì, ma che e religiose. Il corteo è accompagnato NË KËTË NUMËR DO TË LEXONI: dalla banda musicale e si conclude con in nessun modo ci siamo mai distaccati dalle nostre radici, dal luogo dove siamo lo spettacolo dei fuochi pirotecnici. nati e cresciuti, restando sempre attivi e legati nel nostro spirito, fisicamente e mentalmente, desideriamo esprimere un nostro parere che ha a che fare con il Gjuha e Orakullit të Dodonës ishte ilirishtja Etimologji: Emathia L’edizione estiva della festa si - Mathedoni - Maqedoni-a Ilirët e (pa)harruar Aventura evropiane arricchisce della presenza delle santo “San Dana” (DANATO) originario della nostra bella città Valona. luminarie, con la loro gioiosa atmosfera (segue a pagina 3) që i shndërroi shqiptarët në grekë Ciceroni, një azilant politik në di luci e colori, e di uno spettacolo di brigjet shqiptare Albanopoli, historia e qytetit të Albanëve, e shkuara musica leggera che allieta la serata, San Dana e dintorni in una ricerca di Antonio Biasco dhe e tashmja Kronika e eksodeve dhe vendbanimet arbëreshe në nella piazza del paese, fino ad oltre la mezzanotte. L’occasione della festa vede Shenjtori nga Vlora, një fshat me emrin prej tij në Itali Itali 1272-1278 Dyzet shekuj të Sicilisë pellazge – Trinakria Gratë anche il rientro e la partecipazione dei katoliket të Shkodrës ishin femrat e para shqiptare që luajtën në teatër tanti concittadini emigrati in varie località Shën Danakti është një shenjt martir me origjinë nga Apolonia e Jonit Një dhelpër zbuloi qytetin antik të Apolonisë del nord Italia o all’estero. Thethi, parajsa mbi tokë… Trekëndëshi i lidhjes natyrore pellazg- (segue a pagina 12) qyteti i Vlorës, në Shqipëri (segue a pagina 12,13) ilir-arbër Enigma e prijësit shqiptar, për të cilin historia nuk ka asnjë rresht Flasim albanese apo parliamo italisht? Albanopoli, Albania: la terra degli antichi Illiri historia e qytetit të Albanëve, e shkuara dhe e tashmja Pse ky bust u vodh në 1997? Të injoruar, por jo të dorëzuar Parisi, pikëtakimi i Di SANDRO CARANZANO shkrimtarëve dhe artistëve shqiptarë Prof. Em. Dr. Pavli Haxhillazi një prej leksikografëve më të shquar shqiptarë Krenarë dhe qaramanë PIRRO, RE DELL’EPIRO utti conoscono il nome di Pirro, proverbiale per il valore Familja Sulkuqi, një shembull i rrallë i kulturës elbasanase Tdelle imprese condotte ma anche per l’inconcludenza delle molteplici vittorie conquistate sul campo. Pirro apparteneva alla tribù dei Molossi, una popolazione parlante un dialetto greco (reputato barbaro e incomprensibile dagli ateniesi del tempo di Pericle), che diede vita ad un regno consistente a NJË LEGJENDË NGA partire dal V sec a.C. nella ragione a cavallo tra l’Albania meridionale e l’Epiro greco. I Molossi riconoscevano nel ÇAMËRIA-THESPROTIA proprio lignaggio un’origine troiana, riconducendo la nascita del loro capostipite, Molosso, all’unione tra Neottolemo (il Nga Fahri DAHRI figlio di Achille) e Andromaca (la vedova di Ettore); secondo la tradizione, dopo una serie di peripezie, i due avevano fissato ë jug, matanë kufirit me Sh- la propria residenza proprio nella cittadina di Butrinto (nel sud Nqipërinë, ndodhet një krahinë dell’attuale Albania). Questa versione del mito, non altrove e cila në lashtësi quhej Thesproti, attestata, fu probabilmente elaborata a tavolino in età classica ndërsa në mesjetë e deri vonë quhet su impulso dai sovrani molossi, che desideravano accrescere Pirro, re dell’Epiro Çamëri. Ajo laget nga perëndimi il proprio prestigio. Il racconto venne ripreso da Euripide prej Detit Jon, nga veriu rrethohet nell’Andromaca, e il celebre drammaturgo fu invitato nella Plutarco – nelle Vite parallele – fornisce molti particolari me malet e Konispolit, nga lindja città di Passaron per sovrintendere alla messa in scena della gustosi su Pirro, un generale che guidava i soldati indossando mbrohet me malet e Sulit, dhe nga tragedia. La dinastia dei Molossi viene anche detta «eacide», il caratteristico elmo ornato da due corna di capra. Bandito jugu mbyllet me Gjirin e Artës. Kjo sulla base del fatto che i suoi sovrani si reputavano discendenti dalla patria in gioventù, Pirro era andato a cercare fortuna krahinë ështe vendlindja ime. dal progenitore di Achille, Eaco. presso importanti eserciti ellenistici. (segue a pagina 6) (Lexoni në faqen 24) cmyk Antichità Anno 15 n.2 Aprile 2017 pagina 2 Gjuha e Orakullit të Dodonës ishte ilirishtja Nga Dr. NELSON R. ÇABEJ ORAKULLI I DODONËS Orakulli natyror i Dodonës, i përfaqësuar nga një lis i lashtë, ka ekzistuar që nga mijëv- jeçari II p.e.s. Ai përmëndet për herë të parë në shekullin VIII në Iliadë, ku Homeri flet për një Dodonë pellazgjike. Historiani britanik N.G.L. Hammond (1907-2001), autori i librit më të njohur për Epirin, thotë: “Si një qendër e jetës baritore, nga tradita dhe pozicioni, Dodona ishte tërheqëse për grupet ba- ritore që shtriheshin deri në malin Skardus (rraf- shlarta e Sharrit në Kosovë)…Dodona ishte një qendër fetare dhe orakullare kryesisht për fiset e veriut dhe vetëm nga gjysma e dytë e shekullit VII p.e.s. ajo filloi të tërhiqte fiset jugore…”. Do të ishte e tepërt të shpjegohej se fiset ve- riore që vizitonin fillimisht Dodonën ishin ilire, ndërsa ato jugore që filluan ta vizitonin më vonë, ishin fise greke. Pas shekullit VII p.e.s. orakulli i famshëm epirot u përfshi edhe në trashëgiminë fetare të grekëve të lashtë. Më vonë, me pushti- min romak të Epirit e të Ballkanit, Dodonau bë pjesë integrale e besimit romak. Madje Ciceroni tregon se Senati i Romës . “Për çështje me rëndësi të madhe, gjithnjë mer- rte këshillat e orakullit të Delfit ose të Jupiter Hammonit ose të Dodonës”. Midis shekujve II dhe IV të erës sonë, roma- kët aty bënë ndërtime të shumta, duke përfshirë kthimin e teatrit të Dodonës në arenë, ndërsa një bashkësi (koinon) vendase epirote ngriti dhe një shtatore të Livias, gruas së perandorit ro- mak August. Vendosja e shtatores në afërsi të drejtpërdrejtë me lisin orakullar është parë si tregues i besueshëm se adhurimi i lisit orakullar epirot, qysh në shekullin I p.e.s., ishte bërë kult perandorak në Romë. Është e vërtetë se grekët e quanin atë Homeri dhe Hesiodi. Lisi orakul- thuhet se etolët nuk përfillën ligjet e luftës Sipas Strabonit, fillimisht në orakull shër- e lashtë, pas shekullit VII p.e.s., filluan t’i bënin lar i Dodonës, ishte një ndërbotë ku kufizohe- e të paqes, por në të dyja rastet vepruan benin priftërinj dhe të paktën pas shekul- dhurata orakullit të Dodonës, por të dhënat shin dhe shkriheshin në një të vetme tokësorja, në kundërshtim me zakonet dhe parimet e lit IV, ata u zëvëndësuan nga priftëresha. arkeologjike tregojnë se dhuratat nga ilirët në “Nëna Tokë” e ilirëve e simbolizuar në rrënjët njerëzimit”. Priftërinjtë e orakullit quheshin tomoroura/ veri të Epirit për atë orakull nuk kanë munguar. e lisit, me perëndinë e tyre më të lartë qiello- Por epirotët dhe Filipi V i Maqedonisë e tomouroi (τομούρους). Këtë fjalë Strabo- Ndër dhuruesit e famshëm ilirë të orakullit re, me “Zeusin” iliro-epirot, emri original i të rindërtuan shpejt Dodonën dhe mbreti maqe- ni e përktheu në greqisht “tomarofilakë” është mbreti i taulantëve, Glauku. Një dhuratë cilit, Dei paturos, fatmirësisht, është përjetësu- don, i mbështetur nga forca ilire, u hakmor (τομαροφύλακας), që do të thotë “roje të To- tjetër e mirënjohur ka ardhur nga një territor ar në Leksikon-in e leksikografit më të madh të kundër grekëve për shkatërrimin e Dodonës dhe morit”, por ai lë hapur edhe mundësinë që më i largët ilir, nga vendi i ardianëve. Ky është lashtësisë, Hesikut të Aleksandrisë. Në Dodonë Diumit (një tjetër qendër fetare në Maqedoni), ajo të përkthehet edhe si themistë (θέμιστας) një fragment i një mbrojtëseje të këmbës me kjo vajzë mbretërore kaone, kjo nënë Terezë e duke plaçkitur dhe shkatërruar Thermiumin, “të urtë, orakullarë”.