105. YILINDA ÇANAKKALE MUHAREBELERİNE BAKIŞ © T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI ÇANAKKALE SAVAŞLARI GELİBOLU TARİHİ ALAN BAŞKANLIĞI 3692 Çanakkale Savaşları Kitapları Dizisi ISBN: 978-975-17-4793-8 Editör Katkı Sunanlar Barış BORLAT Eda Karaca Burhan SAYILIR Gökşen Özen Gülper Ulusoy Editör Yardımcısı Kübra Beşkonaklıoğlu Aslıhan KERVAN Nevim Arıkan Serhat Kahyaoğlu Yayına Hazırlayan Utkan Emre Er Redaktör Yasemin BİRTANE Birinci Baskı 500 adet Ankara, 2020 Tasarım ve Baskı Kapak Fotoğrafı Miralay Mustafa Kemal (ATATÜRK) 5846 sayılı Kanun’dan doğan tüm hakları (tasarım, çoğaltma, yayma, umuma iletim, temsil ve işleme) Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığına aittir. Her hakkı saklıdır. Kaynak gösterilerek yapılacak kısa alıntılar dışında yayıncının izni olmaksızın hiçbir yolla çoğaltılamaz. 105. Yılında Çanakkale Muharebelerine Bakış. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2020. 514 s.; rnk. res.: 21 cm. (Kültür ve Turizm Bakanlığı yayınları; 3692, Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı Çanakkale Savaşları Kitapları Dizisi). ISBN: 978-975-17-4793-8 I. Borlat, Barış, Sayılır, Burhan. II. seriler 956.1 Çanakkale siperlerinde saatlerce süren ateş muharebesinden galip çıkan er bakışlı yiğitler çevresi TAKDİM Çanakkale Tarihi Alanı, Birinci Dünya Savaşı muharebe alanları içerisinde günümüze kadar korunarak gelebilen nadir sahalardan birisidir. Bu nedenle gerek Avrupa’dan gerekse ülkemizden askerî tarih çalışması yürüten değerli araştırma- cıların da önemli bir çalışma sahasıdır. Bu durumun günümüze kadar gelebilme- sinde bölgenin önce Milli Park statüsü ile koruma altına alınması daha sonra Tarihi Alan Başkanlığı idari yapısına dönüşmesinin önemli bir yeri vardır. Günümüzde de bu yaklaşım ile “açık hava müzesi” olması yolunda çalışmalarımıza devam etmek- teyiz. Çanakkale Tarihi Alanı, eskiçağdan günümüze kadar tarihlenen birçok kül- tür ve yerleşime de ev sahipliği yapmıştır. Nitekim alanda bir yandan antik dönem Tümülüs ve yerleşim yerleri ile yan yana Osmanlı Devleti’nin Rumeli’ye ilk geçişine ait izlerini görebilmekte aynı bölgede İkinci Dünya Savaşı yapılarına da rastlayabil- mektesiniz. Bu durum bizlere “açık hava müzesi” anlamında önemli bir zenginlik sağlamaktadır. Tarihi ve kültürel mirasımızı korumak ve gelecek kuşaklara aktar- mak bir milletin kimliği açısından son derece önemlidir. Bu nedenle Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alanı’nın “açık hava müzesi” ne dönüştürülmesini ve ko- runmasını sağlamak; aynı zamanda kültürel mirasımızı ayağa kaldırmak amacıyla çalışmalarımıza devam ediyoruz. Çanakkale muharebe alanının en önemli özelliklerinden birisi de vatan için hayatının baharında kara toprağa düşen vatan evlatlarına ev sahipliği yapmasıdır. Öyle ki sorumluluk sahamız içerisinde bugüne kadar yerleri bilinen koruma altına alınan şehitlik alanlarının yanı sıra yürüttüğümüz çalışmalar ile yeni şehitlik alanla- rına ulaşmaktayız. Bu haliyle milli şairimiz Mehmet Akif’in İstiklal Marşı’mızda söy- lediği gibi “Bastığın yerleri toprak diyerek geçme, tanı / Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı” mısralarını kendimize şiar edindik. Çanakkale ruhunu her zaman canlı tutmak ve gelecek kuşaklara aktarmak için gayret gösteriyoruz. Çanakkale Cephesi ve muharebe alanına dair üretilen her bilgiyi önemsi- yor ve bunun için üniversiteler ile ikili protokoller gerçekleştirerek uygulamalarımı- zı bilimsel zeminde gerçekleştirmeyi hedefliyoruz. Bu amaçla Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi ile Çanakkale Muharebeleri’nin 105. yılı için uluslararası bir sem- pozyum çalışmasına başladık. Ancak tüm dünyayı etkisi altına alan pandemi ne- deniyle sempozyumumuzu iptal etmek zorunda kaldık. Buna karşın bilim insanla- rının değerli çalışmalarının Çanakkale muharebeleri literatürüne kazandırılmasının yerinde olacağını düşünerek 105. yıl kitabını hazırladık. Bilginin yaygınlaştırılması amacıyla hazırladığımız bu çalışmanın bilim camiasına hayırlı olmasını dileriz. Bu süreçte emeği geçen tüm kurum ve kuruluşlar ile bilim insanlarına da teşekkürü bir borç biliriz. İsmail KAŞDEMİR Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanı TAKDİM Çanakkale Muharebeleri’ne dair anma ve kutlama etkinlikleri 1916 yılından başla- mak üzere günümüze kadar devam etmiştir. Anma ve hatırlamaya dair yaklaşımlar tarihsel süreç içerisinde farklı şekillerde gelişmiş olsa da bu büyük zafer her zaman toplumsal hafızada geniş bir yere sahip olmuştur. Osmanlı coğrafyasının her bir vilayetinden Çanak- kale’ye koşan vatan evlatları bu topraklarda ya şehit ya gazi olmuş ve bizlere bu toprakları vatan kılmıştır. Çanakkale zaferinin üzerinden geçen 105 yıl, bizlerin sorumluluklarını daha da arttırmıştır. Nitekim ülkemize yönelik iç ve dış tehditler birlik ve beraberliğimizin önemini bir kez daha vurgulamıştır. Hiç şüphesiz ki böyle süreçlerde tarihimize bakmak ve oradan re- feranslar almamız gerekmektedir. Tam da bu noktada Çanakkale zaferi bizlere çok önemli çıkarımlar yapmamızı sağlamaktadır. Avrupa’nın Osmanlı Devleti’ni“Hasta Adam” olarak gördüğü bir dönemde sömürgeci güçlere çok anlamlı bir ders verilmiştir. Bu nedenle biz- ler geçmişten aldığımız güç ve tarihsel bakış ile geleceğimizi şekillendirmek zorundayız. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi olarak Çanakkale Savaşları’na büyük önem vermekteyiz. Bu amaçla üniversitemiz bilgi üretmek ve bilgiyi yaygınlaştırmak için birçok çalışma gerçekleştirmektedir. Bünyemizde görev yapan akademik birimlerdeki öğretim üyelerimiz büyük özveriler ile ülkemizin, kamu kurumlarının ihtiyaç duyduğu bilgiyi üret- menin yanı sıra gelecek kuşaklara bu alanda yerinde öğretim vermektedir. Muharebe sa- hasına olan coğrafi yakınlığımız uygulamalı eğitime büyük olanaklar sağlamaktadır. Diğer yandan Çanakkale Savaşları konusunda gerçekleştirdiğimiz ulusal ve uluslararası projeler, yayınlar, panel ve sempozyum gibi akademik toplantılar ile kurumsal bilgi ve birikimimizi bilim dünyası ile paylaştığımız gibi ortak çalışmalar ile bilimsel sorun çözme süreçlerini paydaşlarımız ile gerçekleştirmekteyiz. Bu amaçla başladığımız 105. Yılında Çanakkale Savaşları Uluslararası Sempozyu- mu çalışmalarımız tüm dünya ile birlikte ülkemizi de etkisi altına alan pandemi nedeniyle iptal edilmek zorunda kalmıştır. Bu sempozyum için başta Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı olmak üzere birçok kamu kurum ve kuruluşu ile iş birliği sağlanmış, bu alanda başta İngiltere, Amerika Birleşik Devletleri, Fransa, Almanya, Avustralya, Yeni Zelanda, İran gibi birçok ülkeden değerli akademisyenlerin kabulü gerçekleştirilmişti. An- cak yaşanan süreç nedeniyle gerçekleştirilemeyen sempozyumda yer alacak bildirilerin bir araya getirildiği bu kitap çalışmasının gerek basılı gerekse elektronik hali ile bilim dün- yasına sunulmasının yerinde olacağını düşündük. Uluslararası Sempozyum sürecimizin içerisinde başından beri yer alarak destek- lerini bizlerden esirgemeyen Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı, Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı, Türk Tarih Kurumu, Çanakkale Savaşları Enstitü- sü’ne; ayrıca bu sürecin içerisinde büyük bir özveri ile çalışmaları yürüten başta düzenle- me kurulu olmak üzere emeği geçen herkese teşekkürü bir borç biliriz. Çanakkale zaferinin 105. yıl anısına hazırlanan bu armağan kitabın tüm bilim cami- asına hayırlı olmasını dileriz. Prof. Dr. Sedat MURAT Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Rektörü TAKDİM Tarih bir toplumu birleştiren, ortak hareket etme yeteneği kazandıran ortak değerleri gün yüzüne çıkarmaktadır. Tarihin sayfaları ise kahramanlıklar, destanlar, fedakarlıklar ve zaferler ile beraber acı ve hüzünler ile yazılmıştır. Bütün bu hafıza ise toplumun en temel yapı taşlarındandır. 1915 şubat ayında İtilaf devletlerinin sal- dırısı ile başlayan, yaklaşık bir yıl boyunca süren ve birçok kahramanlık, destan ve fedakarlıklar ile dolu olan Çanakkale Savaşları da bu yapı taşlarının en önemlile- rinden biridir. Türk ordusu Çanakkale’nin geçilmeyeceğini Kumkale, Seddülbahir, Arıburnu, Anafartalar ve diğer cephelerde düşmana göstermiş ve dünyanın en güçlü devletlerinin ordularına karşı bir destan yazmıştır. Çanakkale Savaşları’nda temeli atılan bağımsızlık ve vatan savunması fikri Anafartalar Kahramanı Musta- fa Kemal (ATATÜRK) tarafından Dünya Savaşı sonrasında Anadolu’ya taşınmış ve liderliğini üstlendiği Milli Mücadele’nin ardından Türk milletini, Bağımsız Türkiye Cumhuriyeti ile taçlandırmıştır. Türk milleti ve Türkiye Cumhuriyeti, vatanlarını savunmak için canlarını feda eden aziz şehitlerimiz unutmamıştır. Mustafa Kemal ATATÜRK’ün himayesin- de 1924 yılında “Şehitlikleri İmar Komisyonu” kurulmuştur. Bir avuç aydın zümre- den oluşan bu komisyon, 1926 yılında cemiyete dönüştürülerek “Şehitlikleri İmar Cemiyeti” adını almış, 1969 yılında “Vakıf” statüsünün kazanarak “Türk Şehitlikleri İmar Vakfı” adını almıştır. Artık 100 yıllık bir çınar olmak üzere olan vakıf ilk günkü heyecanı ile görev ve sorumluluklarını yerine getirmektedir. Türk Şehitlikleri İmar Vakfı, komisyon olarak kurulduğu ilk günden itibaren Çanakkale şehitlerinin de ebedi istirahatgahları olan Edirnekapı ve Sakızağacı şehitliklerinin imarını üstlen- miş, ayrıca Çanakkale Abide’si başta olmak üzere birçok anıtın yapımını üstlenmiş- tir. Bütün bu çalışmalar süresinde Vakıf, Çanakkale’ye olan ilgisini kaybetmemiştir ve 2018 yılında araştırmacıların ve akademisyenlerin bir arada çalışarak Çanakka- le literatürüne Türk katkısını azami hale getirmek için “Çanakkale Savaşları Enstitü- sü”nü kurmuştur. Enstitü, yayın çalışmaları, saha araştırmaları, projeler, danışman- lıklar gerçekleştirerek alana ciddi katkılar sunmaya devam etmektedir.