PISMO INSTYTUTU HISTORII SZTUKI UNIWERSYTETU KARDYNAŁA STEFANA WYSZYŃSKIEGO W WARSZAWIE 1 / 2017 / nr 1 / 2017 Od redakcji / 3 1 PUBLIKACJE KSIĄŻKOWE Plany rozbudowy dawnej warszawskiej rezydencji króla Zygmunta PRACOWNIKÓW IHS UKSW / Augusta około roku 1600 / 4 2016-2017 Zbigniew Bania 2017 Anna Sylwia Czyż, Fundacje Belweder Krzysztofa Zygmunta Paca i jego żony Klary Izabelli / 10 artystyczne rodziny Paców: Anna Sylwia Czyż Stefana, Krzysztofa Zygmunta Przedstawienia Świętej Rodziny wzorowane na kompozycjach i Mikołaja Stefana Paców. Carla Maratty / 28 „Lilium bonae spei ab Katarzyna Ponińska antiquitate consecratum”, Widowiska „bitew morskich” wystawione dla Stanisława Augusta Warszawa 2016. Poniatowskiego / 36 Magdalena M. Olszewska Katarzyna Ponińska, Wzorniki Normanda i Quaglia. Wykorzystanie publikacji francuskich Miraculosa Trinitas Terrestra. przy realizacji nagrobków na cmentarzach Warszawy w latach Cudowne wizerunki „Trójcy 1840‑1860 / 46 Ziemskiej” w nowożytnej Marta Wiraszka Rzeczypospolitej, Warszawa Cztery wczesne wizerunki Chrystusa Miłosiernego: rysunek S. Kreduszyńskiego, fresk Felicjana Szczęsnego Kowarskiego 2017. w Hołubli, obrazy Henryka Uziembły w Lądzie i Jana Wałacha A. Gieysztor, Władza. Symbole w Czerwińsku / 62 Janusz Nowiński SDB i rytuały, red. Przemysław Mrozowski, Paweł Tyszka, Kaplice grobowe a współczesna kultura wizualna / 80 Bartłomiej Gutowski Piotr Węcowski, Warszawa Świątynia pw. Zesłania Ducha Świętego w Otwocku - jej wystrój, 2016. symbolika i treści teologiczne dekoracji / 98 Acta Artis. Studia ofiarowane Stanisław Kobielus Profesor Wandzie Kłopotliwa klasyka / 130 Nowakowskiej, red. Zbigniew Katarzyna Chrudzimska-Uhera Bania, Piotr Gryglewski, Laudacja wygłoszona 11 grudnia 2015 roku podczas uroczystości Jubileuszu Pana Profesora Jakuba Pokory przez prof. Christine Eleonora Jedlińska, Łódź 2016. Moisan‑Jablonski / 138 Brązy warszawskie. Dzieła, Konferencja Wędrówki kultu relikwii w pierwszym tysiącleciu / 144 Magdalena Łaptaś twórcy, kolekcjonerzy i badacze, red. Artur Badach, Grójec w akwarelach / 146 Andrzej K. Olszewski Monika Bryl, Warszawa 2016. Cmentarze dawnego powiatu zaleszczyckiego. Kaplice, grobowce i nagrobki z inskrypcjami zapisanymi w alfabecie łacińskim (1790‑1945), red. Anna Sylwia Czyż, Bartłomiej Gutowski, Warszawa 2016. Cyfryzacja w naukach o przeszłości i ochronie zabytków – analiza potencjału i zagrożeń na wybranych przykładach, red. Rafał Zapłata, Warszawa 2016. Cyfryzacja w naukach o przeszłości i ochronie zabytków – digitalizacja i nieinwazyjne badanie dziedzictwa kulturowego in situ, red. Rafał Zapłata, Warszawa 2016. Żywa pagina z nazwą działu Od redakcji artifexnovus Oddajemy do rąk czytelników pierwszy numer rocznika Artifex Novus – czasopisma naukowego Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Początki naszego Instytutu wiążą się z Katedrą Historii Sztuki Sakralnej powołaną w 1954 r. na Wydziale Teologicznym Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie. Wielolet‑ nim kierownikiem katedry był wybitny historyk sztuki ks. prof. dr hab. Janusz Stanisław Pasierb. W latach 60. XX w. katedrę przekształcono najpierw w specjalizację: Historia Sztuki Sakralnej, następnie w kierunek: Historia Sztuki Sakralnej na Wydziale Kościelnych Nauk Historycznych i Społecznych ATK. W roku 1999 Akademia Teologii Katolickiej pod‑ niesiona została do rangi uniwersytetu. Od tej pory jej działalność kontynuuje Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Instytut Historii Sztuki, jako samodzielna artifex.uksw.edu.pl jednostka naukowo‑dydaktyczna, został powołany w 2002 r. Obecnie oferta dydaktyczna Pismo Instytutu Historii Sztuki Instytutu obejmuje dwa kierunki: Historia Sztuki oraz Ochrona Dóbr Kultury i Środowiska, Uniwersytetu Kardynała prowadzone w systemie studiów licencjackich i magisterskich. Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Pierwszy numer czasopisma „Artifex Novus” zawiera artykuły dotyczące badań nad historią kultury Mazowsza, obszaru geograficznie nam najbliższego, a zarazem jednej Odpowiedzialność za przestrzeganie praw autorskich reprodukcji ponoszą z najstarszych prowincji historycznych Polski. Publikowane materiały ‑ w formie arty‑ autorzy artykułów. kułów, komunikatów, sprawozdań i recenzji, dotyczą bogatego dziedzictwa przeszłości Mazowsza, a także jego współczesnej kultury. Numer wydany dzięki Rozpoczynamy tekstem Zbigniewa Bani, dotyczącym nowożytnej historii Zamku Królew‑ dofinansowaniu przez Uniwersytet skiego w Warszawie. Autor prezentuje nowe hipotezy interpretacyjne oparte na odkry‑ Kardynała Stefana Wyszyńskiego tych przez Adama Miłobędzkiego rysunkach z Archiwum Tylmanowskiego, identyfikowa‑ w Warszawie. nych jako wstępne projekty rozbudowy XVI‑wiecznego gmachu Zamku Warszawskiego. Na okładce: Zdaniem badacza odczytanie tych dokumentów jako planów zamierzonej budowli pała‑ Maria Kiesner, Domy, olej na płótnie cowej weryfikuje przekonania dotyczące XVII‑wiecznego przełomu w dziejach rezydencji (publikacja dzięki uprzejmości królewskiej i jej przebudowy z pałacowej na zamkową. Warszawskiej XVII‑wiecznej archi‑ artystki) tektury rezydencjonalnej dotyczy również tekst Anny Sylwii Czyż, prezentujący historię Redakcja naukowa numeru: Belwederu – zapomnianej drewnianej, siedemnastowiecznej siedziby oraz rozległych dóbr Katarzyna Chrudzimska-Uhera należących do kanclerza litewskiego Krzysztofa Zygmunta Paca. Położone w Ujazdowie, (red. naczelna) w sąsiedztwie letniej rezydencji królewskiej, stanowiły ważny element kulturalnej i po‑ Anna Sylwia Czyż litycznej aktywności magnata. Mimo, że drewniana willa przetrwała niecałe 80 lat, swe Bartłomiej Gutowski miano przekazała kolejnym, powstającym w tym miejscu murowanym pałacom. (z-ca red. naczelnej) Zagadnienia ikonograficzne podejmuje w swoim tekście Katarzyna Ponińska, prezentująca Agnieszka Skrodzka (sekretarz redakcji) wyniki badań uściślających atrybucję dwu nowożytnych przedstawień Świętej Rodziny – z kościołów w Pęcicach i Kurdwanowie. Autorka powołując się na wskazany już przez nią Recenzenci numeru we wcześniejszych badaniach pierwowzór ‑ rycinę Pietera Schencka, wskazuje pierwot‑ dr Artur Badach nego twórcę sceny oraz prezentuje prawdopodobne drogi rozpowszechniania się tworzo‑ dr hab. Zbigniew Bania, prof. UKSW nych przez niego wzorów. dr Filip Burno Ikonograficzną oprawą okolicznościowych dekoracji związanych z oprawą uroczystości dr Barbara Ciciora-Czwórnóg państwowych za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego zajęła się Magdalena M. dr hab. Piotr Gryglewski Olszewska. Powołując się na świadectwa w archiwalnych relacjach, Autorka omawia feno‑ prof. dr hab. Lechosław Lameński men widowiska „bitew morskich”, jednej z atrakcji przygotowywanych dla przyjemności prof. dr hab. Urszula Mazurczak i rozrywki króla. Kolejny badacz, ks. Janusz Nowiński sięgnął do XX‑wiecznej ikonografii dr Rafał Nestorow dr hab. Kazimierz Ożóg przedstawienia Jezusa Miłosiernego, punktem wyjścia rozważań czyniąc nieznaną szerzej dr Renata Piątkowska rycinę, jak ustalił Autor – wzorowaną na akwareli Aleksandra Maja, ukazującą Jezusa Miło‑ dr Dorota Piramidowicz siernego w kontekście narodowowyzwoleńczej walki Polaków w 1944 r. prof. dr hab. Jakub Pokora W kręgu badań ikonograficznych znajduje się również tekst ks. Stanisława Kobielusa, prof. dr hab. Andrzej Rottermund prezentujący wystrój, symbolikę i treści teologiczne dekoracji świątyni pod wezwaniem dr Justyna Sprutta Zesłania Ducha Świętego w Otwocku. Snując rozważania, Autor odwołuje się do własnych dr Karolina Stanilewicz pogłębionych badań nad ikonografią chrześcijańską i symboliką w dawnej sztuce sakralnej. Problematyki rozpowszechniania wzorców architektury i rzeźby nagrobnej w Europie Korekta: XIX stulecia dotyczy artykuł Marty Wiraszki, w którym Autorka analizuje nagrobki na Anna Ekielska-Mardal warszawskich cmentarzach z okresu 1840‑1860, wykazując ich zależność od wzorników Koncepcja graficzna: Louisa Marie Normanda i Ferdinanda Quaglia. Zbliżonej problematyki dotyczy również Sławomir Krajewski tekst Bartłomieja Gutowskiego. Autor analizuje formy współczesnej architektury i plastyki funeralnej, kwalifikując cmentarze jako przestrzenie mieszczące się w szeroko pojętym Opracowanie graficzne: obszarze kultury wizualnej. Daniel Nowakowski Pierwszy numer czasopisma zamyka dział recenzji, komunikatów i sprawozdań. Katarzyna Chrudzimska‑Uhera, omawiając ekspozycję rzeźb Jana Szczepkowskiego w Centrum Rzeź‑ by Polskiej w Orońsku (2014) przypomina o potrzebie zarówno badań podstawowych jak i reinterpretacji historii rzeźbiarstwa okresu międzywojennego, a Andrzej K. Olszewski, w impresyjnym szkicu, prezentuje mazowiecki epizod w twórczości Leonarda Pękalskiego. Dzielimy się z Czytelnikami wspomnieniem z Jubileuszu p. prof. dr hab. Jakuba Pokory, przywołując tekst laudacji wygłoszonej przez p. prof. dr hab. Christine Moisan‑Jabloski. / nr 1 / 2017 Plany dawnejrozbudowy warszawskiej rezydencji króla Zygmunta Augusta około roku 1600 Wyjątkowa szczupłość materiałów archiwalnych jąco wykazuje, że decyzja o rozbudowie odnoszących się do XVII-wiecznego przełomu zamku warszawskiego, odziedziczonego po Zygmuncie Auguście, musiała nastąpić w dziejach rezydencji królewskiej w Warszawie dopiero po 1609 r.2, a prace najpewniej roz‑ pozwala zwrócić baczną uwagę na każde poczęto w 16113. Mam nadzieję, że te usta‑ opracowanie poświęcone tej tematyce. Książka lenia na trwałe wejdą do wszelkich opra‑ Marka Wrede Rozbudowa Zamku Królewskiego cowań dziejów Warszawy i królewskiej w Warszawie przez Zygmunta III jest właśnie tą rezydencji, bowiem