AZERBAIJAN STATE OIL AND INDUSTRY UNIVERSITY / BA (PhD, MBA, BBA, ZU) PROGRAMS MODULE DESCRIPTIONS JOINT ZU PROGRAMME Industrial Engineering Azerbaijan State Oil and Industry University BA Programs / ZU Program / Industrial Engineering Course unit title AZERBAIJAN LANGUAGE AZƏRBAYCAN DİLİ Course unit code LANG 1101 Type of course unit Compulsory Level of course unit First Cycle Bachelor Year of study 1 st year Semester when the course 1cyclest Semester bachelor program unit is delivered Number of ECTS credits 2 allocated Name of lecturer Ülkər Aslanova Class information Location: Room: 4,6 Time: 8:30-10:05 Contact: [email protected] Office hours: upon appointment Learning outcomes of the Azərbaycan dili və nitq mədəniyyəti fənninin əsas hədəf və məqsədi course unit tələbələrin əldə etdikləri elmi-nəzəri bilikləri gündəlik həyatımızın ayrı-ayrı sahələrində ünsiyyət zamanı vəziyyətə uyğun şəkildə tətbiq etməklə mədəni nitq vərdişlərini aşılamaqdır. Dilin ayrı-ayrı sahələrində: fonetik sistemində, lüğət tərkibində, qrammatik quruluşunda xüsusi qəlibə salınmış normalar fəaliyyət göstərir. Tələbələrin həmin normalara yiyələnmələri və gündəlik ünsiyyət zamanı ona praktik cəhətdən əməl etmələri nitq mədəniyyətinin başlıca məqsədlərindəndir. Mədəni nitq hərtərəfli inkişafın, yetkin ağlın, kamilliyin təzahürüdür. Nəticədə nitq mədəniyyəti fənni tələbələrə nəzakətli danışıq qaydalarını öyrədir, Azərbaycan dilinin fonetik, leksik, qrammatik normaları haqqında məlumat verir, onlarda nitq normalarına və etik danışıq qaydalarına yiyələnmək vərdişi yaradır. Mode of delivery Face-to-face Prerequisites and co- None requisites Recommended optional - programme components Recommended or required Nəriman Həsənzadə, Güldanə Pənahova, Ədalət Abbasov. Azərbaycan dili və reading nitq mədəniyyəti. Dərslik. Bakı 2016. Adil Babayev. Azərbaycan dili və nitq mədəniyyəti. Dərslik. Bakı 2011.. Planned learning activities Classroom lecturing, case study discussions and brainstorming, feedback and and teaching methods presentation sessions, discussion sessions Language of instruction Azərbaycan dili Work placement(s) NA Course contents: 1 Mövzu 1. Azərbaycan dili haqqında ümumi məlumat Birinci dərslik, Azərbaycan dili haqqında ümumi məlumat. Azərbaycan dilinin inkişaf mərhələləri. Dili- səh.6-12 mizin qədim tarixinə aid informasiyası. Azərbaycan dili - Azərbaycan respublikasının milli səh. 12-18 və dövlət dili. Azərbaycan dilinin genetik (qohumluluq mənşəyi) cəhətdən tipoloji baxımdan türk dilləri ailəsində yeri. Azərbaycan dilinin tarixi inkişaf mərhələləri. Dili- mizin tarixən “türk dili”, “türk-tatar dili”, “tatar dilinin Qafqaz ləhcəsi” və s. adlarla tanın ması. Ümumxalq Azərbaycan ədəbi dilinin tərkib hissələri. Azərbaycan ədəbi dili. Əd əbi dilin normaları. Şifahi və yazılı ədəbi dil. Ədəbi dilin inkişafının tarixi dövrləri. Azərbaycan ədəbi dilinin inkişafı və saflığında xidməti olmuş görkəmli şəxsiyyətlərin rolu. Azərbaycan dilinin dövlət dili kimi işlənmə tarixi. Dilimizlə bağlı verilən qanun, fərman və sərəncamlar. Heydər Əliyev və Azərbaycan dili. Mövzu 2. ” Nitq mədəniyyəti” termininin dilçilikdə tətbiqi. “Nitq mədəniyyəti” termininin geniş anlayış kimi düşünülməsi. “Mədəniyyət” sözü- nün mənşəyi və mənası haqqında. Natiqliyin də şairlik, rəssamlıq, bəstəkarlıq və s. kimi sənət olması. “Nitq mədəniyyəti” anlayışının həm də bu və ya digər nitq təzahürünün keyfiyyətini bildirmək üçün istifadə edilən termin kimi başa düşülməsi. Dilin bü- tün sahələrində: fonetik sistemində, lüğət tərkibində, qrammatik quruluşunda daxili qanun lar əsasında müəyyənləşmiş normalar və insanların gündəlik ünsiyyət zamanı həmin nor- malara yiyələnmə vərdişlərinin formalaşdırılması üsulları. “Danışıq mədəniyyəti” anlayışı və natiqlik mədəniyyəti 2 Mövzu 3. Azərbaycan dili və nitq mədəniyyəti. Birinci dərslik, Dil ictimai kateqoriya kimi. Dilin qədimliyi. Azərbaycan dilinin strukturu.Əd əbi dilin səh. 18-24 şifahi və yazılı qolu. Ədəbi dil milli dilin yüksək formasıdır. Nitq mədəniyyəti qramma- səh. 24-33 tik cəhətdən cümlələri düzgün qurmaq, fikri aydın, dəqiq və məntiqi ardıcıllıqla ifadə etmək elmi kimi. Dilə daxil olan vahidlər sisteminin normallaşdırılması və təkmilləşdiril- məsinin nitq mədəniyyətinin əsas vəzifələrindən biri olması. Natiqin “seçmə” və “əvəz- etmə” prinsiplərindən istifadə etməsi. Mədəni nitqə verilən tələblər və nitq mədəniyyə- tinin rolu. Mövzu 4. ”Nitq mədəniyyəti” fənninin digər elmlərlə əlaqəsi Nitq mədəniyyətinin keçmiş vəziyyəti və bugünkü səviyyəsi. Nitq mədəniyyəti və elmin digər sahələri: dilçilik, ədəbiyyat, psixologiya, pedaqogika və s. Dilin funksional üslu- bu və nitq mədəniyyəti. Nitq mədəniyyəti və dilin hər bir hissəsinin onunla əlaqəsi. Nitq mədəniyyəti və məntiq. Dövlətin idarə olunmasında nitq mədəniyyətinin rolu. Mövzu 5. Dil və nitq. Birinci dərslik, 3 Dil və nitq arasındakı əlaqənin obyektiv zərurət kimi mövcudluğu. Dilin öz varlığını səh.33-39 nitqdə, nitqin isə mənbəyini dildə tapması məsələsi. Dilin inkişafının nitqlə müəyyənləşməsi. Dilin təhlil, nitqin isə qavrama və anlama yolu dərk olunması. Dilin ictimailiyi, nitqin isə fərdi səciyyə daşıması məsələsi. Dil ən mühüm ünsiyyət vasitəsi, nitq isə ünsiyyət prosesidir. Dil əsas, nitq isə ondan törəmədir. Dil tarix- ən çox az dəyişikliyə uğrayır, nitq isə ona nisbətən dəyişkəndir. Dil və nitqin ictimai ha- disələrin tərəfləri olması. Dil və nitqin hər ikisinin kommunikativ xarakter daşıması. Mövzu 6. Heydər Əliyev nitq mədəniyyəti haqqında. səh. 222-227 Azərbaycanda müstəqillik uğrunda mübarizə ilə əlaqədar natiqliyin inkişafında ulu öndər Heydər Əliyevin rolu. Heydər Əliyevin natiqlik məharəti. Dilimizin inkişafı, qorunması, fəaliyyət dairəsinin genişlənməsi işində Heydər Əliyevin müstəsna rolu. Heydər Əliyev və nitq mədəniyyəti. Heydər Əliyev tərəfindən Azərbaycan dili ilə bağlı verilən mühüm fərman və sərəncamların təsdiqi. 4 Mövzu 7. Əməli yazı nümunələri: ərizə, bildiriş, arayış, hesabat, izahat, çıxarış, akt Birinci dərslik, və s. aid nümunələr. səh. 39-54 Nitq mədəniyyəti və rəsmi-işgüzar üslub. Rəsmi-işgüzar üslub:əsasının qoyulması və formalaşması tarixi. Milli dövlətçilik və idarəçilik təcrübələri. Rəsmi-işgüzar üslub sənəd- lərin dili kimi. Sənəd dilinin əməli yazı kimi qəbul olunması. Əm əli yazılarda fikrin kon- kretliyi məsələsi. Əməli yazı üçün səciyyəvi cəhətlər: Hər bir məsələnin aydın və qısa izah olunması; Artıq və lüzumsuz sözlərə, təkrarlara, obrazlılığa yol verilməməsi; Hər bir anlayışın dəqiq terminlərlə işlənməsi; Əməli yazıların əsasını təşkil edən rəsmi və işgüzar sənədlərin fərqli əlamətləri. 5 Mövzu 8. Nitqin növləri və formaları. Birinci dərslik, Dilçilikdə nitqin təsnifi problemi. Monoloji və dioloji nitq. Monoloji və dioloji nitqin səh. 54-64 vəhdət təşkil edən vahidləri kimi. Dilçilik ədəbiyyatında “monoloji nitq” termininin nitqin müəyyən növünü bildirmək üçün işlədilməsi. Monoloji nitqin hər hansı müəyyən bir məsələ, problem, məlumat, xatirə, tezis və s. şəkildə bir nəfərin ardıcıl, rabitəli, geniş və ya qısa nitq kimi özünü göstərməsi. Monoloji nitqin subyektiv xarakter daşıması məsə - ləsi. Monoloji nitqin növləri: nəqletmə, təsviretmə və məlumatverici. Nitqin digər növü olan dioloji nitq. Dioloq əsasında qurulmasının dioloji nitqin əsas cəhət- lərindən biri olması. Sual-cavab formasının dioloji nitqdə əsas rol oynaması. Dioloji nitq prosesində mimika və jest məsələsi. Replika, emosionallıq və yığcamlığın dioloq üçün xarakterik olması. Dioloji nitqin növləri: sual-cavab, müsahibə, müzakirə. 6 Mövzu 9. Şifahi və yazılı nitq. Oxşar və fərqli cəhətləri. Birinci dərslik, Şifahi nitq ünsiyyətin ən qədim forması kimi. Şifahi nitqin inkişafının cəmiyyətin tərəq- səh. 64-72 qisi ilə bağlılığı məsələsi. Şifahi nitq prosesində bir sıra köməkçi vasitələrdən istifadə olinması. Şifahi nitq və tələffüz, şifahi nitq və vurğu, şifahi nitq və intonasiya, şifahi nitq, söz sırası, şifahi nitq və təkrar, şifahi nitq və mimika-jest. Şifahi nitq və danışıq dili. Yarımçıq cümlə, qısa replika, şifahi nitq. Yazılı nitqin ancaq işarələrdə öz əksini tapması. Yazılı nitqin hər hansı bir dilin bütün xüsiyyətlərini özündə düzgün əks etdirməsi məsələsi. Yazılı nitq və əlifba problemi. Yazılı nitq və abzas. Yazılı nitq və durğu işarələri. Yazılı nitq və sitat. Mövzu 10. Natiqlik sənətinin tarixi. Birinci dərslik, 7 Antik dövr natiqlik mədəniyyəti və məktəbləri. Natiqlik sənətinin təşəkkül tapdığı ölkə- səh. 72-79 lər. Qədim Yunanıstanın məşhur siyasi xadimi Demosfen – Yunanıstan natiqlik məktə- binin banisi kimi. Natiqlik məharətinin çiçəklənmə dövrü. Aristotelin “Ritorika” (natiqlik məharəti) adlı əsəri nitq mədəniyyətinin ilk nəzəriyyəsi kimi. Sovet dövründə və müstə- qillik zamanında nitq mədəniyyətinə tələbat. 8 Mövzu 11. Natiqliyin növləri: bədii, akademik, siyasi və s. Birinci dərslik, Natiqliyin həm sənət, həm də bir elm kimi formalaşması. Məzmun və formasına görə səh. 98-104 nitqin növləri. Bədii natiqlik və onun ifadə üsulları. İctimai – siyasi natiqliyin mövzuları. Akademik, inzibati-idarə, işgüzar natiqliyin məqsəd və vəzifələri. Natiqlik sənətinə verilən əsas tələblər. Auditoriyanın səviyyəsinin, xarakterinin nəzərə alınmasının natiq üçün əsas şərtlərdən hesab edilməsi. Mümkün qədər yığcam danışmaq, mətləbdən uzaqlaşaraq dinləyicini yormamaq- natiqliyin vacib xüsusiyyətlərindən biri kimi. 9 Aralıq imtahanı 10 Mövzu 12. Sözün nitqdə rolu. Birinci dərslik, Sözün informativ vəzifəsi. Sözün poetik funksiyası. Bədii mətnə bilavasitə poetik funk- səh.88-98 siya daşıyan söz, yaxud poetizm. Poetizmin obrazlı təfəkkürə əsaslanması. Az sözlə dərin mənalı və bitkin