PINNGORTITALERIFFIK · GRØNLANDS NATURINSTITUT Ukiumoortumik nalunaarut 2018 Imarisai Siulequt .................................3 Assigiinngitsut ..........................23 Nunani allani ataatsimiinnerit . 23 Pinngortitaleriffiup sinaakkutai ..............4 Nunatsinni ataatsimiinnerit . 26 Anguniagaq . 4 Ataatsimiinnissanut allakkiat . 28 Aaqqissuussaaneq . 5 Ilisimatuussutsikkut Aningaasalersorneqarnera . 6 allaaserisat . 32 Immikkoortortaqarfiit suliaat ...............7 Nalunaarusiat . 38 Miluumasunut timmissanullu Allakkatigut paasissutissiissutit allat . 40 immikkoortortaqarfik . 7 Oqaluinnarluni paasissutissiinerit . 41 Aalisakkanut qalerualinnullu Ingerlassimasat allat . 45 immikkoortortaqarfik . 8 Ph.D.-nngorniutit aammalu biologitut Avatangiisinut aatsitassanullu naammassinnissutit . 46 immikkoortortaqarfik . 10 Ilisimatusarnermi killiffigisamik Kalaallit Nunaanni Silap Pissusianik naliliiffigineqarneq . 46 Ilisimatusarfik . 11 Arajutsineqanngitsut allat . 46 Attaveqatigiinnermut allatseqarfik . 12 Asimi misissuinerit ......................48 Illutat atortuutillu .......................13 Misissuinerit, aalisakkanut Illutat . 13 qalerualinnullu immikkoortortaq . 48 Asimi misissuisarfiit . 14 Misissuinerit, avatangiisinut Umiarsuit umiatsiaaqqallu . 14 aatsitassanullu immikkoortortaq . .49 . Illu angallataasivik quersuarlu . 15 Misissuinerit, miluumasunut timmissanullu immikkoortortaq . 50 Suliniutit avataaniit aningaasalersukkat . 16 Misissuinerit, silap pissusianik ilisimatusarfik . 51 Sulisut .................................18 Ukiumoortumik nalunaarut 2018 (V 1.0) Aaqqissuisut: Emma Kristensen, Pinngortitaleriffik • Grønlands Naturinstitut Ilioqqarnera: Ivalu Risager, ISSN 1397-6109 Ukiumoortumik nalunaarut taamaallaat qarasaasiakkuugassanngorluni saqqummersitaavoq. Ukiumoortumik nalunaarut Pdf-inngugaq uannga aaneqarsinnavoq www.natur.gl/publikationer/aarsberetninger Pinngortitaleriffik • Grønlands Naturinstitut • Greenland Institute of Natural Resources Postboks 570 • 3900 Nuuk • Tlf. +299 36 12 00 • Fax +299 36 12 12 • e-mail [email protected] • www.natur.gl 3 Siulequt Ilisimatuussutsikkut allaaserisat 168-it, ataatsi- aal laaveqartussaatitaanera qulakkeeruttuarluargu meeqateqarnissamut allakkiat piareersaatit katersuisarnerni suleqataalluarnermikkut suliffe- nalunaarusiallu arlalissuit – 2018 Pinngortitale- qarfiup ullumikkut paasissutissaataanit katersanit riffimmut ulapaarfiuvortaaq. Sulisorisat ilinnniar- pingaarnerit ilaat katersaatigineqalersissimavaat. simanerat aallaavigalugit piginnaasaasigut Ukioq 2018-ip ingerlanerani umiarsuup misissuu- teknikik kullu piginnaasaasigut siuarsaajuarnikkut tissap taartissaanik sulissuteqarneq ingerlanne- tigum miinnarneqarnissaat piginnaasaasalu qaffat- qarpoq suliassat immikkoortitaarlugit ataatsikkut sikkiartuinnarnissaat qulakkeerniartuarsimavar- suliarinerisigut naalakkersuinikkut qularnaagas- put. Taamaalilluni sulisut tamakkerlutik misilit- sat, Naalakkersuisoqarfitsigoortunik suliassat, ta­­gariligaat ukiullu sulisimanerat katikkaanni, aningaasalersorneqarnissaanut tunngassuteqar- Pinngortitaleriffik ukiup naanerani aatsaat taama tut kiisalu teknikkimut tunngassuteqartortaanut ukiunik amerlatigisunik oqarta misilittakkanik sammivillit ulapputigineqarput. Tupinnaannartor- pigisaqartigilerpoq. Tassa sulisut tamavimmik suarmik aatsaat taamak sukkatigisumik nutaamik atorfeqarsimanerat katillugit ukiut 590-iummata. ilisimatuussutsikkut umiarsurmik misissuummik Ataaserli Pinngortitaleriffimmut pingaaruteqartoq pissarsinissamik aqqutissiuussineq pivoq, isum- ukiuni ilaqqittussaajunnaarlugillusooq 2018-imi mernissamut tunngavissat, aningaasaliinerit atorunnaarneqarpoq, tassalu ilisimatuussutsikkut taa malu umiarsuassamik sananissaq, tamarmik misissuut ”Pâmiut” avataani aalisagaqassutsinik sukkaannaq suliarineqarlutik akuersaarneqarput. mississuutaasimasoq. Nunatta imartaani katillugit Taama Kalaallit Nunaata aningaasaliinera ilisima- ukiuni 47-ni, siullermik kilisaatitut saarullinniutitut tusarnermi atortuuteqarnissap pingaarutaanik atoriarluni, ukiut kingulliit 26-t aalisakkanik misis- paasinninnermik imaqaannarani aammattaaq suutitut atorsimavoq. Allaqquttussaanngitsumik siu mut isigimalluni aalajangiineruvoq kinguaariiaa- umiarsuaq pisoqalimmat sakimminnarluaqisoq nut tulliuttunut ajunngitsumik kinguneqartussaq, atorunnaartariaqarsimavarput. Kilisaatip ukiuni minnerunngitsumillu Pinngortitaleriffiup ingerlan- misissuutitut atornerani qujanangaaqisumik inut- neqarneranut erseqqissumik paasinninnermik taqartarsimavoq aalajaatsunik tulluusimaarutigi- ta persiinermillu imaqartoq . saminnillu ukiuni taakkunani ilisimatuussutsikkut misissuummik misissuinernik ingerlatsiuarsima- Klaus Nygaard sunik. Tamaaliornermikkut suliffeqarfiup ilisima- tuus sutsikkut sulinissaminut paasissutissanik Pisortaaneq 4 Pinngortitaleriffiup sinaakkutai Anguniagaq Suliassat Pinngortitaleriffik Kalaallit Nunaanni Namminer- Pinngortitaleriffiup ilisimatusarnikkut sulinera aal- sor lutik Oqartussat pinngortitaq pillugu ilisimatu- laaviit sisamat tunngavigalugit ingerlanneqarpoq: sarnernik ingerlatsivigaat inatsisartut inatsisaat nr . Ilisimatusarneq, misissuisarnerit, siunnersuineq 6, 8 . juni 1994-imeersoq tunngavigalugu pilersin- attaveqatigiinnerlu pingaartumik makku anguniar- ne qarluni. Pinngortitaleriffik Kalaallit Nunaanni lugit: eqqaanilu uumasusillit (naasut uumasullu) piujuar- titsiniarnermik tunngaveqartumik iluaqutigineqar- • Piujuartitsiniarnermik tunngaveqartumik nissaat aammalu avatangiisit uumasoqassutsillu iluaqutiginninnissaq uumasoqassutsillu assigiinngisitaartuarnissaat pillugit ilisimatuussut- assigiinngisitaarnerisa qularnaarneqarnissaat sikkut uppernarsaatinik katersuillunilu ineriartor- anguniarlugu siunnersuinerit titsissaaq. Ilisimasat tamakku Pinngortitaleriffiup • Iluaqutigineqarsinnaasunik nalilersuinerit Kalaallit Nunaanni Namminersorlutik Oqartussanik (peqassutsinik nalilersuinerit) siunnersuisarnerani pingaarnertut tunngaviusas- sapput. Pinngortitaleriffiup naasunik uumasunillu • Uumasoqatigiit siaruarfigisimasaasa killinginik aqutsinermi iluaquteqarnermilu Namminersorlu- nalunaarsuineq tik Oqartussat, kommunit allallu siunnersortarpai. • Uumasoqatigiit ataasiakkaat piaqqisarnerisa Naalakkersuisunut siunnersuineq pisarpoq ilaa- amerliartorsinnaanerisalu nalilersorneri ti gut toqqaannartumik, ilaatigut aamma nunani tamani ilisimatuussutsikkut suleqatigiiffiit, Kalaallit • Uumasoqatigiit ataasiakkaat nerisaqartarneri Nunaata peqataaffigisai, aqqutigalugit. Pinngor ti- uumasoqatigiiaallu assigiinngitsut ataqatigiiffii taleriffiullu aamma nunat tamat akornanni pisus- saaffiit ilaannut tunngassuteqartutigut Kalaallit • Piniutinik/aalisaatinik/sakkunik nalilersuinerit Nunaat sinniisuuffigisarpaa. Pinngortitaleriffik ineriartortitsinerillu ilisimatusaatigalugu misissuinernit paasisanik • Silap pissusiata allangornerata kinguneri . ta manut saqqummiussisussaatitaanermik pisus- saaffeqarpoq. Pinngortitaleriffillu aamma sulias- saqarfimmi iluini avatangiisinik pinngortitamillu ilisimatusaatigalugu misissuisimaguni misissuiner- nit inernernik saqqummiussisussaatitaavoq. PINNGORTITALERIFFIK 5 Pinngortitaleriffiup illutaasa nutaajunerpaat, tassaniippullu Pinngortitaq pillugu ilisimatuussutsikkut Ilinniartitaa­ ne rit aammalu Kalaallit Nunaanni Peqqissutsimik Ilisimatusarfik. Illutaq atortorissaaqisoq atulerneqarpoq 2017­ip naanngilaattaani 2018­imilu atorluarneqarluarluni. Aaqqissuussaaneq Siulersuisut 2018-imi inuttalersugaanerat Pinngortitaleriffiup siulersuisuisa Pinngortitale- • Siulersuisut siulittaasuat nakorsaqarfimmi rif­fi up suliassaminik inatsisitigut aalajangersar- nakorsaaneq Gert Mulvad (Dronning Ingridip ne qarsimasunik Aningaasanut Inatsisikkullu Peqqissaavia, Dronning Ingridip Napparsim- sinaak kusiunneqarsimasut iluini pitsaanerpaamik mavissua) ingerlatsinissaa pingaarnertut akisussaaffigalugulu qularnaagassaraat . Siulersuisut suliassanik inger- • Naalakkersuisoqarfimmi pisortaq latsinermi siunnerfiusussat aalajangersartarpaat, Mette Skarregaard Pedersen(Pinngortitamut suliassanillu ingerlatsinissaq pillugu ukiumoortu- Avatangiisinullu Naalakkersuisoqarfik) mik pilersaarutit aningaasaqarnermilu missinger- • Naalakkersuisoqarfimmi pisortaq suutit akuersissutigisarlugit. Jørgen Isak Olsen (Aalisarnermut, Pinngortitaleriffiup pisortaanerata Pinngortitale- Piniarnermullu Naalakkersuisoqarfik) riffiup ulluinnarni aqunneqarnera akisussaaffigaa • Naalakkersuisoqarfimmi pisortaq Pinngortitaleriffillu avammut sinniisuuffigisarlugu. Lone Nukaaraq Møller (Ilinniartitaanermut Pisortaanerup Pinngortitaleriffiup atugassarisaa- Ilisimatusarnermullu Naalakkersuisoqarfik) sut, siulersuisut aalajangersarsimasaasa iluini, pitsaanerpaamik ingerlanissaa qularnaagassaraa . • Siulittaasoq Henrik Sandgreen (KNAPK) Pinngortitaleriffik aaqqissuussaavoq Aalisakkanut • Pisortaaneq Brian Buus Pedersen Qalerualinnullu immikkoortortaqarfeqarluni, (Kalaallit Nunaanni Sulisitsisut) Miluumasunut Timmissanullu immikkoortortaqar- • Savaatilik Karl Kleist (Savaatillit Suleqatigiissut feqarluni, Avatangiisinut Aatsitassanullu Peqatigiiffiata SPS-ip siulersuisuini ilaasortaq) immik koortortaqarfeqarluni, allaffissornikkut ingerlat si veqarluni attaveqatigiinnermullu allatse- • Seniorforsker Rasmus B. Hedeholm qar fe qarluni. Immikkoortortaqarfiit tamarmik (Pinngortitaleriffimmi sulisut sinniisaat) immikkoortortaqarfimmi, pisortaanerup ataaniit- tumik, pisortaqartitersput. Attaveqatigiinnermut • Ilisimatusarnermi teknikeri Jukka Wagnholt allatseqarfik allaffissornikkut ingerlatsiviuvoq toq- (Pinngortitaleriffimmi