P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz RYN (142) Warszawa 2012 Autorzy: Ewa Krogulec*, Jan Wierchowiec*, Izabela Bojakowska**, Paweł Kwecko**, Hanna Tomassi-Morawiec**, Krystyna Wojciechowska*** Główny koordynator MG ŚP: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Plansza A – Redaktor regionalny: Albin Zdanowski** Plansza B – Redaktor regionalny: Joanna Szyborska-Kaszycka ** Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka** *Segi-AT, ul. Baletowa 30, Warszawa **Pa ństwowy Instytut Geologiczny-Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ***Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ISBN........ Copyright by PIG-PIB and M Ś, Warszawa 2011 Spis tre ści I. Wst ęp (E. Krogulec)................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (E. Krogulec)...................................... 4 III. Budowa geologiczna (E. Krogulec) ........................................................................... 7 IV. Zło Ŝa kopalin (J. Wierchowiec) ............................................................................... 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (J. Wierchowiec) .............................................. 13 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (J. Wierchowiec).......................... 15 VII. Warunki wodne (E. Krogulec) ................................................................................. 17 1. Wody powierzchniowe......................................................................................... 17 2. Wody podziemne.................................................................................................. 19 VIII. Geochemia środowiska ............................................................................................ 21 1. Gleby (P. Kwecko)............................................................................................... 21 2. Osady (I. Bojakowska)......................................................................................... 24 3. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) ...................................... 28 IX. Składowanie odpadów (K. Wojciechowska) ........................................................... 31 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (E. Krogulec)......................................................... 38 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (E. Krogulec) ......................................................... 39 XII. Zabytki kultury (E. Krogulec).................................................................................. 45 XIII. Podsumowanie (E. Krogulec, J. Wierchowiec, K. Wojciechowska) ....................... 46 XIV. Literatura .................................................................................................................. 48 I. Wst ęp Arkusz Ryn Mapy geo środowiskowej Polski (MGsP) w skali 1:50 000 opracowany zo- stał w Segi AT (plansza A), oraz w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym-Pa ństwowym In- stytucie Badawczym i Przedsi ębiorstwie Geologicznym POLGEOL SA (plansza B) w latach 2011/12. Przy opracowaniu arkusza wykorzystano materiały archiwalne arkusza Mapy geolo- giczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (Stoi ński i in., 2006). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z Instrukcj ą opracowania MGsP (Instrukcja…, 2005). Mapa geo środowiskowa składa si ę z dwóch plansz – plansza A zawiera zaktualizowan ą tre ść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B warstw ę informacyjn ą „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi”, opisuj ącą tematyk ę geochemii środowiska i warunki do składowania od- padów. Plansza A zawiera dane zgrupowane w nast ępuj ących warstwach informacyjnych: ko- paliny, górnictwo i przetwórstwo, wody powierzchniowe i podziemne, warunki podło Ŝa bu- dowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogarsza ć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osa- dów dennych wód powierzchniowych s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa geo środowiskowa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej, zajmuj ącej si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasoba- mi środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na mapie mog ą by ć wykorzystane w pracach studialnych przy opracowaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opraco- waniach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe mog ą by ć pomocne przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. 3 Wykorzystano materiały publikowane i opracowania archiwalne pozyskane w: Central- nym Archiwum Geologicznym PIG-PIB w Warszawie, Urz ędzie Wojewódzkim i Urz ędzie Marszałkowskim w Olsztynie, oddziale zamiejscowym archiwum województwa warmi ńsko- mazurskiego w Elbl ągu oraz urz ędach gmin: Ryn, Gi Ŝycko i Miłki, Mikołajki, Orzysz i K ę- trzyn. Zebrane informacje zostały zweryfikowane i uzupełnione podczas wizji terenowych. Szczegółowe dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyj- nych i w komputerowej bazie danych o zło Ŝach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Granice obszaru arkusza Ryn wyznaczaj ą współrz ędne geograficzne: 53°50’–54°00’ szeroko ści geograficznej północnej oraz 21°30’–21°45’ długości geograficznej wschodniej. Administracyjnie cało ść obszaru arkusza znajduje si ę w województwie warmi ńsko-mazur- skim, w zdecydowanej wi ększo ści w powiecie gi Ŝyckim (miasto i gmina Ryn oraz gminy Gi- Ŝycko i Miłki). Południowy fragment obszaru arkusza poło Ŝony jest w obr ębie powiatu mr ą- gowskiego (gmina Mikołajki) i piskiego (gmina Orzysz), a północno-zachodni w obr ębie po- wiatu k ętrzy ńskiego (gmina Kętrzyn). Najwy Ŝej poło Ŝony punkt znajduje si ę w północnej cz ęści obszaru arkusza. Kulminacja terenu znajduje si ę na wzgórzu morenowym i wynosi 193,0 m n.p.m. NajniŜej poło Ŝone s ą brzegi jeziora Tałty i Jagodne, około 115,7 m n.p.m. Obszar arkusza Ryn, w podziale fizycznogeograficznym Kondrackiego (2001) poło Ŝony jest w obr ębie mezoregionu Kraina Wielkich Jezior Mazurskich i Pojezierze Mr ągowskie, (fig. 1). Krain ę Wielkich Jezior Mazurskich cechuje najwi ększe w Polsce nagromadzenie jezior, oraz liczne zagł ębienia bezodpływowe wypełnione osadami organogenicznymi. W krajobra- zie tych terenów wyra źnie zaznaczaj ą si ę tak Ŝe rynny subglacjalne o przebiegu zbli Ŝonym do południkowego oraz równole Ŝnikowy przebieg wzgórz morenowych. Niewielki północno-zachodni fragment obszaru arkusza nale Ŝy do mezoregionu Poje- zierze Mr ągowskie. Tworzy rodzaj garbu, góruj ący ponad s ąsiednimi mezoregionami. Garb ten jest poprzecinany w kierunku południkowym szeregiem rynien wypełnionych jeziorami. Jest tu znacznie mniej jezior ni Ŝ w innych rejonach Pojezierza Mazurskiego (ok. 5% po- wierzchni mezoregionu). Większo ść obszaru zajmuj ą ł ąki i pola uprawne. Lesisto ść terenu mapy jest do ść niska i wynosi około 15%. Wi ększe kompleksy le śne wyst ępuj ą jedynie w zachodniej i północnej cz ęś ci arkusza, oraz tereny poło Ŝone bezpo śred- nio przy jeziorach. Dominuj ą siedliska borowe (60%) za ś uzupełnieniem s ą siedliska lasowe 4 (40%). W śród siedlisk lasowych wyst ępuj ą tzw. olesy zlokalizowane najcz ęś ciej nad brzega- mi jezior, ale tak Ŝe jako niewielkie śródpolne i śródł ąkowe k ępy. Dominuj ącym komponen- tem gatunkowym lasów jest sosna, nast ępne miejsca zajmuje brzoza, świerk, d ąb i olsza (Ra- port…, 2010). Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Ryn na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2001). 1 – granica podprowincji, 2 – granica mezoregionu, 3 – jeziora Mezoregiony Niziny Staropruskiej: 841.59 – Nizina Sępopolska Mezoregiony Pojezierza Mazurskiego: 842.82 – Pojezierze Mr ągowskie, 842.83 – Kraina Wielkich Jezior Mazurskich, 842.85 – Wzgórza Szeskie, 842.87 – Równina Mazurska Pod wzgl ędem klimatycznym omawiany obszar nale Ŝy do olszty ńskiego regionu klima- tycznego (Wo ś, 1999). Obszar Mazur jest stref ą stałego ścierania si ę mas powietrza atlantyc- kiego i kontynentalnego. W ostatnich latach obserwowano jednak Ŝe wzrost ilo ści dni zwłasz- cza wiosn ą i wczesnym latem) z napływem powietrza zwrotnikowego. Średnia roczna tempe- ratura powietrza wynosi tu około 6°C. Średnia temperatura powietrza w lipcu wynosi około 16°C, a średnia temperatura stycznia wynosi około – 4°C. Roczna suma opadów wynosi oko- 5 ło 550–600 mm, ich maksimum przypada na czerwiec i lipiec, natomiast minimum na stycze ń i marzec. W półroczu zimowym opady wynosz ą poni Ŝej 200 mm. DuŜe nagromadzenie otwartych zbiorników wodnych, a tak Ŝe terenów podmokłych powoduje, Ŝe poszczególne po- ry roku wkraczaj ą tu w nieco innych