Spaarndam SpaarneBuiten landschappelijke onderbouwing voor 8 woningen aan de Mooie Nel HOLLANDSCHAP® Adviesburo voor Stad- en Landschapsarchitectuur SPM-1559 23 maart 2018 Moerdijkstraat 23 2751 BE Moerkapelle Colofon SpaarneBuiten │ Haarlemmerliede en Spaarnwoude landschappelijke onderbouwing voor 8 waterwoningen aan de Mooie Nel Projectcode: SPM-1559 23 maart 2018 In opdracht van: Uitgevoerd door: HOLLANDSCHAP® Adviesburo voor Stad- en Landschapsarchitectuur Adres: Moerdijkstraat 23 2751 BE Moerkapelle Tel: 079-5931819 E-mail: [email protected] Web: www.hollandschap.nl 2 Landschappelijke onderbouwing voor 8 waterwoningen aan de Mooie Nel maart 2018 HOLLANDSCHAP® Inhoudsopgave 1. Inleiding............................................................................................................................ 5 2. Ontstaan van het huidige landschap................................................................................ 9 3. Historisch occupatiepatroon............................................................................................. 13 4. Huidige situatie aan de Mooie Nel.................................................................................... 15 5. Beleid en doelstellingen van Provincie en Gemeente t.a.v. ruimte en groen................... 17 6. Beschrijving van het plan................................................................................................. 25 7. Gevolgen van de ontwikkeling voor het landschapsbeeld................................................ 27 8. Samenvatting en conclusies............................................................................................. 29 9. Aanbevelingen m.b.t. de verkaveling, het beeld en de landschappelijke inpassing......... 31 Bronvermelding.................................................................................................................... 33 HOLLANDSCHAP® maart 2018 Landschappelijke onderbouwing voor 8 waterwoningen aan de Mooie Nel 3 Masterplan SpaarneBuiten 2008 8 vrijstaande woningen aan de Mooie Nel worden ingezet als overgang tussen de nieuwe woonwijk en het landschappelijke gebied. 4 Landschappelijke onderbouwing voor 8 waterwoningen aan de Mooie Nel maart 2018 HOLLANDSCHAP® 1. Inleiding Met het Masterplan voor SpaarneBuiten werd in 2008 naast de a. de ontwikkelingsgeschiedenis van het landschap; ontwikkeling van het nieuwe woongebied aan het Spaarne tevens b. de ordeningsprincipes van het landschap; de ontwikkeling van 8 vrijstaande waterwoningen aan de Mooie Nel c. de bebouwingskarakteristieken (architectuur, stedenbouw, gepland. openbare ruimte) ter plaatse; d. de inpassing van de nieuwe functies in de wijdere omgeving Gelet op de Provinciale Ruimtelijke Verordening (PRV) van maart 2017 (grotere landschapseenheid); is de locatie van de waterwoningen gelegen in het landelijk gebied als e. de bestaande kwaliteiten van het gebied (inclusief de ondergrond) bedoeld in de PRV. Nieuwe stedelijke ontwikkelingen in het landelijk als hiervoor bedoeld en de maatregelen die nodig zijn om gebied zijn mogelijk volgens de PRV mits deze onder meer voldoen aan negatieve effecten op deze kwaliteiten op te heffen in relatie tot de ruimtelijke kwaliteitseis als bedoeld in artikel 15 van de PRV. In het de nieuwe functies. artikel zijn ten aanzien van nieuwe stedelijke ontwikkelingen de volgende relevante eisen aangegeven: In deze landschappelijke onderbouwing wordt ingegaan op de ruimtelijke kwaliteitseis van artikel 15 PRV en de daarbij behorende ‘Leidraad 1) Een bestemmingsplan dat in het landelijk gebied voorziet in een Landschap en Cultuurhistorie. Ontwikkelen met ruimtelijke kwaliteit’ nieuwe stedelijke ontwikkeling als bedoeld in artikel 5a [...], voldoet (vastgesteld door PS op 21 juni 2010) (LLC). De conclusie van dit rapport aan de uitgangspunten zoals vermeld in de Leidraad Landschap en luidt dat de voorgenomen nieuwe stedelijke ontwikkeling voldoet aan de Cultuurhistorie (PS d.d. 21 juni 2010) ten aanzien van: eisen die artikel 15 PRV en de LLC daaraan stellen. a. de kernkwaliteiten van de verschillende landschapstypen en aardkundige waarden als bedoeld in artikel 8; In dit rapport wordt allereerst ingegaan op de ontwikkelingsgeschiedenis b. de kernkwaliteiten van de bestaande dorpsstructuur waaraan van het huidige landschap aan de Mooie Nel. Vervolgens worden wordt gebouwd; de huidige situatie en het huidige beleid ten aanzien van de c. de openheid van het landschap daarbij inbegrepen stilte en landschappelijke ontwikkeling in de gemeente Haarlemmerliede en duisternis; Spaarnwoude beschreven. Vanuit landschappelijk oogpunt worden de d. de historische structuurlijnen; mogelijke gevolgen van de bouw van de woningen benoemd. Voor de e. cultuurhistorische objecten. achtergrond van het vigerend beleid worden de conclusies verwoord. Tot slot worden er aanbevelingen gedaan voor de uitwerking van de 2) De toelichting van een bestemmingsplan geeft aan in welke mate ten landschappelijke inpassing en de terreininrichting. aanzien van de in het eerste lid bedoelde functies rekening is gehouden met: HOLLANDSCHAP® maart 2018 Landschappelijke onderbouwing voor 8 waterwoningen aan de Mooie Nel 5 Haarlemmerliede en Spaarnwoude - eilanden tussen het IJ en het Haarlemmermeer Op de kaart van J. Janssonius uit 1658 is te zien hoe Haarlemmerliede en Spaarnwoude als twee eilanden tussen de waterlichamen van het IJ en de Haarlemmermeer liggen, die via de Zuiderzee in open verbinding met de Noordzee staan. Twee stromen, het Spaarne en de Liede, scheiden het gebied van de duinrand en van Haarlem. Tussen Haarlem en Amsterdam is de trekvaart al gegraven. 6 Landschappelijke onderbouwing voor 8 waterwoningen aan de Mooie Nel maart 2018 HOLLANDSCHAP® 2. Ontstaan van het huidige landschap Het gebied van de huidige gemeente Haarlemmerliede en het IJ afgesloten. Het nog steeds inklinkende veen vergde steeds Spaarndam lag sinds de middeleeuwen als een eiland tussen het diepere ontwatering. De veenpolder werd door twee molens droog IJ en het Haarlemmermeer. Aan de westzijde sneden veenstromen, gehouden, waarvan één, de Liedemolen, op de plek van de huidige de Liede en het Spaarne, het eiland van het hogere duinlandschap molen ‘De Slokop’ stond. Een deel van het gebied van de huidige langs de Noordzeekust af. Via de Zuiderzee stonden deze woonwijk SpaarneBuiten was één van de buitendijkse gebieden waterlichamen in een open verbinding met de Noordzee waardoor langs de Lagedijk. grote delen van het gebied regelmatig overstroomden. De kern van het droge land werd gevormd door een zandrug, die evenwijdig aan de kustlijn het gebied in noord-zuidelijke richting doorloopt. Daar tegen aan lagen veengronden, die zich op de tijdens het Atlanticum afgezette ‘Oude Zeeklei’ sinds ca. 3000 v. Chr. ontwikkeld hadden. rond 1000 n.Chr. v.a. 1200 17e t/m 19e eeuw zandruggen zijn het uitgangs- eerste bedijking en een dam in Haarlemmertrekvaart, spoorlijn Vanaf de 10e eeuw is het veengebied ontgonnen. Daarbij was punt voor bewoning het Spaarne en droogmaken H’lemmermeer weinig sprake van reglementering door een landsheerlijke overheid. De eerste veenboeren ontwaterden de grond middels gegraven sloten om het land als veeweide of bouwland te gebruiken. Echter de ontwatering van het veen had mineralisatie en daardoor klink tot gevolg. Al in de middeleeuwen was akkerbouw vrijwel onmogelijk geworden en bood alleen nog veehouderij een economisch bestaan voor de boeren. 19e en begin 20e eeuw 20e eeuw begin 21e eeuw inpoldering IJ, Noordzeekanaal uitbreiding van de haven en het huidige infrastructuur- en Het lage land werd tijdens stormvloeden bedreigd door de wordt gegraven recreatiebossen in de IJ-polder recreatielandschap omliggende waterlichamen. In de 13e eeuw begon de bedijking van het gebied met een dijk langs het IJ richting Amsterdam, de huidige Inlaagsedijk. De Inlaagsedijk werd tijdens de St. Elisabethsvloed in 1421 zwaar beschadigd en door een verder landinwaarts gelegen dijk - de Hoge Spaarndammerdijk - vervangen, samen met een dijk langs de Liede: de Lagedijk. Met sluizen en een dam bij het huidige Spaarndam en Halfweg werd de verbinding met HOLLANDSCHAP® maart 2018 Landschappelijke onderbouwing voor 8 waterwoningen aan de Mooie Nel 7 1728 1914 1952 1981 1993 Veranderlijk landschap - buitendijkse oevers aan het Spaarne, de Liede en de Mooie Nel Het buitendijks gebied werd eerst voor landbouw in gebruik genomen. Vanaf het begin van de 20e eeuw volgden industriële activiteiten, die nu weer gestaakt zijn. Molen ´De Slokop´ en de Lagedijk hebben deze veranderingen allemaal zien komen en gaan. De ´Moeyen Hel´ werd de ´Mooije Nel´; het watergevaar was gebannen. 8 Landschappelijke onderbouwing voor 8 waterwoningen aan de Mooie Nel maart 2018 HOLLANDSCHAP® 2. Ontstaan van het huidige landschap Door de invloed van getijden en stormvloeden was de oeverlijn van de Liede en de Mooie Nel nogal veranderlijk; veengebieden werden afgeslagen en slibden op een andere plaats weer aan. In 1631 werd de Haarlemmertrekvaart door de zuidrand van het veeneiland aangelegd, de eerste rechtstreekse stedenverbinding in Nederland, met een overstapplaats te Halfweg. In 1839 volgde de spoorlijn Haarlem-Amsterdam evenwijdig aan de trekvaart en werd de overstapplaats te Halfweg weer overbodig. Met drie stoomgemalen werd tussen 1849 en 1852 de Haarlemmermeer drooggelegd. Het water werd onder andere via het gemaal Cruquius op het Spaarne en via het gemaal bij Halfweg op het IJ (Houtrak) afgemalen. Vervolgens werd tussen 1872 en 1876 het IJ ingepolderd en het Noordzeekanaal gegraven. Eindelijk