WIOSNA 2009 WIADOMOŚCI BOCHEŃSKIE 1 WB nr 1 (80) 2 WIADOMOŚCI BOCHEŃSKIE WIOSNA 2009 WB nr 1 (80) WIOSNA 2009 WIADOMOŚCI BOCHEŃSKIE 3 Izabela Gass (Warszawa) Uratujmy Muzeum Polskie w Rapperswilu wszechnie szanowaną instytucją. Odwiedzali go polscy stu- denci z pobliskiego Zurychu, rodacy z ziem polskich, o czym wspominają w swoich pamiętnikach: „...Zajechaliśmy do Rapperswilu, do muzeum pamiątek polskich. Ze specjalną czcią przechowywano serce Tadeusza Kościuszki” - oto jedna z wielu relacji o wycieczce do Rapperswilu. (Helena z Jaczynowskich Roth, Czasy, miejsca, ludzie. Wspomnienia z Kresów Wschodnich. Wydawnictwo Literackie, Kraków 2009). Rapperswil odwiedził Bolesław Prus, Maria Konop- nicka, Eliza Orzeszkowa, Henryk Sienkiewicz, jako bibliote- karz pracował tutaj Stefan Żeromski. Wizyta w Muzeum należała niejako do obowiązku pol- skiego turysty. „To było gniazdo niepodległej Polski – Rap- perswil, nad jeziorem w uroczym zamku, strzeżone przez zgrzybiałego i zdziecinniałego powstańca, Rużyckiego de Rosenwerta” (Jerzy Odrowąż-Pieniążek, Więcej niż świadek. Wydawnictwo Iskry, Warszawa 2007 ) A oto inne wspomnie- nie: „W miasteczku Rapperswil leżącym nad brzegiem Je- Nad Jeziorem Zuryskim wznosi się stary, XII-wieczny ziora Zuryskiego zwiedziliśmy polskie muzeum przechowu- zamek wypełniony pamiątkami polskiej przeszłości. To jące nasze bezcenne pamiątki historyczne, arrasy, gobeliny, Muzeum Polskie w Rapperswilu, utworzone w 1870 r. przez zbroje, dokumenty i inne tak drogie nam przedmioty, czyli Władysława hr. Broel-Platera, arystokratę pochodzącego to wszystko co Rosja pragnęła nam odebrać i skonfiskować. z Wielkiego Księstwa Litewskiego. W pamięci potomnych Owe więc skarby zostały zebrane i chronione w Polskim Mu- zachowało się dwoje przedstawicieli tego rodu: bohaterka zeum Narodowym w Rapperswilu, na ziemi szwajcarskiej. powstania listopadowego Emilia Plater i jej kuzyn Włady- Opuściliśmy Rapperswil przejęci do głębi widokiem naszych sław Broel-Plater, właśnie założyciel Pol- polskich pamiątek.”(Józef Mineyko, skiego Muzeum w Rapperswilu. Wspomnienia z lat dawnych. Biblioteka Władysław Plater, powstaniec Narodowa.Warszawa 1997.. z 1830 r., przybył do Szwajcarii w 1844 r. i od razu rozpoczął pracę na rzecz sprawy Mijały lata. Polska odzyskała wolność polskiej. Po powstaniu styczniowym po- i mocą testamentu Platera w 1927 roku stanowił utworzyć w Szwajcarii Muzeum, przewieziono zbiory rapperswilskie do które stanowiłoby dla polskiej emigracji niepodległej Polski. Mieszkańcy Rappers- centrum nie tylko kulturalne, ale politycz- wilu uroczyście z biciem dzwonów żeg- ne i edukacyjne. nali pociąg składający się z 14 wagonów, Ponosząc trud i koszt założenia Mu- który w asyście oficerów szwajcarskich zeum, Plater liczył przede wszystkim na wywoził do Warszawy skrzynie wyłado- hojność Polaków rozsianych po świecie. wane zbiorami muzealnymi. Większość I nie omylił się. Z Niemiec, Skandynawii, z nich spłonęła w Warszawie w 1944 r. Francji, Włoch, Ameryki , z ziem polskich Opustoszały zamek pozostawał na ła- pod zaborami zaczęły napływać dary. Po sce szwajcarskiego woźnego. Zagrożona dziesięciu latach od powołania muzeum też została umowa wieczystej dzierżawy w sprawozdaniu z pracy muzealnej za- zamku formalnie ważna do 1970 r. Gmina warty został spis zebranych przedmiotów. Rapperswil wystąpiła nawet o zwrotu za- Były to setki „pamiątek historycznych” po wielkich Polakach mku miastu. Dzięki zabiegom Polski, udało się tego uniknąć, takich jak Adam Mickiewicz czy Tadeusz Kościuszko, obra- a w Sejmie RP i Ministerstwie Spraw Zagranicznych rozpo- zy, ryciny, medaliony, mapy, rękopisy, numizmaty. Najwięk- częły się dyskusje na temat przyszłości polskiej placówki. szą relikwią była urna z sercem Tadeusza Kościuszki zmar- Wreszcie postanowiono, że opustoszały zamek wypełnią łego w 1827 r. w szwajcarskiej Solurze, którą sprowadzono obiekty pokazywane przez Polskę na Wystawie Światowej w 1895 r. , już po śmierci Platera. w Brukseli w 1935 r. W 1936 r. otwarto wystawę „Polnis- W Muzeum organizowane były zjazdy emigracyjne, ob- che Kunst”, na której zaprezentowano eksponaty z Brukse- chody rocznic powstańczych, gdzie najbardziej zasłużonych li oraz prace studentów i absolwentów Warszawskiej ASP, odznaczano orderami, wydawano katalogi, księgi pamiątko- skupionych w Bloku Zawodowym Artystów Plastyków. Or- we, powstał fundusz stypendialny dla polskiej młodzieży. ganizatorami wystawy było dwoje członków Bloku: Halina Kiedy w 1889 r. Plater zmarł Muzeum było już znaną i po- Jastrzębowska-Kenarowa i Stanisław Appenzeller. Zwłasz- WB nr 1 (80) 4 WIADOMOŚCI BOCHEŃSKIE WIOSNA 2009 cza Kenarowa, późniejszy kustosz rapperswilski zapisała się Po 1989 r. Muzeum rozpoczęło współpracę z Polską. jako osoba opatrznościowa. Wystawa odniosła sukces. Dla W 1991 r. otwarto nową ekspozycję bardziej atrakcyjną Muzeum nadeszły lepsze czasy. W 1939 r. frekwencja wzro- nie tylko dla polskiej emigracji, ale także i dla Szwajca- sła o 100% w porównaniu z 1936 r. , a Muzeum uzyskało rów. Podpisano umowę z Zamkiem Królewskim i Muzeum zgodę na powiększenie budżetu i zatrudnienie 7 osób na cały Narodowym w Warszawie o wzajemnej współpracy, która rok. W czasie II wojny światowej wokół Muzeum groma- zaowocowała zorganizowaniem w Rapperswilu kilku ob- dzili się żołnierze 2 Dywizji Strzelców Pieszych, internowani szernych wystaw poświęconych polskiej sztuce XIX i XX w Szwajcarii w 1940 r. wieku. Muzeum Polskie i Rapperswil odwiedzili prezy- Koniec wojny spowodował nową reorganizację Muzeum, denci Rzeczypospolitej Polskiej Lech Wałęsa i Aleksander które miało stać się placówką propagandy PRL. Na zamku Kwaśniewski oraz prymas Polski Józef Glemp. Do nieda- miały pojawić się portrety Marksa, Engelsa, Stalina, czerwo- lekiego sanktuarium Matki Boskiej w Einsiedeln pielgrzy- ne sztandary z sierpem i młotem. Do tego władze szwajcar- mował Jan Paweł II. skie nie chciały dopuścić. W 1949 r. wypowiedziano dzierża- I oto dzisiaj byt Muzeum Polskiego jest znów zagrożony. wę zamku, a sąd federalny w 1951 r. potwierdził prawidło- Po 140 latach wzorowej współpracy polsko-szwajcarskiej wła- wość wymówienia. Muzeum zamknięto, a zbiory „drugiego” dze miasta popierane przez stowarzyszenie „Pro Schloss”chcą Raperswilu wyjechały do Polski. zlikwidować Muzeum Polskie, a rapperswilski zamek prze- Obecnie na Zamku istnieje trzecie Muzeum Polskie, od- znaczyć na siedzibę miejskiego muzeum, które teraz znajduje rodzone w 1975 r. staraniem całej polskiej emigracji. Jego po- się w innym obiekcie. Umowa na wynajem zamku wygasa czątki sięgają 1954 r. kiedy to powołano polsko-szwajcarskie w 2011 r. i zakłada dwuletni termin wypowiedzenia. Dotych- Towarzystwa Przyjaciół Muzeum Polskiego w Rapperswilu. czas umowa ta była przez gminę grodzka Rapperswil co pięć Znów od początku zaczęto gromadzić eksponaty związane lat przedłużana bez dodatkowych formalności. z polską historią, kulturą, sztuką. Sale wypełniły dzieła sztuki 24 czerwca 2008 r. odbyła się publiczna debata na te- i pamiątki przypominające historię walk o niepodległość, dzie- mat przyszłości Muzeum Polskiego . Istnienie Muzeum na je emigracyjne Polaków, polskie osiągnięcia w dziedzinie na- zamku nie podlegało dyskusji, ale też nie zostało całkowicie uki, literatury, muzyki, sztuki. Na ścianach zawisły obrazy Wy- potwierdzone. Na korzyść Polaków przemawiały argumenty czółkowskiego, Brandta, Chełmońskiego, Kossaka, Fałata. Nie natury historycznej i finansowej, albowiem nasz wkład finan- zabrakło też eksponatów prezentujących folklor polski. Jedną sowy w remont zamku w 1980 r. wynosił 250 tys. Fr. Władze z największych atrakcji dla zwiedzających stało się 108 mi- miasta skrytykowały jedynie obecny wystrój sal muzealnych niatur na kości słoniowej i domagały się nowej aranżacji wnętrz. Pierwszą potyczkę malowanych przez Win- Muzeum wygrało, ale nie wydaje się by stowarzyszenie „Pro centego Lesseura (1745 Schloss” zrezygnowało z walki o zamek. – 1813) i jego uczennicę, Dyrektor Muzeum Polskiego Anna Buchmann prosi Po- Walerię Tarnowską (1782 laków i ludzi dobrej woli o wsparcie i wysyłanie petycji do – 1849) – dar hr. Tarnow- miejscowych władz. Można to zrobić za pośrednictwem in- skiego z 1977 r. Rocznie ternetu: www.muzeum-polskie.org. Muzeum odwiedza ok. W ub.r. ukazał się drukiem informator o Muzeum w języ- 10 000 zwiedzających, ku polskim, niemieckim i angielskim autorstwa Artura Bada- głównie cudzoziemców. cha i Anny Piotrowskiej (do nabycia w Domu Bochniaków, Zbiory i majątek Muze- zob. zdjęcie), a przy współpracy z Muzeum Historii Polski um zabezpiecza Polska w Warszawie i pomocy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Fundacja Kulturalna Narodowego nakręcony został na początku b.r. film p.t. Ser- „Libertas”, powołana ce Polski-Rapperswil o historii Muzeum Polskiego w Rap- w 1978 r. (nie mylić z perswil i stosunkach polsko szwajcarskich w języku polskim partią polityczną „Liber- i angielskim (wersja 8 minutowa) i polskim i niemieckim tas” – przy red.) (wersja 28 minutowa). WB nr 1 (80) WIOSNA 2009 WIADOMOŚCI BOCHEŃSKIE 5 Krzysztof Kwaśniewski (Poznań) Moje bocheńskie wspominki Lata (1939-1955) Prof. zw. dr hab. Krzysztof Kwaśniewski socjolog, etnolog nym nam przez znajomego z Kry- i prawnik urodził się w Gnieźnie w 1927 r. W latach 1950- nicy Zdroju (naszego poprzednie- 1953 był nauczycielem Liceum Administracyjno-Gospodar- go miejsca zamieszkania) dr. Kon- czego w Bochni. Następnie pracował w Zakładach Etnografii stantego Glazóra (który w lecie w Krakowie i Wrocławiu Instytutu Kultury Materialnej PAN i w Krynicy praktykował) w domu w Warszawie, doktorat