De betrekkingen tusschen Zweden en de Nederlanden op het gebied van letteren en wetenschap, voornamelijk gedurende de zeventiende eeuw E.H.G. Wrangel bron E.H.G. Wrangel, De betrekkingen tusschen Zweden en de Nederlanden op het gebied van letteren en wetenschap, voornamelijk gedurende de zeventiende eeuw. E.J. Brill, Leiden 1901 Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/wran001betr01_01/colofon.htm © 2006 dbnl / erven E.H.G. Wrangel III [Voorbericht van de Commissie voor Taal - en Letterkunde] Spoedig na het verschijnen van Dr E. WRANGEL's Sveriges litterära förbindelser med Holland särdeles under 1600-talet1) werd in de Commissie voor Taal- en Letterkunde bij de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden het voornemen opgevat eene vertaling van dat werk in het Nederlandsch zoo mogelijk te bezorgen. Toen zij vernam dat met eene. Nederlandsche bewerking alreeds een begin was gemaakt door den Heer A. MODDERMAN te Haarlem wendde zij zich tot dezen en vond hem bereid het aangevangen werk voort te zetten en het te voltooien ten behoeve der door haar gewenschte uitgave vanwege de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde. Kort daarna echter overleed de Heer MODDERMAN, die door zijne ziekte de vertaling niet verder had kunnen brengen dan tot bijna aan het einde van het vierde hoofstuk, doch de familie van den overledene had de welwillendheid het voorloopig bewerkte gedeelte aan de Commissie ter uitgave af te staan. De Commissie betuigt daarvoor hier openlijk haren dank, en grijpt de gelegenheid aan om de nagedachtenis te eeren van den kundigen, en in weerwil van zijn lijden zoo ijverigen jongen man, wien zij zich gelukkig acht althans nog eenige voldoening te hebben geschonken door hem de zekerheid te geven dat zijn werken in den dienst van wetenschap en letteren niet vergeefsch was geweest. De verdere bewerking der vertaling kon door de Commissie 1) Lunds Universitets Årsskrift, tom. XXXIII; Lund, E. Malmströms Boktryckeri, 1897. E.H.G. Wrangel, De betrekkingen tusschen Zweden en de Nederlanden op het gebied van letteren en wetenschap, voornamelijk gedurende de zeventiende eeuw IV voor Taal- en Letterkunde worden toevertrouwd aan Mevrouw BEETS - DAMSTÉ te Leiden, en het toezicht op vertaling en druk worden opgedragen aan het medelid dier Commissie, Dr A. BEETS. Het Bestuur toonde zich vervolgens tot steun van hetgeen door de Commissie beraamd en voorbereid was volkomen genegen, en de vereischte voorstellen tot uitgave verwierven de goedkeuring der Maandelijksche Vergadering van Mei en van de Jaarlijksche Vergadering in Juni van het jaar 1900. De Heer WRANGEL zelf heeft zich welwillend de moeite getroost de drukproeven van deze bewerking te lezen en daarin zijne verbeteringen aan te brengen. Van de verbeteringen en wijzigingen in den tekst en de toegevoegde Aanteekeningen, die aan deze vertaalde uitgave de waarde van een herzienen en vermeerderden druk geven, maakt de schrijver zelf kortelijk melding in het voorbericht van zijne hand, dat aan het werk voorafgaat. Dat de vertaling enkele eigenaardige moeilijkheden met zich bracht, zal niemand verwonderen. Eene soort daarvan mag hier worden vermeld; die, welke bestond in het overbrengen van de Zweedsche ambtstitels uit vroeger eeuwen in titels, die eenigszins vermochten weer te geven wat door deze werd aangeduid. Het ging niet altijd aan ze te omschrijven; er moest voor de vaak terugkeerende iets op gevonden worden. En zoo is dan het bijna op iedere bladzijde voorkomende landshöfding, een ambt dat overeenkomt met dat van den gouverneur eener provincie, met landdrost vertaald geworden, en desgelijks voor häradshöfding, titel van den rechterlijken en burgerlijken ambtenaar over een härad, of combinatie van een aantal kerspelen, het Nederlandsche woord drost gekozen. Die keuze is zeker willekeurig, en ook niet in allen deele juist; maar elke andere zou aan dezelfde gebreken moeten lijden. Voorts is bij de spelling der plaats- E.H.G. Wrangel, De betrekkingen tusschen Zweden en de Nederlanden op het gebied van letteren en wetenschap, voornamelijk gedurende de zeventiende eeuw V namen de Zweedsche vorm behouden, zelfs bij Göteborg en Skåne, al schrijft men in het Nederlandsch gewoonlijk Gothenburg en Schonen. Om niet in moeilijkheden te komen, scheen deze consequentie gewenscht. Het werk van den Heer WRANGEL is ook in zijne Nederlandsche gedaante gebleven het boek dat in de eerste plaats voor Zweden geschreven en in bijzonderheden op de behoeften van Zweedsche lezers werd berekend. Maar de rijke inhoud er van is voor Nederlanders vooral van geen minder gewicht en mocht hier te lande niet langer slechts voor enkelen toegankelijk blijven. Deze vertaling kan thans de vruchten van Dr WRANGEL's nasporingen brengen tot den zoo zeer gewenschten ruimen kring van lezers en ze ten nutte van de vaderlandsche wetenschap doen komen. En voorzeker zal zij allen die door haar met zijn werk kennis maken, met warme erkentelijkheid vervullen jegens den Zweedschen geleerde, van wiens liefde voor ons land en zijne geschiedenis het een doorloopend getuigenis is. DE COMMISSIE VOOR TAAL- EN LETTERKUNDE BIJ DE MAATSCHAPPIJ DER NEDERLANDSCHE LETTERKUNDE TE LEIDEN. Juni 1901. E.H.G. Wrangel, De betrekkingen tusschen Zweden en de Nederlanden op het gebied van letteren en wetenschap, voornamelijk gedurende de zeventiende eeuw VI [Voorbericht van den Schrijver] Het werk, dat thans uitgegeven wordt in de Nederlandsche taal, verscheen in het Zweedsch vier jaar geleden in het deel van ‘Lunds Universitets Årsskrift’, dat opgedragen werd aan koning Oscar II bij het regeeringsjubileum in 1897. Het doet mij groot genoegen, dat het nu in het Nederlandsch is vertaald geworden. Ook gevoel ik behoefte hartelijk dank te zeggen in de eerste plaats aan alle bibliothecarissen en archivarissen, die mij welwillend bij mijne onderzoekingen zijn behulpzaam geweest, in het bijzonder aan dr. S.G. de Vries, den Directeur der Bibliotheek van de Rijks-Universiteit te Leiden, en vervolgens zeer in het bijzonder aan de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde, die de vertaling heeft mogelijk gemaakt, en aan Mevrouw Tine Beets-Damsté, die deze heeft bewerkt en op de meest voorkomende wijze mijne verbeteringen en toevoegsels heeft aangebracht. Wat den tekst van het werk betreft, scheen het mij noodzakelijk, dat enkele doch kleine veranderingen plaats vonden en een aantal aanteekeningen toegevoegd werden; deze laatste zijn achter elk hoofdstuk geplaatst. Sedert dit werk in het Zweedsch verscheen, is er opnieuw veel onderzocht op het gebied der betrekkingen dezer beide landen tot elkander. Met ondersteuning van den Zweedschen Staat zijn de Nederlandsche archieven bezocht geworden door dr. Ellen Fries, die zich reeds door verschillende geschiedkundige geschriften op dit gebied had onderscheiden; de dood heeft helaas (in 1900) haar verdienstelijke schrijversloopbaan afgebroken. De aanteekeningen welke zij verzameld had zullen E.H.G. Wrangel, De betrekkingen tusschen Zweden en de Nederlanden op het gebied van letteren en wetenschap, voornamelijk gedurende de zeventiende eeuw VII gedeponeerd worden in het Zweedsche Rijks-archief. Eene soortgelijke opdracht van de Nederlandsche Regeering heeft in het vorige jaar dr. G.W. Kernkamp naar Zweden gevoerd; zijne nasporingen zullen stellig ten nutte komen aan de kennis van de wederzijdsche betrekkingen tusschen Zweden en Nederland. Die betrekkingen zijn weliswaar gedurende de laatste twee eeuwen van minder belang geweest dan in de 17de eeuw. Het lijdt echter geen twijfel of het zou aan de beschaving in het algemeen grootelijks ten goede komen indien er opnieuw een engere band kon worden gesloten tusschen deze beide protestantsche landen, welke, hoewel niet meer politieke ‘toongevers’, toch ieder op zijn eigen wijze eene eerste plaats in de beschaafde wereld innemen, en die ook in staatkundig opzicht gewichtige plichten hebben te vervullen. God behoede Nederland en Zweden! Lund, Mei 1901. E. WRANGEL. E.H.G. Wrangel, De betrekkingen tusschen Zweden en de Nederlanden op het gebied van letteren en wetenschap, voornamelijk gedurende de zeventiende eeuw VIII Lijst van eenige afkortingen1). Kon. B.... Koninklijke Bibliotheek te Stockholm. L.B.... Universiteitsbibliotheek te Lund. Leid. B.... Universiteitsbibliotheek te Leiden. Linkpng B.... Bibliotheek van het Bisdom te Linköping. R.A.... Rijks-archief te Stockholm. U.B.... Universiteitsbibliotheek te Upsala. 1) In de vertaling zijn dezelfde afkortingen gebezigd als in het Zweedsche werk. E.H.G. Wrangel, De betrekkingen tusschen Zweden en de Nederlanden op het gebied van letteren en wetenschap, voornamelijk gedurende de zeventiende eeuw 1 Eerste hoofdstuk. De conducendo loquitur iam rhetore Thule. Juvenalis XV. 112. Overzicht van Zwedens politieke betrekkingen met de Nederlanden gedurende de 17de eeuw. - Zwedens aanwervingen in de Nederlanden; Zweedsche hulptroepen in Nederland. - De Nederlandsche invloed op Zwedens handel en zeevaart. - Vestiging van Nederlanders in Zweden. - Nederlanders als ingenieurs en bouwmeesters bij de grondlegging van industrieele werken in Zweden. - De invloed van de Nederlandsche op de Zweedsche kunst. Zweden en Nederland - de Vereenigde Nederlanden, om den oorspronkelijken naam te bezigen, of Holland, om den gewonen naam te gebruiken ontleend aan dien van de voornaamste provincie - hebben natuurlijk een geheel verschillenden oorsprong en in veel en velerlei opzichten verschillende belangen. Toch is er een tijd geweest, dat beider ontwikkeling nauw met elkaar samenhing en dat hunne wederkeerige betrekking bijzonder