• • GDINSKO KLĘKA PISMO GDYŃSKIEGO ODDZIAŁU ZRZESZENIA KASZUBSKO - POMORSKIEGO • KWARTAŁ I (63) 2012 ISSN 1506-7327 Rok Młodokaszubów które doprowadziły w efekcie do ostatecznego kształtu ruchu młodokaszubskiego. Antoni Chołoniewski w broszurze „Nad morzem Pol- skiem" wydanej w 1912 r., tak pisał o rodzącym się ruchu: „Czołową postacią ruchu młodokaszubskiego był dr Aleksander Majkowski, który na studiach medycznych w Cryfii, Monachium i kończąc dyplom w Berlinie, zało­ żył „Towarzystwo Akademickie- VISTULA" w Monachium /1901/. Wracając ze studiów zatrzymał się w Gdańsku, gdzie jesienią 1904 roku rozpoczął obowiązkową prak­ tyką lekarską. Bez wiedzy zwierzchników gdańskiego szpitala podjął 1 marca 1905 roku pracą naczelnego re­ daktora „Gazety Gdańskiej", która w owym czasie była Rok 2012 został ogłoszony przez Zarząd Główny jedynym pismem polskim krzewiącym pracą narodowo i Radę Naczelną ZKP Rokiem Młodokaszubów. - oświatową na północnych Kaszubach. Wydaje też pi­ Kim byli Młodokaszubi, do czego dążyli, jakie były semko kaszubskojęzyczne „DRUŻBA". Pismo, dló pol- główne ich założenia? scich Kaszubów /6 V 1905/ „Drużby"- pisma literackie­ Warto przyjrzeć się sytuacji Kaszubów pod koniec XIX go- ukazało sią tylko sześć numerów, gdyż Majkowski i na początku XX wieku. W tym okresie bardzo nasiliły odszedł z „Gazety Gdańskiej". się tendencje ze strony Niemców zmierzające do germa­ Za sprawą dwóch działaczy: nauczyciela Izydora Gul- nizacji Kaszubów. Taka działalność powodowała opór gowskiego oraz doktora Fryderyka Lorentza w 1907 roku ludności pomorskiej i nasilenie badań naukowych, two­ powstało Kaszubskie Towarzystwo Ludoznawcze, które rzenie organizacji społeczno- kulturalnych, dzięki którym skupiało inteligencję i działaczy. Aleksander Majkowski budziła się młoda inteligencja kaszubska. początkowo popierał działalność owego Towarzystwa, To z kolei nie podobało się Niemcom, w związku jednakże z czasem zauważył, że prowadzi ono działal­ z tym na posiedzeniach parlamentu i sejmu pruskiego, ność jedynie „rejestracyjną"- zbieranie i zachowanie war­ które odbyły się 26 kwietnia 1886 r., przyjęto ustawę tości kulturowych Kaszub. o utworzeniu Komisji Kolonizacyjnej. jej zadaniem był W 1908 roku zaczęto wydawać „Gryfa". W jego wykup ziemi od polskich rolników i przekazywanie jej pierwszym numerze Aleksander Majkowski nakreślił w ręce niemieckie. Kolejnym działaniem zmierzającym program ruchu młodokaszubskiego. Pisał między innymi: do osłabienia inteligencji kaszubskiej i polskiej na tere­ „My tymczasem, wierząc w odrodzenie Kaszub chce­ nach pomorskich było wprowadzenie 15 lipca 1886 r. my na tych wszystkich przejawach skromnej kultury swoj­ ustawy dotyczącej zatrudniania nauczycieli, jednak chy­ skiej budować dalej. Uprzytamniając sobie, że stare for­ ba najgorsze było rozporządzenie niemieckiego ministra my życia muszą ustąpić miejsca nowym, chcemy zacho­ oświaty Gosselera z 7 września 1887 roku usuwające na­ wać skarby nagromadzone przez ojców dla przyszłych ukę języka polskiego ze szkół oraz dwa tygodnie później­ pokoleń, i jednych i drugich łączyć pasmem tradycji..." sze- nakazujące nauczanie religii wyłącznie w języku nie­ Program pisma można zatem określić następująco: mieckim. Takie tendencje germanizacyjne powodowały • zahamowanie postępującego procesu germanizacyj- powoływanie towarzystw filomackich i tajne nauczanie, nego, szczególnie wśród inteligencji, zwiększenie ilości wydawnictw. • wzmocnienie i rozwój rodzimej kultury kaszubskiej jednak nie wykształciło się jeszcze pokolenie nowych • przekształcenie Kaszubów w społeczeństwo nowo­ twórców, pisarzy, poetów. Po wyjeździe Derdowskiego czesne, ze swoimi ludźmi we wszystkich dziedzi­ za ocean nie widać było przez długi bardzo czas jego nach życia publicznego, następcy. • obrona praw Polski do morza, Działacze kaszubscy od dawna myśleli o powołaniu • zacieśnianie współpracy z Polakami ze wszystkich własnej organizacji. Przyglądali się też tym działaniom. dzielnic Polski. „Gryf" ukazywał się w nakładzie pomiędzy nie. W 1895 roku Majkowski zdał egzamin dojrzałości 700 a 1000 egzemplarzy. Zamieszczano w nim utwory i w 1897 roku, dzięki pomocy krewnych i ludzi dobrej prozatorskie, poetyckie, opowieści ludowe, bajki, rozma­ woli mógł zapisać się na medycynę w Berlinie. ity materiał folklorystyczny. Szczególne miejsce zajmowa­ W 1898 roku otrzymał zaproszenie na uroczystość ły polemiki na tematy regionalne i kulturowe. odsłonięcia pomnika Adama Mickiewicza w Warszawie, W 1909 roku Majkowski zamieścił w nim artykuł która wywarła na nim ogromne wrażenie. Tak pisał we „Ruch młodokaszubski", w którym pisał o zadaniach dla wspomnieniach: młodej inteligencji kaszubskiej, o wprowadzaniu do kul­ „I ta chwila, kiedy padła zasłona z postaci wieszcza tury ogólnopolskiej motywów regionalnych, o wypraco­ narodowego z ręką na sercu, jakby chciał powiedzieć: waniu stanowiska, że „co kaszubskie, to polskie". Maj­ kocham za miliony,- a ja stałem u jego stóp z nielicznymi kowski podkreślał, że „nigdy my młodzi Kaszubi z oka reprezentantami społeczeństwa, wywarła na mnie nieza­ spuszczać nie powinniśmy tego, co nas łączy z całym na­ tarte do dzisiaj wrażenie". rodem". W dalszej części artykułu autor zaznacza: „Myśl Debiut literacki Majkowskiego nastąpił w roku 1899. zasadniczą, że właśnie na pierwiastkach swojskich trze­ Ukazał się bowiem jego poemat literacki „Pielgrzymka ba oprzeć pierwiastki ogólnopolskie, że ideały kaszub­ Wejherowska" oraz humoreska pisana po kaszubsku „Jak skie i ogólnopolskie trzeba organicznie spoić, tą myśl ze w Koscérznie koscelnygo obrele abo Pięc kawalerów wszystkimi dalszymi jej konsekwencjami nazwano ideą a jedna jedyno brutka". Po pobycie w Berlinie przyszły młodokaszubską". doktor udał się do Gryfii, gdzie wydział medyczny cie­ W 1912 roku odbyły się zjazdy Młodokaszubów, szył się wielką sławą. W 1901 roku, za zakładanie związ­ na których tak Aleksander Majkowski, jak i Karnowski, ku robotniczego /jako pomoc dla polskich robotników przedstawiali program ruchu. Obecni byli przedstawiciele sezonowych/ został relegowany z uczelni. Wybrał Mona­ z różnych miast Polski. Burzliwa dyskusja pokazała, jakie chium jako kolejne miejsce swoich studiów. Tu spotkał się obawy żywili zgromadzeni. Bali się przede wszystkim z bawarskim regionalizmem, który nie był bez znaczenia o to, że z czasem ruch ten dążyć będzie do oderwania dla jego dalszej drogi artystycznej. W 1902 roku założył Kaszub od Polski. Podczas tego zjazdu nie doszło do za­ Majkowski koło studentów polskich „Vistula", które stano­ wiązania organizacji, dlatego też postanowiono zwołać wiło zalążek późniejszego ruchu Młodokaszubów. następny zjazd, ale zaprosić tylko tych, którzy złożyli ak­ To w Bawarii zaczął pracować nad kaszubskim po­ ces do przyszłej organizacji kaszubskiej. Tym razem /22 ematem epickim „Jak Smętk poe świece wędrowöł. Po- sierpnia 1912 r./ wszystko odbyło się zgodnie z zaplano­ ewiöstka". Po zakończeniu studiów medycznych w 1903 wanym harmonogramem. Podczas zjazdu: roku Majkowski przeniósł się do Zurychu i tam napisał • powołano Towarzystwo Młodokaszubów dysertację doktorską. Stopień doktora medycyny uzyskał • uchwalono jego statut 21 września 1904 roku w Monachium. W tym też roku • wybrano zarząd i radę nadzorczą. powrócił na Kaszuby i odbył staż w Gdańsku w szpi­ W wyniku wyborów przewodniczącym został ks. talu Św. Marii. Tu, oprócz pracy lekarza, objął stanowi­ Ignacy Cyra, funkcję sekretarza miał pełnić dr Aleksander sko redaktora naczelnego dziennika „Gazety Gdańskiej". Majkowski, zaś skarbnikiem został dr F. Kręćki. W 1905 roku wydał w Poznaniu zbiór wierszy kaszub­ Czołowymi działaczami ruchu młodokaszubskie- skich „Spiewe i frantówci". Pod koniec roku przeniósł się go byli: Majkowski do Kościerzyny i rozpoczął prywatną prak­ • Aleksander Majkowski tykę lekarską. W tym czasie aktywnie działał w wielu • Jan Karnowski polskich organizacjach, organizował letnie wędrówki po • Leon Heyke Kaszubach dla młodzieży studenckiej. Nawiązał znajo­ • przez pewien czas Franciszek Sędzicki mość z Izydorem i Teodorą Gulgowskimi we Wdzydzach. • Jan Patock. Obok pracy zawodowej oddawał się Majkowski inten­ Poniżej przedstawiamy krótkie biogramy wymienio­ sywnej działalności pisarskiej. Pierwsze swoje opowiada­ nych działaczy. nie prozą „Nigde do zgubę nie przyjdą Kaszube. Obra­ zek z Kaszub" opublikował w numerach „Gryfa" w latach Aleksander Majkowski urodził się 17 lipca 1876 roku 1908- 1909. Kolejny utwór, również jako obrazek z Ka­ w Kościerzynie, w rodzinie rolniczej. W 1885 roku jego szub „Judica domine nocentes me" opowiada o sporze ojciec Jan utracił swoje gospodarstwo i zaczął zarabiać dwóch chłopów o łąkę. Zmęczony sytuacją w mieście, jako woźnica. Aleksander rozpoczął edukację w progim- dusząc się w nim wręcz, Majkowski wyjeżdża na Śląsk, nazjum w rodzinnym mieście, a następnie kontynuował gdzie pracuje jako lekarz. Miłość do stron rodzinnych ją w gimnazjum w Chojnicach. Nauka była możliwa dzię­ była jednak tak wielka, że w roku 1911 wrócił na Pomo­ ki stypendium Towarzystwa Pomocy Naukowej w Chełm­ rze, osiadł w Sopocie i tu otworzył praktykę lekarską. w 1913 r. wydał w Warszawie przewodnik po Kaszu­ Ale znacznie ważniejszy powód jest ten, że każdy bach zatytułowany „Zdroje Raduni. Przewodnik po tak z nas- przyznających się do swojej tożsamości etnicznej zw. Szwajcaryi Kaszubskiej z mapą i 22 ilustracyami". Był - na drodze życia napotykał sytuacje, które powodowa­ jeszcze dwukrotnie wznawiany. ły chwile zastanowienia, zwątpienia czy obaw. jak mały Kiedy wybuchła I wojna światowa Majkowski został