GŁÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA Departament Monitoringu Środowiska Regionalny Wydział Monitoringu Środowiska w Krakowie STAN ŚRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE MAŁOPOLSKIM RAPORT 2020 Kraków, 2020 Raport opracowano w Głównym Inspektoracie Ochrony Środowiska, Departament Monitoringu Środowiska, Regionalny Wydział Monitoringu Środowiska w Krakowie Pod kierunkiem: Barbary Dębskiej – Naczelnika RWMŚ w Krakowie Redakcja: Barbara Dębska, Natalia Rzepka, Ryszard Góralczyk Przez zespół autorski w składzie: Liliana Czarnecka, Anna Główka, Ryszard Góralczyk, Olga Kaczor, Dorota Łęczycka, Magdalena Kostrzewa, Edyta Litwin, Tomasz Miętus, Iwona Para, Teresa Prajsnar, Teresa Reczek, Natalia Rzepka, Krystyna Synowiec, Paulina Zuchnicka W publikacji wykorzystano materiały przygotowane przez: • Departament Środowiska Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego, rozdział „Realizacja Programu Ochrony Środowiska” opracowany przez Katarzynę Stadnik, • Wydział Inspekcji Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie, rozdziały: − „Reakcja. Wyniki działalności kontrolnej w zakresie ochrony przed PEM w latach 2017-2018 na terenie województwa małopolskiego” opracowany przez: Piotra Fiszera, Wojciecha Gajdę, Pawła Piwowarczyka, Zygmunta Sosabowskiego, − „Gospodarka odpadami w latach 2016-2018” opracowany przez Radosława Janeckiego, Halinę Maryańczyk, Michała Mierniczaka, Grzegorza Pałkę, Katarzynę Kadzik, Dorotę Rogóż, Jolantę Sołtys Badania i pomiary stanu środowiska w zakresie jakości powietrza, wód powierzchniowych i podziemnych, hałasu i pól elektromagnetycznych zostały wykonane przez Centralne Laboratorium Badawcze Oddział w Krakowie Fotografie zamieszczone w tekście pochodzą ze zbiorów WIOŚ, RWMŚ i CLB w Krakowie 2 Spis treści Wstęp .................................................................................................................... 4 1. Charakterystyka województwa ...................................................................... 5 2. Jakość powietrza ........................................................................................... 12 2.1. Presje ............................................................................................................................. 13 2.2. Stan powietrza w latach 2013-2018 .............................................................................. 19 2.3. Wyniki klasyfikacji stref pod kątem ochrony zdrowia ................................................. 25 2.4. Chemizm opadów atmosferycznych ............................................................................. 30 2.5. Realizacja Programu Ochrony Powietrza ..................................................................... 33 3. Jakość wód ..................................................................................................... 63 3.1. Presje ............................................................................................................................. 64 3.2. Charakterystyka warunków hydrometeorologicznych ................................................. 68 3.3. Stan wód powierzchniowych ........................................................................................ 69 3.4. Stan wód podziemnych ................................................................................................. 89 3.5. Reakcja .......................................................................................................................... 91 4. Klimat akustyczny ......................................................................................... 94 4.1. Presje ............................................................................................................................. 95 4.2. Stan środowiska akustycznego ..................................................................................... 97 4.3. Reakcja ........................................................................................................................ 126 5. Promieniowanie elektromagnetyczne ........................................................ 128 5.1. Presje ........................................................................................................................... 129 5.2. Stan ............................................................................................................................. 131 5.3. Reakcja ........................................................................................................................ 142 6. Główne problemy gospodarki odpadami .................................................. 157 6.1. Realizacja obowiązków w zakresie gospodarki odpadami przez gminy .................... 158 6.2. Nielegalne praktyki w gospodarce odpadami ............................................................. 177 6.3. Transgraniczne przemieszczanie odpadów ................................................................. 180 6.4. Nielegalne transgraniczne przemieszczanie odpadów ................................................. 181 6.5. Nielegalne praktyki w zakresie demontażu pojazdów wycofanych z eksploatacji ..... 184 7. Podsumowanie ............................................................................................. 186 Bibliografia ....................................................................................................... 198 3 Wstęp 4 1. Charakterystyka województwa Fot. N. Rzepka 5 Położenie i podział administracyjny województwa Województwo małopolskie położone jest w południowej części Polski. Obejmuje obszar 15.183 km2, co stanowi 4,9 % powierzchni kraju. Graniczy z województwami: śląskim na zachodzie, świętokrzyskim na północy, podkarpackim na wschodzie, a na południu, na długości 319 km ze Słowacją. Pod względem administracyjnym województwo małopolskie obejmuje 19 powiatów i 3 miasta na prawach powiatu: Kraków, Nowy Sącz i Tarnów. Na obszarze województwa znajdują się 182 gminy, w tym 14 miejskich, 48 miejsko-wiejskich i 120 wiejskich. Stolicą województwa jest Kraków, będący drugim pod względem wielkości miastem w Polsce (Rysunek 1.1). Rysunek 1.1 Podział administracyjny województwa małopolskiego (źródło: krakow.stat.gov.pl)/oprac. własne) Ukształtowanie powierzchni terenu Małopolska charakteryzuje się największym zróżnicowaniem fizycznogeograficznym w naszym kraju. Jest to związane z ukształtowaniem terenu, który w najniższym punkcie wynosi 158 m n.p.m. (Wisła koło Słupca), a w najwyższym 2.499 m n.p.m. (Rysy). Według podziału fizycznogeograficznego Polski na teren województwa małopolskiego składa się 11 makroregionów: Łańcuch Tatrzański, Obniżenie Orawsko-Podhalańskie, Beskidy Zachodnie, Beskidy Środkowe, Pogórze Środkowo-Beskidzkie, Kotlina Sandomierska, Pogórze Zachodniobeskidzkie, Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, Niecka Nidziańska, Brama Krakowska, Kotlina Oświęcimska. Wyznaczenie tak wielu jednostek fizycznogeograficznych świadczy o dużej różnorodności krajobrazowej, geologicznej, klimatycznej i biologicznej województwa (Kondracki J., 2009). 6 Klimat Województwo małopolskie leży w strefie klimatu umiarkowanego o cechach przejściowych, który kształtowany jest przez różnorodne masy powietrza o bardzo zróżnicowanych właściwościach fizycznych. Dominujący wpływ wywierają napływające z zachodu ciepłe i wilgotne masy powietrza polarno-morskiego oraz napływające ze wschodu oraz północnego wschodu suche i chłodne masy powietrza polarno- kontynentalnego oraz arktycznego. Przestrzenne zróżnicowanie temperatury powietrza w Małopolsce zależy głównie od wysokości nad poziomem morza, ukształtowania i ekspozycji terenu. Szczególnie duże zróżnicowanie warunków klimatycznych wiążące się z topografią terenu występuje w Karpatach. Ze względu na swoje wyniesienie, Karpaty charakteryzują się również najostrzejszymi warunkami klimatycznymi. Znacznie łagodniejsze warunki występują na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, a najłagodniejsze na Pogórzu Karpackim. Średnia roczna temperatura powietrza w województwie małopolskim wynosi 5-8 °C. Najwyższą obserwuje się na Pogórzu Karpackim, natomiast najniższą w najwyższych partiach Karpat. Temperatury maksymalne w Małopolsce, w okresie letnim dochodzą do +37 °C, a minimalne w okresie zimy do -38 °C. Hydrografia Wody powierzchniowe na terenie województwa małopolskiego tworzą głównie rzeki należące do zlewni Górnej Wisły oraz w mniejszym stopniu do zlewni Czarnej Orawy. Na sieć rzeczną w pierwszym rzędzie składają się prawobrzeżne dopływy Wisły: Soła, Skawa, Raba, Dunajec, natomiast do lewobrzeżnych dopływów zalicza się Dłubnię, Szreniawę, Rudawę, Przemszę oraz Nidzicę. Najzasobniejszy w wodę z dopływów Wisły jest Dunajec, następnie Soła, a w dalszej kolejności Skawa i Raba. Górski charakter rzek Małopolski wpływa na nierównomierność przepływów. W związku z tym województwo zaliczane jest do regionów o najwyższym zagrożeniu powodziowym, zwłaszcza ze strony zlewni Soły, Dunajca, Raby i Skawy. Wody stojące w województwie małopolskim stanowią głównie zbiorniki zaporowe: Zbiornik Czorsztyn-Niedzica (powierzchnia 12,3 km2, pojemność 231,9 hm3), Zbiornik Świnna Poręba (powierzchnia 10,3 km2, pojemność 161,0 hm3), Jezioro Rożnowskie (powierzchnia 16,0 km2, pojemność 159,3 hm3), Zbiornik Dobczyce (powierzchnia 10,7 km2, pojemność 141,7 hm3), Zbiornik Klimkówka (powierzchnia 3,1 km2, pojemność 42,5 hm3), Zbiornik Czchów (powierzchnia 3,4 km2, pojemność 12,0 hm3) oraz Zbiornik Sromowce Wyżne (powierzchnia 0,9 km2, pojemność 6,4 hm3). Naturalne zbiorniki wodne występują w Tatrach. Z ponad 200 stawów tatrzańskich, niewiele ponad 40 leży na terenie Polski, a wśród nich Wielki Staw w Dolinie Pięciu