TRADYCJA MAZOWSZA powiat radomski Przewodnik subiektywny Mazowiecki Instytut Kultury Warszawa 2015 Autor: Justyna Górska-Streicher Tłumaczenie na język angielski: Marek Czekański Redaktor serii: Alicja Jankiewicz (MIK) Redakcja: MODESTIA Rafał Sarna, Katarzyna Sarna Projekt i opracowanie DTP: Jacek Szymański Zdjęcia: Krzysztof Gucman Wykorzystano również zdjęcia: Barbary Polakowskiej. Materiały archiwalne pochodzą ze zbiorów Muzeum Wsi Radomskiej. ISBN 978-83-63427-06-1 © Copyright by Mazowiecki Instytut Kultury and authors Wydawca: Mazowiecki Instytut Kultury ul. Elektoralna 12 00-139 Warszawa www.mik.waw.pl Druk: DRUKARNIA ARGRAF ul. Jagiellońska 80 02-301 Warszawa www.argraf.pl 2 Tradycja Mazowsza Spis treści Od Wydawcy ...................................................................................................................... 5 Warunki naturalne i walory przyrodnicze ............................................................................ 9 Zarys dziejów powiatu radomskiego .................................................................................... 14 Dziedzictwo kulturowe ....................................................................................................... 19 Domy i wnętrza ........................................................................................................... 19 Rzemiosło i rękodzieło .................................................................................................. 30 Tradycje kulinarne ....................................................................................................... 35 Folklor ....................................................................................................................... 41 Heraldyka i symbolika samorządowa .......................................................................... 46 Znani i mniej znani z powiatu radomskiego ............................................................ 49 Przewodnik subiektywny po powiecie radomskim ................................................................ 54 Augustów ................................................................................................................... 54 Bardzie ....................................................................................................................... 57 Bartodzieje ................................................................................................................. 59 Domaniów .................................................................................................................. 63 Goryń i Wola Goryńska ................................................................................................ 65 Gózd ........................................................................................................................... 68 Iłża .............................................................................................................................. 69 Jastrzębia ..................................................................................................................... 77 Jedlińsk ....................................................................................................................... 77 Jedlnia ......................................................................................................................... 85 Jedlnia-Letnisko .......................................................................................................... 87 Kacprowice .................................................................................................................. 90 Kosów ....................................................................................................................... 91 Kowala ........................................................................................................................ 92 Krzyżanowice .............................................................................................................. 97 Maków ........................................................................................................................ 98 Małęczyn .................................................................................................................... 101 Mniszek ...................................................................................................................... 102 Piastów ....................................................................................................................... 104 Pionki ......................................................................................................................... 106 Przytyk ........................................................................................................................ 112 Radom ........................................................................................................................ 116 Ruda Wielka ................................................................................................................ 126 Siczki .......................................................................................................................... 128 Skaryszew ................................................................................................................... 130 Taczów ....................................................................................................................... 137 Wierzbica .................................................................................................................... 139 Wolanów ..................................................................................................................... 143 Wrzos ......................................................................................................................... 145 Wsola .......................................................................................................................... 147 Zakrzew ...................................................................................................................... 149 Oferta kulturalna i turystyczna .......................................................................................... 151 Targi, festyny, odpusty .................................................................................................. 152 Powiat radomski 3 Muzea ......................................................................................................................... 157 Wycieczki ze smakiem ................................................................................................ 156 Adresy ............................................................................................................................... 162 Welcome to Radom County .................................................................................................. 163 Illustrations ....................................................................................................................... 165 Indeks geograficzny............................................................................................................ 168 Słowniczek pojęć ................................................................................................................ 17 1 Wybrane pozycje bibliograficzne......................................................................................... 17 2 4 Tradycja Mazowsza Od Wydawcy d 2004 roku Mazowiecki Instytut Kultury wani Czytelnicy bez trudu rozszerzą swoją O(dawniej Mazowieckie Centrum Kultury wiedzę w tym zakresie, sięgając do publikacji, i Sztuki) publikuje kolejne tomy z serii Trady- których tytuły autorzy zamieszczają w Biblio- cja Mazowsza. Są to monograficzne opracowa- grafii. Książka zawiera też Indeks geograficz- nia prezentujące walory historyczne i etnogra- ny, a na końcu Słowniczek pojęć, które wy- ficzne powiatów województwa mazowieckiego. magają zdefiniowania lub objaśnienia (wyrazy Cel jest ambitny, a przy tym trudny – nie tyl- oznaczone w tekście kolorem). ko ze względu na liczbę tomów, jakie chcemy W tym miejscu konieczne są uściślenia wydać w całym cyklu, ale przede wszystkim ze określeń użytych w tytule serii Tradycja Ma- względu na założenia merytoryczne. zowsza. Przewodnik subiektywny. Docelowo planujemy wydanie 38 tomów, Mówiąc o tradycji, trzeba uwzględnić wie- odpowiadających liczbie powiatów w woje- le elementów – wzorce społeczne, obyczaje, wództwie mazowieckim. Nie wykluczamy też kulturę duchową, charakterystyczne wytwory publikowania w ramach serii Tradycja Ma- kultury materialnej – wszystko, co ukształto- zowsza dodatkowych tomów okazjonalnych wane w przeszłości, trwa do dziś. Kultywowa- lub tematycznych: nawiązujących do obcho- nie tradycji polega na przekazywaniu z poko- dzonych rocznic, przypominających sylwetki lenia na pokolenie istotnych dla danej zbioro- znanych i cenionych osób związanych poprzez wości wartości kulturowych. urodzenie lub działalność z Mazowszem, Sam tytuł serii Tradycja Mazowsza rów- omawiających w sposób przekrojowy lub syn- nież traktujemy umownie, trzeba pamiętać tetyczny pewne zagadnienia charakterystycz- bowiem że granice administracyjne zwykle nie ne dla regionu. pokrywają się idealnie z historycznie ukształ- W publikacjach z serii Tradycja Mazowsza towanymi krainami Polski. W kolejnych to- Czytelnicy odnajdą opisy najwartościowszych mach serii prezentowane są powiaty położone elementów dziedzictwa kulturowego, przypo- w województwie mazowieckim, które obej- mnienie wydarzeń historycznych, uwagi doty- muje – poza Mazowszem