MATERIAŁY ARCHEOLOGICZNE XXXIX, 2013 MATERIAŁY ADAM WAWRUSIEWICZ JERONIKI, STANOWISKO 2 – OSADA SPOŁECZNOŚCI TRZCINIECKIEGO KRĘGU KULTUROWEGO W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM Wstęp siewicz 2010) oraz okresu wpływów rzymskich (Ru- sin, Wawrusiewicz 2012). Jednym z podstawowych problemów badań Opisywane stanowisko znajduje się w obrębie nad epoką brązu na Podlasiu jest niedostatek opra- Wysoczyzny Białostockiej, będącej częścią szerszej cowań poszczególnych zespołów źródeł, jak również przestrzennie subprowincji – Niziny Półnopodla- brak szerzej zakrojonych programów badań tereno- skiej (Kondracki 2002). Zlokalizowane jest ono na wych (por. Bargieł, Zakościelna 2005; Wawrusiewicz wschodnim, łagodnym stoku wzniesienia opadające- 2011). Szansą na przynajmniej częściowe uzupełnie- go w stronę niewielkiej doliny bezimiennego cieku nie tej luki jest analiza materiałów odkrytych podczas wodnego będącego prawym dopływem rzeki Horod- prowadzonych w ostatnich latach badaniach ratowni- nianka (ryc. 1). czych. Jednym z ciekawszych zespołów są materiały związane z osadnictwem społeczności trzcinieckiego Opis źródeł kręgu kulturowego1 odkryte na stanowisku 2 w Jero- nikach, gmina Choroszcz, w województwie podla- Udokumentowane w Jeronikach źródła archeo- skim (AZP 37-85/2). Niniejsze opracowanie stano- logiczne wiązane z aktywnością społeczności TKK są wić będzie ich możliwie szeroką i wieloaspektową stosunkowo liczne i reprezentatywne. Odzwierciedla- prezentację. ją one jedną z bardziej spektakularnych faz zasiedle- Badania wykopaliskowe w Jeronikach podjęto nia stanowiska, stanowiąc jednocześnie jeden z więk- w związku z rozbudową drogi krajowej nr 8 na od- szych obiektów tego typu odkrytych w trakcie badań cinku Jeżewo – Białystok2. W trakcie trzech sezo- archeologicznych wyprzedzających rozbudowę „pod- nów badawczych rozpoznano obszar o powierzch- laskiego” odcinka drogi krajowej S8. ni 14 414 m2 rejestrując relikty ośmiu etapów jego zasiedlenia, datowanych od okresu neolitu po czasy Źródła nieruchome nowożytne. Cześć wstępnych wyników badań i ob- serwacji terenowych została już opublikowana (Waw- W trakcie badań wykopaliskowych udokumen- rusiewicz 2009). Ponadto drukiem zaprezentowano towano 30 obiektów nieruchomych, które łączyć szczegółową charakterystykę źródeł związanych można z osadnictwem TKK (ryc. 2). Określenie ich z osadnictwem kultury ceramiki sznurowej (Wawru- chronologii i pozycji taksonomicznej oparto na anali- zie ceramiki pozyskanej w kontekście wypełnisk oraz 1 W prezentowanym opracowaniu zastosowano następujące pozycji stratygrafi cznej i morfologii wypełnisk. Pełną skróty: HT – horyzont trzciniecki; KCSz – kultura ceramiki sznu- listę obiektów wraz z charakterystyką podstawowych rowej; KGJ – kultura grobów jednostkowych; KI – kultura iwień- informacji morfometrycznych, zawartości kulturowej ska; KM – kultura mierzanowicka; KNi – kultura niemeńska; PDz i przyrodniczej, przedstawiono w tabeli (tab. 1). In- – puchary dzwonowate; TKK – trzciniecki krąg kulturowy. formacje te uzupełniono ponadto grafi cznymi przed- 2 Badania wykopaliskowe były realizowane przez zespół pra- cowników Działu Archeologii Muzeum Podlaskiego w Białym- stawieniami wybranych obiektów (ryc. 5–9). stoku. Finansowano je ze środków Generalnej Dyrekcji Dróg Obiekty łączone z „trzciniecką” fazą osadni- Krajowych i Autostrad oddział w Białymstoku. czą odsłonięto wyłącznie w centralnej i południowej 67 części rozpoznanego obszaru stanowiska. Tworzyły nicy i pojedynczych węgli drzewnych. Można je in- one dwa, względnie dobrze czytelne, skupiska reje- terpretować jako efekt osunięcia się jednej ze ścian strowane w obrębie wykopów L4 i L5 oraz H5 i I5 konstrukcji jeszcze w czasie jej użytkowania. (ryc. 3). W pierwszym przypadku „centralnym” ele- W jego centralnej części wyróżniono obiekt mentem koncentracji były relikty dwóch obiektów 705a, manifestujący się ciemniejszą strukturą i bu- mieszkalnych otoczonych kilkoma jamami zasobo- dową wypełniska. Stanowił on najprawdopodobniej wymi. Drugie, położone w niższej części stanowi- relikt niewielkiej jamy gospodarczej związanej z póź- ska skupisko składało się z trzech „piwniczek” oraz niejszym – wczesnonowożytnym etapem wykorzysta- dwóch jam gospodarczych o bliżej nieokreślonej nia powierzchni stanowiska. funkcji (ryc. 2, 3). Ponadto odnotowano również po- W pobliżu obiektu zadokumentowano dołek jedyncze obiekty wziemne, rozproszone w centralnej posłupowy (ob. 738), który usytuowany był około i południowej części obszaru. Układ ten korespon- 0,40 m na zachód od południowego narożnika pół- duje bardzo wyraźnie z planigrafi czną koncentracją ziemianki (ryc. 5). W jego kontekście nie odkryto źródeł ceramicznych, co może stanowić źródłowe materiału ruchomego umożliwiającego datowanie. poświadczenie istnienia kilku stref osadniczych – Istnieje jednakże prawdopodobieństwo, iż stanowił względnie funkcjonalnych (ryc. 4). on pierwotnie element konstrukcji naziemnej części W trakcie określenia funkcji obiektów nierucho- obiektu mieszkalnego. W trakcie eksploracji odkryto mych przyjęto kryteria ich identyfi kacji uwzględnia- 41 ułamków ceramiki naczyniowej, z czego 35 frag- jące cechy morfometryczne ich rzutów poziomych mentów należy łączyć z TKK. Pozostałe można da- i profi li. Wśród struktur przestrzennych identyfi ko- tować na okres neolitu i wiązać je z wcześniejszymi wanych z TKK wyróżnić można obiekty (a) o funkcji etapami użytkowania powierzchni stanowiska (KNi mieszkalnej oraz (b) gospodarczej. oraz KCSz). Ponadto z wypełniska pozyskano cztery a) Konstrukcje mieszkalne lub też ściślej ich relik- krzemienie (odłupek korowy, dwa odłupki nieokre- ty czytelne jedynie w postaci wkopanej w ziemię czę- ślone oraz jeden wiór łuszczniowy), bryłkę polepy ści większego, nieczytelnego współcześnie założenia oraz 11 silnie rozdrobnionych kości zwierzęcych. konstrukcyjnego zidentyfi kowano w dwóch przypad- Relikty drugiego z założeń mieszkalnych – kach (tab. 1; ryc. 3; 5). Są to odpowiednio obiekty obiektu 739 (ryc. 5), łączonych z osadnictwem 705 (ryc. 5) oraz 739 (ryc. 5) odsłonięte w obrębie „trzcinieckim” odsłonięto w bezpośrednim sąsiedz- wykopu L4 i częściowo L5. Należy je klasyfi kować twie konstrukcji opisanej powyżej. Obiekt te miały jako relikty założeń mieszkalnych z zagłębioną pod- bardzo podobne cechy morfologiczne, przy niewiel- łogą (por. Makarowicz 2010). Elementem decydują- kiej różnicy wymiarów. Strop obiektu 739, o formie cym o takiej identyfi kacji funkcjonalnej były cechy zbliżonej do prostokąta, posiadł wymiary 2,00 x morfometryczne poszczególnych obiektów. W szcze- 1,50 m. Jego zarys, uchwycony na wysokości 130,86 gólności dotyczy to rozmiarów i powierzchni rejestro- m n.p.m. zorientowany był dłuższym bokiem na osi wanej w planie płaskim oraz charakteru ukształtowa- północny zachód–południowy wschód. Położony był nia jego spągowej części (wypłaszczone, równe dna). więc prostopadle względem pozostałości pierwszego Powierzchnie tak zinterpretowanych struktur wziem- z domostw. W profi lu posiadał formę niecki z wy- nych wynoszą odpowiednio 5,5 i 3 m2. raźnie czytelnym wypłaszczeniem części przydennej Obiekt 705 (ryc. 5) w planie płaskim miał osiągającej poziom około 130,60 m n.p.m. Uchwy- kształt regularnego prostokąta o lekko zaokrąglonych cona miąższość zagłębienia wynosiła około 0,30 m. narożnikach. Jego strop, o wymiarach 2,53 x 2,20 m, Wielowarstwowe wypełnisko zbudowane było z nie- uchwycono na poziomie stropu piaszczystego calca, ckowatych układów warstw złożonych w stropowej na wysokości bezwzględnej wynoszącej od 130,75 do i centralnej części obiektu z brunatnej, średnio zbie- 130,65 m n.p.m. Obiekt zorientowany był dłuższym licowanej próchnicy, żółtego piasku calcowego i śla- bokiem na osi północny wschód–południowy zachód. dowej ilości silnie rozdrobnionych węgli drzewnych. Zachowana miąższość obiektu wynosiła maksymal- W jaśniejszej, spągowej części jamy obserwowano nie 0,52 m. W profi lu posiadł on formę nieckowa- równoważny udział średnio i silnie zbielicowanej tą, o wyraźnie zaznaczonym płaskim, równym dnie, próchnicy o barwie brunatnej i szarej. Nie zaobser- które na całej powierzchni jamy osiągało poziom wowano tu żadnych konstrukcji wziemnych, które 130,25 m n.p.m. Wielowarstwowe wypełnisko zło- można by wiązać z elementami naziemnej części bu- żone było z horyzontalnych i nieckowatych układów dynku mieszkalnego. W wypełnisku odkryto 18 sil- warstw zbudowanych z silnie i średnio zbielicowanej nie rozdrobnionych ułamków ceramiki naczyniowej. próchnicy, żółtego piasku calcowego i śladowej ilości Dziesięć z nich należy łączyć z TKK, pozostałe zaś silnie rozdrobnionych węgli drzewnych. Przy północ- z okresem późnego neolitu (KNi – 6 fr., KCSz – 2 no-wschodniej ściance obiektu wyróżniono ponadto ułamki). Towarzyszyły im również: pojedynczy zaby- wertykalne, jasno szare przewarstwienie (żółty piasek tek krzemienny oraz fragment polepy konstrukcyjnej calca z domieszką szarej silnie zbielicowanej próch- o niewielkich wymiarach. 68 Zagłębione w ziemię obiekty mieszkalne stano- materiałów ceramicznych TKK (por. ryc. 4). Zespół wią jeden z charakterystycznych elementów struktur tych obiektów określono jako zagroda I (ryc. 3). osad TKK. W szczególności dotyczy to wschodniej Drugą strefę koncentracji jam zasobowych od- części ekumeny tych społeczności (Berezanskaja, słonięto w odległości około 20–30 m na zachód od Otroščenko 1997; ostatnio Makarowicz 2010). Jako strefy opisanej powyżej. Składają się na nią trzy tego pewne analogie można tu przywołać obiekty miesz- typu obiekty o numerach 264, 265 oraz 267 zaobser-