GALERIA Paul Gauguin, Skąd przyszliśmy? Kim jesteśmy? Dokąd idziemy?, 1897–1898, 139,1 × 374,6 cm, Museum of Fine Arts, Boston www.czasopismoppiw.pl „Skąd przychodzimy? Kim jesteśmy? Dokąd zmierzamy?” Kognitywistyka symboliczna — modelowanie abstrakcyjnych funkcji myślowych w sztuce Paula Gauguina Na elitarnej liście najbardziej oczekiwanych muzeów na świecie — niedawno otwartych oraz tych, które jeszcze powstają — znajduje się udostępnione dla zwiedzających w marcu 2015 r. mediolańskie Museo delle Culture, w którym od 28 października 2015 do 21 lutego 2016 r. prezentowana była wystawa „Gau- guin. Racconti dal paradiso” (Gauguin. Opowieści z raju). MUDEC zaprojekto- wane zostało przez wybitnego architekta, Brytyjczyka Davida Chipperfielda, znanego z licznych projektów budowy i renowacji muzeów, w tym: River and Rowing Museum w Henley-on-Thames i Figge Art Museum w Davenport, przebudowy londyńskiego muzeum sztuki nowoczesnej Tate Modern czy Neues Museum w Berlinie. Za swoje realizacje został wyróżniony m.in. Nagro- dą im. Miesa van der Rohe i prestiżową Nagrodą Wolfa. W celu zachowania tożsamości miasta stara, opuszczona fabryka Ansaldo, autentyczny zabytek ar- chitektury przemysłowej, po progresywistycznej adaptacji Chipperfielda stała się interdyscyplinarnym miejscem spotkań oraz dialogu wielu kultur i społecz- ności. Muzeum ma w ofercie warsztaty, wykłady, konferencje, sympozja, zajęcia edukacyjne, forum kultur, specjalistyczne atelier, sale z możliwością prezentacji sztuk wizualnych, teatr na 300 miejsc i nowe przestrzenie twórcze, w których czerpać można inspiracje do własnej kreatywności. Równie doskonałe warunki do stymulowania postaw otwartych na interdyscyplinarny, międzykulturowy dialog oraz generowania wielokulturowych przestrzeni edukacyjnych i arty- stycznych stworzono w wielofunkcyjnych salach MUDEC Junior, zapro jek- towanych specjalnie dla najmłodszych adeptów sztuki. Dzieci zgłębiają wiedzę na temat kultury, sztuki i historii, śledzą ich przemiany dziejowe, rozwijają per- cepcję, wyobraźnię i aktywność twórczą, odkrywając podczas zabaw nieznane wcześniej horyzonty artystycznych możliwości. Misją usytuowanego na po- wierzchni 17 000 m2 Muzeum Kultur MUDEC są badania i archiwizacja oraz Galeria 161 ochrona dóbr europejskich i pozaeuropejskich kultur w ich materialnych i nie- materialnych formach. Wystawa francuskiego symbolisty, uważanego za naj- bardziej „poetyckiego wśród malarzy” Paula Gauguina (1848–1903) w Museo delle Culture to kolejne wydarzenie artystyczne w ramach projektu „24 ORE Cultura”. Partnerem przedsięwzięcia jest Ny Carlsberg Glyptotek, muzeum sztuki w Kopenhadze, które powstało w 1882 r. jako dar dla społeczeństwa zna- nego duńskiego browarnika, kolekcjonera i mecenasa sztuki Carla Jacobsena (1842–1914). W zbiorach muzeum znajdują się dzieła sztuki starożytnej basenu Morza Śródziemnego, sztuka Chin, Japonii i Jawy oraz dziewiętnastowieczna sztuka duńska, holenderska i francuska, z jedną z największych i najbardziej kompletną na świecie kolekcją dzieł Paula Gauguina. Mediolańska ekspozycja obejmuje ponad 70 dzieł artysty, w tym 35 obrazów, rzeźb, reliefów, ceramiki, a także polinezyjskie artefakty i dokumentację podróży artysty, udostępnioną z Ny Carlsberg Glyptotek, podobnie jak wybitne dzieła Paula Cézanne’a, Ca- mille’a Pissarra i Vincenta van Gogha. Pierwszy raz tak duża liczba eksponatów wystawiona została poza siedzibą duńskiego muzeum. Kuratorami tej interdy- scyplinarnej ekspozycji byli: reprezentująca mediolański MUDEC dyrektor Anna Maria Maggiore i dyrektor Wydziału Kultury Urzędu Miasta Mediolanu Filippo del Corno oraz dyrektor Ny Carlsberg Glyptotek w Kopenhadze Flem- ming Friborg Jensen i kustosz Działu Sztuki Francuskiej, kurator strategiczny Plac Katedralny w Mediolanie 162 Galeria Galeria 163 muzeum Line Clausen Pedersen. Prezentacja została wzbogacona o arcydzieła artysty pochodzące z muzeów i kolekcji z całego świata, m.in. z: paryskiego Musèe d’Orsay, Statens Museum for Kunst w Kopenhadze, Art Institute of Chi- cago, Art Museum w San Antonio, Nassau County Museum of Art w Waszyng- tonie, MoMa w Nowym Jorku, Fine Arts Museum w San Francisco, The Na- tional Museum w Tokio, The Israel Museum w Jerozolimie, National Museum w Sztokholmie, The J. Paul Getty Museum w Los Angeles, Saint Louis Art Mu- seum oraz wielu kolekcji prywatnych. Krytyk sztuki Octave Mirbeau określał malarstwo Gaugina jako „niespokoj- ną i aromatyczną mieszaninę barbarzyńskiego splendoru, liturgii katolickiej, medytacji indyjskiej, gotyckiej wyobraźni oraz nieokreślonego i subtelnego symbolizmu” (Vance, 1996, s. 26). Życie jednego z największych kreatorów sztuki nowoczesnej już od pierw- szych chwil było pełne dramatyzmu. Eugène Henri Paul Gauguin urodził się 7 czerwca 1848 r. w Paryżu, w znanej we Francji rodzinie. Jego babcią ze strony matki była pionierka socjalizmu, feministka i pisarka Flora Tristan, a ojcem — reprezentujący poglądy radykalne i republikańskie, zajmujący się polity ką dziennikarz „Le National” Clovis Gauguin. W 1849 r., obawiając się prześlado- wań po zamachu stanu i przywrócenia cesarstwa przez Napoleona III, Clovis 164 Galeria Przestrzeń MUDEC Galeria 165 Gauguin podjął decyzję o emigracji do Peru, skąd pochodziła rodzina żony. Nie- spodziewanie jednak pod koniec morskiej podróży zmarł, a wdowie Aline, mat- ce rocznego Paula i dwuletniej Marii, przez najbliższe sześć lat zapewniali byt bogaci krewni z Limy. Sprawy spadkowe spowodowały, że rodzina została zmu- szona do powrotu do Francji i osiedliła się w Orleanie. Siedmioletni Paul, wła- dający biegle językiem hiszpańskim i nieznający dobrze francuskiego, począt- kowo miał trudności z adaptacją w nowym środowisku. W takich momentach jego myśli coraz częściej koncentrowały się — podobnie jak w całym później- szym życiu — na powrocie do krajów słońca, niezwykłych barwach, morzu, eg- zotycznych podróżach i ponownym przeżyciu chwil szczęścia, porównywalnych tylko z tymi, jakie zaznał w peruwiańskiej arkadii. Marzenia Paula spotkały się z aprobatą najważniejszej osoby w jego życiu — matki, do której nawet po śmierci w Cahier pour Aline (Dzienniku dla Aline) pisał o swoich zmaganiach z losem: Poznałem głębie pragnienia, głód i wszystko, co on niesie. To nic lub prawie nic: można się do tego przyzwyczaić i przy odrobinie silnej woli uczynić z tego rodzaj sportu. Najgorsze jest jednak to, że przeszkadza on pracować, rozwijać intelektualne zdolności. Z drugiej strony praw- dą jest, że cierpienie umacnia geniusza, tyle tylko, że tego cierpienia nie może być za wiele (Vance, 1996, s. 12). Nigdy nie porzucił marzeń o zostaniu marynarzem i zainspirowany do- świadczeniami z dzieciństwa, w wieku 17 lat zaciągnął się na statek handlowy, aby wkrótce wyruszyć w swoją pierwszą samodzielną podróż trójmasztowcem „Luzitano” do Rio de Janeiro. W trosce o los swoich dzieci Aline Gauguin ofi- cjalnie ustanowiła dla nich prawnego opiekuna, którym został przyjaciel rodzi- ny, kolekcjoner sztuki i biznesmen Gustave Arosa. W następnych latach Paul odbywał rejsy do Panamy, Oceanii i wielu innych krajów świata, służył we fran- cuskiej marynarce wojennej we wschodniej części Morza Śródziemnego i na północnym kole podbiegunowym. Wiadomość o śmierci matki dotarła do nie- go w lipcu 1867 r., podczas postoju w Indiach. Gauguin okazał się doskonałym marynarzem, wzorowo wywiązywał się z zadań i otrzymał nominację na porucz- nika. Po trwającej prawie pięć lat służbie na morzu podjął w 1870 r. decyzję o powrocie na ląd. Ponieważ orleański dom matki został zniszczony przez Pru- saków, przeniósł się wraz z siostrą Marią do Paryża. Arosa zapewnił podopiecz- nemu pracę w renomowanej agencji maklerskiej Bertina, wprowadził go w świat interesów i wzbudził zainteresowanie sztuką. W bogatej kolekcji Arosa znajdo- wały się m.in. płótna Corota, Daumiera, Courbeta, Delacroix, które młody Paul miał okazję studiować. Dobra sytuacja finansowa Gauguina sprawiła, że po rocz- nym okresie narzeczeństwa poślubił w 1873 r. poznaną w Paryżu Dunkę Mette- -Sophie Gad (1850–1920). W ciągu następnych 10 lat wzmacniał swoją pozycję społeczną oraz materialną i wiódł stateczne życie z żoną i pięciorgiem dzieci. 166 Galeria Fragmenty ekspozycji Galeria 167 Arosa przedstawił swojego podopiecznego młodym artystom będącym wówczas u szczytu sławy, a Paul za namową kolegi z pracy Emile’a Schuffneckera zaczął „niedzielnie” malować. Jak wspominała później żona Mette, „malował, gdyż nie mógł tego nie robić”. Poznał również twórczość impresjonistów i stał się jed- nym z najważniejszych propagatorów nowego stylu w sztuce, a także właścicie- lem pokaźnej kolekcji impresjonistycznych płócien. Jego obrazy z tego okresu noszą ślady wyraźnych inspiracji malarstwem Camille’a Pissarra, którego uwa- żał za swojego przyjaciela i artystycznego przewodnika. Wkrótce zrezygnował z życiowej stabilizacji i pracy u Bertina, aby całkowicie poświęcić się sztuce. Zła sytuacja finansowa rodziny doprowadziła do rozpadu małżeństwa Paula i Met- te, którzy się rozstali w czerwcu 1885 r. Również z 1885 r. pochodzi autoportret otwierający mediolańską wystawę. Artysta odwołuje się tu w sposobie obrazowania i realistycznej kolorystyce do tradycji europejskiego malarstwa. Mężczyzna z obrazu — zgodnie z obowiązka- mi gospodarza miejsca — wita gości przybyłych na spotkanie z jego sztuką. „Racconti dal paradiso” muszą być traktowane jak barwna różnorodność, w której nowoczesność sąsiaduje z artystyczną tradycją kultury Zachodu. Stano- wią mozaikę wielu kultur, epok i stylów artystycznych, mozaikę, w której łączą się i sąsiadują z sobą ideały