La Batalla de La bataille Die Schlacht von The battle of Andoain d’Andoain Andoain Andoain 16 de septiembre 16 Septembre 16. September September 16, 2017 - 17:15 2017 - 17:15 2017 - 17:15 2017 - 17:15 grafikoa * estudio 1837-09-14 andoain 2017, irailak 16, larunbata 1 Doktor Huitzi, 6 - Andoain [email protected] www.soinuak.net www.soinuak.net 676 198 661 Soinuak Musika Eskola PEDAGOGIA ETA BITARTEKARITZA IKUSPEGI SISTEMIKOTIK Haur, nerabe eta helduei zuzenduta KONTSULtak 688 865 708 [email protected] 1970etik gaur arte kalitatez zuen zerbitzura 943 590 303 Agustin Leitza, 5. Andoain 1837ko irailaren 14an gertatutakoa gogora ekarriz Antolatzaile Babesle Organiza: Patrocina: ANDOAINGO UDALA Kultura Lansaila Kultura, Turismo, Gazteria eta Kirol Departamendua Partaide Laguntzaile Participan: Colaboran: Peña Santa Kruz Elkartea, Zumeatarra Elkartea. Alberto Agirre Abesbatza, Andoaingo Musika Eskolako Abesbatza, Andoaingo Txistulari Banda, Belkoainberri Elkartea, Soinuak Musika Eskola, Punttuka Asociación Asociación Asociación de Kañoieta Andoaingo Urgull Blas de Lezo Recreación Histórica Elkartea Gurutze Bertso Eskola, Ontza Elkartea, Hogar Histórico “Batalla de Vitoria 1813” Gorria Extremeño. Avisos para los vecinos y público en general ESCENARIOS Serán dos los escenarios principales, la zona intermedia entre Goikoplaza donde los espectadores podrán seguir y plaza Zumea (Calle Mayor y Calle varias dramatizaciones. En la plaza Zu- Nueva). El servicio de autobús urbano mea dará comienzo a las 17:15, con e interurbano también se verá afectado la concentración del ejército carlista por dichos cortes. acompañada por el paisanaje de Urnie- ta y Andoain huido de los caseríos. Allí, NORMAS DE SEGURIDAD tras una breve dramatización, iniciarán Durante el espectáculo se hace uso de su avance los carlistas. armas de fuego reales, aun cuando sólo Casi al mismo tiempo, a las 17:30, se sea para disparar salvas de pólvora. concentrarán en Goikoplaza las tropas Dichas armas podrían provocar un ac- liberales tras un breve recorrido por cidente, por lo que se ruega al público Arantzibia y Kaletxiki. Allí también, mantengan las distancias dispuestas tras una breve recreación, dará comien- por la organización con los fusileros, zo el avance liberal hacia la ermita de la dado que es cuestión de suma impor- Santa Cruz, donde hallarán al enemigo tancia. carlista. Frente a la iglesia de la Santa Cruz PUBLICACIONES se producirá el primer combate entre La Batalla de Andoain es un hecho los contendientes, que se prolongará histórico. Si desea abundar información por toda la Calle Nueva. A la altura de sobre la misma, consulte: Bastero serán fusilados los prisioneros liberales y la espía Atanaxi. La recrea- • Revista Leyçaur. Nº 1: La primera ción terminará en Goikoplaza, frente a Guerra carlista en Andoain; Karmele la iglesia de San Martín sobre las 19:30 Otaegi. horas. • Papeles de Andoain, nº 9: Sorabilla, testigo de la destrucción de las Guerras TRÁFICO carlistas. Joseba Salbador. A medida que el espectáculo transcurra • La Batalla de Andoain. Miguel del por las calles de Andoain, estás serán Rey y Antonio Canales. cerradas al tráfico de vehículos, por lo • Lekukotzak, nº 9 y 10: Lehenengo kar- que no se podrá circular por las mis- listaldia. Jon Unanue. mas. Según finalice en dichos espacios • Lekukotzak nº 11: Andoaingo gudua. públicos la Policía Municipal volverá a Jon Unanue (de próxima aparición). abrir los mismos al tráfico de vehículos. Todas las obras a la venta en las li- Quedará especialmente afectada toda brerías de Andoain. 4 Herritar eta, Oro Har, Ikusleentzat Oharrak AGERTOKIAK Bi agertoki nagusi izango dira, eta, kaleak (Kale Nagusia eta Kale Berria). bertan, hainbat antzezpen ikusi ahal Autobus zerbitzuak ere itxialdi horien izango dute ikusleek. Zumea plazan, araberako gorabeherak izango ditu (hi- 17:15etan, gudaroste karlista elkartu- ribarrukoak eta hiriartekoak). ko da, eta han izango dira ere Urnieta eta Andoaingo baserrietatik ihes egin SEGURtaSUN ARAUAK duten baserritarrak. Hor, antzezpen Ikuskizunean benetako armak erabil- labur baten ondoren, hasiko dute bere tzen dira, sutautsa (bolbora) lehertzeko ibilbidea karlistek. besterik ez bada ere. Arma horiek istri- Ia aldi berean, 17:30etan, Goikopla- puren bat eragin dezakete. Horregatik, zan liberalak elkartuko dira, Arantzibia biziki eskatzen zaie herritar eta ikusleei auzunean eta Kaletxikin itzuli bat egin zain dezatela antolatzaileek ezarritako ondoren. Bertan, beste antzezpen la- tartea fusilariengandik, garrantzi han- bur batekin, liberalen ibilaldia hasiko dikoa baita. da Gurutze Santuaren elizatxo aldera. Zubian egingo dute aurrez aurre kar- ARGItalpeNAK listekin. Andoaingo gudua gertakari historia Gurutze Santuaren elizatxoaren da. Horri buruz azalpen zabalagoa ja- aurrean izango da lehen borroka eta sotzeko ikus: hori Kale Berri osoan barrena luzatuko da. Bastero parean fusilatuko dituzte • Leyçaur aldizkaria. 1 zenbakia: La karlistek soldadu liberalak eta Atanaxi primera Guerra carlista en Andoain salataria. Goikoplazan, San Martin eli- ; zaren atarian, amaituko da ikuskizuna Karmele Otaegi. 19:30ak aldera. • Andoaingo paperak 9: Sorabilla kar- listaldien hondamendiaren lekuko. TRAFIKOA Joseba Salbador. Ikuskizunak Andoaingo kaleetan aurre- • La Batalla de Andoain. Miguel del ra egin ahala kale horiek guztiz itxita Rey eta Antonio Canales. egongo dira eta ezingo da ibilgailuz • Lekukotzak 9 eta 10. zenbakiak: Lehe- joan-etorririk egin. Ikuskizuna herrigu- nengo karlistaldia. Jon Unanue. ne horietan amaitu ahala zabalduko du • Lekukotzak 11 zenbakia: Andoaingo berriro bidea Udaltzaingoak. Bereziki gudua. Jon Unanue (aurten argitara- ukituriko lekuak izango dira Goiko- tuko da). plaza eta Zumea plaza lotzen dituzten Denak Andoaingo liburudendetan salgai. 5 1837ko irailaren 14a 837. urteko irailaren 14an, egun- aldetik karlisten kanoiek su eta tunba sentiaren lehen argiak oraindik egiten hasi ziren aldi berean... Horrela Andoainera iristear zirela, bos- hasi zen irailaren 14 hartan Andoaingo 1tehun bat gizon, karlista txapeltxuri eta herrian eta aldirietan 600 eta 800 hilda- txapelurdinak, Oria aldetik Urnietako ko inguru utzi zituen gudu ikaragarria, Arrikarten barrena igaro eta Andoain Andoaingo gudua izenarekin ezagutzen aldera jaitsi ziren, bertan ziren soldadu dena I Gerra karlistari buruzko histo- liberalei eraso eginez. Liberalen buru riografian. zen O’Donell jeneralak, eraso haren Karlos V. erregegaiaren aldeko guda- zain, bere soldaduak bidali zituen kar- rosteek (karlistek) 3.500 gizon elkartu listak uxatzera. Baina karlisten buru zituzten Andoainen, eta Isabel II. erre- zen Uranga jenerala bizkor ibili zen eta ginaren aldekoek (edo agintean zegoen herriaren beste muturrean, Leitzaran Maria Cristina bere amaren aldekoek), ibaiko Unanibiko parajean, mila txapel- berriz, 7.000tik gora, horietako asko txuri eta txapelurdin inguru jarri zituen Britaniar Brigadakoak, Isabel II.aren borrokan goizeko seiak aldera, Sorabilla alde borroka egitera Erresuma Batutik 6 etorritakoak. Esan bezala, egunsen- zaintzen zuten soldadu irlandar eta tiaren aurretik Buruntza aldean eta eskoziarren kontra egin beharrekoa... Leitzarango Unanibia aldean hasita- Baina erasoa hasi orduko, irlandar eta ko borrokari ongi eutsi zioten libe- eskoziarrak jabetu ziren Leitzaran alde- ralek, baina, halako batean, O’Donell tik Leizaur jauregirantz Infanta erreji- jeneralak, arrazoi agerikorik izan gabe, menduko soldaduak korrika zetozela Unanibia aldean suhar borroka egin- ihesi eta, hori ikusirik, izuak jota ez dako Gerona errejimenduko soldaduak ziren zubia defenditzeko gauza izan eta atzera bidali eta, horien ordez, Infanta karlistek, indar handiz, zubian barrena errejimendukoak aurrera bidali zituen, Kale Nagusian aurrera egin zuten, bi- azken horiek gazte bizargabeak. Karlis- dean hildako mordoa utziz... tek Unanibia aldean egindako bigarren Liberalak ihesi, Kale Nagusian gora eraso baten aurrean, ordea, izutu eta Goikoplazara iritsi eta soinean zituzten armak bertan behera utzita antxintxi- armak eta trepetak bertan behera utziz kan atera ziren herrigune aldera, gero Kaletxikin barrena ihesi egin zuten, ihesean Hernani aldera jarraitzeko. Urnieta eta Hernani aldera, karlisten Hori gertatu ahala, goiza aurrera hatsa lepondoan nabari zutela... Baina zihoala, karlistek bere eraso nagusia haietako batzuek, Gurutze Santuaren jo zuten, orain Andoaingo bihotzean, zubia zaintzen geldituriko irlandar eta Gurutze Santuaren zubian. Oso arrisku eskoziarrek hain zuzen ere, San Martin handiko erasoa zubiaren beste aldea elizan babesa hartu zuten, leku sakratua izanik, salbu zirelakoan. Alferrikakoa izan zuten ahalegina ordea... 7 Zer Ikusiko Duzun ndoaingo gudua izeneko ikuski- Uranga jenerala iritsiko da, bere artile- zuna Andoaingo kaleetan barrena riarekin. Bere gudarosteak ohorez agurtu gertatzen da, 1837. urteko irai- bitartean ikuskatu egingo du jeneralak, Alaren 14an gertatu zenaren oso antzera. ondoren su egitea agindu, Gora Don Car- O’Donell jeneralaren gudaroste liberalak los kantatu eta jeneralak bere hiltzaldia Goikoplazan izango du kanpalekua, eta egingo du. bertatik aterako dira Gurutze Santuaren Ondoren, Gurutze Santuaren zubirantz ermita eta zubi aldera. bideratuko du bere tropa Urangak, Agur Zumea plazan, berriz, karlistak elkartu- Gurutze Santu kantatzeko iritsi ahala. ko dira, Uranga jeneralaren agindupean, batzuk –Uranga bera– Nafarroatik iritsi GOIKOPLAZAN LIBERALAK (17:15) berriak Amasan barrena. Karlistekin ba- Goikoplazan, liberalak daude kanpale- tera Andoainen liberalek