ORGAN POLSKIEGO TOWARZYSTWA REFORMY MIESZKANIOWE! ZAŁOŻONY W R. 1929 PRZEZ TE ODOR A TOEPLITZA fi WYDAWNICTWA ROK XI • NR. 1. STYCZEŃ 1939 • CENA zł 1. - ' N U MER J UB I LEU SZO WY I D ZIESIĘCI OLE CI A PISMA I PO Ś WI ĘCON Y PAMIĘCI i: TE O DORA TOEPLITZA DOM OSIEDLE MIESZKANIE ORGAN POLSKIEGO TOWARZYSTWA REFORMY MIESZKANIOWEJ ZAŁOŻONY W R. 192 9. PRZEZ TEODORA TOEPLITZA ROK XI STYCZEŃ 1939 Nr. 1 4i 0 uve' 0 4i TEODOR TOEPLITZ NOTATKA BIOGRAFICZNA Urodzony 3 lipca 1875 r. Szkołę średnią kończył w Warszawie u Beniego. Studiował początkowo w politechnice Berlińskiej. Brał udział, już jako student, w organizacji socjalistycznej wspólnie ze Sta­ nisławem Przybyszewskim. Aresztowany po roku pobytu w Berlinie, został odstawiony przez po­ licję niemiecką, jako niepożądany cudzoziemiec, do granicy b. Kongresówki. Dalsze studia wyższe kontynuuje w Belgii, kończąc Akademię Handlową w Antwerpii. Nie przestaje brać udziału w ru­ chu socjalistycznym, zbliżając sie wówczas z Romualdem Mielczarskim — pionierem spółdzielczości spożywców w Polsce, Bolesławem Miklaszewskim, Mikulskim i innymi. Przyjaźni się również z Ed­ wardem Abramowskim i przyjaźń tę zachowuje do końca życia wielkiego teoretyka i ideologa naszego ruchu spółdzielczego. Po ukończeniu studiów wyjeżdża Teodor Toeplitz na Ukrainę, gdzie pracuje początkowo w Kramatorsku, a następnie od 1900 do 1910 roku w Charkowie. Dom Toeplit- zów jest ośrodkiem pracy konspiracyjnej organizacji P. P- S. na Ukrainie, dostarczającej środków materialnych i bojowników dla akcji niepodległościowo-socjalistycznej w Kraju. Częstym gościem jest u niego Aleksander Sulkiewicz, niezmordowany emisariusz P. P. S., zatrzymuje się u niego józef Piłsudski, pracuje zarobkowo w firmie H. Meyera skazany na wysiedlenie z granic Kongresówki Rom uald M ielczarski. W okresie 1905/7 roku do ścisłeg o Komitetu C harkow skiego P. P. S. n ależą: Leon Berbecki, Teodor Duracz, Robert Kunicki, Wacław Liihe i Teodor Toeplitz. Od 1910 do 1915 roku mieszkanie Toeplitzów przy ul. Sewerynów 5 w Warszawie staje się takim samym ośrodkiem pra­ cy konspiracyjnej, ale już w Polsce. W 1915/16 roku datuje się praca T. Toeplitza w organizacjach opiekuńczych wygłodzonej przez okupantów stolicy. W tym okresie rozpoczyna się również jego praca samorządowa z niezwykle realnym, dalekowidzącym, gospodarczym i społecznym podejściem. Idea Wielkiej Warszawy, zachowania dla miasta i włączenia w jego granice gruntów, zajmo­ wanych na cele wojskowe przez Rząd carski, stworzenie faktu dokonanego zajęcia tych terenów i za­ gospodarowania przez miasto — to idea Toeplitza. Skromna ze swej nazwy, utworzona w 1916 r. Komisja Uprawy Gruntów Podmiejskich pod przewodnictwem Toeplitza, organizuje wielkie roboty publiczne, zatrudnia do 40.000 robotników, uzupełnia aprowizację Warszawy, jest początkiem przy­ szłej Administracji Gospodarstwa Rolnego i Leśnego (Agril). Specjalną uwagę zwraca Toeplitz na zalesienie nieużytków, zakładanie sadów i ogródków jako działacz samorządowy, w ciągu 9 lat radny i ławnik m. st. Warszawy, budzi zaintereso­ wanie i zajmuje się specjalnie zagadnieniami terenowymi i mieszkaniowymi. Jest pionierern spo­ łecznego budownictwa mieszkaniowego. Pierwsze prace informacyjne i propagandowe w tej dziedzi­ nie wychodzą spod jego pióra. Zdobywa dużą erudycję i zapoznaje społeczeństwo polskie z odpowie­ dnią akcją na Zachodzie, nawiązuje łączność bezpośrednią z zagranicznymi organizacjami refor­ my mieszkaniowej. Zwraca uwagę na spółdzielczą formę budownictwa, jest jednym z współza­ łożycieli Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej, której nadaje ogromny rozmach twórczy i popy­ cha na drogę szerokich zainteresowań walki z klęską mieszkaniową mas robotniczych i pracowni­ czych, inicjuje założenie Społecznego Przedsiębiorstwa Budowlanego również na spółdzielczych za­ sadach opartego, bierze udział w organizacji Związku Spółdzielni i Zrzeszeń Pracowniczych R. P., jest prezesem Zarządu tego Związku, a następnie członkiem Rady Nadzorczej i przewodniczącym Sekcji Spółdzielni Mieszkaniowych (Komisja stała do spraw spółdzielni mieszkaniowych). Nie zaprzestaje pracy nad pogłębieniem więzi społecznej w osiedlach spółdzielczych, jest współ­ twórcą Stowarzyszenia „Szklane Domy", służy wiedzą, informacją i wskazówkami analogicznej pra­ cy za granicą. Znajduje ugruntowanie tej pracy w myślach, pismach i wypowiedzeniach Mickie­ wicza, Lelewela, Abramowskiego. Sprawie mieszkaniowej nadaje rozmach i zasięg niezwykle szeroki. Zakłada w 1929 r. przy pomocy H. Kampfmayera, sekretarza Międzynarodowego Związku do Spraw Mieszkaniowych — Polskie Towarzystwo Reformy Mieszkaniowej. Wydaje i redaguje przez 8 lat miesięcznik „Dom Osiedle Mieszkanie". Zajmuje się sprawami urbanistycznymi, staje się jednym z najczynniejszych członków Towarzy­ stwa Urbanistów Polskich. Jest propagatorem i jednym z najczynniejszych inicjatorów Towarzystwa Osiedli Robotniczych. ' ...... W ogólnym ruchu spółdzielczym Polski, jego doświadczenie i praca również znajduje zasłużone uznanie. Przewodniczy Radzie Nadzorczej Banku Spółdzielczego „Społem . Udział i praca To­ eplitza we wszystkich organizacjach nie ma charakteru zdawkowego. Stanowisk honorowych de no­ mine nie uznaje. Wszędzie jest czynny, zapladnia swoją ideą i myślą, nastawia, daje praktyczne wskazówki — i, gdy instytucja zaczyna żyć i rozwijać się samodzielnie, przerzuca się, centralizuje swoją energię gdzie indziej, tworzy nowe placówki pracy gospodarczej i społecznej. Na terenie międzynarodowym bardzo ceniony jako fachowiec i społecznik zajmował Teodor To­ eplitz przez szereg lat stanowisko Wiceprezesa Międzynarodowego Związku dla Spraw Mieszka­ niowych, reprezentował Polskę na wszystkich zjazdach tej organizacji oraz Międzynarodowego Zwią­ zku Miast, zdobył dla naszych wysiłków i pracy szerokie uznanie. Przygotowanie Kongresu Międzynarodowego w Paryżu w r. 1937, w najbliższym kontakcie z Prezesem Związku, francuskim ministrem zdrowia i opieki społecznej H. Sellier — jego również jest dziełem. Na Pierwszym Pol­ skim Kongresie Mieszkaniowym miał wygłosić jeden z zasadniczych referatów. Śmierć niespodziewana przerwała w dn. 26. kwietnia 1937 r. to niezwykle czynne życie Społecznika i O byw atela. 2 Warszawa, 1932. Wyslawa „Tani Dom Własny" na Bielanach DR. STANISŁAW JURKIEWICZ PRZEWODNICZĄCY P O LSK IE G O TOW. REFORMY MIESZKANIOWEJ SŁOWO WSTĘPNE Zgodnie z jednomyślną uchwałą Zarządu Polskiego Towarzystwa Reformy Mieszkaniowej pierwszy tegoroczny numer Organu tego Towarzystwa „Dom Osie­ dle Mieszkanie", będący jednocześnie numerem jubileuszowym dziesięciolecia pisma, ma być poświęcony pamięci Założyciela pisma i Towarzystwa, Teodora Toeplitza. Celem wykonania powyższego zadania Polskie Towarzystwo Reformy Miesz­ kaniowej otwiera przeze mnie w tej chwili szereg artykułów, obejmujących frag­ menty różnorodnych dziedzin niezwykle czynnego życia i prawdziwie twórczej pracy ś. p. Teodora Toeplitza, a napisanych przez ludzi, którzy w pracy tej współ­ działali lub byli jej bliskimi świadkami. Zacznę od mojej pierwszej z nim rozmowy w lecie 1929 roku, w której zachę­ cał mnie do współpracy w Prezydium Zarządu organizowanego Towarzystwa. Cytuję możliwie wiernie główne myśli w tej rozmowie przez niego wypowie­ dziane: „Międzynarodowy Związek Mieszkaniowy skupił w sobie znaczny zastęp ludzi z różnych państw, wybitnych znawców i niestrudzonych działaczy w dzie­ dzinie mieszkaniowej. Pracę ich mózgów, naukę z ich doświadczenia płynącą przez współdziałanie z nimi i przez uzyskiwanie wydawnictw fachowych wyko- 3 Warszawa, 1932. Wystawa „Tani Dom Własny" na Bielanach rzystamy na potrzeby Polski, a potrzeby w tym względzie sq szczególnie znacz­ ne w państwie świeżo przywróconym do niepodległości, zniszczonym wojną na jego ziemiach przez tyle lat prowadzoną i karygodnie przez zaborców zanie­ dbanym. Współdziałanie z Międzynarodowym Związkiem Mieszkaniowym ułatwi nam obserwowanie i badanie praktycznych osiągnięć zagranicą. Ze swej strony bę­ dziemy się starali informować zagranicę o wszystkim co jest u nas dobre, zdro­ we i zasługujące na propagandę. Skupimy w Towarzystwie co najwybitniejszych znawców różnych dziedzin zagadnienia mieszkaniowego, różnych zawodów i do­ świadczenia. Będziemy śledzić, wyszukiwać i ustalać palące w kwestii mieszka­ niowej braki i potrzeby, pracować nad sposobami zapobiegania i leczenia, będzie­ my o nich informować władze państwowe i samorządowe i współdziałać z nimi, będziemy szerzyć wiadomości z dziedziny reformy mieszkaniowej, oraz zdobycze wiedzy i ustawodawstwa w zakresie polityki mieszkaniowej". Przejrzenie poszczególnych numerów pisma „Dom Osiedle Mieszkanie", za­ wierających coroczne sprawozdania z działalności Polskiego Towarzystwa Refor­ my Mieszkaniowej, dowodzi, że Towarzystwo starało się możliwie wiernie wyko­ nywać zamierzenia i dążenia swojego Założyciela, wyrażone w wyżej zacytowa­ nych prze mnie słowach, i jeśli te zamierzenia były w znacznej mierze, i w mia­ rę istniejących możliwości, realizowane — to ogromną w tym rolę odgrywała za­ wsze osobista praca, energia, inicjatywa, zapał, wiedza i doświadczenie ś. p. Teo­ dora Toeplitza. Nie będę szczegółowo wyliczał wszystkich prac i zasług Zmarłego dla Towa­ rzystwa, bo skromny ten artykuł niema charakteru sprawozdawczego i nie powi­ 4 nien przez zajęcie zbyt wiele miejsca stwarzać technicznych przeszkód w omówie­ niu innych fragmentów z życia Zmarłego — zwłaszcza że wiele prac jego przedsta­ wionych w następnych artykułach gozostaje w związku z jego działaniem w To­ warzystwie. Podkreślę tylko, że był on głównym organizatorem wystawy miesz­ kań, urządzeń