technika Polski wojskowy sprzęt ewakuacyjno - naprawczy w okresie międzywojennym aspekty techniczne Dariusz Woźniak, Krzysztof Kukiełka, Jacek Kubicki, Jarosław Chodór, Piotr Czerski W artykule przedstawiono niektóre aspekty techniczne wojskowego W tym celu w 1926 roku zakupiono od włoskiej spółki sprzętu ewakuacyjno-naprawczego, samochodów, warsztatów samochodowej SPA (Societe’ Piemontese Automobili) licencję polowych, transporterów, ciągników ewakuacyjnych wykorzystywanych na produkcję samochodu ciężarowego. W polskiej wersji nosił przez wojsko polskie w okresie międzywojennym i podczas II wojny on nazwę Ursus. W 1932 roku nabyto we Włoszech kolejną światowej do zabezpieczenia napraw i obsług sprzętu wojskowego i licencję na produkcję samochodów, tym razem rodziny Fiat, jego ewakuacji z pola walki. W skład artykułu wchodzą zdjęcia, które między innymi osobowych i ciężarowych. ilustrują graficznie przedstawione zagadnienie. Na ich bazie powstały liczne odmiany, które miały zastosowanie w wojsku, np. ciągniki, samochody sanitarne, Słowa kluczowe: sprzęt ewakuacyjno-naprawczy, samochody warsztatowe [3,7,8,9,15], a także w gospodarce, np. ambulanse warsztatowe, samochody transportery, ciągniki artyleryjskie, pocztowe czy wozy strażackie. wyposażenie. Wyposażenie armii w sprzęt pancerny (czołgi, samochody pancerne) i samochody ogólnego przeznaczenia wymusiło Wstęp uwzględnienie w strukturach jednostek pododdziałów Ewakuacja sprzętu technicznego [2,10,12,14] swoją historię remontowych, oraz ruchomego zaplecza remontowego [2,4,5,6]. zaczęła w momencie pojawienia się sprzętu bojowego na kołach Dlatego też jednostki pancerne: bataliony czołgów, (samochody opancerzone) i gąsienicach (czołgi, tankietki). samodzielne kompanie czołgów rozpoznawczych i kolumny Przedsięwzięcia związane z ewakuacją sprzętu technicznego w samochodowe posiadały organiczne pododdziały remontowe, czasie pokoju są realizowane przez pododdziały remontowe i tzw. pododdziały techniczno-gospodarcze. jednostki ewakuacji sprzętu podczas szkolenia poligonowego, Ich zadania i skład przedstawiał się następująco [2]: oraz w garnizonie, m.in. w czasie realizacji bieżących zadań a) kompanie techniczno-gospodarcze – w batalionach czołgów, transportowo-przewozowych. Ważnym elementem jest w składzie: dostarczanie nowego sprzętu ewakuacyjnego dla Sił Zbrojnych • pluton techniczny (warsztatowy) – z zadaniami ewakuacji i lub modernizacja znajdującego się w jego zasobach. naprawy sprzętu silnikowego, W pierwszym okresie do tego celu wykorzystywane były • pluton gospodarczy (transportowo-żywnościowy)– z różnego rodzaju ciągniki rolnicze, a następnie w sposób zadaniami dowozu środków zaopatrzenia i ewakuacji naturalny rozpoczęto prace projektowe nad pojazdami ogólnej (w plutonie tym znajdowały się także załogi specjalnymi służącymi do ewakuacji sprzętu, które przebiegają zapasowe czołgów), do dziś w sposób nadążny do potrzeb. b) drużyny gospodarcze – występujące w poszczególnych W Stowarzyszeniu Rzeczoznawców Techniki kompaniach czołgów wchodzących w skład batalionu czołgów, Samochodowej i Ruchu Drogowego w Warszawie-Oddział w c) plutony techniczno-gospodarcze – występujące w Koszalinie, Politechnice Koszalińskiej-Wydział Mechaniczny samodzielnych kompaniach czołgów lekkich i znajdujące się w oraz Rejonowych Warsztatach Technicznych w Bydgoszczy ich składzie drużyny techniczne i gospodarcze. prowadzone są analizy literatury, badania naukowe i W plutonach wchodzących w skład kompanii występowały eksperymentalne, których wyniki zamieszczono w pracach patrole reperacyjne, których zadaniem było wykonywanie publikowanych na Słupskim Forum Motoryzacji [16-38]. napraw bieżących sprzętu na polu walki. d) Pluton techniczno-gospodarczy był wyposażony w: pięć 1. Początki samochodów ciężarowych, samochód – warsztat, cysternę - Po zakończeniu działań wojennych w 1920 roku Wojsko Polskie (typowe cysterny: PF 621L lub Ursus) , motocykl, transporter miało nieliczny i różnorodny tabor samochodowy [1,2]. W czołgów, dwie przyczepy na paliwo i kuchnię polową najczęściej związku z tą sytuacją(mimo kłopotów finansowych, wzór 31/Sam.typ I/IV (o wydajności do 230 porcji jednorazowo). gospodarczych i społecznych) Ministerstwo Spraw Wojskowych Stan osobowy: oficer, 13 podoficerów i 18 szeregowców. podjęło decyzję o zaopatrzeniu wojska w samochody, które e) plutony techniczno-gospodarcze – występujące w będą produkowane w Polsce. kompaniach (szwadronach) czołgów rozpoznawczych dywizji. 470 AUTOBUSY 7-8/2017 technika Kompanie (szwadrony) wchodzące w skład dywizjonu Ewakuację sprzętu zdobycznego lub własnego pancernego miały organiczne drużyny gospodarcze z kuchniami pozostawionego (porzuconego) prowadzono przy użyciu sił i polowymi. środków związków taktycznych i operacyjnych. Każdy pluton czołgów rozpoznawczych i samochodów pancernych miał natomiast organiczny patrol reperacyjny. 3. Charakterystyka wybranych pojazdów Patrole reperacyjne w zasadzie posiadały w zestawach warsztatowych i ewakuacyjnych części (nr II-4 lub II-5) takie elementy (które transportowano w Historia samochodów – warsztatów lub ciągników w Wojsku specjalnych przyczepkach towarzyszących) i które można było Polskim zaczyna się od 1919 roku, kiedy do Polski przybyły wymienić w czołgu w czasie do pół godziny [4,5,6]. pojazdy amerykańskie FWD model 1916/1917 i Nash-Quad, w Główne części zestawów nr II: w zestawie nr II-4 - rolka tym i pojazdy warsztatowe – fot. 1 [8]. bieżna do TK-3 (4 szt.), ogniwo gąsienicy do TK-3 (10 szt.) i Znajdowało się na nich następujące wyposażenie akumulator czołgowy 6V 105Ah (1 szt.); w zestawie nr II-5 - naprawcze: tokarka elektryczna, wiertarka, silnik sprzężony z rolka bieżna do TKS (2 szt.), ogniwo gąsienicy do TKS (10 szt.), prądnicą, zestaw spawalniczy tlenowo-wodorowy, zestaw akumulator 12V 80Ah (1 szt.). kowalski i blacharski oraz odpowiednie narzędzia Niezależnie od wymienionych pododdziałów każdy czołg, specjalistyczne m.in. do wylewania panewek [2,10,15]. samochód pancerny, samochód ogólnego przeznaczenia, czy Pojazdy te były używane jako ruchome warsztaty, po motocykl był wyposażony w zestaw narzędzi, części i jednym na kilkadziesiąt pojazdów. Część zakupionych pojazdów materiałów, które umożliwiały załodze(kierowcy) samodzielne FWD została przebudowana już w Polsce na samochody wykonanie doraźnych napraw i regulacji sprzętu. warsztatowe, które służyły potem w broni pancernej i artylerii zmotoryzowanej. 2. Reperacja sprzętu Sp osób postępowania pododdziału technicznego w warunkach polowych był uzależniony od stopnia uszkodzeń oraz od możliwości wykonawczych załóg (kierowcy) i pododdziałów remontowych [2,13,14]. Załoga (kierowca) była pierwszym ogniwem, które przystępowało do usunięcia uszkodzenia sprzętu. Jeśli zakres prac przekraczał możliwości wykonawcze lub limity czasowe, dowódca załogi (kierowca) meldowało tym fakcie dowódcy plutonu lub zgłaszał potrzebę usprawnienia sprzętu do patrolu reparacyjnego (wyjątkowo do dowódcy plutonu lub drużyny technicznej). Po przeprowadzonej weryfikacji określano sposób dalszego postępowania: naprawa uszkodzenia na miejscu lub ewakuacja. Fot. 1. Widok warsztatu w częściowym rozwinięciu Jeśli naprawa siłami i środkami plutonu nie była możliwa, to dowódca plutonu meldowało tym dowódcy plutonu technicznego. Dane techniczne samochodu FWP model B 1917: silnik: Wówczas taki sprzęt kierowany był do remontu w warsztacie Wisconsin rzędowy, 4-cylindrowy; pojemność skokowa: 6375 batalionu (kompanii). Jeśli tutaj pluton techniczny nie był w stanie cm3, moc maksymalna: 55 KM przy 1300 obr/min, skrzynia usprawnić uszkodzonego sprzętu, był ewakuowany do parku biegów: mechaniczna, 3-biegowa, rodzaj napędu: 4×4, broni pancernej. ogumienie: 6×36" (z lanej gumy), wymiary [m] Ewakuacja techniczna sprzętu dzieliła się na ewakuację długość/szerokość/wysokość: 5,46/1,79/2,26, rozstaw osi: 3,15 sprzętu własnego i zdobycznego. m, masa własna: 3,32 t, ładowność: 3,0 t, pojemność zbiornika Należy przy tym dodać, że zarówno sprzęt własny, jak i paliwa: 136 l, prędkość maksymalna: 26 km/h. zdobyczny, którego remont lub ewakuacja nie była możliwa, W latach następnych sprzęt pomocniczy dla oddziałów pozbawiano cechu używalności lub niszczono. pancernych i samochodowych wytwarzano w kraju, w fabryce F W trakcie działań bojowych uszkodzony sprzęt spod ognia 2 – Fabryki Samochodów Osobowych i Półciężarowych w przeciwnika ewakuowały inne wozy bojowe do najbliższych ukryć Warszawie należącej do Państwowych Zakładów Inżynierii, w lub punktów ewakuacyjnych, a następnie przekazywały go której produkowano następujące pojazdy: czołówkom reparacyjnym. • samochody ciężarowe Polski Fiat 621 w wersjach L o Załogi uszkodzonych wozów bojowych i sprzętu były ładowności do 2 ton, ewakuowane wraz z nim oraz uczestniczyły w jego naprawach wspólnie ze służbami technicznymi macierzystego oddziału • samochody ciężarowe Polski Fiat 621 w wersjach R o (związku taktycznego). ładowności 2,5 tony, W dalszej ewakuacji na szczeblu armijnym załogi już nie brały • samochody ciężarowe Ursus A o ładowności1,6–1,8 tony, udziału. Powracały one do własnych pododdziałów czołgów • samochody ciężarowe SPA (pierwowzór samochodu Ursus (zmotoryzowanych) i tworzyły załogi zapasowe. A). Uzbrojenie i amunicję e sprzętu, który był ewakuowany do Na bazie tych samochodów polscy inżynierowie z Biura szczebla nadrzędnego deponowano natomiast w macierzystym Badań Technicznych Broni Pancernych skonstruowali pojazdy pododdziale techniczno-gospodarczym. specjalne, w tym warsztatowe oraz ciągniki ewakuacyjne. AUTOBUSY 7-8/2017 471 technika Znanymi