T.C. EGE ÜNĐVERSĐTESĐ SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ Tarih (Eskiçağ Tarihi) Anabilim Dalı ROMA’NIN ANADOLU’DAKĐ EGEMENLĐK POLĐTĐKASI: KENTLER VE BAĞIMLI KRALLIKLAR (Đ.Ö. 133-Đ.Ö. 89) DOKTORA TEZĐ Murat TOZAN DANIŞMANI: Prof. Dr. Süleyman ÖZKAN ĐZMĐR-2012 ĐÇĐNDEKĐLER ÖNSÖZ ..................................................................................................................................................... ĐĐĐ GĐRĐŞ .......................................................................................................................................................... 5 1. BÖLÜM: ĐLK ĐLĐŞKĐLERDEN ATTALOS’UN VASĐYETĐNE ROMA’NIN ANADOLU POLĐTĐKASI (211-133) 1.1 I. Makedonya Savaşı’na Kadar Roma ve Hellenistik Dünya ................................................. 13 1.2 I. Makedonya Savaşı’ndan Phoinike Anlaşması’na (211-205) ............................................... 16 1.3 Phoinike’den II. Makedonya Savaşı Sonuna (205-196) .......................................................... 19 1.4 Antiokhos Savaşı ve Apameia Anlaşması Süreci (196-188) .................................................... 23 1.5 Apameia’dan Pydna’ya (188-167) ............................................................................................ 28 1.6 Pydna’dan Attalos’un Vasiyetine (167-133) ............................................................................ 39 2. BÖLÜM: ARĐSTONĐKOS AYAKLANMASI VE ASĐA EYALETĐ’NĐN KURULMASI (133- 126) 2.1 Aristonikos Ayaklanması Sırasında Roma’nın Anadolu’daki Egemenlik Politikası (133- 130) ..................................................................................................................................................... 50 2.1.1 Attalos’un Vasiyetnamesinin Kabul Edilmesi .................................................................... 50 2.1.2 Aristonikos Ayaklanmasının Başlaması ve Batı Anadolu Kentleri .................................... 52 2.1.3 Roma’nın Diplomatik Girişimleri ve Scipio Nasica’nın Elçiliği ........................................ 57 2.1.4 Askeri Müdahale ve Aristonikos’un Ele Geçirilmesi ......................................................... 62 2.2 Manius Aquilius ve Asia Eyaleti’nin Kurulması (129-126) .................................................... 68 2.2.1 Askeri Harekatın Tamamlanması ....................................................................................... 68 2.2.2 Provincia Asia : Doğrudan Roma Egemenliğinin Sınırları ................................................. 71 2.2.3 Asia Eyaleti’nin Kuruluş Sürecinde Roma’nın Đdari Düzenlemeleri ................................. 76 2.2.3.1 Lex Portorii Asiae ......................................................................................................................... 77 2.2.3.2 Asia Koinon u ................................................................................................................................ 79 2.2.3.3 Conventus Sistemi ......................................................................................................................... 81 2.2.3.4 Senatus Consultum de Agro Pergameno ....................................................................................... 82 2.3 Asia Eyaleti’nin Kuruluş Sürecinde Kentlerin Siyasal ve Ekonomik Statüleri ................... 86 2.3.1 Asia Eyaleti Sınırları Đçerisindeki Kentlerin Ekonomik Statüleri....................................... 86 2.3.2 Asia Eyaleti Sınırları Đçerisindeki Kentlerin Siyasal Statüleri ............................................ 88 2.3.2.1 Klaros/Kolophon Yazıtları: Imperium a Karşı Autonomia ............................................................. 88 2.3.2.2 Dostluk ve Đttifak: Elaia-Roma Anlaşması .................................................................................... 94 2.3.2.3 Batı Anadolu’da Tanrıça Roma Kültü ........................................................................................... 95 2.3.2.4 Cezalandırılan Kentler .................................................................................................................. 96 2.4 Eyalet Đçindeki ve Dışındaki Kentlerin Özgürlükleri: Bir Değerlendirme .......................... 97 3. BÖLÜM: GAIUS GRACCHUS VE II. YÜZYILIN SON ÇEYREĞĐNDE ROMA EGEMENLĐK POLĐTĐKASI (126-100) 3.1 Gaius Gracchus ve Kentler: Lex Sempronia de Provincia Asia ............................................ 100 3.2 Gaius Gracchus ve Bağımlı Krallıklar: Phrygia ve Lykaonia’nın Geri Alınması............. 104 3.3 Gaius Gracchus’dan Sonra Kentler ....................................................................................... 116 3.3.1 Eyalet Kentlerindeki Romalılar ........................................................................................ 116 3.3.2 Publicanus lar ve Kentler .................................................................................................. 119 3.3.3 Romalı Magistratlar ve Kentler ........................................................................................ 124 3.4 Gaius Gracchus’dan Sonra Bağımlı Krallıklar (123-100) .................................................... 130 3.4.1 Paphlagonia’nın Paylaşılması ve Roma Elçilik Heyeti .................................................... 132 3.4.2 Kappadokia Üzerinde Mücadele ve Roma’nın Tepkisizliği ............................................. 134 i 3.4.3 Publicanus ların Asia Eyaleti Sınırları Dışında Yarattıkları Sorunlar ............................... 136 4. BÖLÜM: I. YÜZYILIN BAŞINDAN I. MĐTHRIDATES SAVAŞI’NA ROMA’NIN ANADOLU’DAKĐ EGEMENLĐK POLĐTĐKASI (100-89) 4.1 Korsanlık ve “ Provincia Cilicia ” ............................................................................................. 141 4.1.1 Marcus Antonius’un Korsanlara Karşı Seferi (102-100) .................................................. 141 4.1.2 Lex de Provinciis Praetoriis (100) ................................................................................... 149 4.2 Marius’un Anadolu Seyahati .................................................................................................. 157 4.3 Q. Mucius Scaevola ve Kentler ............................................................................................... 161 4.4 Sulla, Cilicia ve Kappadokia ................................................................................................... 170 4.5 Aquilius’un Elçiliği, Mithridates ve Anadolu’da Roma Egemenliğinin Ortadan Kalkması .. ................................................................................................................................................... 178 SONUÇ .................................................................................................................................................... 186 KAYNAKÇA VE KISALTMALAR LĐSTESĐ .................................................................................... 196 EKLER .................................................................................................................................................... 245 ÖZGEÇMĐŞ ............................................................................................................................................ 247 ÖZET ...................................................................................................................................................... 248 ABSTRACT ............................................................................................................................................ 249 ii ÖNSÖZ Roma Cumhuriyeti’nin Đtalya’daki bir kent devletinden Akdeniz imparatorluğuna dönüşme süreci, Antik Çağ’dan itibaren birçok araştırmacı için ilgi çekici bir konu olagelmiştir. Bu süreçte Roma’nın Hellenistik dünya ile olan ilişkileri bilhassa önemlidir. Roma’nın, aralarında siyasal, sosyal, ekonomik çıkar ilişkileri ya da düşmanlıklar bulunan krallıklar, yerel hanedanlar, kent birlikleri ve kent devletlerinin bulunduğu Hellenistik dünya ile – dolayısıyla Anadolu ile – temas kurarak buradaki dengeleri kendi lehine değiştirmesi, nihayetinde Roma’nın Hellenistik dünyaya egemen olmasıyla sonuçlanacaktır. Gerek Roma’nın cumhuriyet dönemi gerekse Hellenistik dönemde Anadolu, önceden beri ilgimi çeken konular olduğundan doktora tezimi Roma’nın Anadolu’da egemenlik kurma süreci ile ilgili bir konuda hazırlamış olmaktan memnuniyet duymaktayım. Doktora çalışmalarım sırasında Đzmir’deki kütüphanelerin yanı sıra Boğaziçi, Ankara ve Bilkent üniversitelerinin kütüphaneleri ile Ankara’daki Đngiliz Araştırma Enstitüsü ( The British Institute at Ankara ), Amerikan Đlmi Araştırmalar Enstitüsü (American Research Institute in Turkey ), Türk Tarih Kurumu ve Đstanbul’daki Alman Arkeoloji Enstitüsü ( Deutsches Archäologisches Institut Abteilung Istanbul ), Fransız Anadolu Araştırmaları Enstitüsü (Institut Français d’Études Anatoliennes ) ve Koç Üniversitesi Anadolu Medeniyetleri Araştırma Merkezi’nin kütüphanelerinden yararlandım. Ayrıca doktora araştırmalarımın bir kısmını DAAD (Deutscher Akademischer Austauschdienst ) tarafından Doktora Öğrencilerine ve Genç Bilim Adamlarına verilen Bilimsel Araştırma Bursu’nu kazanarak Münih’teki Ludwig- Maximilian Üniversitesinde gerçekleştirme olanağı buldum. Bu süreçte Ludwig- Maximilian Üniversitesi’nin kütüphanesinin yanı sıra yine Münih’te bulunan Alman Arkeoloji Enstitüsü Eskiçağ Tarihi ve Epigrafi Komisyonu ( Deutsches Archäologisches Institut Kommission für Alte Geschichte und Epigraphik ) kütüphanesi ile Bavyera Devlet Kütüphanesi’nde ( Bayerische Staatsbibliothek ) tez konum ile ilgili çalışmalarda bulundum.