Zakład Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Szczecinie Paweł Gut SZCZECIŃSKIE WODOCIĄGI I KANALIZACJA OD XVI WIEKU DO 2018 ROKU Szczecin 2019 r. Konsultacja naukowa: Recenzent – dr inż. Ryszard Rydzyński Redakcja wydawnicza: inż. Ryszard Wójcik Ilustracje i zdjęcia pochodzą z zasobu Archiwum Państwowego w Szczecinie, Muzeum Narodowego w Szczecinie oraz Zakładu Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Szczecinie Redakcja i korekta: Joanna Landowska Tłumaczenie: Biuro Tłumaczy Przysięgłych i Technicznych s.c. ul. Wielkopolska 13/2, 70-450 Szczecin Projekt graficzny i skład: Tomasz Stefaniak © Zakład Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Szczecinie, Paweł Gut ISBN 978-83-938450-1-9 Wydanie drugie poprawione i uzupełnione Nakład: 500 egz. Druk: ZAPOL Sp.j. al. Piastów 42, 71-062 Szczecin www.zapol.com.pl Spis treści Wstęp .................................................................................................................................................... 9 Zaopatrzenie w wodę mieszkańców Szczecina od czasów najdawniejszych do początku XIX wieku ..................................................................................................................... 13 1.1. Studnie i rzeka Odra ................................................................................................................ 14 1.2. Wodociąg książęcy w XVI i XVII wieku ............................................................................... 19 1.3. Wodociąg w XVIII i w pierwszej połowie XIX wieku ........................................................... 24 1.4. Odprowadzanie nieczystości w Szczecinie do początku XIX wieku ...................................... 32 Zdobycze cywilizacyjne XIX i XX wieku – nowoczesna kanalizacja i wodociągi w Szczecinie w latach 1863–1945 ...................................................................................................... 37 2.1. Wstęp ....................................................................................................................................... 38 2.2. Wodociągi szczecińskie ........................................................................................................... 39 2.3. Budowa kanalizacji w Szczecinie ............................................................................................ 69 2.4. Administracja wodociągów i kanalizacji w Szczecinie do 1945 roku ..................................... 89 Wodociągi i kanalizacja w Szczecinie w latach 1945–1999 ............................................................ 99 3.1. Odbudowa infrastruktury wodociągowej i kanalizacyjnej w latach 1945–1950 ..................... 100 3.2. Zakład wodociągów i kanalizacji w Szczecinie ...................................................................... 108 3.3. Rozbudowa sieci wodociągowej i kanalizacyjnej w latach 1950–1999. Wodociąg Miedwie .... 115 3.3.1. Wodociągi ....................................................................................................................... 115 3.3.2. Kanalizacja ..................................................................................................................... 126 Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Zakład Wodociągów i Kanalizacji w Szczecinie w latach 2000–2018. Szczecińskie wodociągi i kanalizacja w XXI wieku ..................................... 131 4.1. Powstanie i organizacja Zakładu Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Szczecinie ............. 132 4.2. Inwestycje ................................................................................................................................ 135 4.3. Produkcja wody i odprowadzanie ścieków .............................................................................. 162 4.3.1. Produkcja wody .............................................................................................................. 162 4.3.2. Odprowadzanie ścieków ................................................................................................ 165 4.3.3. Produkcja energii elektrycznej z odnawialnych źródeł .................................................. 167 4.4. Podsumowanie ......................................................................................................................... 174 Wykaz dyrektorów naczelnych przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych w Szczecinie w latach 1945–2019 .............................................................................................................................. 177 Summary .............................................................................................................................................. 179 Zusammenfassung ............................................................................................................................... 183 Wykaz źródeł i literatury ..................................................................................................................... 189 Szanowni Państwo, Szczecin to miasto nierozerwalnie związane z wodą. Wraz z zielenią stanowi ona ponad 50% powierzchni miasta. To nasz potencjał i naturalny atut. Kilka lat temu podjęliśmy więc decyzję, aby Szczecin zwrócić ponownie w stronę wody. Wszak w ciągu zaledwie kilku chwil ze ścisłego centrum można się dostać na dzikie tereny przyrody. Wybudowaliśmy piękne nadodrzańskie bulwary, otworzyliśmy kiedyś niedostępną Łasztownię i realizujemy wiele wodnych projektów. To był strzał w dziesiątkę. Mieszkańcy i turyści poko- chali nowe miejsca rekreacji i wypoczynku. Dziś to punkty obowiązkowe na mapie miasta, a przestrzeń dalej się będzie zmieniać, bo kolejne ambitne projekty przed nami. Jedną z kluczowych decyzji wpisujących się w strategię ekologicznego miasta było wybudowanie no- woczesnej oczyszczalni ścieków. To jedna z najważniejszych budowli w historii Szczecina. Dzięki niej znaleźliśmy się w czołówce europejskich miast w kwestii nowoczesnej infrastruktury kanalizacyjnej. Ale szczecińskie wodociągi to nie tylko oczyszczalnia. Każdego dnia setki pracowników Zakładu Wodo- ciągów i Kanalizacji dbają o komfort i bezpieczeństwo mieszkańców. To trudna, odpowiedzialna, często niewidoczna praca na rzecz nas wszystkich. Na przestrzeni lat dzięki swojemu profesjonalizmowi ZWiK zdobył zaufanie mieszkańców i zyskał miano wiarygodnego partnera. Jest mi niezwykle miło zaprosić Państwa do lektury kolejnej monografii, która tym razem ukazuje się z okazji 75-lecia polskich wodociągów w Szczecinie. To wydawnictwo, które na pewno przybliży Państwu historię powstawania i funkcjonowanie wodociągów w naszym mieście. W środku znajdą Państwo niezli- czoną ilość ciekawostek i informacji. Wierzę, że dzięki temu przybliżymy codzienny trud i działalność na rzecz normalnego funkcjonowania miasta. Zapraszam. Prezydent Miasta Szczecina Piotr Krzystek 5 Szanowni Państwo, każdy z nas w życiu codziennym niejednokrotnie sięga do kranu, aby skorzystać z wody. Rzadko kiedy zastanawiamy się, jak to się dzieje, że jest ona dostępna cały czas, że nie musimy się martwić o stałość jej dostaw. Nie myślimy też, co dzieje się z wodą zużytą, dokąd odpływa i jak po uzdatnieniu jest przywra- cana do środowiska. Rekomendując kolejne wydanie historii wodociągów i kanalizacji w Szczecinie, proponuję podczas czytania poddać się refleksji nad tym, jak wiele ludzi, urządzeń, systemów i udogodnień służy realizacji tak prostego – wydawałoby się – celu. Okazją do przygotowania drugiego wydania historii wodociągów w Szczecinie jest przypadające w 2020 roku 75-lecie firmy w powojennym Szczecinie oraz zaznajomienie Państwa z faktami i ciekawost- kami, które uzmysłowią trud ludzi, niezawodność i jakość ich pracy, wysoki poziom techniczny urządzeń umożliwiających korzystanie z dobrodziejstwa, jakim w życiu codziennym jest dostęp do bardzo dobrej jakości szczecińskiej wody dostarczanej do naszych mieszkań. Książka, którą przekazujemy w Państwa ręce, jest tym bardziej cenna, że Pan Paweł Gut wzbogacił poprzednie wydanie dużą ilością faktów historycznych wyszukiwanych permanentnie i z olbrzymim zaan- gażowaniem w archiwach, do których na co dzień nie mamy dostępu. Składam za to Autorowi serdeczne podziękowania. Mam nadzieję, że w książce dostrzegą Państwo trud ludzi, którzy codziennie, 24 godziny na dobę, dbają o niezawodny i wysoki poziom usług dostaw wody i odprowadzania ścieków świadczonych na obszarze całej metropolii szczecińskiej. Korzystając z okazji, dziękuję Wszystkim, którzy się do tego przyczynili i nadal przyczyniają, im również dedykując to wydawnictwo. Wierzę, że po przeczytaniu tej książki zapamiętają Państwo szczecińskie wodociągi jako firmę nowo- czesną, przyjazną środowisku naturalnemu, świadczącą usługi na wysokim światowym poziomie, a ni- niejsza lektura zainteresuje Państwa, skłoni do refleksji i uzmysłowi jednocześnie, jak cennym darem jest woda i jak w dobie degradacji środowiska powinniśmy o nią dbać. Gorąco polecam zapoznanie się z tym wydawnictwem. Waldemar Gill Prezes Zarządu ZWiK Sp. z o.o. 7 Szczecińskie wodociągi i kanalizacja od XVI wieku do 2018 roku Wstęp Człowiek od najdawniejszych czasów poszukiwał rozwiązań ułatwiających egzystencję i życie codzien- ne. Wraz z postępem cywilizacyjnym doskonalono różne formy udogodnień poprawiających byt zwłaszcza mieszkańców miast. Dotyczyło to szczególnie zaopatrzenia w wodę i utylizacji nieczystości, np. ścieków. Już w starożytnym Sumerze w 3 tysiącleciu p.n.e. budowano systemy wodno-kanalizacyjne. Szczytowym osiągnięciem okresu antyku były rzymskie akwedukty i systemy kanalizacyjne. Symbolem tych ostatnich była cloaca maxima1. Antyczne zdobycze cywilizacyjne