This is a reproduction of a library book that was digitized by Google as part of an ongoing effort to preserve the information in books and make it universally accessible. https://books.google.com n |vERs|TY ог Ш CHICAGO: ВАКУ UNIVERSITY OF Ш СН|САСЗОЕ BOTIME те FEDERATGS PAN-SHQIPTARE “VATRA” E§7ËݧËORIA E SKENDERBEUË/J MBRETIT (Gjerq 1412-1468 TE Kastriotit) SHQIPERISE ' f L › Prej Peshkopit Theofan (Fan s. Noli) // . f N -v b. _; ' _‹i _ ' _A E Botuar prej Shoqërisë Korchare С l “к, 3 _“Arıs' imi" _ a@ V\ BOSTON .Ä Shtypeshkronja e "Diellit" _ _ ”Ё 1921 ' .f ’ ‘P »së ti› ' '› s ‚ " ` V u ‚д . L. ’ .hm i». а?" .„. , ‘ иди-ч“ë ' ' ш“ O й 1\ n. _L_MJ ‚к ‚ ', '_‘f'î'..“ ’ Maria выпав Noli Memes se shtrenite Per kuitim dhe mireniohie WM~­­­­­­­~ PARCTHCNIE Qellimi im, kur shkrova keté vepre, ishte т’ i jap pópullit tone nje histori te Skenderbeut dhe kjó li-t` bre duhet gjykuar kryesisht nga kjó pikepamje. Ро nuke harrova te marr ne sy qe, midis kendónjesve tane, ka disá qe do mos kenáqeshin me nje histori fiesht popullore dhe u-perpoqa, me sa ishte e mun dur, te kendonj te gjitha dokumentat rellative dhe te shkruanj nje histori pak a shume kritike, te ba zuar mi fakte te vertetúara dhe jo mi legjenda ro mantike be pashoshítura. Atjé ku s’ ishte e mundur t’ a shqipnja legjenden nga historia, e lashe ashtı'ı si е gjeta ne historianet e vjeter me shpresen t" a çkok lavit mé vone kur te kem perpara dokumenta, te cilat te me japin perin e Ariancs. Si kryebaze te historise sime mora mé pare historin" e Tivárasit dhe pastáj até te Barletit. Nga historianet moderne mora si udhe heqes kryesór,v gjer me nje pike, Fallmerayer-in, his toria e te cilit eshte nje kryevepra, si pas kohes kur eshte shkruar, dhe ka vetem nje mungim., qe auktor'ìl i saj s’ kishte perpara historin” e Tivšárasit. Fall merayer-i e permént Tivárasin,­ po per çudi s’ e kish te shtudiuar dhe merr per kryehaze historin' e Bar letit. Pcr'fitova shume nga Paganel-i, Hahn-i, Hopf-i dhe savantet e tjere qe kane shkruar mi Skender-e bene pas Fallmerayer-it. / Dyke mbaruar ketó radhe te paka, е quanj per detyre te shtonj qe keté черте Shqiptaret nuke m’ a detyrojne aqe ища sa pleqve te Shoqerise Korçare “Aresimí”­­­dhe veçanen'sht kryetarit te saj, Z-it Kostandín Taèhko-qe me ngarkuan te shkruanj dhe keshtú me shtrenguan t’ а shtudiónj thellerísht his torín’ e Skenderheut. Auktori Boston, Mass., 20 Maj, 1920 HYRJE Kryeburimet per historín’ е Skenderbeut'jane Tivárasi dhe Barleti: I. Historia Scanderbegi, edita per quendam Albanensem, domethene Historia e Skenderbeut, e botuar рте] nje Shqiptari, e cila u-shtyp latinisht пе Venetík me 2 te Prillit, 1480, pothua dymbedhje te Vjet e tre muaj pas Vdekjes se Skenderbeut. Per fat te keq, teksti latinísht duket qe humbi dhe, nga sa dime nuke gjendet ne asnjé biblioteke. Kemi vetem nje kthim italísht te kesáj historie рте} nje prifti italián, Giammaria Biemmi, te hotuar пе Brescia me 1742 (Ню pastáj `me 1756 gjithe 11’ até qytét me títullin Istoria di Giorgio Castrioto, detto: Scander-Begh, domethene Historia e Gjergj Kas triotit, te qúajtur Skenderbé. Nga historianet e vjeter te Skenderheut, Biemmi eshte i vétemi qe e pati perpara dhe е perdori keté libre si kryebaze te historise se tij. Nga Biemmi mesojme qe ky Shqiptár ishte nga Tivari dhe e shkroj historín’ е Skenderheut pas rapórteve qe i jipte i velláj, i cili ishte oflcér ne garden mbreterore. Biemmi prape па thote qe libra е Tivárasit ishte e vjeteruar dhe е çjerur; ne krye dhe ne funt mungonin disá Hete; ne mest ca faqe ishin prishur nga dy mapa, niste nga faqja 10 dhe mbaronte ne faqen 92, qe kur h_vri Skenderbeu ne Kruje gjer ne rrethimin e 7 ауте te Krujes prej Sulltán Mehmedit П dhe Ba llabán Pashes. F allmerayer-i (1) eshte i mendjes qe Anonimi Tivarás s’ qé tjater veg` kardinali Pal Еп gjelli, kryepeshkóp i Dúresit, legát i Pashes ne Shqiperí, dhe keshilltár i besuar i Skenderbeut. Pal Engjelli (2) ishte ne kuptimin e plotte te fjales ministri i púneve te jasbtme i Skenderbeut, se ai' shkrúante letrekembimet latinisht me fuqit’ e húaja dhe ai udhehiqte politiken e jashtme te Skender beut. Barleti e persbkruan si “shokun e veprave te rezíkeve dhe te keshíllave, dhe bashkepunetorin e pandare te Skenderbeut” (3). Levdon kryemen djen, zotesín’ e ljales dhe dijen e tij te gjere. The oria e Fallmerayer-it forcohet nga dy fakte: Pal Engjelli ishte nga бега е prínceve te Tivarit dhe kishte nje Vellá oficer prane Skenderbeut (4). Sidó 1).-Dr Jakob Philipp Fallmerayer, Das Alba nesische Element in Griechenland, botuar ne Ab handlungen der Historischen Classe der Koeniglich Bayerischen Akademie der Wissenschaften, Vellím 8 dhe 9, Munchen, 1866., Shih V611. 9, f. 11. 2).-1 biri i Kontit Andrea Engjelli te Drishtit, shtepia e te cilit kishte mbreteruar ne Tivár. “Dis cendea dalla casa Angeli che una volta godea la Signoria di Antivari: cosi riferisce l’ Antivarino.” Bi emmi, Libre II, f. 126, shenim 1. 3).-Omnium laborum, periculorum, atque consili orum socius atque particeps velut Aeneae alius Ach ates.-Bar1eti, Vita Scanderbegi, Libre X. f. 288, Za gabria 1743. 4).-Bar1eti, L. XI, f. 331. 8 qe te jete, historia e Tivárasit qendrón ne radhen e pare jo vetem se duket qe eshte shkruar prej nje njeriu qe e shkoj jeten e tij prane herójt qe per shkruan, po dhe nga shkaku qe i rrefén ngjarjet, te mira а te liga, me ftohtesí dhe si historián рте] race, pa shtuar е ра hequr, dyke dhene motín, múajin dhe diten per çdo beteje, dhe Veganerísht dyke tre guar disá intriga dhe komplete te shemtúara te prín- У ceve shqiptare, te cilat Barleti е quan per detyre patriotike te mos i permende. Qy'fsh libra е tij e vy er u-harrua dhe humbi na е shpjegón Biemmi: latinishtja dhe shtylla e Tivárasit ishin te thata, te pakréhura dhe te pakéndeshme (1). Qe t’ a thomi shqip: Tivárasi kendonte bukur, po zeri s’ i punon te fare. Per çudí, fati е ndoqi libran e Biemmit gjithashtú si dhe libren e Tivárisit. Vertét nuke humbi., po u-harrua dhe i pari nga historianet mo derne qe e perdori ishte konsulli austriák Pisko (2) ne funt te shékullit te nentembedhjette. II.-Historia de Vita et Gestis Scanderbegi, Epirotarum Principis, domethene Historia e „etes dhe'te Trimerive te Skenderbeut, Princit te Shqip tereve, prej priftit shkodrán Marín Barletit, e bo tuar latinísht п6 Veneti me 1504, afró 36 vjet pas vdekjes se Skenderbeut. Kjó eshte historia ш’ е 1) .-Biemmi, Prefazione. 2).-Julius Ernest Pisko, Scanderbeg., Historische Studie, Wien, 1894. vjeter e Skenderbeut qe ndodhet ne latinishten ash tú si u-shkrua prej auktorit te saj. Barleti ishte disá vjet m’ i ri se Tivárasi. Ishte djale kur vdiq Skenderbeu, njihte personalisht shokeleftónjesit e tij, kishte perpara syve dokumenta te kohes, kishte vizituar fushat e bctéjave qe pershkruan, u-ndoth ne rethimin e Shkodres dhe pastáj u-vendós ne Ve netí, ku shkroj vepren e tij me fame per trimin e math te shékullit te tij. Libra e tij eshte themelia e historive te panúmurta qe jane shkruar mi Skender bene qe me shekullin e gjashtembedhjette gjer po thua ne funt te shekullit te nentembedhjette. Me latinishten e tij elegante dhe shtyllen e tij te kuj desur fitój kendonjes an’ e mb’ ane botes dhe e beri te pavdekur kujtimin e Skenderbeut ne Evrope. Libra e tij pati disá edicje te ndryshme latinisht dhe u-perkthye ne te gjitha gjuhet evropjane. Si historián, Barleti qendrón aqe shkalle nene Ti várasin sa e kaperxén si shkrimtar. Kendón liksht, po ka ze te bukur. Ralle jep mot, muaj e dite, si Tivárasi, dhe veç ca dátave te paka, te cilat verteto hen dhe nga burime te tjera, gabohet ne mé te shu mat. Vijtoret i madhón, ngjarjet i zbukurón, gje rat e papelqyera i heth ne kosh, a i tregón si me pahir kur s’ ka se qysh t’ i fshehc, shtrin ne fushe te betejes me mijera Turq te vrare, dhe si pa gje te keqe shton qe Shqiptaret e vrare ishin ca dyzina te paka, sikúr refén romance dhe jo historí. Nga ky ,f shkák historianet kritike, te rahur me uthull, e shi l, _ i? 10 kojne historin’ е tij me dyshím dhe s’ besojne as ató te vertetat qe tregón. Dhe s’ qendrón vetem ke tú: Si Shkodrán, suhjékt i Venetise, nuke nxjer nga goja kurre nonjé ijale te keqe per Mbretereshen e Déteve; sjelljen e saj te papelqyer kundrejt Sken derbeut e paspallós me aqe sheqér sa ka ne torbe; vervit ne shporte çdo gje te shemtuar per Republi ken qe munt te mbulohet pa rezík mos dale sheshit; dhe kendón me brohorí miqesin’ e ngushte dhe be simin e plotte qe mbreteronte ne mes te Skender beut dhe te Republikes Veneciane. Ne funt te historise tij e teperón zullumin dhe, pa d'ashur a pa ditur, ia remben shpaten kryetrimit sa pa vdekur, dhe ia dergón Republikes: Pas deshmimit te tij, Skenderbeu Vuri nje kumandár venecián ne Kruje, ne rrethmin е dyte me 1466, dhe me te vdekur е siper, i lâ Venetise me traktét kujdesin’ е mproj tjes se kryeqytetit, mbreterise dhe trashegimtarit te tij.. gje e cila i heri disá historiane kritike» (I) te Ье _ sojne qe Skenderbeu, ne ditet е tij te funtme, u-der mua krejt prej Sulltán Mehmedit, ia leshój mbrete rin’ e tij Republikes dhe vdiq ne toke te saj si refu gjiát.