Een eeuw strijd voor Nederlands cultureel erfgoed F.J. Duparc bron F.J. Duparc, Een eeuw strijd voor Nederlands cultureel erfgoed. Staatsuitgeverij, Den Haag 1975 Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/dupa004eeuw01_01/colofon.php © 2013 dbnl / erven F.J. Duparc i.s.m. binnenkant omslag-voorkant schutblad F.J. Duparc, Een eeuw strijd voor Nederlands cultureel erfgoed II Ter herdenking van een eeuw rijksbeleid ten aanzien van musea, oudheidkundig bodemonderzoek en archieven 1875-1975 F.J. Duparc, Een eeuw strijd voor Nederlands cultureel erfgoed V Voorwoord Zoals gebruikelijk, is ook dit voorwoord achteraf geschreven. Dat neemt niet weg, dat ik begin met het allereerste begin, nl. met mijn reactie toen mr. Hotke, thans directeur-generaal voor culturele zaken, mij over zijn idee sprak, dat ik een boek zou schrijven over de bemoeienis van de overheid, sinds De Stuers chef van afdeling K.W. werd, met ons cultureel materieel roerend erfgoed, dus in het bijzonder met musea en archieven. Aan de ene kant voelde ik terstond veel voor zijn denkbeeld maar daartegenover stond de twijfel of ik wel de geschikte persoon was. Mijn eigen plaats tegenover de materie waarom het hier zou gaan is nl. nogal uiteenlopend. Tegenover de periode-De Stuers sta ik als de geschiedschrijver ten aanzien van een tijd, die hij zelf niet heeft meegemaakt en die hij moet weergeven aan de hand van geschreven en gedrukte bronnen; de personen die een rol hebben gespeeld, heb ik zelf niet gekend. Met de periode-Royer wordt het al iets anders, hoewel ik hemzelf niet heb gekend; toch heb ik over die periode veel mondeling vernomen. Maar dan komen de negen jaren, dat mijn vader chef van afdeling K.W. is geweest: ofschoon ik nog geen 18 jaar was toen hij overleed, weet ik door hem toch veel van die periode, omdat hij zeer veel thuis placht te vertellen en bovendien omdat ik, vaak ook thuis, velen heb ontmoet die toen op de voorgrond zijn getreden: de eerste minister van O., K. en W. dr. J.Th. de Visser, secretaris-generaal jhr. mr. C. Feith en verder Schmidt Degener, Hofstede de Groot, Martin, Jan Veth, Vogelsang, H.E. van Gelder, Knuttel, Van Beresteyn, Staring, Holwerda Jr., Jan Kalf, Fruin, Japikse, Bijlsma en Visser, de opvolger van mijn vader. Ik ben mij ervan bewust, en heb dat ook aan Hotke gezegd, dat mijn streven naar objectiviteit ten opzichte van die jaren uiteraard zou worden geremd door de grote bewondering die ik altijd voor mijn vader heb gehad, een bewondering die tijdens mijn functie ten departemente alleen nog maar is versterkt door zovelen die uit eigen ervaring, hetzij uit een soort overlevering, met mij over hem hebben gesproken. En dan de tijd 1925-1949: ik was op generlei wijze, direct noch indirect, bij het werk van afdeling K.W., later O.K.N. betrokken, maar begrijpelijk genoeg, zeker voor een historicus, bleef de belangstelling voor de wijze waarop deze afdeling werkzaam was in de jaren van crisis, oorlog en wederopbouw. Tenslotte de periode, die op 2 februari 1949 begon en op 1 augustus 1972 werd afgesloten, dat ik zelf direct bij het werk betrokken ben geweest; ik ontmoette vooral in de eerste jaren weer personen uit de tijd van mijn vader: Kalf, Vogelsang, Van Giffen, Staring, Hannema, de laatste twee gelukkig thans nog in leven. Verder kreeg ik met allen, die ook maar van enige betekenis zijn geweest op het werkterrein van musea en archieven in ons land, een meestal zeer aangenaam en vaak zeer vriendschappelijk contact. Dit geeft eensdeels inzicht maar maakt ook soms wel het nemen van de voor de geschiedschrijver vereiste afstand moeilijk. Hotke begreep heel goed dat ik tegenover de verschillende perioden niet op dezelfde manier kon staan, maar hij achtte het van groter belang, dat ik veel gegevens die in de departementsarchieven of elders waren te boek gesteld, tegen de aan mij bekende achtergronden nader zou kunnen toelichten en bovendien dat ik veel bijzonderheden zou kunnen geven, die nooit waren opgetekend maar mij uit eigen ervaring bekend waren. Daarom heb ik tenslotte gaarne de opdracht aanvaard. F.J. Duparc, Een eeuw strijd voor Nederlands cultureel erfgoed Dit werk beoogt beslist niet te zijn een geschiedenis van een eeuw musea en archieven, ook niet van een eeuw rijksmusea en rijksarchieven: het wil slechts een bijdrage geven tot de kennis van de bemoeienis van het Rijk in de laatste honderd jaar met het behoud van het cultureel erfgoed, zoals dit voornamelijk in onze musea en archieven wordt bewaard en F.J. Duparc, Een eeuw strijd voor Nederlands cultureel erfgoed VI toegankelijk gemaakt. De mij toegestane tijd noopte mij er toe af te zien van de bemoeienis in deze van provincie en gemeente. Gaarne wil ik mijn dank uitspreken jegens allen die mij op een of andere wijze bij de samenstelling van dit werk behulpzaam zijn geweest: in het bijzonder denk ik daarbij aan de ambtenaren van het Algemeen Rijksarchief, van de Koninklijke Bibliotheek, van de afdelingen registratuur en semi-statisch archief van de departementen van cultuur, recreatie en maatschappelijk werk en van onderwijs en wetenschappen, en van het kabinetsarchief van het departement van binnenlandse zaken. Veel dank tenslotte breng ik aan mijn vrouw voor haar aandeel bij het totstandkomen van dit boek. F.J. Duparc, Een eeuw strijd voor Nederlands cultureel erfgoed XI Lijst van afbeeldingen 1 Jhr. mr. V.E.L. de Stuers, chef afdeling K.W. 1875-1901, in zijn werkkamer ten departemente 2 ‘Het kastje van De Stuers’, nog steeds ten departemente 3 ‘Maximiliaan-beker’ van Veere 4 ‘Globe-beker’ van Franeker 5 Ir. J.A. Royer, chef afdeling K.W. 1901-1916 6 De ambtenaren bij afdeling K.W. ± 1905: v.l.n.r. J.P.G. van de Poll, mr. M.I. Duparc, G.J. van Oort en mr. A. van Beeck Calkoen 7 Mr. M.I. Duparc, chef afdeling K.W. 1916-1925, als voorzitter van de ‘grote museumcommissie’ (tekening door W. Vogelsang) 8 ‘De grote museumcommissie’, staande v.l.n.r. dr. J.H. Holwerda, jhr. B.W.F. van Riemsdijk, T.B. Roorda, prof dr. Jan Veth, Willy Martens, C.G. 't Hooft en C.W.H. Baard, zittend v.l.n.r. prof. dr. J. Six, mr. dr. S. Muller Fzn., dr. C. Hofstede de Groot, mr. M.I. Duparc, P. Visser, jhr. H. Teding van Berkhout, dr. A. Bredius, S. de Clercq, A.W.M. Mensing, F. Schmidt Degener, prof. dr. W. Martin, prof. dr. W. Vogelsang, dr. H.H. Juynboll, dr. H.E. van Gelder en M. van Notten 9 F. Schmidt Degener, dr. C. Hofstede de Groot en prof. dr. Jan Veth (tekening door Willy Sluiter) 10 Dr. C. Hofstede de Groot, secretaris van ‘de grote museumcommissie’ en grondlegger van het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie (tekening door W. Vogelsang) 11 P. Visser, chef afdeling K.W. 1925-1939 12 Mr. J.K. van der Haagen, chef afdeling K.W., later O.K.N. 1939-1949 13 De Stuers en de rijksmusea 14 Zaal van het Rijksmuseum van Schilderijen in het Trippenhuis (lithografie door G. Lamberts) 15 Vlaamse zaal ± 1910 (thans Rembrandtzalen) in het Rijksmuseum 16 Een der kabinetten met 17de eeuwse Nederlandse schilderijen in het Rijksmuseum thans 17 D.J. van der Kellen jr., directeur van het Nederlands Museum van Geschiedenis en Kunst 1876-1897 (houtgravure) 18 J.Ph. van der Kellen, directeur van het Rijksprentenkabinet 1876-1896 en 1898-1903 (lithografie door Jan Veth) 19 Victor de Stuers en Pierre Cuypers ± 1880 20 F.D.O. Obreen, hoofddirecteur van het Rijksmuseum 1883-1896 (lithografie door H.J. Haverman) 21 Dr. A. Pit, directeur van het Nederlands Museum van Geschiedenis en Kunst 1897-1917 (borstbeeld in brons door C. Franzen-Heslenfeld) 22 Jhr. B.W.F. van Riemsdijk, hoofddirecteur van het Rijksmuseum 1897-1921 (schilderij door J. Weynant) 23 Dr. F. Schmidt Degener, hoofddirecteur van het Rijksmuseum 1922-1941 (tekening door W. Vogelsang) 24 Jhr. dr. D.C. Röell, hoofddirecteur van het Rijksmuseum 1945-1959 (gebeeldhouwde kop door Charlotte van Pallandt) F.J. Duparc, Een eeuw strijd voor Nederlands cultureel erfgoed 25 G. Metsu, Oude vrouw in gedachten (schilderij Rijksmuseum) 26 A.P. van de Venne, Prins Maurits op de paardenmarkt te Valkenburg (schilderij Rijksmuseum) 27 Jacob Cornelisz. van Oostsanen, Zelfportret (schilderij Rijksmuseum) 28 Gerrit Houckgeest, Interieur van de Oude Kerk te Delft (schilderij Rijksmuseum) 29 Frans Hals, Jacob Pietersz. Olycan (schilderij Rijksmuseum) 30 Frans Hals, Aletta Hanemans, echtgenote van Jacob Pietersz. Olycan (schilderij Rijksmuseum) 31 Johannes Vermeer, De keukenmeid (schilderij Rijksmuseum) 32 Johannes Vermeer, Het straatje (schilderij Rijksmuseum) 33 Frans Hals, Mansportret (schilderij Rijksmuseum) 34 Fr. Goya, Don Ramón Satué (schilderij Rijksmuseum) 35 Fra Angelico, Madonna met Kind (schilderij Rijksmuseum) 36 Lucas van Leyden, Aanbidding van het gouden kalf (schilderij Rijksmuseum) 37 Rembrandt van Rijn, De Verloochening van Petrus (schilderij Rijksmuseum) 38 Rembrandt van Rijn, Titus in monniksdracht (schilderij Rijksmuseum) 39 Rembrandt van Rijn, Zelfportret als Apostel Paulus (schilderij Rijksmuseum) 40 Aelbert Cuyp, Groot rivierlandschap met ruiters (schilderij Rijksmuseum) 41 Philips Koninck, Vergezicht met hutten aan de weg (schilderij Rijksmuseum) 42 Dr. Abraham Bredius, directeur van het Koninklijk Kabinet van Schilderijen (Mauritshuis) 1889-1909 (tekening door W. Vogelsang) 43 Prof. dr. W. Martin, directeur van het Koninklijk Kabinet van Schilderijen (Mau- F.J. Duparc, Een eeuw strijd voor Nederlands cultureel erfgoed XII ritshuis) 1909-1945 en 1946-1947 en van het Rijksmuseum Hendrik Willem Mesdag 1934-1953 (tekening door W. Vogelsang) 44 Schilderijenzaal in Mauritshuis vóór 1948 45 Daniel Marotzaal in het Mauritshuis vóór