1 ORGANIZATOR/ORGANISER: Stowarzyszenie „Muzyka Dawna w Jarosławiu” WSPÓŁORGANIZATORZY/CO-ORGANISERS: Urząd Miasta Jarosławia Klasztor Ojców Dominikanów WSPÓŁPRACA ORGANIZACYJNA: Opactwo.pl BIURO ORGANIZACYJNE/FESTIVAL OFFICE: Rynek 6, 37-500 Jarosław, tel./fax +48/16/6216451 e-mail: [email protected]; www.festiwal.jaroslaw.pl Piotr Kaplita, Damian Ziemba, Paweł Iwan, Kornel Polit WSPARCIE BIURA/SUPPORT: Asia Banaś, Basia Błażej, Gosia Szymuś, Paweł Wojdyło, Piotr Wawrzkiewicz, Filip Polit KSIĘGOWOŚĆ/ACCOUNTANT: Teresa Kotylak KONTAKT Z MEDIAMI/MEDIA SERVICE: Marzena Mikosz PROJEKT KATALOGU I PLAKATU/ FOLDER AND POSTER DESIGN: Marianna Oklejak DORADCA/ADVISER: Marcin Bornus-Szczyciński DYREKTOR FESTIWALU/FESTIVAL DIRECTOR: Maciej Kaziński ZREALIZOWANO PRZY POMOCY FINANSOWEJ/ WITH FINANCIAL AID OF: Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego SPONSORZY/SPONSORS: Włoski Instytut Kultury w Krakowie Instytut Francuski w Krakowie Fundacja Hereditas Pro Futuro Fundacja Janusza Palikota PLUS O-I Polska Ambra S.A. PSS Społem Restauracja „Azjatycka” San Pajda Szarek – Zakład Przetwórstwa Mięsnego Centrum Kulturalne w Przemyślu SPONSOR WYDAWNICTW/PRINTS THANKS TO: Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków PATRONAT MEDIALNY/MEDIA: Polskie Radio Program 2 Gość Niedzielny TVP Rzeszów Radio Rzeszów Nowiny Przemyski Przegląd Kulturalny Życie Podkarpackie Gazeta Jarosławska WWW HOSTING: Informel.pl Według tradycji, Oświeciciele Słowian – bracia Cyryl i Metody jako pierwsze przełożyli z greki na język słowiański zdanie Janowej Ewangelii „Na początku było Słowo...” zapisując je ułożonym przez siebie na potrzeby słowiańskiego języka alfabetem. Dokonali przekładu Ewangelii, Dziejów Apostolskich i Psałterza, oraz niektórych tekstów liturgicznych. Opracowali też słowiańską liturgię, a wszystko po to, aby „w naszym własnym języku prawdziwą wiarę chrześcijańską wykładać”. Obecność obrządku słowiańskiego na terenach Polski datuje się na lata 880. a więc niemal wiek przed „ofi cjalnym” łacińskim chrztem Polski w roku 966. Świadectwa są nieliczne i budzące kontrowersje: zapiski w kronikach, zachowane artefakty, odkrycia archeologiczne. W świetle przeanalizowanych faktów historycznych zarówno „reakcja pogańska” w latach 1030. i spór biskupa Stanisława z Bolesławem Szczodrym może mieć w istocie zupełnie inne tło, niż przywykliśmy sądzić. Walka o dominację obrządku łacińskiego nad słowiańskim miała swój aspekt polityczny – ryt i sposób organizacji Kościoła decydował o strefach wpływów ówczesnych potęg, defi niował sprzymierzeńców i określał przeciwników. Spory na tym polu pociągały za sobą ofi ary. Forma łacińska, jak się wydaje, była przyjmowana przez lud niechętnie. W przeciwieństwie do kierujących się pragmatyzmem władców, świadomych jej znaczenia cywilizacyjnego, Słowianie – nie tylko na terenach Polski – odczuwali ją jako obcą, narzuconą, sprzeczną z ich wrażliwością i mentalnością. Na skutek odgórnych działań politycznych, działań nierzadko brutalnych, obrządek słowiański przestał w Polsce praktycznie istnieć. Słowiański język liturgii powraca dopiero w XIV wieku, lecz już w swojej bizantyjsko-ruskiej formie, jako efekt polsko-litewskiej unii i włączenia do organizmu państwowego obszarów zdominowanych przez prawosławie. 8 Przypomnijmy tu, że najbardziej czczonym w Polsce cudownym obrazem jest bizantyjska ikona Matki Boskiej Częstochowskiej, zaś najczcigodniejszy i najstarszy polski hymn – Bogurodzica – zawiera elementy charakterystyczne dla wschodniego typu religijności. Geniusz Cyryla i Metodego, łączących naukową wiedzę i znajomość greckich pism z duchowym doświadczeniem, pozwolił na stworzenie języka liturgii, który był zrozumiały dla większości Słowian; Bóg, życie, duch, ojciec, syn, chleb, woda, grzech, zbawienie – jakże istotne dla nas słowa – ich wersje w języku cerkiewnosłowiańskim mają kształt niemal identyczny. Inne, jak, umilenie, błagość, smirenie, pokajanie będące bardziej pojęciami teologicznymi, niosą ze sobą szczególną wymowę duchową. Zatem nasze pytanie o korzenie – o to, co było „przed” czy „na początku” – przenosi się tu na zupełnie inny poziom: antropologiczny. W jaki sposób funkcjonuje człowiek śpiewający modlitwy i uczestniczący w Bożej Liturgii, gdy jej materią jest słowo bliskie? Co dzieje się, gdy wymawiane przez nas i słuchane teksty psalmów, modlitw, formuł liturgicznych to język wprawdzie hieratyczny, dostojny, lecz niezrozumiały? Co pozostało z naszej słowiańskiej wrażliwości religijnej? Czy wielowiekowa obecność łaciny (nie kwestionując funkcji cywilizacyjnej i kulturowej tego języka) nie stworzyła dystansu pomiędzy życiem codziennym i liturgicznym aktem religijnym? A może właśnie ów uświęcony wiekami i starożytnymi korzeniami język może wciąż być mistagogicznym wehikułem pozwalającym na rozważanie Boskich i zbawczych prawd? Dogodną okazją, aby doświadczyć długiej i złożonej łacińskiej formy liturgicznej będzie wigilia uroczystości M.B. Częstochowskiej, zwieńczona Mszą św. w rycie trydenckim. Prezentacje gości z Rosji i Serbii mają nam zaś przybliżyć utraconą formę słowiańskiego obrządku. Kantorów rumuńskich zapytamy o to, jakie konsek- wencje miała zmiana języka w ich liturgii i jak funkcjonuje dwujęzyczność obecna w rumuńskiej tradycji liturgicznej. 9 Drugi wyraźny wątek tegorocznego festiwalu to poezja i muzyka epoki karolińskiej. Tworząc swoje imperium sięgające od Iberii do Łaby, Karol Wielki, świadom unifi kacyjnej roli religii i obrządku, przeprowadził na tym polu szereg reform, narzucając jednolity kształt łacińskiej liturgii w całym rozległym państwie. „Za panowania Karola Wielkiego dokonała się świadoma identyfi kacja historyczno- kulturalna, stare słowo Europa pojawia się w zmienionym znaczeniu. Pojęcie to zaczyna być używane niemalże jako określenie cesarstwa Karola Wielkiego; wyrażało ono świadomość ciągłości a jednocześnie czegoś nowego” (słowa przyszłego papieża Benedykta XVI). Ta legitymizująca „odnowione” cesarstwo ciągłość wyrażała się w świadomym nawiązaniu do Antyku; w powrocie do autorów klasycznych, do antycznego humanizmu i spuścizny Ojców Kościoła. Był to swoisty „zwrot ku korzeniom”. Dwór Karola gościnnie przyjmował myślicieli, poetów, teologów, wszelkiego rodzaju artystów współtworzących kształt opartej na kontynuacji, lecz nowej wizji państwa, społeczeństwa i Kościoła. Wspólnym językiem liturgii, literatury i polityki stała się oczyszczona z barbarzyńskich naleciałości, kultywowana i skrupulatnie nauczana łacina. Program „Dulces Exuviae” ukazuje te tendencje: pośrodku „mrocznego” średniowiecza pojawiają się rozświetlone południowym słońcem Antyku frazy Wergiliusza i Horacego. Inne zgoła oblicze germańsko-frankońskiego świata, wyrastającego wszak z barbarii i pogańskiej mitologii, przedstawiają „Fragmenty na koniec czasów”: zaskakująca jest tu zbieżność obrazów mitologicznej wizji końca świata z Objawieniem św. Jana. Światy: słowiański, grecki i łaciński spotkają się znowu w Jarosławiu. Nie chodzi tu o współzawodnictwo, konkurencję czy epatowanie formalną atrakcyjnością poszczególnych idiomów. Chodzi raczej o refl eksję nad bogactwem i różnorodnością tradycji, o poszerzanie własnej przestrzeni duchowej wrażliwości, o namysł nad różnymi sposobami celebrowania i zbliżania się do Świętych Tajemnic. 10 podziękowania dla o. Grzegorza Przechowskiego OP za długie lata opieki nad wspólnym festiwalowym dziełem niedziela, 23 sierpnia godz. 20.00 – CERKIEW GRECKO-KATOLICKA SIRIN (Moskwa) Złoty wiek staroruskiej sztuki śpiewaczej Staroruski śpiew jednogłosowy i wczesna polifonia XVI–XVII wieku PROGRAM: Благослови душе моя Господа Chwal duszo moja Pana (bolszoj znamiennyj raspiew XVI w.) Стихира Первая Евангельская Pierwsza stychira ewangeliczna (opracowanie Fiodora Kriestjanina, XVI w.) Хвалите Господа с небес Chwalcie Pana z niebios (znamiennyj raspiew XVI w.) Днесь висит на древе Dziś oto wisi na drzewie krzyża (znamiennyj raspiew XVI w.) Господу, восходящу Ти на крест Panu, wstępującemu na krzyż (znamiennyj raspiew z rękopisu mnicha Christofora, 1601 r) Вечери Твое тайное Twoja mistyczna wieczerza (znamiennyj raspiew, klasztor w Supraślu) Приидох лета моя Nadeszły moje lata (znamiennyj raspiew, klasztorny psalm pokutny, XVI w.) Откуду начну плакати Odkąd będę opłakiwać (znamiennyj raspiew, klasztorny psalm pokutny, XVI w.) 14 Покаяния отверзи ми двери Pokuty otwórz mi drzwi (putiewoj raspiew, dwugłosowy, XVII w.) На реках Вавилонских Nad rzekami Babilonu (putiewoj raspiew, dwugłosowy) Возбранной воеводе Wybranej przewodniczce w boju (znamiennyj raspiew, klasztor w Supraślu) Днесь благодать Святаго Духа нас собра Zebrało nas dziś błogosławieństwo Ducha Świętego (putiewoj raspiew, trzygłosowy, XVII w.) Днесь Христос в Вифлееме рождается Dziś Chrystus rodzi się w Betlejem (putiewoj raspiew, trzygłosowy, XVII w.) Свете тихий Pogodna światłości (putiewoj raspiew, trzygłosowy, Sobór Uspieński moskiewskiego Kremla). Достойно есть Godne jest (putiewoj raspiew, dwugłosowy z izonem). Многие лета Wiele lat (diemiestwiennyj raspiew, czterogłosowy, XVII w.) KONSTANTIN SIERGIEJEWICZ ISAJEW ALEKSANDR PŁATONOWICZ MANOCKOW ARKADIJ WŁADIMIROWICZ SAGAJDAK PAWIEŁ ANATOLIEWICZ SUCZKOW JEWGIENIJ ALEKSANDROWICZ SKURAT IGOR NIKOŁAJEWICZ SIERIEDKIN ANDRIEJ NIKOŁAJEWICZ KOTOW – kier. 15 NIEDZIELA, 23 SIERPNIA SIRIN Zespół nasz rozpoczął swoje istnienie w wigilię Bożego Narodzenia 1990 roku. Był to koncert w Muzeum Staroruskiej Kultury i Sztuki im. Andrieja Rublowa. Powodów do powołania zespołu było co najmniej trzy: — spontaniczna, gorąca neofi cka potrzeba poznania Boga, — patriotyczna