PAŃ STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz BOLKÓW (797) Warszawa 2004 Autorzy: Krzysztof Horbowy**, Elżbieta Gawlikowska**, Alicja Maćków*, Karolina Ordzik**, Józef Lis**, Jacek Koźma*, Anna Pasieczna**, Linda Sobol**, Stanisław Wołkowicz** Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny: Jacek Koźma* we współpracy z Elżbietą Gawlikowską* Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka* * - Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu „PROXIMA” S.A., ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław ** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2004 Spis treści I. Wstęp (K. Horbowy)......................................................................................................... 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (K. Horbowy) ............................................ 4 III. Budowa geologiczna (K. Horbowy).................................................................................. 7 IV. Złoża kopalin (K. Horbowy) ........................................................................................... 10 1. Granity.......................................................................................................................... 11 2. Kaoliny......................................................................................................................... 11 3. Wapienie krystaliczne.................................................................................................. 12 4. Surowce ilaste ceramiki budowlanej............................................................................ 14 5. Kruszywo naturalne...................................................................................................... 14 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (K. Horbowy) .......................................................... 15 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (K. Horbowy) ..................................... 17 VII. Warunki wodne (L. Sobol).............................................................................................. 19 1. Wody powierzchniowe................................................................................................. 19 2. Wody podziemne.......................................................................................................... 20 VIII. Geochemia środowiska................................................................................................... 23 1. Gleby (J. Lis, A. Pasieczna) ......................................................................................... 23 2. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach (S. Wołkowicz) ........................................... 27 3. Ryzyko radonowe (S. Wołkowicz)................................................................................ 29 IX. Składowanie odpadów (J. Koźma).................................................................................. 30 X. Warunki podłoża budowlanego (A. Maćków)................................................................. 35 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (E. Gawlikowska) ......................................................... 37 XII. Zabytki kultury (K. Ordzik) ............................................................................................ 42 XIII. Podsumowanie (W. Bobiński)......................................................................................... 43 XIV. Literatura......................................................................................................................... 44 I. Wstęp Arkusz Bolków Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) został wyko- nany w Oddziale Dolnośląskim Państwowego Instytutu Geologicznego w 2004 roku. Przy jego opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arku- szu Bolków Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (MGGP), wykonanej w roku 2000 w Przedsiębiorstwie Geologicznym we Wrocławiu PROXIMA S.A (Maćków, 2000). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcję opracowania i aktualizacji MGGP (Instrukcja..., 2002) oraz z niepublikowanym aneksem do Instrukcji dotyczący wyko- nania warstwy tematycznej „Składowanie odpadów”. Opracowanie sporządzono na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000 w układzie współrzędnych 1942. Mapa geośrodowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach infor- macyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpa- dów), warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Opracowanie sporządzono na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000 w układzie współrzędnych 1942. Materiały do opracowania niniejszej mapy zebrano w Centralnym Archiwum Geolo- gicznym w Warszawie oraz archiwach: Oddziału Dolnośląskiego Państwowego Instytutu Geologicznego i Przedsiębiorstwa Geologicznego we Wrocławiu PROXIMA S.A., w Instytu- cie Upraw, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, w Wydziale Ochrony Środowiska Dol- nośląskiego Urzędu Wojewódzkiego we Wrocławiu oraz w jego Oddziałach Zamiejscowych w Jeleniej Górze i Legnicy, u Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Jeleniej Górze i Legnicy, w starostwach i urzędach gmin oraz u użytkowników złóż. Zebrane informacje uzupełniono zwiadem terenowym przeprowadzonym w sierpniu 2004 roku. Dane dotyczące złóż kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opraco- wanych dla komputerowej bazy o złożach, ściśle związanej z realizacją Mapy geośrodowi- skowej Polski. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Bolków ograniczony jest następującymi współrzędnymi: 16o00’-16o15’ długości geograficznej wschodniej i 51o50’-51o00’ szerokości geograficznej północnej. 4 Obszar ten administracyjnie należy do województwa dolnośląskiego, obejmując część powiatów: jaworskiego, świdnickiego, kamiennogórskiego, wałbrzyskiego i złotoryjskiego. Na obszarze arkusza do powiatu jaworskiego należą tereny gmin Paszowice i Męcinka oraz miasto i gmina Bolków. W granicach arkusza znajduje się zachodnia część gminy Dobro- mierz i fragment gminy Strzegom będące częściami powiatu świdnickiego. Na terenie arkusza leżą północne tereny gmin Marciszów (powiat Kamiennogórski) i Stare Bogaczowice (pow. wałbrzyski), a także skrawek gminy Świerzawa (powiat złotoryjski). Według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 1998) teren arkusza położony jest w przewadze na obszarze Masywu Czeskiego w podprowincji Sudety. Podprowincja Su- dety reprezentowana jest na obszarze arkusza przez fragmenty kilku mezoregionów. Połu- dniową część arkusza zajmują tereny górzyste. Są to od zachodu mezoregiony: Gór Kaczaw- skich, Wałbrzyskich oraz na południu niewielkie fragmenty Rudaw Janowickich i Gór Ka- miennych. Na północ od nich w centralnej części arkusza ciągnie się pofałdowany pas mezo- regionów: Pogórza Kaczawskiego i Wałbrzyskiego przechodzący ku północnemu zachodowi w mezoregion Obniżenia przedsudeckiego. Niewielki skrawek terenu w północnej części ar- kusza (fragment Równiny Chojnowskiej) jest częścią podprowincji Nizin Sasko-Łużyckich i prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego (Fig. 1). Ukształtowanie powierzchni w obrębie omawianego arkusza jest zróżnicowane. W przewadze jest to obszar wyżynny położony 310-450 m n.p.m. Tereny górskie reprezento- wane są przez wschodnie pasmo Gór Kaczawskich (z najwyższym szczytem Górą Porębą - 671,4 m n.p.m.), północny fragment Gór Wałbrzyskich (z najwyższym wzniesieniem obszaru arkusza – Górą Krąglakiem - 692,3 m n.p.m.) i wycinek Rudaw Janowickich. W północnoza- chodniej części arkusza między Sudetami a Wzgórzami Strzegomskimi znajduje się obniżenie o rzędnych wysokościowych 221-250 m n.p.m. Teren arkusza położony jest w dolnośląskim zachodnim regionie klimatycznym (Woś, 1996) wyróżniającym się największą liczbą dni z pogodą umiarkowanie ciepłą i z du- żym zachmurzeniem ogólnym nieba. Średnia roczna temperatura powietrza nie przekracza 8oC, a okres wegetacyjny trwa tu przeciętnie od 28 do 31 tygodni. Roczna suma opadów at- mosferycznych wynosi 550-770 mm. Przeważają południowo-zachodnie i zachodnie wiatry. Kompleksy leśne, dość równomiernie rozmieszczone głównie w części sudeckiej, pełnią funkcję krajobrazową, glebochronną i wodochronną. Warunki glebowe w północnej i centralnej części terenu arkusza są bardzo korzystne. Znajdują się tu duże, zwarte kompleksy gleb chronionych dla rolniczego użytkowania (klasy I-IVa). Na obszarach górskich dominują jałowe gleby niskich klas bonitacyjnych. 5 Omawiany arkusz, pod względem gospodarczym, ma charakter rolniczo-leśny. Jedy- nym miastem położonym w granicach arkusza jest Bolków. Największe wsie to Marciszów, Dobromierz, Roztoka i Stare Bogaczowice. Znaczenie rolnictwa w ostatnich latach zmalało, głównie na rzecz turystyki i rekreacji i związanych z nimi usług. W Bolkowie i Marciszowie istnieją niewielkie zakłady produkcyjno-handlowe przemysłu włókienniczego. W Bolkowie znajduje się cegielnia produkująca cegłę na bazie surowca wydobywanego w kopalni „Bol- ków I”. Eksploatacja kopalin prowadzona jest również w Gniewkowie, Domaniowie i Bro- nowie prowadzona. Fig. 1 Położenie arkusza Bolków na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 – granice prowincji i podprowincji, 2 - granice makroregionów, 3 - granice mezoregionów; 4 – granica państwa Mezoregiony Niziny Śląsko-Łużyckiej: 317.77 – Równina Legnicka, 317.78 – Równina Chojnowska; Mezoregiony Niziny Śląskiej: