Os nomes galegos das bolboretas 2019 2ª ed. Citación recomendada / Recommended citation: Cerradelo Gómez, Silverio / Rafael López Loureiro / Suso Requejo Camiña / Rafael Estévez Rodríguez / osé Álvarez G"#dara / Xosé %erga#tiños Rodríguez / Cosme Dami"# Romay Cousido ()*+,)-. Os nomes galegos das bolboretas. $i#zo de Limia (/ure#se-. A C1ave2 1ttp://333.a41ave.gal/3p5co#tent/uploads/a41ave_os#omesgalegosdas67ol7oretas6)*+,.pdf Fotografía: feiticeira común (Vanessa atalanta -2 Autor: Piero Perrone. Esta o7ra est" su8eita a u#ha lice#za Creative Commo#s de uso a7erto, co# recoñeceme#to da autoría e se# o7ra derivada #i# usos comerciais2 Resumo da lice#za. 1ttps://4reativecommo#s.org/li4en4es/7'5#45#d/92*/deed2gl. 1 Notas introdutorias O que contén este documento Neste recurso léxico fornécense denominacións galegas para as especies de bolboretas. Inclúense principalmente nomes para especies de lepidópteros diurnos (ou ropalóceros, que son propiamente as bolboretas), mais tamén para especies de lepidópteros nocturnos (ou heteróceros, que son as avela ñas e as trazas). #chéganse nomes para as especies galegas (e) ou europeas e tamén para algunhas especies exóticas coñecidas xeralmente no $mbito divulgativo, por causa da súa vistosidade ou do seu tama!o, pola súa proximidade (norte de %frica) ou por seren moi comúns noutras $reas xeogr$ficas. Na primeira edición deste léxico (2'(5) proporcionáronse denominacións galegas para m$is de )'' especies de bolboretas de todo o planeta. Nesta segunda edición (2'(*), corr xese algunha gralla, reescr bense as notas introdutorias e modif case notabelmente a maquetación: incorpórase o logo da ,have ao deseño do documento e componse doutra maneira a presentación das especies, destac$ndose con fondo azul claro as especies galegas (e) ou europeas. #demais, engádense tres especies presentes na -aliza que non se incluíran na edición de &'() + a procesionaria do piñeiro (Thaumetopoea pityocampa), a pir$lida do buxo (Cydalima perspectalis) e a traza da pataca (Tecia solanivora). .e consulta m$is doada e contido m$is completo que a edición anterior, este documento deixa $ súa disposición denominacións galegas para un total de )&& especies + ./ 012 bolboretas galegas (e) ou europeas, ./ 3' bolboretas exóticas das m$is coñecidas, ./ )) avela ñas e trazas galegas (e) ou europeas ./ e (0 avela ñas e trazas exóticas das m$is coñecidas. 2 A estrutura 4n primeiro lugar preséntase unha clasificación taxonómica que considera as superfamilias, familias e subfamilias de bolboretas, onde se apunta, de maneira xeral, os nomes galegos das bolboretas que hai en cada subfamilia. # seguir vén o corpo do documento, unha listaxe onde se indica, especie por especie, xunto ao nome cient fico, os nomes galegos e ingleses de cada bolboreta. Nesta listaxe espec fica, dest$canse con fondo azul claro as especies galegas (e) ou europeas. 5ara cada especie, incluénse breves anotacións sobre a orixe ou a motivación sem$ntica de cada un dos nomes. #o final anótanse as referencias bibliogr$ficas que foron utilizadas para a elaboración deste documento. Nalgunhas desas referencias recóllense ou propóñense nomes galegos para bolboretas, quer xenéricos quer espec ficos. Outras referencias achegan nomes para as bolboretas noutras linguas, que tamén foron tidos en conta. #lén diso, inclúense algunhas referencias b$sicas a respecto da metodoloxía e dos criterios terminolóxicos empregados. Tratamento termino óxico 7on relativamente poucos os nomes existentes en galego para as bolboretas, avela ñas e trazas. 8a só os lepidópteros diurnos europeos suman m$is de 2'' especies, e as denominacións vernáculas galegas, na tradición lexicogr$fica, xuntado as especies diurnas e nocturnas, suman pouco m$is dunha vintena de nomes, moitos deles xenéricos. Non obstante, as condicións de sa da e as dificultades para a elaboración deste documento de seguro foron as mesmas que tiveron todas as linguas europeas que hoxe dispoñen de nomes para as especies de bolboretas. .e maneira xeral, procurouse nos seguintes recursos + 4n primeiro lugar, recorreuse aos nomes vernáculos galegos. 5ara alén das denominacións m$is xenéricas (bolboretas, avela ñas e trazas) temos en galego outras denominacións tamén bastante xenéricas, como paxaras, paxarelas, pombiñas, cucos, maricelas etc., referidas $s especies diurnas, ou voallas, xilves, avelonas, andolas etc., que atopamos con exclusiva ou maior referencia para as especies nocturnas. Nalgúns casos existe m$is concreción sobre as especies $s que se refiren os nomes galegos, como no caso de galo, para Papilio machaon e Iphiclides podalirius, por presentaren unha coloración amarelada con 3 manchas azuis e ocres, que lembran a plumaxe dun galo, alén de prolongacións nas $s posteriores, que inspiran a nda m$is o nome de galo pola semellanza co rabo desta ave9 ou o caso de anxiño e anxo, para especies de cor branca, como as co!ecidas e abundantes bolboretas de xéneros como Leptidea ou Pieris 9 ou chinguro, descrito como bolboreta azul e negra de h$bitat acuático, caracter sticas que se corresponden moi ben con Limenitis reducta, especie galega abondo vistosa e popular para ter nome de seu 9 ou irisoido, ben propio de Apatura iris ou tamén doutras especies do xénero Apatura 9 ou o caso de pampurriña, nome definido como bolboreta e xoaniña, caracter sticas as dúas que se poden asignar $s especies do xénero Zygaena, o suficientemente chamativas e populares para teren nome de seu etc. :oito menos frecuente é atoparmos no acervo vernáculo galego denominacións claramente espec ficas, como avela ña da morte para Acherontia atropos, ou carroceiro e arrieiro para Thaumetopoea pityocampa, m$is coñecida hoxe en d a como procesionaria do piñeiro. 5rocurouse as mesmo na lusofonía, seguíndomos o criterio recollido nas Normas ortográficas e morfolóxicas do idioma galego (R#- e ILG) do ano &''2+ =5ara o arrequecemento do léxico culto, nomeadamente no referido aos $mbitos cient fico e técnico, o portugués ser$ considerado recurso fundamental, sempre que esta adopción non for contraria $s caracter sticas estruturais do galego”. .este xeito incorpor$ronse ou adapt$ronse algunhas denominacións, como azuliña para especies de cor azulada e tamaño pequeno, como as da subfamilia 5ol?ommatinae 9 cincentiña para especies de cor cincenta e tamaño pequeno, como as do xénero Azanus 9 feiticeira para Vanessa atalanta, carnaval para a parnas nea Zerynthia (Zerynthia) rumina" avela ña casqueiriña para #enophra a$ruptaria, curuxón para as especies do xénero Caligo etc. Outro recurso foi recorrer ao nomes cient ficos, en lat n, de modo paralelo $s denominacións desas bolboretas noutras linguas (por v a de regra, non existen para estas especies nomes vernáculos en lingua ningunha). #s , denominacións espec ficas como anxiño de .uponchel para Leptidea duponcheli, fauno de ,reta para %ipparchia (Parahipparchia) cretica, limoeira fariñenta para &onepteryx farinosa, avela ña de puntos brancos para Cyclophora (Cyclophora) al$ipunctata, avela ña biangulada para 'uphyia $iangulata etc. 5ara bolboretas relativamente coñecidas, cando menos nos medios de divulgación, aplic$ronse os mesmos nomes que, coincidentes, teñen en diversos idiomas, nalgúns casos derivados do nome cient fico e moitos deles usados xa no $mbito divulgativo galego. .enominacións como cleopatra ou bolboreta cleopatra para &onepteryx cleopatra, macaón ou bolboreta macaón para Papilio machaon, apolo ou bolboreta apolo para Parnassius apollo, anxo da couve ou bolboreta da couve para Pieris $rassicae ($rassicae + referido $ (rassica oleracea, o nome cient fico latino da couve, planta nutricia principal desta bolboreta), esfinxe para as especies da familia )phingidae, morfo para as especies da xénero #orpho, xezebel para as especies do xénero *elias, aurora para as do xénero Anthocharis, traza da pataca e couza da pataca para Tecia solanivora etc., que noutros idiomas teñen estes mesmos nomes ou modificadores. 4 # partir da información obtida dos anteditos recursos, para nomear especificamente moitas das bolboretas que se presentan neste documento, tivéronse en conta os seguintes criterios xerais + (. @ue o nome sexa transparente, isto é, ben definidor desa especie e que non se poida confundir co nome doutra. &. Na medida do pos bel, que haxa correspondencia entre os nomes galegos xenéricos e os xéneros cient ficos latinos. #s , con frecuencia, especies coa mesma denominación xenérica galega pertencen $ mesma familia, o que achega m$is lóxica e validez ao sistema de nomenclatura. 0. @ue os trazos definitorios espec ficos, que se empregan como modificadores do nome xenérico, pertenzan a un reducido grupo de referentes, nomedamente: ./distribución xeogr$fica, ./h$bitat ou plantas nutricias, ./caracter sticas morfolóxicas, ./personaxes mitolóxicos ou históricos aos que con frecuencia fan referencia os nomes cient ficos latinos das bolboretas ./ou persoa que describiu esa especie. #demais, procurouse que nunha mesma subfamilia houbese m$is dunha alusión a un mesmo grupo de trazos de referencia, de maneira que o sistema estea m$is cohesionado e o conxunto sexa mellor de lembrar. 5or exemplo+ carnaval ibérico, carnaval do leste, carnaval do ,$ucaso, carnaval turco... –o mesmo trazo de referencia+ a súa $rea de distribuciónA na subfamilia dos parnas neos 9 ou viuviña do abruñeiro, viuviña da aciñeira, viuviña do escambrón, viuviña dos ulmeiros –o mesmo trazo+ a planta nutricia principalA na subfamilia dos tecl neos etc. Normalmente preséntase un único nome para cada bolboreta, a nda que para algunha especie