TURISTIČKI VODIČ OPŠTINE SOKOLAC Sokolac 2018. TURISTIČKI VODIČ OPŠTINE SOKOLAC Izdavač: JU Turistička organizacija „Sokolac“ Za izdavača: Brankica Bašić Tekstovi: Milica Vuković Brankica Bašić Mirjana Simović Ana Koprivica Prevod na engleski jezik: Milica Vuković Priprema za štampu i štampa: Grafid d.o.o. Banja Luka Za štampariju: Branislav Ivanković Tiraž: 1909 TURISTIČKI VODIČ OPŠTINE SOKOLAC Malo je predjela na evropskom kontinentu u kojima je očuvana netaknuta priroda u svom punom sjaju kao u ovim krajevima. Lijepa i pitoma brda i planine, visoke ravnice, bistre planinske rijeke i potoci pružaju planinaru, lovcu, ribolovcu, prolazniku, posje- tiocu – turisti ne samo prekrasne vidike i panoramu na veliki broj ostalih planinskih masiva, nego su same po sebi vanredno atraktivne, što, posebno u ljetnjem periodu, privlači ljude koji žive u grotlu velikih gradova. OSNOVNE INFORMACIJE Površina 700 km2 Broj stanovnika 12.607 Gustina naseljenosti oko 22,4 stanovnika/km2 opština brdsko-planinskog područja, nadmorske visine 800- Reljef 1.300 m Klima kontinentalna, predplaninska i planinska ADMINISTRATIVNI PODACI Država Bosna i Hercegovina Entitet Republika Srpska Opština Opština Sokolac Grad Istočno Sarajevo GEOGRAFSKI PODACI 43° 56’ 14” SGŠ Geografske koordinate 18° 47’ 54” IGD Vremenska zona centralnoevropska: UTC+1 OSTALI PODACI Poštanski broj 71350 Pozivni broj +387 (0) 57 LOGISTIČKA POVEZANOST putnički Tuzla – 93,9; Banja Luka - 253 Udaljenost od saobraćaj aerodroma putnički Sarajevo – 51,4; Beograd (RS) -241; (km) i kargo Zagreb (RH) – 429; Split (RH) -315 saobraćaj 3 Šamac (rijeka Sava) – 184 (04h08); Udaljenost riječne luke Brčko (rijeka Sava) – 165 (03h43) od riječnih i morskih luka Neum (BiH) – 247 (04h59); Ploče (RH) – 250 (04h47); (km) morske luke Split (RH) –305 (05h59); Rijeka (RH) – 585 (07h52); Bar (CG) – 304 (06h22) Bosna i Sarajevo – 42 (00h49); Banja Luka – 239 (04h06); Hercegovina Bijeljina – 128 (02h55); Trebinje – 225,5 (03h53) Udaljenost od Beograd – 283 (04h57); Novi Sad – 230 većih gradova Srbija u zemlji i (05h08);Šabac -163 (04h08) regionu (km) Podgorica – 253 (04h54); Budva – 310 (05h59); Tivat Crna Gora – 298 (05h57); Hrvatska Zagreb – 427 (06h23); Ljubljana (SLO) -565; Beč (AUS) – 747; Budimpešta Udaljenost od evropskih (MAĐ) – 525; Bukurešt (RUM) – 841; Sofija (BUG) – gradova (km) 566; Minhen (NJEM) – 973; Rim (ITA) – 1.313: Pariz (FRA) 1.815 Izvor: www.viamichelin.com Položaj opštine Sokolac u Bosni i Hercegovini 4 TRAGOVI ISTORIJE Ako Vas put dovede u Sokolac, mjesto koje rado i s veseljem dočekuje goste, otkri- ćete tragove raznolike i bogate kulturne i istorijske baštine. Crkve koje odišu svetim mirom, više od sedam vijekova stare iskopine, a samo područje opštine Sokolac nase- ljeno je više od 2000 godina. Za nas je istorija ono što nas uveliko određuje, i ona je i dalje dio našeg savreme- nog života. 5 GRADINE I GROMILE Glasinačka kultura je najizrazitija grupa bronzanog i željeznog doba, sa nizom lo- kalnih karakteristika, koja se rasprostirala u istočnoj Bosni i Hercegovini, jugozapad- noj Srbiji, sjevernim dijelovima Crne Gore i sjevernim dijelovima Albanije, gdje se razvija njen krak pod imenom Mati- kultura. Iskopavanjima na Glasincu utvrđeno je da je u toj oblasti stoljećima živjelo ilirsko pleme koje je imalo vrlo naprednu kulturu–Autarijati. Procvat autarijatske civilizaci- je iznenada je prekinut. Razlog njihovog napuštanja Glasinca vjerovatno nikada neće biti sa sigurnošću utvrđen. Moguće da je u pitanju velika prirodna katastrofa ili su to bili Kelti, ratoborni narodi iz Zapadne Evrope, koji su u to vrijeme preplavili Balkan, idući prema Grčkoj. Zbog postojanja velikog broja gradina i gromila zna se da je u doba Autarijata Glasinac bio gusto naseljen. Autarijati su živjeli u kućama od pruća i blata, a njihova naselja su bila okružena bedemima od kamena i zemlje. Ostaci tih naselja su i danas brojni na mnogim brdima po Glasinačkom polju, a nazivaju se gradine. Vjerovalo se nekad da se ispod kamenja nalazi zakopano blago, pa je narod kopao, međutim jed- nom se desilo nešto prilično čudno. Kod sela Kusače narodu se prikazao duh, koji je ustao iz gromile “da mu je glava nebo dotakla”. Kopači su se onesvijestili od straha, a kada su se probudili, duha nije bilo, ali se od tada narod plašio iskopavati gromile. Gromile su raznih oblika i veličina, neke imaju i po 20 metara u prečniku i u njima se najčešće nalaze grupni grobovi. Samo su bogatiji pokojnici sahranjivani sa oružjem Gradina iznad kuća Bajagića 6 i ličnim predmetima. U nekim gromilama su pronađeni skeleti, u nekima samo urne, dok neke gromile sadrže samo predmete. Najpoznatija i veličinom i svojim sadržajem bila je Arareva gromila kod Ćavari- na. Sudeći po ostacima koji su u njoj pronađeni, bila je to grobnica nekog otmenog velikaša, jer nijedna prethodno pretražena gromila nije bila tako bogato napunjena predmetima od bronze. Istočni kraj bio je pun sitnih komadića ugljena i pepela, a zdrobljene kosti bile su na pola sažgane, što dokazuje da je mrtvac na lomači spaljen. U ovoj gromili pronađena je krasna korintijska kaciga od bronze, poput onih što su nosili antički grčki junaci. Taj šljem se zdrobio na tjemenu pod teretom gromile, ali zaštita za lice vrlo je dobro sačuvana. Kaciga je načinjena oko petog vijeka prije Isusa. U Zemaljskom muzeju u Sarajevu čuvaju se predmeti pronađeni u grobnim gro- milama i gradinama na Glasincu kao dio stalne postavke „Bosna i Hercegovina u pra- istorijsko doba“. GLASINAČKA KOLICA Austrougarski poručnik i arheolog amater Johan Leksa/ Johan Lexa, prilikom iz- gradnje puta Sarajevo- Rogatica-Višegrad, otvorio je prve gromile na Glasincu i tom prilikom je u jednom tumulu u Bjelosavljevićima, u neposrednoj blizini potoka Rešet- nica, među ostalim nalazima, pronašao i kultna bronzana glasinačka kolica sa predsta- vama ptica vodarica iz starijeg gvozdenog perioda. Kolica su predata muzeju u Beču, gdje se i danas nalaze. Kolicima ovog tipa sa predstavama ptica vodarica pripisuju se ritualne svrhe, a povezuju se obično sa kultom Sunca. I po motivu i po stilu ona se oslanjaju na tra- diciju prethodnog kasnog bronzanog doba kada su ptice vodarice bile dominantan simbol kulture polja sa žarama. Vjerovatno su kultna kolica načinjena na području glasinačke visoravni, a izvjesni detalji ukazuju i na sličnost sa kolicima u Podunav- lju i Karpatskoj kotlini. Motiv ptica vodarica kroz predstave figurina ili protoma je čest od samog po- četka gvozdenog doba, te ih susrećemo i na predmeti- ma ritualne namjene, keramičkim i bronzanim posudama, ukrasnim predme- tima i dijelovima nošnje kao važan religijski simbol. Ova čuvena kolica jedinstven su primjer sa glasinačkog područja s obzirom na činjenicu da u više od hiljadu istraženih tuluma nije ponovo pronađen nalaz ovoga tipa. Votivna ko- lica su najvjerovatnije pripadala ne- koj istaknutoj ličnosti koja je imala poseban položaj i ulogu u autari- jatskom društvu. 7 STEĆCI Stećci su jedinstven duhovni, umjetnički i kulturni fenomen svojstven području Bo- sne i Hercegovine, a i zemljama u okruženju. Kompleksna umjetnost stećaka ogleda se u prožimanju paganskih i hrišćanskih motiva i izraza. To su srednjovjekovni nad- grobni spomenici ukrašeni rudimentarnim slikama, sa prikazima ljudi i biljnih moti- va, i uklesanim epitafima veoma zanimljivog sadržaja. Nadgrobnih spomenika iz srednjeg vijeka ima na Glasincu i njegovoj okolini u veli- kom broju. Stećci su izgrađeni od kamena i predstavljaju položene ili uspravne kamene monolite. Većinom imaju oblik „stećka na šljeme“, zatim su ponajviše zastupljeni oblici „kamen“ i „široka ploča“. Među njima ima jedan „na šljeme“ osobito lijepih razmjera, bez pisma i šara, ali sa urezanim krstom optočenim kolutom. Dio kamenog obeliska sa Crkvine na Glasincu ugrađen je u pod zvonika crkve Sve- tog proroka Ilije. Nekropola u Luburić polju Nekropola stećaka u Luburić polju, opšti- na Sokolac, nalazi se na listi 30 srednjovjekov- nih nekropola stećaka koje su 2016. godine proglašene Svjetskom baštinom UNESCO-a. Nekropola je i nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine. U selu Košutica udaljenom od So- 8 koca oko 6 km zračne linije u pravcu sjeveroistoka na prostranom predjelu Luburić polja smještene su dvije nekropole sa stećcima, međusobno udaljene oko 150m vaz- dušne linije. Prva nekropola je na lokalitetu Ploče, druga nekropola nalazi se na loka- litetu Bare. Prva nekropola- lokalitet Ploče broji 51 stećak, a druga lokalitet Bare broji 83 stećka.U centru tumula, prve nekropole, uočava se udubljenje kvadratne osnove za koje se može pretpostaviti da je mjesto nekog srednjovjekovnog objekta. Nekropola na lokaciji Crkvina u Bjelosavljevićima Na lokalitetu Crkvine, jednom od najznačaj- nijih srednjovjekovnih nalazišta na Glasincu kod Sokoca, arheolozi su pronašli temelje srednjovje- kovne crkve koja je bila freskopisana, a građena od sedre, kamena i pokrivana šindrom. Očuvala se i drvena arhitektura od grobova, a arheolozi su pronašli i srebrni dubrovački novac, te ostat- ke tadašnje nošnje. Prva crkva izgrađena je još u 14.vijeku. Oko same crkve tokom 14. i 15. vijeka podignuta je velika nekropola pod stećcima, da- nas je vidljivo nešto više od 300, ali njihov broj tokom 15. vijeka prelazio je 500. Broj je možda 9 i veći imajući u vidu da je prilikom nedavne destrukcije otkriven jedan broj stećaka koji se nalazio ispod površine. U sklopu crkve ili u njenoj neposrednoj blizini nalazila se srednjovjekovna carina. Carina se u pisanim izvorima javlja istovremeno kad i crkva krajem 30-ih godina 15. vijeka, kada su se Dubrovčani žalili vojvodi