MUZEUM NARODOWE W POZNANIU • ZESZYT XXII • 2017 ROK ISBN 978-83-64080-11-1 ISSN 0137-5318 STUDIA MUZEALNE ZESZYT XXII / 2017 MUZEALNE ZESZYT STUDIA ZESZYT XXII POZNAŃ 2017 Redakcja: Wojciech Suchocki, Adam Soćko Sekretarz redakcji: Agnieszka Skalska Autorzy: Inga Głuszek, Maria Gołąb, Tadeusz I. Grabski, Paweł Ignaczak, Kamila Kłudkiewicz, Tadeusz Wojciech Lange, Jakub Mosiejczyk, Agnieszka Patała, Juliusz Raczkowski, Danuta Rościszewska Recenzenci: Mariusz Bryl, Piotr Juszkiewicz, Adam Labuda Tłumaczenie streszczeń na język angielski: Marcin Turski Redakcja wydawnicza: Magdalena Knapowska Projekt graficzny: Ewa Wąsowska Skład i przygotowanie do druku: Lucyna Majchrzak Opracowanie materiału ilustracyjnego: Tomasz Niziołek Kierownictwo produkcji: Urszula Namiota Fotografie: Adam Cieślawski, Jakub Baszczyński (Pracownia Fotografii Cyfrowej MNP), Katarzyna Giesz- czyńska-Nowacka, Tadeusz I. Grabski, Monika Jakubek-Raczkowska, Kamila Kłudkiewicz, Agnieszka Patała, Marek Peda, Arkadiusz Podstawka, Juliusz Raczkowski; Muzeum Narodowe w Krakowie, Muzeum Narodowe w Poznaniu, Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Одесский художественный музей w Odessie, Thorvaldsens Museum w Kopenhadze, www.zabytki.ocalicodzapomnienia.eu Zgoda na zamieszczenie fotografii: Monika Jakubek-Raczkowska, Kamila Kłudkiewicz, Agnieszka Patała, Juliusz Raczkowski, Fundacja im. Raczyńskich przy Muzeum Narodowym w Poznaniu, Kościół św. Micha- ła Archanioła w Osetnie, Kościół św. Bartłomieja w Nowogrodzie Bobrzańskim, Kościół pw. Matki Bożej Bolesnej w Dzikowicach, Kościół św. Katarzyny w Gościszowicach, Kościół św. Mikołaja w Mycielinie, Kościół św. Marii Magdaleny w Nowym Miasteczku, Kościół św. Wawrzyńca w Babimoście, Musée de l’oeuvre de Notre-Dame, Muzeum Narodowe w Krakowie, Muzeum Narodowe w Poznaniu, Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Одесский художественный музей w Odessie, Thorvaldsens Museum w Kopenhadze Druk: Zakład Poligraficzny Moś i Łuczak Sp.j., Poznań Dział Handlowy Muzeum Narodowego w Poznaniu, Aleje Marcinkowskiego 9, 61-745 Poznań, tel. +48 61 85-68-021; e-mail: [email protected]; www.mnp.art.pl © Copyright by Muzeum Narodowe w Poznaniu, 2017 ISBN 978-83-64080-11-1 ISSN 0137-5318 SPIS TREŚCI Studia Inga Głuszek, Jakub Mosiejczyk Ossuarium ze zbiorów Muzeum Narodowego w Poznaniu – falsyfikat czy autentyk? Analiza ikonograficzna i perspektywy badawcze ..................................................................7 Juliusz Raczkowski Nowe uwagi o stylu i technice wykonania posągu Salomei Głogowskiej (na marginesie prac badawczych i konserwatorskich) ................................................. 20 Agnieszka Patała Poliptyk z Dzikowic i jego fundator ..................................................................................... 36 Tadeusz Wojciech Lange Komandor Wincenty Raczyński i jego portrety w zbiorach MNP ................................. 57 Paweł Ignaczak Kazimierz Filip Wize – amator sztuki, przyjaciel artystów. Wybrane aspekty daru K.F. Wizego dla Muzeum Wielkopolskiego w świetle korespondencji i zachowanych dokumentów ..................................................... 69 Maria Gołąb Błędne koło w oczach krytyki i wobec estetycznych programów epoki .......................................................................... 89 Tadeusz I. Grabski Wystawa „Książki Wyspiańskiego w Muzeum Wielkopolskim” ....................................113 Kamila Kłudkiewicz Anatomia dla malarzy i snycerzy dra Józefa Szczapińskiego. Kilka uwag o miłosławskim podręczniku anatomicznym dla artystów .........................127 Komunikaty: Danuta Rościszewska Aneks do publikacji Grafika niemiecka XV i XVI w. Katalog zbiorów Muzeum Narodowego w Poznaniu, vol. 12, Poznań 2014 .............................................141 Inga Głuszek, Jakub Mosiejczyk Studia 6 Ossuarium ze zbiorów Muzeum Narodowego w Poznaniu – falsyfikat czy autentyk? Analiza ikonograficzna i perspektywy badawcze Inga Głuszek, Jakub Mosiejczyk W polskich zbiorach sztuki starożytnej Niniejszy artykuł ma za zadanie zweryfiko- Ossuarium znajduje się wiele przedmiotów o nieznanej wać autentyczność obiektu, będąc przy tym jego historii i pochodzeniu, które są określane pierwszym naukowym opracowaniem. Niniej- ze zbiorów jako zabytki kultury antycznej. Nieznana szy artykuł ma na celu weryfikację autentycz- Muzeum proweniencja i nieuchwytny kontekst arche- ności obiektu, będąc przy tym jego pierwszym ologiczny powoduje trudności w identyfikacji naukowym opracowaniem. Ma także na nowo Narodowego i interpretacji poszczególnych obiektów. Taki otworzyć dyskusję na temat studiów nad w Poznaniu – stan rzeczy dotyczy także marmurowego zabytkami bez kontekstu archeologicznego. pojemnika na prochy, określanego jako urna Zaproponowano metodę analityczną, w której falsyfikat rzymska z II w. n.e., przechowywanego w Mu- rozważana jest kolejno: struktura, funkcja, czy autentyk? zeum Narodowym w Poznaniu. Marmurowy stylistyka i epigrafika obiektu, przy jednocze- pojemnik ma kształt prostopadłościanu o za- snym przyjęciu hipotezy, że przedmiot badań Analiza okrąglonych krawędziach. Trzy boki zdobią ma starożytną metrykę. Analizy prowadzono płaskorzeźby z reliefem płaskim, czwarty jest z daleko idącą ostrożnością, gdyż okoliczności, ikonograficzna nieopracowany. Długość podstawy przedmio- w jakich formowały się pierwsze kolekcje sztuki i perspektywy tu wynosi 33 cm, szerokość 28,5 cm, wysokość starożytnej, sprzyjały przenikaniu do zbiorów 26 cm. Na podstawie zapisów z karty nauko- zabytków nieoryginalnych. Nieprofesjonalne badawcze wej zabytku można stwierdzić, iż początkowo podejście miłośników starożytności do świa- został on rozpoznany jako piscina, następnie dectw materialnych dawnych kultur, dziś poj- określony jako urna rzymska1. Opis ten po- mowanych jako źródła naukowe, powodowało, zostaje jak dotąd jedynym merytorycznym iż często naruszano oryginalną substancję opracowaniem. Marmurowy pojemnik został przedmiotu, uzupełniając w sposób dowolny wpisany do inwentarza kolekcji Galerii Sztuki brakujące części lub dodając nowe elementy. Starożytnej Muzeum Narodowego w Po- Duża popularność i moda na zabytki antyczne znaniu w 1973 r. (MNP A 608)2. Niestety skutkowała również wykonywaniem kopii okoliczności jego pozyskania nie są znane. zarówno „jawnych”, jak i fałszerstw. Na podstawie historii gromadzenia kolekcji Pierwsze kolekcje sztuki starożytnej w Polsce starożytności w Polsce można przypuszczać, powstały w XVIII i XIX w., gdy przedstawiciele że mógł stanowić własność jednej z rodzin arystokracji zaczęli wykazywać zainteresowa- ziemiańskich z Wielkopolski3. Tu warto za- nie zbieractwem starożytności i osobliwości7. uważyć, że zabytek nie wszedł w skład jednego Spośród dużych kolekcji dzieł antycznych z tomów Corpus Signorum Imperii Romani w Polsce, należy wymienić zbiory króla Polski (CSIR)4 – międzynarodowej serii katalogowej Stanisława Augusta Poniatowskiego, księżnej publikującej zbiory rzeźby rzymskiej w po- Izabeli (Elżbiety) Lubomirskiej, Stanisława szczególnych krajach Europy i świata. Podczas Kostki Potockiego, księżnej Izabeli z Flemingów kwerendy źródłowej nie udało się ustalić, czy Czartoryskiej oraz generała hrabiego Ludwi- autorzy publikacji wiedzieli o istnieniu zagad- ka Michała Paca8. Na przestrzeni XIX w. na kowego marmurowego pojemnika ze zbiorów terenie Wielkopolski również powstało kilka MNP5, który był w tym czasie eksponowany na znaczących kolekcji antycznych. Największa zamku w Gołuchowie6. z nich była dziełem Izabeli z Czartoryskich 7 Inga Głuszek, Jakub Mosiejczyk tym zauważyć, że każdy przedmiot posiada swą wyjątkową specyfikę, co jest szczególnie istotne w przypadku zabytków antycznych, których gromadzenie często nie stanowiło głównego nurtu zainteresowań kolekcjone- rów polskich. Tym niemniej studia nad tym zagadnieniem budziły żywe zainteresowanie zarówno specjalistów z zakresu historii sztu- ki, jak i archeologii, a ich dotychczasowe osią- gnięcia stanowiły cenny punkt odniesienia w podjętych badaniach11. Problem, z punktu widzenia nowoczesnego muzealnictwa, wydaje się być niezwykle istotny. Nadal, po- mimo wnikliwych ocen kuratorów zbiorów, w toku pogłębionych studiów odkrywane są obiekty, które okazują się być fałszerstwami. 1. Scena rodzajowa Działyńskiej i Jana Działyńskiego. Swoją na froncie urny marmu- kolekcję księżna przekształciła w prywatne rowej, strona A, I. Analiza formy MNP A 608, Muzeum Książąt Czartoryskich w Gołucho- przedmiotu fot. J. Baszczyński, wie, podobnie jak jej brat Władysław utwo- Pracownia Fotografii 9 Cyfrowej MNP rzył muzeum w Krakowie . Zainteresowania Analizowany zabytek ma kształt pro- antykiem nie były obce również hrabiemu stokątnej skrzyni ze ściętymi krawędziami Edwardowi Raczyńskiemu oraz rodzinie ścianki frontowej oraz dolnymi krawędziami Mielżyńskich10. obu boków. Dekoracja figuralna pokrywa Część zabytków, które tworzyły zbiory trzy boczne powierzchnie marmurowej sztuki starożytnej w ubiegłych stuleciach, skrzyni. Główne pole ekspozycji stanowi znajduje się współcześnie w kolekcjach większa prostokątna powierzchnia (A), muzealnych w Polsce. Między innymi są to która prezentuje scenę rodzajową (fot. 1). obiekty sepulkralne, takie jak marmurowe Dwie mniejsze ściany, przeznaczone na figury urny, sarkofagi, ołtarze czy szkatuły grobowe. poboczne (B i C), dekorowane są dwoma Pozyskiwanie tego typu obiektów wyrażało antytetycznie przedstawionymi gryfami (fot. oświeceniowe zainteresowania źródłami 2, 3). Sfazowane narożniki przy scenie głów- kultury europejskiej, było także wyrazem nej zdobią stylizowane pilastry. Ich szczyty pewnej mody,