P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz KAMIE Ń KRAJE ŃSKI (202) Warszawa 2007 Autorzy: JERZY KRÓL*, GRA śYNA HRYBOWICZ**, IZABELA BOJAKOWSKA***; ANNA BLI ŹNIUK***, PAWEŁ KWECKO***, STANISŁAW WOŁKOWICZ***, Główny koordynator MG śP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA*** Redaktor regionalny: JACEK KO ŹMA*** Redaktor regionalny planszy B: OLIMPIA KOZŁOWSKA*** Redaktor tekstu: MARTA SOŁOMACHA*** * - Przedsi ębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA SA, ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław ** - Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa *** - Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN 83 ©Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2007 Spis tre ści I. Wst ęp - Jerzy Król .................................................................................................................. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza - Jerzy Król .................................................... 4 III. Budowa geologiczna - Jerzy Król ........................................................................................ 7 IV. Zło Ŝa kopalin - Jerzy Król ................................................................................................... 9 1. Gytie i torfy .............................................................................................................. 11 2. Kruszywo naturalne.................................................................................................. 11 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin - Jerzy Król .................................................................. 12 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin - Jerzy Król ............................................ 14 VII. Warunki wodne - Jerzy Król ............................................................................................. 16 1. Wody powierzchniowe............................................................................................. 16 2. Wody podziemne...................................................................................................... 17 VIII. Geochemia środowiska.................................................................................................... 20 1. Gleby - Anna Bli źniuk, Paweł Kwecko ..................................................................... 20 2. Osady - Izabela Bojakowska .................................................................................... 22 3. Pierwiastki promieniotwórcze - Stanisław Wołkowicz ............................................. 25 IX. Składowanie odpadów - Gra Ŝyna Hrybowicz .................................................................... 28 X. Warunki podło Ŝa budowlanego - Jerzy Król ....................................................................... 34 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu - Jerzy Król ...................................................................... 36 XII. Zabytki kultury - Jerzy Król ............................................................................................. 39 XIII. Podsumowanie - Jerzy Król ............................................................................................ 41 XIV. Literatura......................................................................................................................... 43 I. Wst ęp Przy opracowywaniu arkusza Kamie ń Kraje ński Mapy geo środowiskowej Polski w ska- li 1:50 000 (MG śP) wykorzystano materiały archiwalne arkusza Mapy geologiczno-gospo- darczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 2002 w Oddziale Geologii Morza Pa ń- stwowego Instytutu Geologicznego w Gda ńsku (Karger i in., 2002). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z Instrukcj ą opracowania i aktualizacji MG śP (Instrukcja..., 2005). Mapa geo środowiskowa zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach informacyj- nych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, geo- chemia środowiska i składowanie odpadów, warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej, zajmuj ącej si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na mapie mog ą być wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowaniu strategii rozwoju wojewódz- twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środo- wiska oraz planów gospodarki odpadami. W celu opracowania tre ści mapy zbierano materiały w nast ępuj ących instytucjach: Cen- tralnym Archiwum Geologicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, w Urz ędach Wojewódzkich: Kujawsko-Pomorskim w Bydgoszczy i Pomorskim w Gda ńsku, Urz ędach Marszałkowskich: Kujawsko-Pomorskim i Pomorskim, Oddziałach Pa ństwowej Słu Ŝby Ochrony Zabytków w Bydgoszczy i Gda ńsku, Regionalnej Dyrekcji Lasów Pa ństwo- wych w Toruniu oraz Instytucie NawoŜenia i Gleboznawstwa w Puławach. Wykorzystano te Ŝ informacje uzyskane w Starostwach Powiatowych i Urzędach Gmin. Zostały one zweryfiko- wane w czasie wizji terenowej. Dane dotycz ące poszczególnych złó Ŝ kopalin zestawiono w kartach informacyjnych do bazy danych, ści śle zwi ązanej z realizacj ą Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Granice arkusza Kamie ń Kraje ński okre ślaj ą nast ępuj ące współrz ędne geograficzne: 17 °30′-17 °45 ′ długo ści geograficznej wschodniej oraz 53 °30 ′-53 °40 ′ szeroko ści geograficznej północnej. Pod wzgl ędem administracyjnym, północna cz ęść obszaru arkusza poło Ŝona jest w gra- nicach województwa pomorskiego, natomiast wschodnia i południowa - w województwie kujawsko-pomorskim. Do województwa pomorskiego naleŜy południowa cz ęść gminy Choj- nice (powiat chojnicki) i niewielki fragment gminy Człuchów (powiat człuchowski). Do wo- jewództwa kujawsko-pomorskiego nale Ŝą fragmenty powiatów s ępole ńskiego (z gminami Kamie ń Kraje ński i S ępólno Kraje ńskie) i tucholskiego, z gminami K ęsowo oraz Tuchola i Gostycyn (niewielkie fragmenty). Zgodnie z fizycznogeograficznym podziałem Polski (Kondracki, 2002) omawiany ar- kusz w cało ści znajduje si ę w mezoregionie Pojezierze Kraje ńskie, który wchodzi w skład makroregionu Pojezierza Południowopomorskiego (fig. 1). Mezoregion ten okre ślony jest jako typ zdenudowanej płaskiej lub falistej wysoczyzny młodoglacjalnej z jeziorami i licznymi zagł ębieniami. Przebieg i charakter deglacjacji l ądolo- du u jego schyłku, miał wpływ na urozmaicon ą rze źbę terenu oraz ró Ŝnorodno ść form, zwi ą- zanych z jego zanikiem. Znalazło to wyraz w lokalnym nazewnictwie (Góry Obkaskie, Góry Karpaty, Góry Kozackie, Góra Ludwika). Na tym obszarze zaznacza si ę linia postoju czoła lodowca w recesyjnej subfazie kraje ńskiej ostatniego zlodowacenia. Obok moren akumula- cyjnych (rejon Obkasa i Bralewnicy) wyst ępują tu: kemy (na całym obszarze arkusza), ozy (rejon Ostrowitego, Kamienia Kraje ńskiego, Pami ętowa i K ęsowa), drumliny (na południe od Kęsowa) oraz formy wkl ęsłe: rynny lodowcowe (zaj ęte przez jeziora Grochowickie, śalno i Piastoszyn) oraz obni Ŝenia wytopiskowe. Najwy Ŝsze wzniesienia na obszarze arkusza wy- st ępuj ą w strefie zdrumlinizowanych moren, tzw. moren obkaskich nale Ŝą cych do wi ęcbor- skich moren czołowych. Wzgórza morenowe ci ągn ą si ę od miejscowo ści Orzełek (tu Ŝ poza zachodni ą granic ą arkusza), poprzez Obkas, D ąbrówk ę i kontynuuj ą si ę w kierunku wschod- nim (Gierszewski, 1995). Wysoczyzna urozmaicona jest dolinami cieków dorzecza Brdy - Kamionki (w południowej cz ęś ci obszaru arkusza), jej dopływu - Wytrycha oraz Strugi Cie- choci ńskiej. W dolinach rzek i ich dopływów wyst ępuj ą piaszczyste równiny (sandry) po- wstałe w fazie pomorskiej zlodowacenia wisły, natomiast sam trzon wysoczyzny Pojezierza Kraje ńskiego utworzony został jeszcze w okresie fazy pozna ńskiej. Wysoko ść wzgórz pomi ę- dzy Obkasem a Dąbrówk ą dochodzi do 188,8 m n.p.m. (Czarna Góra). Najni Ŝej poło Ŝony 4 punkt (104,0 m n.p.m.) znajduje si ę w południowo-wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza, w gł ę- boko wci ętej dolinie Kamionki. Jeziora wyst ępuj ące w tym terenie genetycznie reprezentuj ą typ rynnowy, a pod wzgl ędem hydrologicznym typ przepływowy. Cz ęść istniej ących niegdy ś jezior zanikła, przekształcaj ąc si ę w obszary bezodpływowe i równiny torfowe. Dominują tutaj kompleksy upraw polowych, którym towarzysz ą niewielkie kompleksy le śne. Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Kamie ń Kraje ński na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granice mezoregionów, 2 – wi ększe jeziora Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie Makroregion: Pojezierze Południowopomorskie Mezoregiony Pojezierza Południowopomorskiego: 314.67 – Równina Charzykowska, 314.69 – Pojezierze Kraje ń- skie; 314.71 – Bory Tucholskie, 314.72 – Dolina Brdy, 314.73 – Wysoczyzna Świecka Pojezierze Kraje ńskie nale Ŝy do południowo-pomorskiej dzielnicy klimatycznej. Cha- rakteryzuj ą j ą cechy klimatu przej ściowego, pomi ędzy chłodn ą i wilgotn ą dzielnic ą pomorsk ą (z pewnym wpływem Morza Bałtyckiego) oraz nadwi śla ńsko-Ŝuławsk ą, stanowi ącą stref ę po średni ą mi ędzy klimatem kontynentalnym a oceanicznym.