Elżbieta RADZKA, Grzegorz KOC, Jacek RAK Pracownia Agrometeorologii i Podstaw Melioracji, Akademia Podlaska w Siedlcach Department of Agrometeorology and Drainage Rudiments, University of Podlasie Ocena jakości wody pitnej w powiecie siedleckim Valuation of drinking water quality in Siedlce district Słowa kluczowe: woda pitna, wskaźniki jako- wielkością do celów bytowych jest 100 ści wody pitnej, polskie normy litrów na dobę (Ciepielowski 1999, Koc Key words: drinking water, indicator of drin- i Deska 2003). Ocena jakości wody wy- king water quality, Polish standards maga określenia wartości wszystkich wskaźników fi zycznych, chemicznych i biologicznych. Znajomość składu uj- Wprowadzenie mowanej wody pozwala na zaprogra- mowanie zakresu badań technologicz- Najważniejszym zadaniem ekolo- nych, których celem jest ustalenie ukła- gicznym i gospodarczym świata jest du technologicznego uzdatniania wody zapewnienie stałej dostawy wody, w do- (Dojlido 1995, Kowal i Świderska-Bróż statecznej ilości i odpowiedniej jakości. 1996, Deska i in. 2005). Według zaleceń Z danych Światowej Organizacji Zdro- WHO, woda do picia powinna nie tyl- wia (WHO) wynika, że przeszło miliard ko spełniać kryteria bezpieczeństwa dla mieszkańców globu nie ma dostępu do zdrowia, ale również być pełnowarto- zabezpieczonych i ulepszonych źródeł ściowa pod względem wyglądu, smaku wody pitnej, a około 2,6 miliarda – do i zapachu. W wytycznych WHO odnośnie usprawnionych urządzeń sanitarnych do jakości wody pitnej określono wskaź- (Woda..., 1995). Polska charakteryzu- niki zagrażające zdrowiu i życiu oraz ich je się najniekorzystniejszym w Europie dopuszczalne stężenia, po których prze- poborem wody na jednostkę produktu kroczeniu istnieje ryzyko zachorowania, krajowego brutto (PKB), wyrażonym a nawet śmierci. W krajach Unii Euro- w procentach posiadanych zasobów pejskiej wymagania co do jakości wody (Mikulski 1998). Pobory wody na przeznaczonej do spożycia przez ludzi osobę w gospodarstwach domowych ustalone są w Dyrektywie 98/83/EC w Europie wynoszą 150–300 litrów na z 1998 roku. Dokument ten ściśle określa dobę. W Polsce do celów komunalnych pojęcie wody przeznaczonej do spożycia wykorzystuje się 190 litrów na dobę na przez ludzi. osobę. Szacuje się, że wystarczającą 78 E. Radzka, G. Koc. J. Rak W ustawodawstwie polskim sprawy Powierzchnia geodezyjna powiatu sie- związane z jakością wody normuje Roz- dleckiego wynosi 160 322 ha. porządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 Powiat liczy ponad 82 tysiące miesz- listopada 2002 roku w sprawie wymagań kańców; najmniej mieszkańców ma gmi- dotyczących jakości wody przeznaczonej na Domanice, najwięcej gmina Siedlce. do spożycia przez ludzi. Obowiązujące w Średnia gęstość zaludnienia od kilku lat Polsce normatywy są zgodne ze standar- utrzymuje się na stałym poziomie i wy- dami Unii Europejskiej oraz uwzględ- nosi 51 osób na km2. niają zalecenia Światowej Organizacji W pracy przedstawiono ocenę jako- Zdrowia (Granops i Kaleta 2005). ści wody pitnej w powiecie siedleckim, Celem niniejszej pracy jest ocena sporządzoną na podstawie danych z lat jakości wody pitnej w powiecie siedlec- 2004–2006. Wyniki badania wody zosta- kim w latach 2004–2006. ły udostępnione przez Powiatową Stację Sanitarno Epidemiologiczną w Siedl- cach. Metodyka badań Woda do badania pobierana była z 31 wodociągów w powiecie siedleckim: Dą- Powiat siedlecki położony jest we browa, Grala, Dąbrówka Ług, Domanice, wschodniej części województwa mazo- Jasionka, Kamianki Czabaje, Kisielany wieckiego, obejmując tereny wokół Sie- i Mokobody, Korczew, Kotuń, Krynica, dlec – miasta na prawach powiatu (rys. 1). Krzesk, Laskowice, Leśniczówka, Ole- RYSUNEK 1. Mapa powiatu siedleckiego (www.powiatsiedlecki.pl) FIGURE 1. The map of Siedlce district Ocena jakości wody pitnej w powiecie siedleckim 79 śnica, Olszyc Szlachecki, Osiny Górne, wodowana jest przez zawarte w wodzie Ujrzanów, Paprotnia, Purzec, Radomyśl, substancje rozpuszczone lub koloidalne Seroczyn, Siedlce, Stasin, Stok Lacki, odpady organiczne, tj. liście, drewno Świniary, Teodorów, Tokary, Wiśniew, oraz produkty ich rozpadu. Barwa nie Wodynie, Żabokliki, Żeliszew. ma bezpośredniego wpływu na zdrowie Analizie poddano wyniki badań ja- człowieka, ale świadczy o zawartości kości wody pitnej, dotyczące następu- w niej innych substancji szkodliwych, jących parametrów fi zycznych: barwy, niepożądanych ze względów zdrowot- mętności, odczynu, przewodności elek- nych, jak na przykład uboczne produkty trycznej, zapachu, smaku; chemicznych: dezynfekcji. amoniak, azotany, azotyny, mangan, że- Mętność to kolejny parametr najczę- lazo, oraz bakteriologicznych: bakterie ściej przekraczany. W wodzie czystej grupy coli, E. coli lub grupy coli typ ka- powinna wynosić 1 NTU. W analizowa- łowy, ogólna liczba bakterii w 37°C. nych latach w badanych próbach normy Porównanie wartości parametrów mętności wody zostały przekroczone fi zycznych, chemicznych i bakteriolo- 51 razy. Największe przekroczenie wy- gicznych objętych monitoringiem kon- stąpiło w Korczewie w 2004 roku, które trolnym z normami zawartymi w Roz- wynosiło 23 NTU. Ponadnormatywna porządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 19 wartość mogła być spowodowana przez listopada 2002 roku w sprawie wymagań ścieki miejskie lub wody deszczowe. dotyczących jakości wody przeznaczo- Najmniejszą zanotowaną wartością nej do spożycia przez ludzi umożliwiło w badanych wodociągach jest 0,1 NTU. ocenę jakości wody i przydatności do W 2004 roku woda nie budziła zastrze- celów konsumpcyjnych. żeń pod względem mętności w 18 wo- dociągach, a w latach 2005 i 2006 – w 12 wodociągach. W większości przy- Wyniki badań padków, w których mętność przekraczała dozwoloną normę, zaobserwowano rów- W tabeli 1 przedstawiono wyniki nież ponadnormatywną zawartość żelaza analiz wody pitnej w powiecie siedlec- i manganu, co świadczy o tym, że męt- kim w badanych latach. ność zależy od zawartości w wodzie nie- Barwa to jeden z parametrów naj- rozpuszczalnych cząstek mineralnych, częściej przekraczających normę a zwłaszcza związków żelaza, manganu, w rozpatrywanych wodociągach. Do- jak również piasku, gliny, substancji or- puszczalna norma w wodzie do picia ganicznych w tym cząstek roślin i drob- wynosi 15 mg Pt·dm–3. W latach badań noustrojów. norma tego parametru została przekro- Przewodność elektryczna powinna czona 17 razy. Największe przekroczenie wynosić, według norm, do 2500 μS·cm–1. zanotowano w Ujrzanowie w 2006 roku Stwierdzono, że we wszystkich wodo- (> 50 mg Pt·dm–3). Najczęściej występu- ciągach wskaźnik ten nie przekroczył jącą wartością tego parametru w wodzie dopuszczalnej normy. Najmniejsza war- wodociągowej jest 5 mg Pt·dm–3. Pod- tość wystąpiła w Wiśniewie w 2006 roku wyższona wartość tego wskaźnika spo- (176 μS·cm–1), a największa w Osinach 80 E. Radzka, G. Koc. J. Rak Górnych (686 μS·cm–1). Im mniejsza przekroczeń wskaźnika, jest nieracjonal- jest wartość tego wskaźnika, tym woda ne przechowywanie nawozów organicz- jest czystsza. Bardzo czysta woda jest nych w gospodarstwach rolniczych. złym przewodnikiem elektryczności. Największa dopuszczalna zawar- Smak i zapach w wodzie nadającej tość azotynów w wodzie pitnej wyno- się do picia powinny być akceptowalne. si 0,5 mg·l–1. Dopuszczalne stężenie Te dwa parametry rzadko przekraczają w okresie badań nie zostało przekroczone. dopuszczalny zakres wartości. W okre- Najwyższe stężenie wynosiło 0,5 mg·l–1 sie badań wskaźniki te nie przekroczyły i wystąpiło w Świniarach w latach 2004 dopuszczalnych norm. i 2005. Wody spełniające wymagania jako- Dopuszczalne stężenie manganu ściowe powinny mieć odczyn pH w gra- w wodzie do picia wynosi 0,05 mg·l–1. nicach od 6,5 do 9,5. Najczęstszym po- Zwiększona zawartość tego pierwiast- wodem zmniejszenia wartości pH w wo- ka powoduje wytrącanie zawiesin, któ- dzie do picia jest zakwaszające działanie re nadają wodzie mętność i złą barwę. wód deszczowych. W ciągu okresu badań W analizowanym okresie normy tego nie zanotowano przekroczeń odczynu, wskaźnika zostały przekroczone 35 razy a jedynie jednorazowe zmniejszenie jego w 18 wodociągach. Najwyższe stęże- wartości w wodociągu Seroczyn w 2004 nie manganu wystąpiło w Leśniczówce roku (pH 6,2). Woda o pH powyżej 6,5 w 2006 roku (0,266 mg·l–1), a najniż- wykazuje właściwości korozyjne. Naj- sze w Korczewie w 2005 roku (0,003 wyższy odczyn zanotowano w Teodoro- mg·l–1). W badanej wodzie najczęściej wie w latach 2005 i 2006 (pH 8,1). notowano 0,04 mg·l–1 manganu. Według Amoniak pochodzi z bezpośredniej wytycznych WHO dotyczących jakości i pośredniej dostawy zanieczyszczeń rol- wody do picia, mangan w stężeniach niczych (głównie nawozów) i komunal- przekraczających 0,1 mg·l–1 powoduje nych. Azot tracony w produkcji rolniczej brudzenie urządzeń sanitarnych i pra- może powodować pogorszenie jakości nia, a także wywołuje niepożądany smak wód pitnych. Przekroczenie wartości napojów. Obecność manganu w wodzie dopuszczalnej dla amoniaku nastąpiło do picia może powodować powstawanie w wodociągu Olszyc Szlachecki w ca- osadów w sieci dystrybucyjnej. Nawet łym okresie badawczym. Najmniejszą przy stężeniu równym 0,02 mg·l–1 man- wartość odnotowano w Domanicach gan często powoduje tworzenie się osa- (0,01 mg·l–1). Najczęściej w analizowa- dów w rurach, które mogą się odrywać nych wodociągach notowano 0,26 mg·l–1. jako czarne zawiesiny. amoniaku. Największa dopuszczalna zawartość Dopuszczalne stężenie azotanów żelaza w wodzie pitnej wynosi 0,2 mg·l–1. w wodzie pitnej wynosi 50 mg·l–1. Według wytycznych WHO dotyczących W trzyletnim okresie badań normy zo- jakości wody do picia, żelazo