MASTERPROEF: DWANGARBEID IN DE BELGISCHE RECHTSGESCHIEDENIS (1885- 1945) Aantal woorden: 65 274. Mathijs Verbeeck Studentennummer: 01407731 Promotor(en): Prof. dr. Dirk Heirbaut, Dr. Sebastiaan Vandenbogaerde Masterproef voorgelegd voor het behalen van de graad master in de rechten Academiejaar: 2018 – 2019 2 DANKWOORD In de eerste plaats wil ik mijn ouders bedanken voor hun steun tijdens het schrijven van mijn thesis en hun moeite om dit werk talloze keren na te lezen. Ze hebben me de kans gegeven om deze studie aan te vatten en hebben me doorheen deze vijfjarige periode steeds op hun eigen manier geholpen. Daarnaast wil ik al de anderen bedanken die de moeite hebben genomen dit werk, soms zelfs meerdere keren, na te lezen. Bijzondere dank gaat uit naar professor Heirbaut die me de kans gaf dit onderzoek te voeren. Zijn advies heeft me in de juiste richting geholpen. Naast professor Heirbaut wil ik Dr. Vandenbogaerde bedanken voor zijn goede raad en begeleiding. De gesprekken met hem waren uitermate leerrijk. Ik heb van hen beiden veel geleerd gedurende (dit laatste jaar van) mijn opleiding. Ik kan mijn eindwerk niet indienen zonder de mensen van de archieven te Gent en Brussel te bedanken. Hun bijdrage bij het opsporen van de gedeporteerden uit Lochristi was een onmisbare hulp. Daarnaast wil ik ook Greet D. bedanken voor haar hulp bij het inkijken van de boeken uit de Koninklijke Bibliotheek te Brussel. Bijzondere dank gaat ook uit naar Bert Vervaet van de Heemkundige kring Oost-Oudburg. Hij heeft de zoektocht naar het verleden van onze gemeente enorm versoepeld. Tenslotte wil ik nog mijn lieve vriendin Margot bedanken voor het geduld en de steun tijdens dit laatste jaar van mijn opleiding. Dat jaar werd voor het overgrote deel door dit werk gedomineerd. Ze maakte de last lichter op moeilijkste momenten en ze kon mij altijd motiveren om toch nog even door te zetten. 3 Inhoud DANKWOORD ............................................................................................................................................. 3 INLEIDING ................................................................................................................................................... 9 Voorwerp van het onderzoek, hypothese en onderzoeksvragen ....................................................................... 9 Het begrip gedwongen tewerkstelling: wat wel en wat niet? .......................................................................... 11 Status quaestionis en de bijdrage van het huidig onderzoek ........................................................................... 14 CONGO-VRIJSTAAT ...................................................................................................................................... 14 EERSTE WERELDOORLOG ............................................................................................................................. 15 TWEEDE WERELDOORLOG ........................................................................................................................... 17 BIJDRAGE VAN HET HUIDIGE ONDERZOEK..................................................................................................... 19 Methode .................................................................................................................................................... 20 Bronnen ..................................................................................................................................................... 22 A CONGO-VRIJSTAAT ................................................................................................................................... 22 B EERSTE WERELDOORLOG .......................................................................................................................... 25 C TWEEDE WERELDOORLOG ........................................................................................................................ 28 DEEL 1: SITUERING DE ONAFHANKELIJKE CONGOSTAAT ........................................................................ 31 HOOFDSTUK 1: HET INTERNATIONAAL RECHT TEN TIJDE VAN DE ONAFHANKELIJKE CONGOSTAAT ..... 33 1 De West-Afrika-conferentie van Berlijn in 1885 .......................................................................................... 33 2 De Conferentie van Brussel van 18 november 1889 .................................................................................... 36 HOOFDSTUK 2: DE UITBOUW VAN DE ONAFHANKELIJKE CONGOSTAAT ................................................ 39 1 De financiële structuur ............................................................................................................................. 39 2 De overheidsorganisatie van de Onafhankelijke Congostaat ........................................................................ 42 2.1 DE ADMINISTRATIE ................................................................................................................................ 42 2.2 GOUVERNEUR-GENERAAL WAHIS ........................................................................................................... 44 2.3 DE RECHTERLIJKE MACHT ....................................................................................................................... 45 3 Gebrekkig systeem ................................................................................................................................... 46 HOOFDSTUK 3: DE GEDWONGEN TEWERKSTELLING IN DE ONAFHANKELIJKE CONGOSTAAT ............... 50 Project A: de aanleg van de spoorlijn tussen Matadi en Leopoldstad. .............................................................. 50 1 INLEIDING ................................................................................................................................................ 50 2 ALBERT THYS: ........................................................................................................................................... 50 3 SIRE, CONGO BEHOEFT EEN SPOORLIJN ..................................................................................................... 51 4 DE LEVENSOMSTANDIGHEDEN VAN EEN SPOORARBEIDER IN DE EERSTE JAREN: VAN 1890 TOT 1892 ............ 53 5 GEDWONGEN TEWERKSTELLING IN DIENST VAN HET SPOOR ....................................................................... 56 6 BUITENLANDSE KRITIEK EN DE PRAKTIJK VAN DE LIBÉRÉS: (1892-1895) ........................................................ 58 7 HET INDIVIDUELE OOGPUNT ..................................................................................................................... 61 4 8 1895 TOT 1898: EEN NIEUW LICHT ............................................................................................................ 63 Project B: het rubberbeleid van de Abir ........................................................................................................ 64 1 INLEIDING ................................................................................................................................................ 65 2 ABIR CONGO COMPANY: ACHTERGROND EN STRUCTUUR ........................................................................... 65 3 DE (RUBBER)TAKS: ALGEMEEN .................................................................................................................. 67 4 BELASTING OF VERANTWOORDING? ......................................................................................................... 68 5 De dwangmethoden en hun verantwoording ............................................................................................. 73 TUSSENBESLUIT ........................................................................................................................................ 77 DEEL 2: SITUERING LOCHRISTI IN DE EERSTE WERELDOORLOG.............................................................. 80 HOOFDSTUK 4: DE VREDESCONFERENTIES VAN DEN HAAG ................................................................... 82 1 Algemene informatie ................................................................................................................................ 82 1.1 INLEIDING ............................................................................................................................................. 82 1.2 DE VREDESCONFERENTIES ...................................................................................................................... 82 2 Het recht betreffende de Oorlog te Land. ................................................................................................... 85 2.1 ALGEMEEN ............................................................................................................................................ 85 2.2 DE BEZETTING, DE OPENBARE ORDE EN DE GEDWONGEN TEWERKSTELLING ............................................. 86 HOOFDSTUK 5 DE ORGANISATIE VAN HET BEZETTINGSREGIME IN BELGIË (1914-1918) ....................... 96 1 De Duitse structuur in België ..................................................................................................................... 96 1.1 INLEIDING ............................................................................................................................................. 96 1.2 HET DUITSE LEGER ................................................................................................................................. 98 1.3 HET GENERAAL-GOUVERNEMENT ..........................................................................................................