PAÑSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PAÑSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY DARIUSZ GA£¥ZKA, LESZEK MARKS G³ówny koordynator Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski — W. MORAWSKI Koordynator regionu Warmii i Mazur — W. MORAWSKI OBJAŒNIENIA DO SZCZEGÓ£OWEJ MAPY GEOLOGICZNEJ POLSKI 1:50000 Arkusz Gierzwa³d (212) (z 1 fig., 3 tab. i 4 tabl.) WARSZAWA 2012 Autorzy: Dariusz GA£¥ZKA, Leszek MARKS Pañstwowy Instytut Geologiczny–Pañstwowy Instytut Badawczy, Warszawa ul. Rakowiecka 4, 00-975 Redakcja merytoryczna: Magdalena Olga KANIEWSKA Akceptowa³ do udostêpniania Dyrektor Pañstwowego Instytutu Geologicznego – Pañstwowego Instytutu Badawczego prof. dr hab. Jerzy NAWROCKI ISBN 978-83-7538-908-1 © Copyright by Ministerstwo Œrodowiska, Warszawa 2012 Przygotowanie wersji cyfrowej: Stanis³aw OLCZAK, Jacek STR¥K 2 SPIS TREŒCI I. Wstêp ..........................................................5 II. Ukszta³towanie powierzchni terenu ..........................................8 III. Budowa geologiczna .................................................12 A. Stratygrafia.....................................................12 1. Paleogen ....................................................13 a. Oligocen...................................................13 2. Neogen .....................................................13 a. Miocen ...................................................13 3. Czwartorzêd ..................................................14 a. Plejstocen ..................................................15 Zlodowacenia najstarsze ..........................................15 Zlodowacenie Narwi ..........................................15 Stadia³ dolny ............................................15 Stadia³ górny ............................................16 Zlodowacenia po³udniowopolskie .....................................17 Zlodowacenie Nidy ..........................................17 Zlodowacenie Sanu 1 .........................................18 Stadia³ dolny ............................................18 Stadia³ górny ............................................19 Zlodowacenia œrodkowopolskie ......................................22 Zlodowacenie Odry ..........................................22 Stadia³ górny ............................................22 Zlodowacenie Warty ..........................................22 Stadia³ dolny ............................................23 Stadia³ œrodkowy ..........................................24 Stadia³ górny ............................................24 Interglacja³ eemski .............................................25 Zlodowacenie Wis³y ..........................................25 Stadia³ œrodkowy ..........................................26 Stadia³ górny ............................................29 3 b. Czwartorzêd nierozdzielony ........................................32 c. Holocen ...................................................32 B. Tektonika i rzeŸba pod³o¿a czwartorzêdu .....................................33 C. Rozwój budowy geologicznej ...........................................34 IV. Podsumowanie ....................................................38 Literatura ......................................................40 SPIS TABLIC Tablica I — Szkic geomorfologiczny w skali 1:100 000 Tablica II — Przekrój geologiczny C–D Tablica III — Zestawienie profili otworów badawczych dla SMGP (kartograficznych) Tablica IV — Szkic geologiczny odkryty w skali 1:100 000 4 I. WSTÊP Obszar arkusza Gierzwa³d Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski w skali 1:50 000 (SMGP) ograniczony jest nastêpuj¹cymi wspó³rzêdnymi geograficznymi: 20°00’i 20°15’d³ugoœci geograficz- nej wschodniej oraz 53°30’ i 53°40’ szerokoœci geograficznej pó³nocnej. Pod wzglêdem administracyjnym nale¿y do województwa warmiñsko-mazurskiego (powiat ostródzki — gminy: D¹brówno, Ostróda i Grunwald; powiat olsztyñski — gminy: Olsztynek i Gietrz- wa³d). W regionalnym podziale Polski (Kondracki, 1980) obszar badañ znajduje siê na pograniczu Po- jezierza Che³miñsko-Dobrzyñskiego, Niziny Pó³nocnomazowieckiej oraz Pojezierza Mazurskiego. Przewa¿aj¹ca czêœæ terenu arkusza to obszary rolnicze, jedynie na wschód od doliny Drwêcy znajduj¹ siê wiêksze kompleksy leœne. Znacznie mniejsze po³o¿one s¹ na zachód od Dylewa, w rejonie Gierz- wa³du, Domkowa, Dur¹ga i Szyldaka. Opracowanie zosta³o wykonane w Pañstwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie zgod- nie z projektem badañ geologicznych zatwierdzonych przez Ministera Ochrony Œrodowiska, Zasobów Naturalnych i Leœnictwa (DG/KOK/AO/489-NY27/99) 13 lipca 1999 r. Prace terenowe geologicz- no-zdjêciowe i dokumentacyjne wykonano w latach 1998–2000. Skartowano obszar o powierzchni 307 km2. Wykonano cztery wiercenia badawcze dla SMGP (kartograficzne): Grabin (otw. 2), Wigwa³d (otw. 12), Domkowo (otw. 30) i Frygnowo (otw. 41) (³¹cznie 619 m), 126 sond mechanicznych (800 m) i 1450 sond rêcznych (2900 m) oraz opisano 63 ods³oniêcia. Wykaz wybranych punktów dokumenta- cyjnych zamieszczonych na mapie geologicznej znajduje siê w tabeli 11. Wykorzystano tak¿e dokumentacje: glebowe, torfowe i z³o¿owe — zawieraj¹ce profile sond, wkopów i p³ytkich wierceñ. Przeanalizowano wyniki badañ geofizycznych z archiwalnych dokumentacji wykona- 1 Na obszarze arkusza znajduj¹ siê dwie miejscowoœci o identycznej nazwie, aby je odró¿niæ Lichtajny znajduj¹ce siê w pó³nocno-zachodniej czêœci arkusza oznaczono jako Lichtajny (N), natomiast Lichtajny le¿¹ce na wschód od Drwêcka oznaczono jako Lichtajny (S). 5 Tabela 1 Wykaz punktów dokumentacyjnych zamieszczonych na mapie geologicznej Numer punktu Lokalizacja Rzêdna G³êbokoœæ Uwagi (miejscowoœæ) (m n.p.m.) (m) na mapie w notatniku rodzaj* geologicznej terenowym 1 1024 od Lichtajny (N) 136,0 3,5 Analiza petrograficzna glin zwa³owych zlodowa- 2 WH23 sm Lichtajny (N) 143,0 3,0 cenia Wis³y (stadia³u górnego) 3 1025 od Lichtajny (N) 143,0 3,5 4 WH26 sm Grabin 121,0 8,0 Analiza palinologiczna 5 WH110 sm Grabin 111,0 19,5 Dokumentacja przekroju geologicznego A–B Analiza petrograficzna glin zwa³owych zlodowa- 6 WH111 sm Gaj 155,0 16,0 cenia Wis³y (stadia³u górnego i œrodkowego) 7 WH112 sm Tomaszyn 156,0 16,0 Dokumentacja przekroju geologicznego C–D Analiza petrograficzna glin zwa³owych zlodowa- 8 WH87 sm Tomaszyn 144,0 8,0 cenia Wis³y (stadia³u górnego) 9 WH113 sm Dur¹g 152,0 15,0 Dokumentacja przekroju geologicznego A–B Analiza petrograficzna glin zwa³owych zlodowa- 10 1027 od Dur¹g 212,0 20,0 cenia Wis³y (stadia³u górnego i œrodkowego) 11 WH114 sm Grabin 137,0 16,0 Dokumentacja przekroju geologicznego A–B Analiza petrograficzna glin zwa³owych zlodowa- 12 1026 od Ostrowin 148,0 4,5 cenia Wis³y (stadia³u górnego) Analiza petrograficzna glin zwa³owych zlodowa- 13 1029 od Wigwa³d 161,0 3,2 cenia Wis³y (stadia³u górnego) 14 WH115 sm Pancerzyn 165,0 16,0 Dokumentacja przekroju geologicznego A–B 15 WH116 sm Pancerzyn 164,0 16,0 Dokumentacja przekroju geologicznego A–B 16 WH117 sm Pancerzyn 173,0 19,0 Dokumentacja przekroju geologicznego A–B 17 WH118 sm Domkowo 166,0 15,8 Dokumentacja przekroju geologicznego A–B 18 WH119 sm Domkowo 166,0 17,5 Dokumentacja przekroju geologicznego C–D 19 WH31 sm Rychnowo 154,0 16,0 Dokumentacja przekroju geologicznego C–D 20 WH120 sm Szczepankowo 194,0 16,0 Dokumentacja przekroju geologicznego C–D 21 WH121 sm Szczepankowo 188,0 8,4 Dokumentacja przekroju geologicznego C–D 22 WH122 sm Szczepankowo 186,0 17,5 Dokumentacja przekroju geologicznego C–D 23 WH123 sm Domkowo 166,0 16,0 Dokumentacja przekroju geologicznego A–B Analiza petrograficzna glin zwa³owych zlodowa- 24 D11-1030 od Pacó³tówko 169,5 27,5 cenia Warty (stadia³u górnego) i Odry (stadia³u górnego) Analiza petrograficzna glin zwa³owych zlodowa- 25 D12-1028 od Drwêck 3,5 168,0 cenia Wis³y (stadia³u górnego) Analiza petrograficzna glin zwa³owych zlodowa- 26 D13-452 od Lichtajny (S) 176,0 4,0 cenia Wis³y (stadia³u górnego) Analiza petrograficzna glin zwa³owych zlodowa- 27 WH90 sm Dylewo 206,0 10,0 cenia Wis³y (stadia³u górnego) 28 D10-637 od Pacó³tówko 204,0 3,0 Dokumentacja przekroju geologicznego A–B 29 WH124 sm Zapieka 191,0 16,0 Dokumentacja przekroju geologicznego A–B Analiza petrograficzna glin zwa³owych zlodowa- 30 WH125 sm Zapieka 191,0 16,3 cenia Wis³y (stadia³u górnego i œrodkowego) oraz analizy palinologiczne Analiza petrograficzna glin zwa³owych zlodowa- 31 WH5 + WH126 sm +wb Frygowo 191,0 15,7 cenia Wis³y (stadia³u górnego i œrodkowego) oraz analizy palinologiczne *od — ods³oniêcie, sm — sonda mechaniczna, wb — wibrosonda 6 nych przez „Przedsiêbiorstwo Badañ Geofizycznych” (Warszawa) w rejonie Rynu (£yszkowska, 1982; Ml¹cka, Wojas, 1983) oraz „Bipromel” w rejonie Ostródy (Pilaciñski, 1987) i Olsztynka (Rogala, 1987). £¹cznie ponad 60 ci¹gów sondowañ elektrooporowych. Na potrzeby arkusza sporz¹dzono dokumentacjê badañ geoelektrycznych, wykorzystuj¹c¹ równie¿ wspomniane wy¿ej dokumentacje archiwalne (Jagodziñ- ski in., 1999). Wyniki badañ przedstawione w tym opracowaniu pos³u¿y³y jako podk³ad do wykonania prze- krojów geologicznych. Wykorzystano profile 117 g³êbokich wierceñ archiwalnych zestawionych w 11 przekrojach roboczych. Przygotowano tak¿e opracowanie specjalne (Ga³¹zka, Marks, 2001a) przedsta- wiaj¹ce wyniki analiz: uziarnienia i sk³adu petrograficznego ¿wirów w glinach zwa³owych oraz sk³adu mine- ra³ów ciê¿kich i zawartoœci wêglanu wapnia – ³¹cznie 162 analizy dla 143 próbek z otworów wiertniczych, sond mechanicznych i ods³oniêæ. Wykonano równie¿ 39 analiz palinologicznych na 50 próbkach osadów po- branych z wierceñ i sond mechanicznych, przede wszystkim z osadów czwartorzêdowych we Frygnowie