A po I u-Jarrge iierno tussen Jibe raIe Ifi_ Ai - 4 its )NING EN P.G.C. van Schie (red.) ItS De 100-jarige verhouding tussen liberalen en socialisten in Nederland Kok Agora, Kampen Prof. mr. B.M. Teldersstichting Voorwoord, H. Langman 7 Ten geleide, P.G.C. van Schie 9 Iedereen liberaal? De paarse coalitie als gevo (te grote) succes van de so G.A. van der List 13 De liefde komt maar van é De verhouding tussen liber Joh. S. Wijne 32 De liberale kijk op het ver N Over de kloof tussen LSP P.G.C. van Schie 52 Verliefd, verloofd ... en d De VDB-koers ten opzicht P.G.C. van Schie 69 Om de vrijzinnig—democral De verhouding tussen libei G. Voerman 83 'Verbreekt de rode boeien. Het antisocialisme van de © 1995 Kok Agora, Kampen B.F.M. Otten 97 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in Polarisatie als ideologisch enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieen, De nieuwe antithese VVD opnamen, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. J.M.M.J. Clerx en R.J.J. Omslag Rob Lucas Rode vlammen en blauw I VVD-positionering tegeno ISBN 90 391 0637 1 P.G.C. van Schie 127 INHOUD Voorwoord, H. Langman 7 Ten geleide, F.C.C. van Schie 9 Iedereen liberaal? De paarse coalitie als gevolg van het failliet van het socialisme en het (te grote) succes van de sociaal-democratie, G.A. van der List 13 De liefde komt maar van één kant. De verhouding tussen liberalen en socialisten in de periode 1894-1918, Joh. S. Wijne 32 De liberale kijk op het verfietsen van de SDAP Over de kloof tussen LSP en SDAP in het interbellum, P.G.C. van Schie 52 Verliefd, verloofd ... en dan ervandoor. De VDB-koers ten opzichte van de SDAP in het interbellum, F.C.C. van Schie 69 Om de vrijzinnig—democratische erfenis. De verhouding tussen liberalen en socialisten in de jaren 1945-1952, G. Voerman 83 'Verbreekt de rode boeien.' Het antisocialisme van de VVD in de jaren 1952-1959, B.F.M. Otten 97 ave mag worden verveelvoudigd, estand, of openbaar gemaakt, in Polarisatie als ideologisch surrogaat. h, mechanisch, door fotokopieën, De nieuwe antithese VVD-PvdA, 1959-1971, nder voorafgaande schriftelijke J.M.M.J. Clerr en R.J.J. Stevens 115 Rode vlammen en blauw bluswater. VVD-positionering tegenover de PvdA tussen 1971 en 1982, P. G. C. van Schie 127 5 Paars licht. VOORWOORD De verhouding tussen VVD en PvdA, 1982-1994, F.H. Becker 148 Het gelijk der ketters, Het boek Tussen polarisa1 H.J.L. Vonhoff 166 geeft een historische achtei ding tussen de beide poler Hoe liep de weg naar paars?, democraten in Nederland, F. Bolkestein 174 de totstandkoming van het p Uyl, die de mogelijkheid va Noten 181 in de bundel Illusie of mons op de barrière van de 'grote Lijst van illustraties 198 VVD en PvdA'. Lezing v maken in hoeverre die versi Auteurs 200 en wat voor 'bagage' VVD kabinet-Kok te kunnen stal Met dit boek gooit de pr( pelijk bureau ten behoeve grote gat dat de geschiedsc altijd vormt. De afgelopen als De geschiedschrijving VerenigD, Van Thorbecke verwoed gewerkt aan het di worden verzet aleer deze achterstand die bestaat op d is ingehaald. Het voor u 1i8 onze kennis van de geschi' sociaal-democratie. Tussen polarisatie en pa tussen 1991 en 1994 in het initiatief van P.G.C. van Teldersstichting, is na de reeks uit te bouwen tot ee liberalen en socialisten in] artikelen zijn, variërend v geschikt te maken voor Tus bijdragen speciaal voor d samenwerking tussen de T is naar onze mening een geworden. Het Curatoriun uitspreken aan het bestuu bereidheid de in Liberaal 1 I'ISII) A!LSISTI1W 82-l994, Het boek Tussen polarisatie en paars, dat u zojuist hebt opengeslagen, geeft een historische achtergrond van 'paars': het gaat in op de verhou- ding tussen de beide polen blauw en rood, tussen liberalen en sociaal- democraten in Nederland, gedurende de afgelopen eeuw. Tien jaar voor de totstandkoming van het paarse kabinet wees toenmalig PvdA-leider Den Uyl, die de mogelijkheid van een PvdA-VVD-coalitie niet wilde uitsluiten, in de bundel Illusie of monsterverbond (Dieren en Amsterdam, 1984) nog op de barrière van de 'grote historische en ideologische verschillen tussen VVD en PvdA'. Lezing van Tussen polarisatie en paars zal duidelijk maken in hoeverre die verschillen in het verleden onoverbrugbaar waren, en wat voor 'bagage' VVD en PvdA hebben moeten achterlaten om in het kabinet-Kok te kunnen stappen. Met dit boek gooit de prof.mr. B. M. Teldersstichting, het wetenschap- pelijk bureau ten behoeve van de VVD, een nieuwe schep kennis in het grote gat dat de geschiedschrijving van het Nederlandse liberalisme nog altijd vormt. De afgelopen jaren heeft de Teldersstichting met publikaties als De geschiedschrijving van het politieke liberalisme, 40 jaar Vrij en VerenigD, Van Thorbecke tot Telders en Kopstukken van de VVD al verwoed gewerkt aan het dichten van dit gat. Er zal nog veel werk moeten worden verzet aleer deze leemte is gevuld, of voordat zelfs maar de achterstand die bestaat op de geschiedschrijving van de sociaal-democratie is ingehaald. Het voor u liggende boek vormt een belangrijke bijdrage tot onze kennis van de geschiedenis van het Nederlandse liberalisme èn de sociaal-democratie. Tussen polarisatie en paars is voortgevloeid uit een reeks artikelen die tussen 1991 en 1994 in het tijdschrift Liberaal Reveil zijn verschenen. Op initiatief van P.G.C. van Schie, wetenschappelijk medewerker van de Teldersstichting, is na de vorming van het paarse kabinet besloten deze reeks uit te bouwen tot een boek over de 100-jarige verhouding tussen liberalen en socialisten in Nederland. De in Liberaal Reveil verschenen artikelen zijn, variërend van enigszins tot aanzienlijk, aangepast om ze geschikt te maken voor Tussen polarisatie en paars. Daarnaast zijn enkele bijdragen speciaal voor dit boek geschreven. Het resultaat van deze samenwerking tussen de Teldersstichting en de Stichting Liberaal Reveil, is naar onze mening een aantrekkelijk, boeiend en vlot leesbaar boek geworden. Het Curatorium van de Teldersstichting wil graag zijn dank uitspreken aan het bestuur van de Stichting Liberaal Reveil voor de bereidheid de in Liberaal Reveil verschenen artikelen voor overname en wi bewerking ter beschikking te stellen. TEN GELEIDE Tevens dankt het Curatorium de redacteur en de overige auteurs voor de door hen verrichte inspanningen, en mevrouw E. Bottinga-Lindhout voor de administratieve en technische ondersteuning die zij heeft verleend. Na de totstandkoming van d Het Curatorium van de Prof.Mr. B.M. Teldersstichting en VVD zich duidelijk te Mr.drs. H. Langman Inderdaad viel op dat mom 'paars' was aan een kab grotendeels kon onderschr 'nationaal kabinet zonder kleur van het (voorgenome nog is in ieder geval de sai begrippen hoogst ongewoor denken dat toenmalig vakl bezig is de verzorgingssta Volgens fraaie politicol PvdA en VVD tot de omm worden geformuleerd in co tussen de zich coaliserenc prioriteiten van de deelnerr komen. Vlak na de verkie in de politicologie nog m ideologisch te ver van elka 'Het lijkt (nog) een brug dergelijke theorieën niet a omdat theorieën - met eer ruimte laten voor specifiel voor verschillen in de (stei van landen, en voor de rc PvdA uit de verkiezingen kig was blijven vasthoude te onderzoeken, of als Bol een kabinet met de Pvd waarschijnlijk anders gel( bovengenoemde coalitieth PvdA en VVD sloten voorafgaande Kamerverkic van de oude blokkade le formaliteit. Twee jaar V( Bolkestein: 'Het CDA is die sinds de Tweede Were] 8 TEN GELEIDE eur en de overige auteurs voor nevrouw E. Bottinga-Lindhout rsteuning die zij heeft verleend. Na de totstandkoming van de paarse coalitie haastten voorlieden van PvdA 'eldersstichting en VVD zich duidelijk te maken dat het om 'een gewoon kabinet' ging. Inderdaad viel op dat moment moeilijk aan te geven wat er nu zo typisch 'paars' was aan een kabinet met een regeerprogram dat het CDA grotendeels kon onderschrijven. Het kabinet-Kok werd dan ook wel een 'nationaal kabinet zonder het CDA' genoemd. Maar ook als de paarse kleur van het (voorgenomen) beleid niet goed uit de verf zou komen, dan nog is in ieder geval de samenstelling van het kabinet voor Nederlandse begrippen hoogst ongewoon. Wie had bijvoorbeeld tien jaar eerder kunnen denken dat toenmalig vakbondsleider Wim Kok nu samen met liberalen bezig is de verzorgingsstaat drastisch te herzien? Volgens fraaie politicologische theorieën behoorde een coalitie met PvdA en VVD tot de onmogelijkheden. Zo schrijven de 'spelregels' die worden geformuleerd in coalitietheorieën voordat de ideologische afstand tussen de zich coaliserende partijen niet te groot mag zijn en dat de prioriteiten van de deelnemende partijen sterk met elkaar overeen moeten komen. Vlak na de verkiezingen van mei 1994 betoogde een hoogleraar in de politicologie nog met deze regels in de hand dat PvdA en VVD ideologisch te ver van elkaar verwijderd zijn om te kunnen samenwerken: 'Het lijkt (nog) een brug te ver ...'1. De werkelijkheid blijkt zich van dergelijke theorieën niet altijd veel aan te trekken. Vreemd is dat niet, omdat theorieën - met een pretentie van algemene geldigheid - weinig ruimte laten voor specifieke omstandigheden die zich kunnen voordoen, voor verschillen in de (sterk door de historie bepaalde) politieke cultuur van landen, en voor de rol van het toeval. Als het CDA net boven de PvdA uit de verkiezingen was gekomen, als Van Mierlo niet zo hardnek- kig was blijven vasthouden aan zijn weigering andere opties dan 'paars' te onderzoeken, of als Bolkestein de (electorale) gok van deelname aan een kabinet met de PvdA niet had durven nemen, waren de zaken waarschijnlijk anders gelopen (misschien zelfs volgens de regels van bovengenoemde coalitietheorieën).