ROK IGNACEGO DOMEYKI 2002 ZDZISŁAW JAN RYN ROK IGNACEGO DOMEYKI 2002 Pod auspicjami UNESCO WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO Książka dofinansowana przez Uniwersytet Jagielloński ze środków wypracowanych przez Biuro Organizacji Imprez Naukowych UJ REDAKCJA WYDAWNICZA Jerzy Hrycyk PROJEKT OKŁADKI Grażyna Nowosińska Ryn OPRACOWANIE GRAFICZNE OKŁADKI Marcin Bruchnalski Na okładce: herb rodowy Domeyków z Gabinetu Domu Domeyki w Santiago de Chile (fot. Zdzisław Jan Ryn) © Copyright by Zdzisław Jan Ryn & Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Wydanie I, Kraków 2003 All rights reserved ISBN 83-233-1744-5 Dystrybucja: ul. Bydgoska 19 C, 30-056 Kraków, Poland Tel. (012) 638-77-83,636-80-00 w. 2022, 2023, fax (012) 423-31-60 Tel. kom. 0506-006-674, e-mail: wydaw@if. uj. edu.pl http: //www. wuj.pl Konto: BPH PBK SA IV/O Kraków nr 62 1060 0076 0000 3200 0047 8769 Pracę dedykuję „Korporacji Kulturalnej im. Ignacego Domeyki" powołanej w Santiago de Chile w dwustulecie urodzin Ignacego Domeyki La obra esta dedicada a la "Corporación Cultural Ignacio Domeyko Ancuta" fundada en Santiago de Chile en bicentenario del natalicio de Ignacio Domeyko PREZENTACJA Z poczuciem satysfakcji i dumy przeżyliśmy rok 2002 ogłoszony przez UNESCO Rokiem Ignacego Domeyki - doktora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kiedy w październiku 2000 roku organizowaliśmy z wyprzedzeniem w na­ szym uniwersytecie polsko-chilijskie sympozjum dedykowane dwusetnej rocznicy urodzin Ignacego Domeyki (1802-1889), trudno było przewidzieć, że jubileuszowe uroczystości obejmą swym zasięgiem wiele krajów na trzech kontynentach. Patronat nad międzynarodowymi konferencjami Domeykow- skimi w Santiago de Chile i w Warszawie objęli prezydenci Rzeczypospolitej Polskiej i Republiki Chile. Życie i dzieło Ignacego Domeyki, a przede wszystkim jego renesansowa osobowość, stały się inspiracją dla wielu uczonych - biografów, historyków sztuki, przedstawicieli nauk geologicznych, mineralogicznych, etnograficz­ nych - którzy podjęli na nowo badania nad spuścizną naszego uczonego. Dzięki temu udało się dotrzeć do nieznanych tekstów Domeyki, przede wszystkim do obfitej niepublikowanej epistolografii. Możliwość przebadania zbiorów rodzinnych w Domu Domeyki w Santiago oraz w zbiorach Uniwer­ sytetu Chilijskiego i Narodowego Archiwum w Santiago de Chile pozwoliły na bardziej szczegółową rekonstrukcję najbardziej twórczego naukowo okresu jego życia - pełnienia funkcji Delegata Uniwersyteckiego, a potem wieloletnie­ go rektora chilijskiej Alma Mater - Universidad de Chile. Wielkie wystawy w Pałacu UNESCO w Paryżu, w Bibliotekach Narodo­ wych Warszawy, Santiago, Wilna, Mińska oraz w Bibliotece Jagiellońskiej przybliżyły wielowymiarowe dzieło Domeyki oraz jego adopcyjną ojczyznę - Chile. Dwustulecie urodzin umożliwiło wielu uczonym oraz potomkom z różnych stron świata poznanie stron rodzinnych Domeyki na Litwie i Białorusi. Wizyty w Wilnie, Niedźwiadce, Mirze, Nowogródku, Zapolu oraz spotkania z dzisiej­ szymi mieszkańcami tych ziem pozwoliły poznać, z jakiego środowiska rozpo­ czął swą życiową drogę, aby przez Uniwersytet Wileński, emigrację we Francji, Kolegium w Coquimbo (La Serenie) i Uniwersytet Chilijski stać się obywate­ lem świata, a nawet kandydatem na ołtarze. Prezentowana książka jest szczegółową kroniką Roku Domeykowskiego w świecie. Zawdzięczamy ją niestrudzonemu badaczowi życia i dzieła lgnące­ 6 Prezentacja go Domeyki, Zdzisławowi Janowi Rynowi z Collegium Medicum Uniwersy­ tetu Jagiellońskiego. Śledząc programy i przebieg rozlicznych uroczystości ku czci Domeyki, ich oprawę formalną i klimat emocjonalny, łatwo ulegamy za­ uroczeniu postacią samego bohatera. Jeśli widzimy, że tylko w roku jubile­ uszowym opublikowano dwadzieścia książek i około tysiąca publikacji o te­ matyce domeykowskiej, to trudno nie zauważyć, że mamy do czynienia z fe­ nomenem wartości uniwersalnych. Domeyko wyniósł je z atmosfery rodzinne­ go domu, z kręgu Filomatów i Filaretów i pozostał im wiemy przez całe długie życie. Nic dziwnego, że z upływem czasu jego postać nabiera wartości sym­ bolu. Dzisiaj możemy przypomnieć i powtórzyć za profesorem Stanisławem Tar­ nowskim słowa wypowiedziane w Akademii Umiejętności w Krakowie po śmierci Domeyki: W swoim zamorskim powodzeniu tęsknić nigdy nie przestał, a gdy tą tęsknotą wie­ dziony znalazł się wreszcie na swojej ziemi, koronnej czy litewskiej, to tylko się od wszystkich lepszy i milszy wydawał. Stanął między nami jak wcielenie najszlachetniej­ szych i najzdrowszych sił i uczuć swego pokolenia, którego nam nikt w tej czystości i piękności nie pokazał [...] W Domeyce nie było nic, co by nie było jasne, co by nie było wzniosłe, co by nie było zdrowe. Przez co? Kto wie czy to nie skutek tej wielkiej z naj­ rzadszej może mądrości, jaką daje prostota serca, umysłu i woli. Ona to zachowała w nim do śmierci tę świeżą czystą młodość, młodszą od wielu młodości, a dała mu po­ wagę i dojrzałość sądu właściwą starcom cnotliwym, tę, która wszystko widzi i rozu­ mie, nie wszystko wybacza, ale o niczym nie rozpacza, bo na wszystko patrzy z góry, z wysokości duszy bardzo doświadczonej, a bardzo już nad ziemię wzniesionej i goto­ wej jeszcze wyżej odlecieć. [... ] Oby został w tradycji narodu jako czcigodny typ i wzór najpiękniejszych własności jego natury! [...] Jakiekolwiek będą losy tej Akademii, choć­ by kiedyś najświetniejsze, zawsze zostanie to jedną z jej wielkich chwał, że w gronie swoim miała Domeykę [„Rocznik Zarządu Akademii Umiejętności w Krakowie", R. 1888, druk 1889, s. 99-101]. Uniwersytet Jagielloński szczyci się tym, że na liście jego honorowych doktorów znajduje się imię romantycznego Żegoty i przyjaciela Adama Mic­ kiewicza - Ignacego Domeyki. Prof. dr hab. Maria Nowakowska Prorektor Uniwersytetu Jagiellońskiego Kraków, 26 maja 2003 roku PRESENTACIÓN El año 2002 proclamado por la Organización UNESCO Año de Ignacio Domeyko - doctor honoris causa de la Universidad Jaguellona - lo hemos terminado en estado de satisfacción y orgullo. Cuando en el octubre de 2000 organizamos por anticipado en nuestra Universidad un simposio polaco-chileno dedicado al bicentenario del nacimiento de Ignacio Domeyko (1802-1889), fue difícil de preveer, que los actos del aniversario abarcaran varios países de tres continentes. Las conferencias internacionales dedicadas a Domeyko que tuvieron lugar en Santiago de Chile y en Varsovia, fueron patrocinadas por los Presidentes de la República de Polonia y de República de Chile. La vida y obra de Ignacio Domeyko, y ante todo su personalidad renacentista, han sido inspiración para muchos científicos - biógrafos, historiadores del arte, representantes de las ciencias geológicas, mineralógicas y etnográficas - los que reanudaron las investigaciones sobre la herencia de nuestro sabio. Gracias a esas actividades hemos tenido la ocasión de adquirir acceso a textos desconocidos de Domeyko, y sobre todo a su epistolografía todavía inedita. La posibilidad de investigar la colección familiar en la Casa de Domeyko en Santiago, en las colecciones de la Universidad de Chile y en el Archivo Nacional de Chile en Santiago nos ha permitido reconstruir, de una manera más detallada, el período de su vida más creativo desde el punto de vista científico, el cual atañe a su función de Delegado Universitario, y después de rector del Alma Mater chilena (Universidad de Chile) durante varios años. Las grandes exposiciones en el Palacio de UNESCO en París, en las Bibliotecas Nacionales de Varsovia, Santiago, Vilna, Minsk y en la Biblioteca Jaguellona, acercaron la obra multidimensional de Domeyko y su Patria adoptiva - Chile. Los acontecimientos relacionados con el bicentenario del nacimiento de Domeyko ha permitido a numerosos científicos y descendientes de la familia, que viven en varias partes del mundo, conocer su tierra natal en Lituania y Bielorrusia. Las visitas en Vilna, Niedźwiadka, Mir y Zapóle, asi como también los encuentros con los actuales habitantes de estas tierras han permitido conocer el ambiente, en cual Domeyko empezó su camino; como a través de la Universidad de Vilna, de la emigración a Francia, de su trabajo en 8 Presentación el Colegio en Coquimbo (La Serena) y luego en la Universidad de Chile, se convirtió en un ciudadano del mundo, incluso nombrado como candidato al título de Siervo de Dios. El libro presentado es una crónica particular del Año de Domeyko en el mundo. Se lo debemos, principalmente a un científico infatigable de la vida y obra de Ignacio Domeyko, a Zdzisław Jan Ryn de la Facultad de Medicina (Collegium Medicum) de la Universidad Jaguellona. Siguiendo los programas y el transcurso de las numerosas celebraciones en honor a Domeyko, el aspecto formal y el clima emocional de ellas, nos rendimos fácilmente al hechizo del personaje principal de estos actos conmemorativos. Si vemos que sólo en el año del bicentenario de su nacimiento se ha publicado veinte libros y más de un mil de publicaciones de temática domeyquiana, sería difícil negar de que se trata de un fenómeno de valor universal. Son el resultado de la atmósfera de casa familiar de Domeyko, del círculo de la Asociación de Filomatos y Filaretos de la Universidad de Vilna, a los cuales fue fiel durante toda su larga vida. No es extraño que su figura adquiera un valor de símbolo con el transcurso del tiempo. Al presente, podemos recordar y repetir las palabras pronunciadas por el profesor Stanisław Tarnowski en la Academia de Ciencias y Arte en Cracovia después de la muerte de Domeyko: En sus éxitos lejanos nunca dejó de echar de menos a su tierra, y cuando, siguiendo