sc71omslag.qxd 20-9-2005 18:58 Pagina 2 71 I JAARGANG 20 SEPTEMBER 2005 SkylgeSkylge TERSCHELLING sc71.qxd 18-7-2007 15:14 Pagina 2 L ahier Een eiland in nood Twintigste jaargang ■ nummer 71 ■ SOS! Skylge verzuipt september 2005 PDF-editie Naast wanstaltige verbouwingen en nieuwbouw zijn er op Terschelling ook fraaie restauraties en Ongeregeld verschijnend historiserende nieuwbouw te zien. Waar moet het schrift met essays, heen met dit eiland? mededelingen, nieuws, achtergronden, meningen Terschelling E EERSTE AANBLIK op dakgoten er zijn vervangen toeristen voortsjokken in en feiten over DTerschelling, vanaf door platvloerse plastic hun afzichtelijk gekleurde architectuur. Dit cahier onderzoekt de ‘architoop’ van het Friese de veerboot, is ronduit producten. Merk op hoe vakantiekledij. In SCahier ook eiland Terschelling (Skylge); het past in de reeks verschrikkelijk. Misschien vaak bescheiden woninkjes Als er een god bestaat, dan mededelingen over de plaatsbeschrijvingen als Berlijn (# 51), Antwerpen komt het omdat de in- zijn uitgebreid met protse- heeft-ie hier zich terugge- architectuurreizen, (54), Londen (55), Groningen (57 en 58), Breda- drukken van het plaatsje rige erkers, te grote dakka- trokken en het eiland met Architectuurradio, en de Heuvelkwartier (61) en Haarlem-Vijfhoek (64). Harlingen dan nog zo vers pellen en andere lompe bij- een mismoedig gebaar fondslijsten van uitgeverij Als alle SCahiers verschenen deze nummers in in het geheugen liggen dat gebouwtjes. En dan die overgedaan aan zijn colle- Architext. beperkte oplagen; ze zijn dan ook niet meer daarom de aanlegplaats schreeuwlelijke reclame- ga Mammon. verkrijgbaar. Om de beschikbaarheid van dit van de Schellinger haven borden alom waar langs de Ja, oppervlakkig gezien Uitgave: nummer enigszins te vergroten verschijnt SC71 in zo overweldigend heeft het er veel van © uitgeverij Architext electronische vorm (portable document file, PDF). lelijk en afstotend Westerschelling: grove kunststof weg dat het eiland Klein Heiligland 91 overkomt. raamprofielen, willekeurige dakkapellen en zich schaamteloos 2011 EE Haarlem Onder: SC68 en SC70 (ook in PDF te importeren). Ook een tweede zelfs een bankje van plastic. en behaagziek als aanblik in West- een Babylonische telefoon +31+23 5313011 Terschelling biedt hoer voor de ramen e-post: [email protected] geen soelaas. Het zet. www.architext.nl lijkt wel zeker dat Oppervlakkig ge- hier sprake is van zien... Het zal uit- Vormgeving: een eiland dat gron- eindelijk blijken dat de IJsgarage ▲ Haarlem dig is verpest door er best wel goede Rob van Westreenen een overstroming dingen over het ei- van slechte smaak land zijn te vertel- en onbekommerde len, maar het is jacht op zelfgenot. goed om juist nu, in Zie eens hoe vaak deze vlaag van kozijnen, deuren en wrokkige boos- 2 71 2005 3 sc71.qxd 18-7-2007 15:17 Pagina 4 heid, je eens af te vragen ontwikkelende aap al een landschappen en steden. Het duidelijkst is dat te dig wel eens wijsneuzig een dirigent zijn omgeving waarom en hoe die weer- voorkeur heeft voor sym- Van nature heeft de mens zien in de landelijke gebie- opmerken dat dit komt lijkt te orkestreren. zin ontstaat. metrische speerpunten en klaarblijkelijk de neiging den. Het is opvallend hoe doordat het zulke functio- Alleen daarom al is het een zelfs al in die periode gaat- orde en bijgevolg een zeke- vanouds daar het door nele bouw is die in al zijn vandalenstreek dat de Compositie. jes boort in schelpjes van re schoonheid in zijn mensenhanden gebouwde eerlijkheid overal wel zou twintigste-eeuwse mens dezelfde orde van grootte. scheppingen aan te bren- zich moeiteloos voegt met passen. Dan wordt ge- boerderijen (zogenaamd ET HEEFT VEEL, zo Er valt bijna geen andere gen. Dus ook in zijn om- de omgeving. Neem de makshalve maar vergeten uit monumentenbescher- Hniet alles, te maken conclusie te trekken dat die ringende landschap, dus boerderijen. ‘t Is jammer dat die boerderijen welde- ming) deporteert naar con- met harmonie, met maten, schelpjes aaneengeregen ook in zijn steden. dat daar inmiddels de wat gelijk hun eigen schoon- centratiekampen die open- met verhoudingen en zijn tot een ketting. Te be- De verstilde landschappen ranzige sfeer omheen heidsvormen kennen (al luchtmuseum heten. Een vooral met compositie. wijzen valt er niks: het ver- en de pittoreske histori- hangt die we ook kennen was het maar de vorm van stolp- of een kop-hals- Een van de opvallende ei- moedelijke draadje is nooit sche stadjes doen dus niet van klederdrachten en het dak) die bewust is afge- romp-boerderij in de om- genschappen van de pri- gevonden, wat ook weer alleen een beroep op onze oude ambachten, en het stemd op de plaatselijke geving van Arnhem is als maat mens is het feit dat hij niet zo vreemd is gezien de heimwee naar rust; ze vol- lijkt vaak of de moderne horizon en niet te vergeten een haai in de Waddenzee. al zo vroeg in zijn ontstaan absurd lange periode die er doen ook aan een diep zit- stadsmens al bij het woord de lokale lichtval. Kijk nog Om nog maar te zwijgen een wonderbaarlijke voor- sindsdien is verstreken. tend gevoel van harmonie ‘boerderij’ de stank ruikt eens oplettender: niet zel- over de oorspronkelijke keur heeft voor schoon- Als het gevoel voor sym- die onze voorouders aan- van gier en stront. Toch: den blijken bouwsels, tot omgeving van herkomst heid. Recente archeologi- metrie en versieren zo diep vankelijk onbewust, maar neem de boerderijen. in de verre omgeving toe, die zijn gezichtsbepalend sche vondsten stellen vast in ons menszijn is gewor- later weloverwogen in hun Doorgaans lijken ze één te rekening te houden met de anker heeft verloren; waar dat al zo’n 80.000 jaar gele- teld, werpt dat een ander gebouwde omgeving aan- zijn met het landschap en in het oog springende de orkestratie ruw is ver- den die rare naar een mens licht op onze historische brachten. dan mag men tegenwoor- boerderij die daardoor als scheurd. 4 71 2005 5 sc71.qxd 18-7-2007 15:25 Pagina 6 Over de oorzaak daarvan risten. Als symbolisch be- regelde stoombootverbin- kun je lang mijmeren. Na- ginpunt kan het in de vaart dingen met Harlingen, tuurlijk heeft het te maken nemen van de stoomrader- maar de ‘Kraus’ (vernoemd met de lokale gebruiken boot ‘Minister Kraus’ in naar een toenmalige mi- die vaak weer verankerd 1907 worden gezien, Al nister van waterstaat) was liggen in bouwtradities die vanaf 1883 waren er al ge- luxueus uitgevoerd en niet zelden eeuwenlang door gilden in de hand Het oude raadhuis (nu bibliotheek) in de Torenstraat werden gehouden. Dat in- rond 1910. gewortelde gevoel voor schoonheid werd generatie op generatie intuïtief goed bewaard. Al moet je niet onderschatten hoe vaak zulke maten en verhoudin- gen toch ook een rationele De Langebuurtstraat, nu Commandeurstraat, in Westerschelling in de eerste helft van grondslag hadden. de twintigste eeuw: compositie van gevels, stoepen, bomen en rijweg. Het is daarom dat het har- teloos vervangen van oude Okee, kun je tegenwerpen, tussen de breedte van een perliggende water door houten kozijnen door plat- stel dat deze observatie straat met de hoogte van de een bestrating op kadeni- te, plompe plastic profielen waar zou zijn (stel...), dan bebouwing, maar is die veau doet de verhoudingen zoveel weerstand oproept. gaat dat toch zeker niet op hoogte ook nog eens af- rammelen. De gevels lijken Het is daarom dat te grove voor de stedelijke omge- hankelijk van de profile- te laag, de stoepen te smal. dakkapellen en andere on- ving. ring van de straat. Onzin? Het is bijna een openba- samenhangende uitbrei- Dat valt vies tegen. Sterker Neem dan eens een wille- ring te zien hoe in een dingen zo stuitend zijn. nog: die hele vergelijking keurig gedempte gracht en historisch straatje het weg- En het is daarom dat ‘ge- met een orkestratie blijft in duikel dan wat illustraties profiel zijn weerslag heeft herprofileerde’ winkelstra- een oude stad nog veel op van de oude toestand. op de stoep, de stoep op ten en gemutileerde onder- sterker overeind. Vroeger bleek de samen- zijn beurt weer op de in- puien de rillingen over de Het is ronduit verbazing- hang van gevelhoogte, gangspartij en hoe, je zou rug doen lopen. wekkend hoe bij nader in- stoep, kade (al of niet met bijna zeggen: geraffineerd, Welkom op Terschelling! zien veel oude dorpen en bomen) en het lager gele- ook de gevel weer in elkaar steden een ragfijn netwerk gen water en dan weer steekt. De houten om- Toerisme. blijken te hebben van kade, stoep en gevelhoogte lijsting van deuren en ra- onderling samenhangende een haast vanzelfsprekende men vormen vaak een, in- E GROTE boosdoener maten en verbanden. Zo is eenheid te zijn. Alleen al derdaad, verfijnde or- Dis makkelijk aan te er niet alleen een verband het vervangen van het die- kestratie. wijzen: de invasie van toe- 6 71 2005 7 sc71.qxd 18-7-2007 15:28 Pagina 8 mikte bewust op de mo- op die beruchte augustus- positie en na de aankoop in ken van Terschelling. Een derne reiziger. Aanvanke- dag in 1666 West-Terschel- 1952 van een comman- noodkreet was inderdaad lijk kwamen jaarlijks ling platbrandden hebben deurshuisje in de Lange- op zijn plaats. slechts enkele honderden het eiland nauwelijks van buurtstraat (nu: Comman- toeristen naar Terschelling slag gebracht, en dat kan deurstraat) door de ge- Historiserend. maar het eiland zag er wel ook gezegd worden van de meente werd de basis ge- brood in. Men begon de vele overstromingen. legd voor het Museum Be- N HEEFT HET gehol- hoofdweg te bestraten, er De toeristenstroom had houden Huys. Een leuk Epen? O zeker, her en kwam een heuse omnibus evenwel een stugge hard- initiatief dat een duidelijk der zijn oude gebouwen en in 1916 werd het eerste nekkigheid met zijn jaar- signaal was dat de eilanders glorierijk opgeknapt en badpaviljoen, aan het eind lijkse getijdenwerking en zich zorgen begonnen te zelfs is er nieuwbouw te van de Longway bij paal 8, zijn stormvloed in de zo- maken over hun erfgoed.