P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1 : 50 000 Arkusz SIERAKÓW (430) Warszawa 2005 Autorzy: Barbara Ptak **, Izabela Bojakowska ** , Krystyna Bujakowska *, Aleksandra Dusza ** , Anna Pasieczna ** , Hanna Tomassi-Morawiec ** Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska ** Redaktor regionalny: Katarzyna Strzemi ńska ** Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska ** * Przedsi ębiorstwo geologiczne „POLGEOL” SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ** Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2005 Spis tre ści I. Wst ęp – B. Ptak ................................................................................................................. 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – B. Ptak .................................................... 5 III. Budowa geologiczna – B. Ptak ......................................................................................... 8 IV. Zło ża kopalin – B. Ptak ................................................................................................... 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – B. Ptak .................................................................. 14 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – B. Ptak ............................................. 16 VII. Warunki wodne – B. Ptak ............................................................................................... 18 1. Wody powierzchniowe................................................................................................. 18 2. Wody podziemne.......................................................................................................... 19 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 22 1. Gleby – A. Pasieczna, A. Dusza ................................................................................... 22 2. Osady wodne – I. Bojakowska ..................................................................................... 24 3. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi-Morawiec .............................................. 27 IX. Składowanie odpadów – K. Bujakowska ......................................................................... 29 X. Warunki podło ża budowlanego – B. Ptak ....................................................................... 40 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – B. Ptak ........................................................................ 41 XII. Zabytki kultury – B. Ptak ................................................................................................ 49 XIII. Podsumowanie – B. Ptak ................................................................................................. 50 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 52 I. Wst ęp Arkusz Sieraków Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) został wy- konany w Oddziale Górno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie zgodnie z „Instrukcj ą...” (2005). Przy jej opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne arkusza Sieraków Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 2001 w Katowickim Przedsi ębiorstwie Geologicznym w Katowicach (Uchnast, 2001 a, b). Mapa geo środowiskowa zawiera dane zgrupowane w pi ęciu warstwach informacyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (obecnie tematyka geochemii środowiska i składowania odpadów), warun- ki podło ża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju wojewódz- twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak że w opracowaniach eko- fizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą po- moc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony śro- dowiska oraz planów gospodarki odpadami. Dla wykonania mapy wykorzystano materiały zebrane w: Wydziale Środowiska i Rol- nictwa Wielkopolskiego Urz ędu Wojewódzkiego w Poznaniu, Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Poznaniu, Wojewódzkim Urz ędzie Ochrony Zabytków w Poznaniu, Ośrodku Ochrony Dziedzictwa Archeologicznego w Warszawie, Centralnym Archiwum Geo- logicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Instytucie Uprawy Nawo że- nia i Gleboznawstwa w Puławach, Nadle śnictwie Sieraków, Nadle śnictwie Pniewy, Nadle- śnictwie Bolewice, Starostwie Powiatowym w Mi ędzychodzie, Urz ędzie Gminy w Kwilczu i Chrzypsku Wielkim oraz u u żytkowników złó ż. Dla uzupełnienia danych archiwalnych przeprowadzono tak że zwiad terenowy. Dane dotycz ące złó ż kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opraco- wanych dla komputerowej bazy o zło żach. 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Sieraków znajduje si ę mi ędzy 16º00´ a 16º15´ długo ści geograficznej wschodniej oraz 52º30´ a 52º40´ szerokości geograficznej północnej. Obszar ten poło żony jest w zachodniej cz ęś ci województwa wielkopolskiego i obej- muje fragmenty gmin: Lwówek nale żą cej do powiatu nowotomyskiego, Kwilcz, Sieraków, Chrzypsko Wielkie i Mi ędzychód nale żą cych do powiatu mi ędzychodzkiego oraz Pniewy i Wronki nale żą cych do powiatu szamotulskiego. Zgodnie z podziałem J. Kondrackiego (2001) teren arkusza Sieraków nale ży do prowin- cji Ni żu Środkowoeuropejskiego, podprowincji Pojezierzy Południowobałtyckich, makrore- gionu Pojezierza Wielkopolskiego i mezoregionu Pojezierza Pozna ńskiego. Niewielka pół- nocno-zachodnia jego cz ęść poło żona jest w makroregionie Pradolina Toru ńsko-Ebers- waldzka w mezoregionie Kotlina Gorzowska (Fig. 1). Pojezierze Pozna ńskie jest wysoczyzn ą otoczon ą z czterech stron dolinami. Jest to re- gion du ży, dosy ć zró żnicowany, w którym mo żna wyró żni ć trzy mikroregiony (Kondracki, 2001). Wi ększo ść obszaru zajmuje Pojezierze Mi ędzychodzko-Pniewskie, które stanowi stre- fę marginaln ą fazy pozna ńskiej zlodowacenia wisły. Powierzchnia terenu jest urozmaicona. Kulminacje pasma moren wznosz ą si ę do około 110 m n.p.m. Najwy ższe wzgórze na północ- ny wschód od Kwilcza osi ąga 125,8 m n.p.m. i jest najwy ższym punktem na całym omawia- nym obszarze. W obr ębie pojezierza znajduje si ę kilkadziesi ąt jezior, z których najwi ększe to: Chrzypskie, Lutomskie, Białokoskie i Śremskie. Jezioro Śremskie osi ąga gł ęboko ść 45 m, a jego dno znajduje si ę poniżej poziomu morza i tworzy kryptodepresj ę. Niewielk ą południo- wą cz ęść obszaru arkusza zajmuje Równina Nowotomyska b ędąca sandrem, który powstał w fazie pozna ńskiej zlodowacenia wisły. Równina ta obni ża si ę w kierunku południowo- zachodnim do wysoko ści 91,5 m n.p.m. w Miłostowie. Na jej powierzchni wyst ępuj ą wydmy i jest mało jezior. Niewielki fragment w pobli żu Zamorza nale ży do mikroregionu Równina Opalenicka. Północno-zachodnia cz ęść obszaru arkusza nale ży do Równiny Gorzowskiej, mikrore- gionów: Obornicka Dolina Warty oraz Mi ędzyrzecze Warty i Noteci. Dolina Warty ma szero- ko ść od 2 do 4 kilometrów. Tworz ą j ą tarasy pradolinne i rzeczne poziomu dolinnego. Jej dno poro śni ęte jest przez ł ąki, natomiast na wy ższych tarasach rosn ą bory sosnowe. W dolinie Warty znajduje si ę najni żej poło żony punkt na omawianym obszarze (32,7 m n.p.m.). Mię- dzyrzecze Warty i Noteci znajduje si ę na północ od Obornickiej Doliny Warty i obejmuje niewielki fragment w północnej cz ęś ci omawianego obszaru. S ą to wysokie tarasy lodowco- 5 wo-rzeczne pochylaj ące si ę ze wschodu na zachód, poro śni ęte borem sosnowym (Kondracki, 2001). Na północ i północny wschód od Sierakowa wyst ępuj ą wytopiskowe jeziora rynnowe, z których najwi ększe to Jezioro Kłosowskie. Rynny te powstały w pozna ńskiej fazie zlodo- wacenia wisły. Fig. 1. Poło żenie arkusza Sieraków na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2001) 1 – granica makroregionu Pojezierza Południowobałtyckie Mezoregion Pradoliny Toru ńsko-Eberswaldzkiej: 315.33 – Kotlina Gorzowska Mezoregion Pojezierza Lubuskiego: 315.44 – Bruzda Zbąszy ńska Mezoregion Pojezierza Wielkopolskiego: 315.51 – Pojezierze Pozna ńskie Obszar arkusza zgodnie z regionalizacj ą rolniczo-klimatyczn ą znajduje si ę w dzielnicy środkowej, gdzie wyst ępuj ą najni ższe roczne opady w skali kraju – średnio około 550 mm (Raport…, 1999). Średnia temperatura roczna wynosi około 7,6-8,0ºC, przy czym najcieplej- szym miesi ącem jest lipiec z temperatur ą średni ą 17,8ºC, najchłodniejszym natomiast stycze ń – 2,2ºC. Okres wegetacyjny trwa od 210 do 220 dni. Wyst ępuje tu 30-50 dni z mrozem, 100- 110 dni z przymrozkami, a pokrywa śnie żna utrzymuje si ę 38-60 dni. Przewa żaj ą wiatry z kierunku zachodniego i południowo-zachodniego, o średniej pr ędko ści 4 m/s. Północno- 6 zachodnia cz ęść omawianego obszaru, obejmuj ąca pradolin ę Warty, le ży w dzielnicy bydgo- skiej, w której jest mniej dni mro źnych ni ż w dzielnicy środkowej (30-35 dni) i 38-50 dni z pokryw ą śnie żną. W obr ębie arkusza znajduj ą si ę dwa miasta: