Nowoczesność i tradycja. 50 lat wrocławskiego Instytutu Filologii Słowiańskiej do akceptacji Komisaruk A5.indb 1 06.02.2020 15:06:53 Acta Universitatis Wratislaviensis 3961 do akceptacji Komisaruk A5.indb 2 06.02.2020 15:06:53 Nowoczesność i tradycja. 50 lat wrocławskiego Instytutu Filologii Słowiańskiej Tom jubileuszowy pod redakcją Ewy Komisaruk i Izabelli Malej Wrocław 2019 Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego do akceptacji Komisaruk A5.indb 3 06.02.2020 15:06:53 Recenzenci Jerzy Biniewicz (Uniwersytet Wrocławski), Adam Fałowski (Uniwersytet Jagielloński), Marcin Filipowicz (Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Hradec Králové), Agata Firlej (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza), Magdalena Koch (Uniwersytet im. Adama Mic- kiewicza), Tetiana Kosmeda (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza), Izabela Kowalska- -Paszt (Uniwersytet Szczeciński), Jolanta Mindak-Zawadzka (Uniwersytet Warszawski), Ihor Nabytowycz (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej), Elżbieta Szczepańska (Uni- wersytet Jagielloński), Włodzimierz Wysoczański (Uniwersytet Wrocławski), Anna Żurek (Uniwersytet Wrocławski) Na okładce: xxx © Copyright by Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego Sp. z o.o. Wrocław 2019 ISSN 0239-6661 ISBN 978-83-229-3693-1 Publikacja przygotowana w Wydawnictwie Uniwersytetu Wrocławskiego Sp. z o.o. 50-137 Wrocław, pl. Uniwersytecki 15 tel. 71 3752885, e-mail: [email protected] do akceptacji Komisaruk A5.indb 4 06.02.2020 15:06:53 Spis treści Ad vocem (Ewa Komisaruk, Izabella Malej). 7 ELIZA MAŁEK, Z Polski do Moskwy i z powrotem, czyli niezwykłe losy legendy o astrologu Mustaeddynie Krzysztofa Dzierżka . 11 MILICA JAKÓBIEC-SEMKOWOWA, Serbski poemat romantyczny wobec tradycji rodzimej i obcej . 27 ÁGNES DUKKON, Культ Шекспира в московских интеллектуальных кругах середины ХIХ века (Белинский, Тургенев и кружок Станкевича) . 47 DIANA OBOLEŃSKA, Имагинация, или разговор с Душой. Стихи о Прекрас- ной Даме Александра Блока . 63 MARIA CYMBORSKA-LEBODA, «Поэта возвратный путь в рай»: райский текст в русской поэзии первой половины ХХ века . 75 AURELIA KOTKIEWICZ, Maska w kulturze stalinowskiej. Siergiej Eisenstein (1898–1948) i Wsiewołod Meyerhold (1874–1940) . 89 PIOTR FAST, Chłód, zimno, mróz w liryce Josifa Brodskiego . 103 BEATA WALIGÓRSKA-OLEJNICZAK, Problem pamięci w filmie Żywy (Живой) Aleksandra Wieledynskiego . 125 LIBOR MARTINEK, Literatura a hudba v intermediální perspektivě . 137 JOLANTA LUBOCHA-KRUGLIK, Realia życia uniwersyteckiego w powieściach Davida Lodge’a i ich odzwierciedlenie w przekładach na język polski i rosyjski 153 ILONA GWÓŹDŹ-SZEWCZENKO, Czeska i słowacka powieść uniwersytecka z transformacją ustrojową w tle . 165 JANA HOFFMANNOVÁ, Popularizace historie jako specifický typ narativu (na příkladu časopisu „Historická červená knihovna”). 177 SYLWIA WÓJTOWICZ–MARSZAŁ, Obraz epoki w świetle wybranych ego-doku- mentów Andrzeja Szeptyckiego . 191 SYLWIA KAMIŃSKA-MACIĄG, MATEUSZ ŚWIETLICKI, Psychologiczne aspek- ty miłości w projekcie Lady Luziny i Serhija Żadana Палата № 7. 207 SYBILLA DAKOVIĆ, Syntetyczny chorwacki celownik kierunku i jego polskie ekwiwalenty przekładowe. 223 ANATOLIY ZAHNITKO, Категорійно-парадигмальні виміри флексійностi: корпусне моделювання. 239 PRZEMYSŁAW JÓŹWIKIEWICZ, Greckie i łacińskie elementy prepozycyjne w ukraińskiej terminologii mykologicznej . 257 do akceptacji Komisaruk A5.indb 5 06.02.2020 15:06:53 6 • Spis treści ALEKSANDER KIKLEWICZ, O zjawisku nadinterpretacji semantycznej (na przy- kładzie komunikacji w mediach). 271 DANUTA PYTEL-PANDEY, „Jak mówić, żeby ludzie nas słuchali” — o zasadach współczesnej komunikacji językowej . 289 Noty o Autorach. 301 do akceptacji Komisaruk A5.indb 6 06.02.2020 15:06:53 Ad vocem Oddajemy do Państwa rąk zbiór artykułów naukowych, ofiarowa- nych przez autorów wrocławskiemu Instytutowi Filologii Słowiańskiej z okazji jubileuszu pięćdziesięciolecia jego istnienia. Należy jednak wy- raźnie podkreślić, że początki tej jednostki dydaktyczno-badawczej sięga- ją wstecz za rok 1969. Okres narodzin slawistyki wrocławskiej przypada na lata czterdzieste XIX stulecia. Wykładali tu między innymi František Ladislav Čelakovský, Wincenty Kraiński, Wojciech Cybulski, Władysław Nehring, Rudolf Abicht i Paul Diels. Po drugiej wojnie światowej pierwsze wykłady z dziedziny slawisty- ki wygłosili w murach Uniwersytetu Wrocławskiego polonista Stanisław Kolbuszewski (literatura rosyjska) oraz — gościnnie — krakowianin Ta- deusz Stanisław Grabowski (literatury zachodniosłowiańskie). Funda- mentem, na którym mogła rozwijać się wrocławska slawistyka, stał się, funkcjonujący od jesieni 1945 roku, Instytut Filologii Polskiej i Słowiań- skiej. Jego animatorami byli wybitni lingwiści — polonista Stanisław Ro- spond i slawista Władysław Kuraszkiewicz. Instytut ten łączył Katedrę Języka Polskiego, Katedrę Językoznawstwa Słowiańskiego Ogólnego, a od połowy 1946 roku również Katedrę Językoznawstwa Wschodniosłowiań- skiego, kierowaną przez Leszka Ossowskiego. W 1946 roku powstała Katedra Historii Literatury Rosyjskiej i Innych Literatur Słowiańskich, którą objął w roku następnym Marian Jakóbiec. W latach 1930–1945 pracował on w Ossolineum z siedzibą we Lwowie, w 1945 roku wyjechał do Krakowa. Tam też został zatrudniony w charak- terze adiunkta w Instytucie Słowiańskim Uniwersytetu Jagiellońskiego, ale niebawem objął (na dwa lata) stanowisko attaché prasowego i kultu- ralnego w ambasadzie polskiej w Belgradzie. W 1947 roku przyjechał do Wrocławia, by odtąd poświęcić się działalności naukowo-dydaktycznej i organizacyjnej. W 1949 roku Katedra Językoznawstwa Wschodniosło- wiańskiego oraz Katedra Historii Literatury Rosyjskiej i Innych Literatur Słowiańskich zostały wydzielone z Instytutu Filologii Polskiej i Słowiań- do akceptacji Komisaruk A5.indb 7 06.02.2020 15:06:53 8 • Ad vocem skiej i stały się, po połączeniu w 1950 roku, już jako zakłady, częścią skła- dową nowej, samodzielnej jednostki naukowo-dydaktycznej — Katedry Filologii Rosyjskiej, poprzedniczki utworzonego w 1969 roku na jej ba- zie Instytutu Filologii Słowiańskiej. Obowiązki organizacyjne związane z tymi przełomowymi przekształceniami spadły na barki Mariana Ja- kóbca jako kierownika Katedry, a następnie dyrektora Instytutu (do 1971 roku). Także z jego inicjatywy ukazał się w 1969 roku pierwszy zeszyt wy- soko dziś cenionego w środowisku akademickim pisma „Slavica Wratisla- viensia”. Historia tego czasopisma doskonale odzwierciedla zmiany, jakie zachodziły we wrocławskim Instytucie Filologii Słowiańskiej oraz w pro- wadzonych tu badaniach. „Slavica Wratislaviensia” z organu lokalnego, prezentującego dorobek naukowy wrocławskiej rusycystki przekształciły się w periodyk otwarty dla wszystkich slawistów, zarówno z krajowych, jak i zagranicznych ośrodków akademickich. Obecnie ukazują się tu ar- tykuły we wszystkich właściwie językach słowiańskich, a także w języ- ku angielskim. Na łamach wydawanego we Wrocławiu pisma publikują uznani badacze oraz młodzi naukowcy z Austrii, Białorusi, Chorwacji, Czech, Estonii, Hiszpanii, Japonii, Litwy, Macedonii, Niemiec, Rosji, Ser- bii, Słowenii, Turcji, Ukrainy i Włoch. Od 2009 roku zapewniony został otwarty, bezpłatny dostęp do treści wszystkich opublikowanych w piśmie artykułów (polityka open access). Rozpoczęto też wydawanie numerów specjalnych, przygotowywanych wspólnie z zagranicznymi uczelniami partnerskimi. Pierwszy taki numer ukazał się w jubileuszowym dla IFS roku, we współpracy z Petersburskim Uniwersytetem Państwowym. Nad poziomem merytorycznym czasopisma czuwa grono recenzentów, po- woływanych przez Redakcję spośród polskich i zagranicznych ekspertów mających znaczny międzynarodowy dorobek naukowy. Istotną rolę w pi- śmie odgrywa Rada Redakcyjna, która występuje z głosem doradczym w sprawach strategii czasopisma oraz jego międzynarodowej rozpozna- walności. Rada ta jest w 95% umiędzynarodowiona. Umiędzynarodowienie to jeden z priorytetów w działalności wro- cławskiego Instytutu Filologii Słowiańskiej. Organizowane przez Instytut konferencje naukowe mają rangę wydarzeń międzynarodowych. W od- bywających się od lat kilkunastu sympozjach „Wielkie tematy kultury w literaturach słowiańskich” oraz „Wyraz i zdanie w językach słowiań- skich” uczestniczą badacze z najlepszych europejskich uczelni. Instytut do akceptacji Komisaruk A5.indb 8 06.02.2020 15:06:53 Ad vocem • 9 zaprasza na wykłady slawistów o doskonałej renomie z różnych ośrodków naukowych w Europie, co sprzyja wymianie doświadczeń naukowych i realizacji celów dydaktycznych. Nasi pracownicy i studenci odbywają badania i studia poza granicami Polski (w Europie, ale także w USA), wyjeżdżając na podstawie umów dwustronnych zawartych między Uni- wersytetem Wrocławskim a partnerskimi uczelniami zagranicznymi oraz innych programów. Wrocławscy slawiści aktywnie uczestniczą w wyda- rzeniach naukowych organizowanych przez zagraniczne uczelnie, wpisu- jące się w ramy strategicznej współpracy z regionem (Uniwersytet Karola w Pradze, Uniwersytet T. Masaryka w Brnie i inne). Doskonale rozwija się wymiana pracowników i studentów w ramach programu Erasmus. Z oferty edukacyjnej naszego Instytutu korzystali i korzystają studenci, którzy przybyli po naukę do Wrocławia z zagranicy, na przykład z Hisz- panii, Włoch, Rumunii. Obecna struktura wrocławskiego Instytutu Filologii Słowiańskiej od- zwierciedla jego potencjał naukowy i edukacyjny. Instytut tworzą: Zakład Bohemistyki, Zakład Dydaktyki, Zakład Języka Rosyjskiego, Zakład Lite- ratury i Kultury Rosyjskiej, Zakład Serbistyki i Kroatystyki, Zakład Ukra- inistyki, Pracownia Interdyscyplinarnych Badań