Hevpeyivîna Jînda Zekîoğlu bi arkeolog Cemal Özçelik re li ser Girê Mirazan (Göbekli Tepe). R. 18-19 LE MONDE diplomatiquediplomatiquekurdî Çirîya Paşîn 2020 - Hejmar 57 www.diplo-kurdi.com • [email protected] 20 Rûpel Érika Wicky Serguey Markedonov Vladimir Pawlotsky Lucile Leclair Gilbert Achcar Broşurên tibî, rêhberên sofîtîyê, pirtûkên berîkan Ev xakên çîyayî yên kêm kes lê dijîn, xwedî Rûsya û nemaze Moskovaya metropol ya ku ji Ev yek ne tenê gefeke li ser jîyana sewalan, lê Çawa encamên guherîna avhewayê xwe li her ên li ser rêzikên rabûn û rûniştinê, medya jinan: girîngîyeke stratejîk a jîyanî ne. Korîdora Laçînê, bo veberhênana bîyanî platformeke taybet e, bi herweha li ser ya mirovan e jî, çunkî hin ji van derê dide hîskirin, şewba cîhanî Covid-19 jî çi îro êdî hema hema nemane ew berhemên ku Qerebaxa Çîyayî bi Ermenistanê ve girêdide: mazûvanîya navend û şaxên şîrketên navneteweyî nexweşîyan dikarin ji sewalan derbasî mirovan zengîn an jî feqîr, çi şefê dewletê çi jî penaber, şîretan li keçan dikin û herweha li dayîkên wan mintiqeya Kelbaçarê, li bakur, çavkanîyên avê yên û bi çalakîyên çand û tûrîzmê hewl dide ji herka bibin -nemaze grîpa H5N1-, her çendî dîyarde her kesî dide ber xwe. Li gel vê yekê jî em zanin ku berpirsîyar in ji beşeke mezin a perwerdeya Qerebaxa Çîyayî av didin, di nava xwe de radigire. aborî û fînansî ya navneteweyî para xwe bigire... heta niha pir kêmtir in ji gumana ku jê dihat ku ev buhranên cîhanê ne bi heman awayî li her wan... kirin... kesî dixin... R. 8-9 R. 11-12 R.12, 13-14 R. 14-15 R. 16-17 Gelo Rûsyayê li miqabilî Modela perwerdeya stendina S-400an Afrîn zimanê zikmakî ya da Tirkîyeyê? Swêdê û kurdî Çetin Çeko Haydar Diljen* _________ _________ Dewleta tirk mayîndetîya xwe çiqas li ser bingeha Di encamên baş yên perwerdeyê de rola kurd û Kurdistana bêstatu ava bike, dê ewqas jî mamosteyên jêhatî roleka sereke ye. Ji bo ku bi pirsgirêkên wekî S-400an û hwd. re mijûl bibe. mamoste bikaribe vê rolê bi cih bîne, divê berî her Çunku nêzîkbûn û nirxandina civata navneteweyî ya tiştî di branşa xwe de xwedî kompentenseka bilind di derheqê kêşeya kurdî û Kurdistanê de û xem û be. Heçî mamosteyên kurdî ne, divê berî her tiştî xeyalên Tirkîyeyê yên di derheqê bêstatuya kurdan kurdî bizanibin û xwedî kompentensa pedagojîk ya de naşibin hevûdu. Ji ber vê yekê pêçandina S-400an bingehîn bin. Divê hertim di nav hewldana bilindkirina a bi lingê Tirkîyeyê ve bi Afrîn û kurdan dest pê kir û asta kurdîya xwe û kompentensa xwe ya pedagojîk berdewam dike. de bin. Gara Rasûl.- Bibîranîn 31, Boyaxa ûsya di 2015an de beşdarî van êrîşan gelê Kurdistana Başûr rûnî li ser tuwalê,160 x 140 cm i bo ku modela perwerdeya fizîkî û dibistana bingehîn ya Rşerê navxweyî yê Sûrîyeyê bû. û Rojava berxwedanên girîng nî- tên kontrolkirin jî wekî ‘’korîdora Jzimanê zikmakî ya Swêdê taybetî ji bo seqetên ruhî. Desthilatdarên rûsî ji wê rojê vir şan dan. Kurdên rojava tenê bi û rewşa perwerdeya kurdî bê terorê û dewleta garnîzon’’ terîf Hîndekarîya dilxwazî (nemecbûrî) ve di her fersendî de dibêjin; divê paqijkirina axa welatê xwe ji destê fêmkirin, ez dixwazim li ser kir. Daxuyand ku dê tucar destûr jî ji bo xwendina lîseyê, lîseya tey- hemû hêzên ku bêyî vexwendina DAÎŞê neman, di heman demê de sîstema perwerde û hîndekarîyê nede vê yekê. betî (ji bo şagirdên pêşneketî), Şamê li Sûrîyeyê ne, vê derê terk li herêma cografîk ya di bin kon- ya swêdî hin agahdarîyên giştî Tirkîye bi operasyona bi navê perwerdeya ji bo salmezinan û bikin. trola xwe de birêveberîyên xweser binivîsim. ên îdarî ava kirin. Mertalê Feratê di 24ê tîrmeha perwerdeya taybetî ji bo salme- Serokdewletê Rûsyayê Vladimir 2016an de da destpêkirin. Di en- Sîstema dibistanê ya Swêdê ya zinên ku ji alî derûnî (psîkolojîk) Putin, di peyivîna xwe ya 9ê siba- Tirkîye ji sedema kêşeya xwe ya cama vê erîşa leşkerî ya ku 7 meh fermî, ji dibistana mecbûrî, ku ji de nerehet in, pêk tê. ta 2019an de daxuyand ku ji bo vê kurdî li dijî Birêveberîya Xweser sinifa yekê heta nehan (1-9) neh û 5 rojan berdewam kir, bêyî ku li Perwerdeyî û hîndekarî ji pola babetê grubeke xebatê hatîye da- reaksîyoneke dijwar û tund nîşan sal e û ji dibistana bi dilxwazî hemberî xwe berxwedanekê bibî- yekê heta dawîya lîseyê bê pere mezrandin. Hebûna hêzên Rûsya da. Hêzên YPG (Yekîneyên Paras- (nemecbûrî) pêk tê. ne û bi hêsanî bajarên Cerablus, El ye. Ango, pirtûk, defter, qelem, û Îranê ya li Sûrîyeyê jî bi tesbîta li tina Gel) û PYD (Partîya Yekitîya Bab û Dabikê ji ‘’destê’’ DAÎŞê girt. ser vexwendina desthilatîya Şamê Demokratîk) ên di nava HSDê Hîndekarîya mecbûrî ji bo van xwarina nîvro (firavîn) û mesrefa Bi îfadeyeke din DAÎŞê kir bin pa- dibistanan derbas dibe: Dibistana pêdivîyên dibistanê yên din ye, binxêz kir. (Hêzên Sûrîyeya Demokratîk) de rastin û baskên xwe. cih digirin wekî ‘’rêxistinên te- bingehîn (polên 1-9), dibistana şaredarî didin. Di 2014an de DAÎŞ derket holê û R. 2-3 laponî (sameskolan), dibistana rorîst’’, erdên ku ji alîyê van hêzan R. 3-5 dest bi êriş û dagirkirinê kir. Li dijî bingehîn ya taybetî ji bo seqetên Bo şirovekirina vê yekê Humbolt destnîşan dike ku “freçeşnîya zi- Ezmûna hermenewtîk manan tenê ne freçeşnîya hêma- yan e, peyv û sentaksa wan di he- man demî de teşe didine têgehên ji ergatîvîteya kurdî me û wan diyar dikin, anegorî sîstemasîte û kartêkerîya xwe li Behrooz Shojai* ser zanîn, derk û têgehîştinê, her zimanek cîhanbînîyeka cîyawaz e.” _________ (Humbolt, 1963:64) Sereta taktîk peyrew dikin. Grûpa yekem Wênakirina cîhanê bi nîgarên wekî zimanên nomînatîv-akuzatîv Di kodkirina argument û layenên cîyawaz yên devkî rê dide wê û ya duyem wekî zimanên ergatîv- têbînîyê ku hindek diyardeyên ku risteyê de, her zimanek stratejî- absolutîv dihêne pênasekirin. Cî- yeka xweser bi kar dihîne. Di pi- di zimanekî de hatine derbirîn bo yawazîya stratejîyên teşedana dîs- zimanekê din renge ne werger- ranîya zimanan de hîerarşîyeka bi- kursê ji nêzîk ve bi dîyardeyekê re ker-araste heye, lê grûpeka biçûk a bar bin, yan çi nebe belkî hindek girêdayî ye ku Humbolt wê wekî nuansên zimanî ji zimanekê bo zimanan, li ser bingehê pragmatî- “Weltansichte” bi nav dike, ango Gara Rasûl.- Bibîranîn 31, Boyaxa rûnî li ser tuwalê,120 x 140 cm ka dîskursê, dêsmaneka din a sen- cîhanbînî li ser bingehê zimanî. R. 6-7 2 ÇIrîya PaşîN 2020 • Le Monde diplomatique kurdî bi endîşe ye; rojnamevan dixwazin şêwirmendîya dewletê, Konseya Destûra Le Monde diplomatique kurdî Bingehîn, Dîwana Dadgeha Ewropî bên «Ev sî sal in me tu tişt nekirîye» Ji alîyê bêdengkirin da ku êdî tu tiştekî din nikaribe Serge Halimi bibe asteng li pêşîya girtinên îdarî yên kêfî û zîndanîkirinên bi sedemên qeydîyeke ji ______ rêzê ya li nava dosyayên li cem polîs. Heman Rûpel Multimedia GmbH kes herweha dibêjin divê «axaftinên nefretê» ve tê weşandin ivaka fransî ku jixwe di nava tirs û mezin. Çeçenekî ne xwedî têkilîyeke nêz li ser tevnên civakî bên qedexekirin bêyî tengezarîyên tendirustî, hawîrdorî, aborî bi rêxistina terorîst re; çend hevparên sûc; ku hay ji xwe hebin ku ew jî, li ser kanalên C Birêveberê Giştî û civakî de ye, belayeke din jî di kirasê êrişên desteka ku hema hema li welêt qet tune: nûçeyan ên herdemî, heman jehrê belav Murat Satik terorîstî de bi ser de hat. Ji ber vê yekê jî niha di wextekî din de, kuştina Samuel Paty wê dikin û difiroşin. wê ji bo «şerekî» seferber dikin. Ji bo yekî bişibîya trajedîyeke ku ancax kesekî dîn Koordînatorê Weşanê din jî. Lê belê dijmin ê ku gelek caran nikare dikare bibe sedemê rûdana wê. Lê belê ev Dehşeta ku sûcekî wê karibûya zemîneke Nedîm Baran were tesbîtkirin, hilweşîna wî jî hertim bûyer dibe parçeyeke çîrokeke çalakîyên wêrek çêkira dawîya dawî ji bo afirandina pêwistî bi cebilxaneyeke ji ya berê bihêztir terora îslamîst yên peyvek an jî du peyvên desteka yekdengîya civakê ji bo mamosteyên Redaksîyon heye. Ne -an jî hê ne- bi top û tangan, lê bi wan tîne cem hev: Salman Rushdie, 11ê ku hikûmetên li pey hev ew daxistin asta Mahmûd Lewendî êrişên hê zêdetir li dijî azadîyên giştî. Ma kî îlonê, Balî, Madrîd, Mohamed Merah, rola guhêrbar a eyarkirina butçeyî û radestî Nedîm Baran êdî bi rastî jî diwêre wan biparêze, bi taybetî Charlie, Bataclan, Nice…Ewçend êrişên zextên dêûbavên xwendekaran kirin. Li şûna piştî êrişekê an jî di pêvajoya şewbeke cîhanî xwînrij an jî gefên kuştinê yên nivîskar, vê yekê, bêhna «şerê şaristanîyê» ji nû ve de? Di rewşên wisa de sînordarkirin tên cihû, karîkaturîst û xiristîyan kirin hedef. Û difûre. Ev yek wê tenê bibe bingeheke musaît Berpirsê Hunerî yên Wêneyan ragihandin bêyî ku tu guftûgoyek li ser were herweha misilman jî kuştin. ji bo dabeşkirina fraksîyonên gelê fransî ku Hasan Hüseyin Deveci kirin. Ji me re jî dibêjin, em tenê parantezekê bi rêkûpêk tên bibîranîn -ne tenê fanatîkên vedikin; em ê wê dîsa bigirin demek ji ya din Ji ber vê yekê em dikarin bêberpirsîyarîya misilman an jî rasta tundrew- li «civata» Dîzayner zûtir, hema çawa vîrus, an jî terorîst were kesên ku, bi dîyarbûna bûyera serjêkirinê wan, malbata wan, Xwedayê wan. (1) Ev Recep Maraşlı têkbirin, û em ê dîsa vegerin rojên bextîyar. ya Conflans-Sainte-Honorine, bi awayekî çerxa dojehî ye ku li dijî wê «ev sî sal in me Fabio Biasio Rojên bextîyar venagerin. Lê belê, li bin nîrê neheq, pir bi lez, hestên xwe bi qarewar anîn tu tişt nekirîye». ziman û gotin di mijarên çavdêrî û zextê de vê rejîmê, civakek dikare ji hev bikeve.