POSTSCRIPTUM POLONISTYCZNE, 2016 • 2 (18) ISSN 1898-1593 LI YINAN Peki Í ski Uniwersytet J Æ zyków Obcych Pekin Recepcja literatury polskiej w Chinach: teoria i dzieje Wst Æp Literatura polska jako cz ęœý œrodkowo-wschodnioeuropejskiej twórczo œci pi œmienniczej ma uniwersaln Ċ warto œý artystyczn Ċ, stanowi bez w Ċtpienia wa ůny sk âadnik literatury œwiatowej, posiadaj Ċc jednocze œnie specyficzne ce- chy narodowe. Dzisiaj, w dobie globalizacji, unikalny charakter literatury polskiej ma szczególne znaczenie dla ochrony ró ůnorodno œci kulturowej, gdy ů twórcy przywi Ċzuj Ċ wielk Ċ wag ę do dziedzictwa i propagowania tradycji, podkre œlania to ůsamo œci narodowej, rozwa ůaľ dotycz Ċcych rozwoju i per- spektyw. Kiedy w Chinach mówi si ę o Polsce, podkre œla si ę, ůe jest to ojczyzna Fryderyka Chopina i kraj, w którym rodacy Adama Mickiewicza prze ůywali tragedie historyczne i udowadniali swój patriotyzm, odwag ę i wol ę w d Ċů eniu do wolno œci i niepodleg âoœci. Literatura polska jest dla Chi ľczyków wa ůnym przypomnieniem o historii i kulturze. Polska twórczo œý literacka zacz ęâ a interesowa ý Chi ľczyków ju ů na pocz Ċt- ku XX wieku. W ci Ċgu ponad 100 lat na chi ľskim rynku wydawniczym uka- za âo si ę ok. 330 przek âadów polskich dzie â i setki prac krytycznoliterackich o literaturze polskiej. Jej recepcja, jako jedna z najistotniejszych dyscyplin li- teraturoznawczych, przyci Ċga w Chinach uwag ę badaczy ju ů od wielu lat. Niniejszy tekst to przedstawienie dziejów translacji literatury polskiej na język chi ľski i przyj ęcia polskich dzie â literackich przez Chi ľczyków. Na podstawie badania no œników wydawniczych, stanowi Ċcych platform ę pro- 172 POSTSCRIPTUM POLONISTYCZNE, 2016 • 2 (18) mocyjn Ċ, konstruuj ę panoramiczny ogl Ċd zainteresowania literatur Ċ polsk Ċ w kr ęgach profesjonalnych – w œród t âumaczy i krytyków. Dzieje przek adów literatury polskiej na j Æzyk chi Íski Chi ľski laureat Nagrody Nobla Mo Yan powiedzia â kiedy œ, ůe prawdziwa literatura jest w âasno œci Ċ ca âego œwiata. Popularno œý literatury polskiej w Chinach, zarówno dzie â nale ůĊ cych do klasyki, jak i utworów wspó âcze- snych, niezbicie dowodzi s âuszno œci tej tezy. Literatura polska nie jest jedn Ċ z pierwszych, jakie dotar ây do Chin, ale wspó âcze œni chi ľscy literaci w âoůyli du ůy wysi âek w jej rozpowszechnianie, dzi ęki czemu w ci Ċgu 100 lat dorobek przek âadowy dzie â polskiej literatury w Chinach znacznie si ę powi ększy â. Dzieje translacji literatury polskiej w Chinach mo ůna podzieli ý na trzy eta- py: a) próby awangardowej inteligencji (od pocz Ċtku XX wieku do II wojny œwiatowej), b) kontynuacja „wzoru Lu Xuna” (lata 1949–1977) oraz c) dzie- dzictwo i rozkwit (lata 1978–2014). Pod wzgl ędem liczby przek âadów, wybo- ru utworów, sk âadu t âumaczy itd. w ka ůdym okresie historycznym dzia âal- no œý t âumaczeniowa ma swoiste cechy. Rok 1906, w którym na j ęzyk chi ľski zosta âa przet âumaczona przez Wu Chou nowela Henryka Sienkiewicza Latarnik , jest powszechnie uznawany za pocz Ċtek zainteresowania Chi ľczyków polsk Ċ literatur Ċ pi ękn Ċ1. Prawdzi- wym wszak ůe pionierem promocji literatury polskiej w Chinach by â Lu Xun (w âaœciwie Zhou Shuren, 1881–1936), najwybitniejszy chi ľski pisarz XX wieku, nale ůĊ cy do awangardy wspó âczesnej literatury chi ľskiej. W jednym ze swoich najwa ůniejszych dzie â, O sile poezji demonicznej 2, po raz pierwszy przedstawi â chi ľskim czytelnikom polskich pisarzy romantyzmu: Adama Mickiewicza, Juliusza S âowackiego i Zygmunta Krasi ľskiego. Jest to najwcze- œniejsza i najpe âniejsza wzmianka o polskiej literaturze romantycznej w opra- cowaniach chi ľskich z zakresu historii literatury w pierwszej po âowie XX wieku. Lu Xun wspó âpracowa â ze swoimi bra ými w t âumaczeniu polskich utworów literackich i zach ęca â innych literatów do zajmowania si ę literatur Ċ polsk Ċ, dzi ęki czemu w pierwszym etapie przet âumaczono na j ęzyk chi ľski 1 Przek âad ten zosta â dokonany po œrednio z j ęzyka japo ľskiego na chi ľski j ęzyk klasyczny i umieszczony w czasopi œmie „Powie œci Ilustrowane”, nr 68 i 69. 2 Utwór ten zosta â wydany w roku 1907 w Tokio, zawiera wczesne pogl Ċdy Lu Xuna doty- cz Ċce sztuki, literatury i estetyki. LI YINAN : Recepcja literatury polskiej w Chinach: teoria i dzieje 173 ok. 40 utworów polskich pisarzy. W tym okresie wybór utworów zale ůaâ od zainteresowa ľ t âumaczy, cho ý jednocze œnie trzeba przyzna ý, ůe g âę boki wp âyw na t âumaczy i wydawnictwa wywiera âa ideologia. Wi ększo œý prze âo- ůonych utworów to opowiadania czy nowele, powie œci nie by ây t âumaczone. Wyj Ċtkiem jest Quo vadis – ten utwór wzbudzi â zainteresowanie z uwagi na fakt, ůe jego autor otrzyma â literack Ċ Nagrod ę Nobla. Warto te ů podkre œli ý, ůe w tym czasie w Chinach nie by âo ůadnego znawcy j ęzyka polskiego, w zwi Ċzku z tym wszystkie utwory by ây t âumaczone po œrednio z innych j ę- zyków. Style j ęzyka docelowego (chi ľskiego) bardzo ró ůni ây si ę mi ędzy sob Ċ: od klasycznego, przez mieszany – klasyczny ze wspó âczesnym, a ů po wspó â- czesny. Niestety, poziom t âumacze ľ by â ró ůny. Na pocz Ċtku drugiej po âowy XX wieku, nowo powstaj Ċca Chi ľska Repu- blika Ludowa nawi Ċza âa oficjalne stosunki dyplomatyczne z Polsk Ċ. Podpi- sane zosta ây umowy o wspó âpracy kulturalnej mi ędzy dwoma rz Ċdami, w zwi Ċzku z czym redakcje chi ľskich wydawnictw postanowi ây promowa ý li- teratur ę polsk Ċ w Chinach. W tym okresie nast Ċpi â rozkwit przek âadów lite- ratury polskiej na chi ľski. T âumaczono wtedy przede wszystkim powie œci i poezj ę, a w drugiej kolejno œci dramaty. Np. du ůĊ s âaw ę w czasie II wojny œwiatowej i pó ŭniej w latach 1950–1960 zdoby â Leon Kruczkowski. Wi ęk- szo œý jego dramatów by âo zwi Ċzanych z ideami rewolucyjnymi i antyfaszy- zmem, co wspó âgra âo z atmosfer Ċ triumfu, która panowa âa w Chinach po II wojnie œwiatowej. To stanowi âo g âówn Ċ przyczyn ę zainteresowania jego twórczo œci Ċ w œród chi ľskich t âumaczy. Ówczesny dorobek t âumaczeniowy polskiej poezji nadal mia â zabarwienie ideologiczne. Spo œród polskich poet- ów najbardziej popularny by â wtedy Adam Mickiewicz. Najwi ększe osi Ċ- gni ęcia w t âumaczeniu jego twórczo œci mia â bez w Ċtpienia wybitny chi ľski tâumacz Sun Yong, wielbiciel i ucze ľ Lu Xuna. Stara â si ę realizowa ý swoje wieloletnie pragnienia i spe âni ý pok âadane w nim nadzieje swego mistrza. W roku 1952 ukaza â si ę pierwszy przek âad Pana Tadeusza jego autorstwa. By- âa to pierwsza chi ľska wersja Pana Tadeusza , t âumaczona proz Ċ (!) po œrednio z wersji angielskiej. W tych latach t âumaczono tak ůe liczne polskie powie œci, m.in. Mart ę i Nad Niemnem E. Orzeszkowej, Lalk ę B. Prusa, Ch âopów i Œmier ý W. Reymonta. Najcz ęœ ciej t âumaczonym powie œciopisarzem by â Henryk Sienkiewicz. Bada- jĊc dorobek t âumaczeniowy tego okresu, âatwo mo ůna dostrzec, ůe ci Ċgle pokutowa â w nim „wzór Lu Xuna”, czyli nadal traktowano literatur ę polsk Ċ jako literatur ę narodów ma âych i s âabych, przywi Ċzuj Ċc wi ększ Ċ wag ę do ideologii ni ů do warto œci artystycznej dzie â. Komentuje to Yi Lijun: 174 POSTSCRIPTUM POLONISTYCZNE, 2016 • 2 (18) Decyzje o t âumaczeniu utworów obcych podejmuje zawsze wydawnic- two. Wybiera si ę teksty do przek âadu nie tylko dlatego, ůe s Ċ reprezenta- tywne dla kultury polskiej, lecz tak ůe dlatego, ůe ich przek âad mo ůe od- powiada ý wymogom ideologicznym i kryteriom artystycznym obecnym wówczas w literaturze polskiej (Yi Lijun 2010, 159). Lata 1965–1975 to luka w dzia âalno œci translatorskiej, gdy ů rewolucja kul- turalna zerwa âa naturalne i tradycyjne wi ęzi kultury chi ľskiej z kultur Ċ kra- jów europejskich. Dopiero w roku 1976 zosta â wydany przek âad trzeciej cz ę- œci Dziadów A. Mickiewicza dokonany przez Yi Lijun bezpo œrednio z j ęzyka polskiego na chi ľski – przek âad ten zosta â z entuzjazmem nazwany „pierw- sz Ċ jaskó âkĊ entuzjastycznie zwiastuj ĊcĊ wiosn ę odwil ůy politycznej”. W latach 1978–2014 nast Ċpi â gwa âtowny wzrost liczby przek âadów litera- tury polskiej na j ęzyk chi ľski. Ukaza âo si ę ok. 200 przek âadów. Osi Ċgni ęcia tâumaczeniowe tego okresu mo ůna podzieli ý na trzy grupy: 1) ponowne wy- dania, wydania nowe lub uzupe ânienia poprzednich przek âadów, np. Latarni- ka, Pana Tadeusza ; 2) przek âady innych utworów pisarzy, którzy byli ju ů prze- kâadani w poprzednich okresach, prze âoůono wtedy m.in. Nad Niemnem , Wiern Ċ rzek ę, Trylogi ę, Krzy ůaków ; 3) bezpo œrednie przek âady z j ęzyka polskie- go na j ęzyk chi ľski. Je œli chodzi o t ę trzeci Ċ grup ę, nale ůy zaznaczy ý, ůe w la- tach sze œý dziesi Ċtych XX w. pierwsi chi ľscy absolwenci polonistyki Uniwer- sytetu Warszawskiego (wys âani do Polski na studia) podj ęli si ę t âumaczenia literatury polskiej bezpo œrednio z polskiego na chi ľski. W œród nich nale ůy wymieni ý takie nazwiska, jak: Yi Lijun, Lin Hongliang i Zhang Zhenhui. Stanowili oni g âówn Ċ grup ę propagatorów kultury polskiej w Chinach. Opracowali oni tak ůe has âa z zakresu literatury polskiej do encyklopedii i s âowników chi ľskich po œwi ęconych literaturze œwiatowej, przyczynili si ę równie ů do zapoznania spo âecze ľstwa chi ľskiego z najwybitniejszymi dzie- âami literatury polskiej, stwarzaj Ċc chi ľskim czytelnikom mo ůliwo œý ich lek- tury w j ęzyku ojczystym.