Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk PAMIĘTNIK Literacki CZASOPISMO KWARTALNE POŚWIĘCONE HISTORII I KRYTYCE LITERATURY POLSKIEJ Rocznik CVI, zeszyt 1 1-4.indd 1 2015-03-12 12:35:55 Z A Ł O Ż O N Y W R O K U 1 9 0 2 P R Z E Z T O W A R Z Y S T W O L I T E R A C K I E I M I E N I A A D A M A M I C K I E W I C Z A Komitet redakcyjny: GRAŻYNA BORKOWSKA (redaktor naczelny), MICHAŁ GŁOWIŃSKI (zastępca redaktora naczelnego), TERESA KOSTKIEWICZOWA (zastępca redaktora naczelnego), ADAM DZIADEK, LUIGI MARI- NELLI, ANDRZEJ SKRENDO, AGATA STANKOWSKA, LUDWIKA ŚLĘKOWA, krzysztof TRYBUŚ Sekretarz redakcji: ZOfIA SMOLSKA Projekt okładki: JOANNA MUCHO Na okładce: Opłakiwanie z Chomranic (ok. 1440) – dzieło anonimowego artysty Opracowanie redakcyjne i korekta: MICHAŁ KUNIK, agnieszka magrel, joanna nowak, ZOfia Smol- ska, DOROTA UCHEREK Tłumaczenie streszczeń: TOMASZ P. GÓRSKI Opracowanie typograficzne i łamanie: Wydanie publikacji dofinansowane przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego Zrealizowano w ramach Programu Operacyjnego „Promocja Literatury i Czytelnictwa” ogłoszonego przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego © Copyright by Instytut Badań Literackich PAN and Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza, Wrocław–Warszawa 2015 Objętość: ark. wyd. 20,25; ark. druk. 16,5 Nakład: 600 egz. 1-4.indd 2 2015-03-12 12:35:55 TREŚĆ ZESZYTU Str. 1. ROZPRAWY I ARTYKUŁY J a c e k S o k o l s k i, Cosmopoiesis Jana Kochanowskiego . 5 G r z e g o r z T r o ś c i ń s k i, Pieśń o Krzyżu i jej nieznany późnośredniowieczny przekaz. Z za- gadnień polskojęzycznego zasobu literackich pozdrowień Krzyża . 23 J a n A. C h o r o s z y, „Psalterium tempore belli” Jacoba Merlera oraz „Pacierz” Wojciecha Stanisława Chrościńskiego w nurcie tradycji religijnej i literackiej . 45 J a r o s ł a w N o w a s z c z u k, Pozagrobowa przepowiednia i jej wypełnienie. Wczesnorene- sansowe exemplum Ludwika Alidozjusza .................................... 69 K a t a r z y n a K a c z o r - S c h e i t l e r, „Vita contemplativa” według franciszka Sitańskiego – wizualizacja życia klasztornego w okolicznościowym kazaniu „Pszczółka w bursztynie” .. 83 M i c h a ł B a j e r, Problem spójności tekstu w staropolskim przekładzie tragedii. Stanisław Morsztyn i „Andromacha” z Racine’a . 99 Zagadnienia języka artystycznego K r z y s z t o f O b r e m s k i, „Bogurodzica”: struktura czasoprzestrzeni i obraz poetycki . 129 K r y s t y n a P ł a c h c i ń s k a, Oracje sejmowe z czasów Jana Kazimierza na rozdrożu styli- stycznym (na przykładzie wotum Krzysztofa Grzymułtowskiego z 1665 roku) . 147 2. MATERIAŁY I NOTATKI M a r g a r i t a A. K o r z o, O tekstach religijnych w XVI-wiecznych elementarzach polskich . 169 M a r i a K o z ł o w s k a, Interpretacja trudnych fragmentów z „Rytmów abo wierszy polskich” Mikołaja Sępa Szarzyńskiego w ważniejszych edycjach cyklu . 183 A n n a K o c h a n, „Wieśniak” odnaleziony. Uwagi o edycjach utworu Andrzeja Zbylitow- skiego . 191 R a d o s ł a w G r z e ś k o w i a k, „Zwyczajem kawalerów ziemskich postępuje z nią Oblubie- niec”. Pierwotna dedykacja „Pobożnych pragnień” Aleksandra Teodora Lackiego jako autorski projekt lektury emblematów Hermana Hugona ......................... 199 J o a n n a W o r o n - T r o j a n o w s k a, Czy Wacław Potocki jest faktycznie autorem przekładu „Lidii”? .............................................................. 229 J a n u s z T a z b i r, Zapomniany dramat o arianach . 237 3. RECENZJE I PRZEGLĄDY D a r i u s z D y b e k, Szlacheckim, ludowym i (nie-)naukowym piórem... Rec.: P i o t r P i r e c- k i, Szlacheckim i ludowym piórem. Szkice o literaturze polskiej doby renesansu i baroku. Łódź 2013 . 243 J a c e k K o w z a n, Juniewicz redivivus. Rec.: S ł a w o m i r B a c z e w s k i, Między satyrą a katechezą. Twórczość Karola Mikołaja Juniewicza. Lublin 2007. – K a r o l M i k o ł a j J u n i e w i c z, Refleksyje duchowne. Wydał Maciej Pieczyński. Warszawa 2009. „Biblio- teka Pisarzy Staropolskich”. T. 37 . 255 1-4.indd 3 2015-03-12 12:35:55 4 CONTENTS Of THE fASCICLE Page I. TREATISES AND ARTICLES J a c e k S o k o l s k i, Jan Kochanowski’s Cosmopoiesis ............................. 5 G r z e g o r z T r o ś c i ń s k i, The Hymn of the Cross and Its Unknown Late Medieval Source. On the Problems of Polish Reservoir of Literary Regards of the Cross ............... 23 J a n A. C h o r o s z y, Jacob Merler’s “Psalterium Tempore Belli” and Wojciech Stanisław Chrościński’s “Prayer” in the Trend of Religious and Literary Tradition . 45 J a r o s ł a w N o w a s z c z u k, Afterlife Prophecy and Its fulfilment. The Early-Renaissance Exemplum of Louis Alidosius ............................................. 69 K a t a r z y n a K a c z o r - S c h e i t l e r, “Vita Contemplativa” according to franciszek Sitański – Visualization of Monastic Life in Occasional Sermon “Pszczółka w bursztynie” (“Bee in the Amber”) . 83 M i c h a ł B a j e r, The Problem of Text Coherence in the Old Polish Translation of Stanisław Morsztyn’s “Andromacha” . 99 Problems of Artistic Language K r z y s z t o f O b r e m s k i, “Mother of God”: Spatiotemporal Structure and Poetic Picture ... 129 K r y s t y n a P ł a c h c i ń s k a, Seym Orations from the Times of John Casimir Vasa at the Stylistic Crossroads (the Case of Krzysztof Grzymułtowski’s 1665 Vote) . 147 2. MATERIALS AND NOTES M a r g a r i t a A. K o r z o, On Religious Texts in 16th c. Polish Primers .................. 169 M a r i a K o z ł o w s k a, Interpretation of Difficult fragments of Mikołaj Sęp Szarzyński’s “Rytmy abo wiersze polskie” (“Polish Rhythms, or Verses”) in the Cycle’s Main Edition . 183 A n n a K o c h a n, “Wieśniak” (“Villager”) Regained. Remarks on the Editions of Andrzej Zbyli- towski’s Piece ......................................................... 191 R a d o s ł a w G r z e ś k o w i a k, “Zwyczajem kawalerów ziemskich postępuje z nią Oblubieniec” (“In earthly suitors’ customary manner Betrothed proceeds with her”). Initial Dedication of Aleksander Teodor Lacki’s „Pobożne pragnienia” (“Devout Desires”) as Author’s Project of Reading Herman Hugo’s Emblems . 199 J o a n n a W o r o n - T r o j a n o w s k a, Is Wacław Potocki Indeed the Translator of “Lidia” (“Lydie”)? . 229 J a n u s z T a z b i r, A forgotten Drama about Arians . 237 3. REVIEWS AND SURVEYS 1-4.indd 4 2015-03-12 12:35:55 1. R O Z P R A W Y I A R T Y K U Ł Y Pamiętnik Literacki CVI, 2015, z. 1, PL ISSN 0031-0514 JACEK SOKOLSKI Uniwersytet Wrocławski COSMOPOIESIS JANA KOCHANOWSKIEGO Przed pół wiekiem Northrop Frye pisał: „Świat literatury jest światem, gdzie nie ma żadnej rzeczywistości oprócz tej, którą stanowi ludzka wyobraźnia”1. Nieco zaś dalej dodawał: Literatura przemawia językiem wyobraźni, a studium literatury zakłada ćwiczenie i doskonalenie wyobraźni. Wyobraźnią jednak posługujemy się nieustannie: pojawia się on w każdej naszej rozmowie i w praktycznym życiu; produkuje nawet sny, kiedy śpimy. W rezultacie mamy jedynie wybór między źle wyćwiczoną wyobraźnią a tą wyćwiczoną dobrze, niezależnie od tego, czy kiedykolwiek przeczytaliśmy jakiś wiersz, czy też nie2. Obcowanie z dawną poezją wymaga od nas, byśmy naszą imaginację poddali bardzo szczególnemu rodzajowi treningu. Wszelka twórczość zmierza bowiem przede wszystkim do systematycznego ujmowania ludzkich doświadczeń i przemyśleń w symboliczne formy – według zasad, które nie są ani odwieczne, ani niezmienne. Część z nich ma, oczywiście, charakter jednostkowy, indywidualny, ściśle związa- ny z osobowością konkretnego twórcy, co w skrajnych przypadkach naraża go na całkowite niezrozumienie zarówno przez współczesnych, jak i przez potomnych, inne odwołują się do pewnego szerszego, historycznie ukształtowanego kodu, któ- rego przestrzeganie ułatwiało pierwotnie pisarzom i artystom proces komunikowa- nia się z otoczeniem (lub przynajmniej z jego częścią), dzisiaj jednak sprawia nie- kiedy, że wspomniani tutaj potomni zaczynają mieć różne interpretacyjne problemy. Ba, zdarza się często, że problemów tych w ogóle nie dostrzegają, przywykli bowiem do posługiwania się w swoich dociekaniach kwestionariuszami, które od dawna nie zawierają już właściwych pytań, ich zaś wyobraźnia jest w pewnym sensie „niekompatybilna” z egzotycznym światem przedstawień utrwalonych w dziełach dawnych pisarzy. Niniejszy artykuł traktuje, oczywiście, przede wszystkim o twór- czości największego poety dawnej Polski, przy okazji jednak celem miało być tu także ukazanie rozmaitych pożytków poznawczych płynących właśnie z systema- tycznego ćwiczenia wyobraźni. W roku 1561 (lub najpóźniej w pierwszej połowie roku następnego)3 krakowską 1 N. Frye, The Educated Imagination. Bloomington, Ind., 1964, s. 96. 2 Ibidem, s.