3 Articulo 13 17/4/01 19:30 Página 231 231 PROPOSTA DIDÁCTICA: EXCURSIÓN GUIADA ÓS ANCARES JosŽ Carlos Otero L—pez Enrique Carrera Soto Colexio Lar Pontevedra 1. FUNDAMENTACIÓN terra, creando as’ un forte lazo entre o individuo e a paisaxe. A educaci—n libresca destru’u este lazo na inmensa A educaci—n ambiental Ž un dos maior’a da poboaci—n escolar do noso piares fundamentais da Reforma pa’s. A educaci—n ambiental retoma para Educativa e a conservaci—n da natureza si o papel de creadora de cidad‡ns co–e- conforma unha das ‡reas transversais cedores das posibilidades e l’mites do fundamentais no contexto da educaci—n seu medio ambiente, de mentalidade primaria e secundaria. O aproveitamen- conservacionista, logo de varias xera- to pedag—xico da natureza como elemen- ci—ns de mentalidade explotadora. to de imprescindible valoraci—n considŽ- rase nun dobre aspecto: por un lado, o Ante esta premisa, propo–emos encontro coa natureza perm’tenos descu- nas seguintes li–as unha experiencia bri-la importancia que ten de seu e o pr‡ctica e sinxela que se pode aplicar en perigo permanente da sœa destrucci—n, e calquera centro educativo da nosa comu- por outro lado o feito de que a natureza nidade Ñindependentemente do nivelÑ nos axuda a enfrontarnos coa nosa pro- e queremos facer notar ademais que esta pia realidade como persoas. Estes ele- experiencia non ten por quŽ reducirse mentos contribœen a favorecer compor- exclusivamente — alumnado, sen—n que tamentos actitudinais positivos no tamŽn Ž posible a presencia de pais e individuo que participa en actividades nais, co que entramos no ‡mbito da edu- desenvolvidas no medio natural. caci—n familiar. A educaci—n ambiental poder’a se-lo equivalente —s rituais de iniciaci—n e as tŽcnicas educativas practicados polas sociedades tribais, nos que se 2. PROPOSTA DIDÁCTICA transmit’a — ne—fito a sensaci—n de corresponsabilidade cos dons da nature- A experiencia que nos ocupa, e que za, dos cales todo o grupo extra’a o seu se realizou no Colexio Lar (Concello de alimento e acubillo, e imprim’ase nel Mos) na primavera de 1998, consiste unha forte sensaci—n de dependencia da nunha sa’da de fin de semana ‡ Serra dos Revista Galega do Ensino - Nœm. 21 - Novembro 1998 3 Articulo 13 17/4/01 19:30 Página 232 232 José Carlos Otero López / Enrique Carrera Soto Ancares, situada no extremo oriental da informaci—n b‡sica que estaba — dispor provincia de Lugo. ÀPor que precisamen- de calquera tanto no autobœs como te —s Ancares? Hai varias raz—ns: durante a nosa estad’a no albergue. Ñ Por dispo–er dun albergue con A serra dos Ancares estŽndese capacidade suficiente para acolle-los desde o monte Miravalles, no l’mite con participantes, cuns prezos m—dicos e Asturias, ata o porto de Pedrafita, na accesibles a calquera econom’a familiar. estrada N-VI, como unha prolongaci—n Ñ Porque existen itinerarios moi do Cordal Cant‡brico. Aqu’ conflœen as variados e de grande interese natural. comunidades de Galicia, Le—n e Asturias. Esta faixa monta–osa separa e Ñ Por posu’r un patrimonio cultu- une — mesmo tempo a zona oriental de ral elevado. Lugo e a occidental de Le—n. Ocupa, en Ñ Pola gran riqueza que ofrece a terras de Lugo, a maior parte do concello zona deste o punto de vista da fauna e a de Cervantes e un parte do de Navia de flora. Suarna, mailo concello de Cand’n, en terras leonesas. Ñ Porque, verdadeiramente, tr‡ta- se dun parque natural que, inxustamen- Chegados a este punto Ž obrigado te, a’nda non conta coa mencionada figu- precisar que, en contra do que aparece en ra de protecci—n. moitos libros, folletos, reportaxes e mesmo carteis, os Ancares non Ž Parque Ñ Porque a grandeza da paisaxe, Natural — non estar reco–ecido como tal cos seus altos cumes e espesos bosques, no rexistro de parques naturais da comu- estimula a sensibilizaci—n do participan- nidade. Hoxe en d’a est‡ declarado como te no medio. Reserva Nacional de Caza e Lugar Ñ Polo seu inestimable aproveita- Pintoresco, figuras proteccionistas que, mento did‡ctico. dentro de t—dalas categor’as existentes, son claramente insuficientes. Os Ancares Partimos, pois un s‡bado ben de ten sobrados mŽritos faun’sticos, bot‡ni- ma–‡ (7.00) desde Vigo en direcci—n a cos, paisax’sticos, etnol—xicos e arquitec- Lugo, para chegar sobre as 12.00 ‡ locali- t—nicos para que se lle presten t—dolos dade de Becerre‡ (N-VI), porta natural coidados proteccionistas posibles legal- dos Ancares. Xa na entrada da serra pro- mente. ced’a situ‡rmonos, cousa que realizamos a travŽs dunha pequena folla de informa- Desde Becerre‡ tom‡mo-la estrada ci—n xeral que se distribu’u entre os par- LU-722 en direcci—n a Navia e desvi‡mo- ticipantes e que inclu’a un sinxelo mapa nos na encrucillada cara a San Rom‡n, do lugar. Incidindo no aspecto da infor- capitalidade do concello de Cervantes. maci—n do participante, recompilouse Pasamos polo medio da vila e collŽmo-la documentaci—n con artigos publicados estrada que hai na sa’da en direcci—n a na prensa sobre a zona que, xunto con Quind—s. îs 12 quil—metros aproximada- diversos libros sobre a serra (ver biblio- mente, tras deixar atr‡s Villaluz, atopa- graf’a), conformaban unha carpeta de mos nun cruzamento de estradas un sinal 3 Articulo 13 17/4/01 19:30 Página 233 Proposta didáctica: excursión guiada ós Ancares 233 que indica ÔIgrexa do CastroÕ. Aqu’ facŽ- Despois de gozarmos dun fermoso mo-la nosa primeira parada para visita- paseo, volvemos pola estrada por onde -los vestixios m‡is antigos do concello: o vi–emos e en Cervantes collŽmo-la direc- castro de Santa Mar’a (50-200 d. C.), de ci—n cara ‡ Campa da Bra–a, punto de orixe romana. Desde a estrada div’sase a partida das principais excursi—ns pola pista que baixa cara — castro metido no serra. Durante o cami–o tivŽmo-la oca- fondo do val pero sobre un pequeno si—n de transitar por unha das estradas outeiro, como Ž t’pico nestas construc- m‡is altas de Galicia e apreciar xa os pro- ci—ns. Foi este un castro orientado ‡ fundos vales e os altos cumes da serra. explotaci—n mineira, concretamente de Pasamos polos montes repoboados da ouro. Os seus habitantes dedic‡ronse a Serra da Costella e Sete Carballos, desde extraer dos outeiros material en bruto que logo era lavado en r’os e regatos pr—- onde se nos ofrece unha magn’fica ximos. As feridas desta actividade a’nda estampa: as principais cristas da serra. poden apreciarse hoxe en forma de rebai- De dereita a esquerda vemos Penarrubia xes circulares nos outeiros pr—ximos — (1821 m), Tres Bispos (1792 m), Lanza castro. O recinto at—pase ben conservado (1876 m), Mustallar (1924 m) e Cu’–a — non ser unha zona de labouras agr’co- (1987). î chegarmos a Campa da Bra–a las. Este lugar foi utilizado posteriormen- tom‡mo-lo desv’o para o albergue do te, como adoita ser habitual, para cons- Clube Ancares (1,5) onde chegamos tru’r unha capela cristi‡ e un cemiterio. xusto para xantar. Serra das Ancares dende o albergue do Club dos Ancares. 3 Articulo 13 17/4/01 19:30 Página 234 234 José Carlos Otero López / Enrique Carrera Soto Tras repo–Žrmonos da longa viaxe, nosos antigos celtas. Desta ‡rbore dise reconfort‡rmonos cunha ducha e dispo- que comeron os derradeiros celtas cando –Žrmo-lo aloxamento para a noite, inici‡- se suicidaron na batalla contra os roma- mo-la visita — poboado que ofrece o maior nos no monte Medulio. En fronte atopa- valor etnol—xico da zona: Piornedo. mos unha fonte que ten no pinche dœas figuras reclinadas, espidas e decapita- A estrada que nos leva a Piornedo das. Son Ad‡n e Eva. ÀAcaso isto non Ž parte de Campa da Bra–a e ofrŽcenos un para’so? unha paisaxe inh—spita, sombr’a e impresionante. Comez‡mo-lo cami–o Puidemos visitar tamŽn unha cunha forte baixada en cornixa e —s 2 palloza. Tr‡tase dunha das m‡is primiti- quil—metros atop‡mo-lo cami–o que leva vas casas do continente europeo en acti- ‡ Campa de Barreiro, onde se celebra o vo hoxe en d’a ou ata hai moi pouco. A terceiro domingo de xullo a festa montei- sœa orixe, coa sœa t’pica forma circular ra dos Ancares. Aqu’, no alto, at—pase a ou el’ptica, est‡ probablemente ligada ‡ Fonte dos Namorados onde, segundo di vivenda castrexa dos celtas, e Ž, polo a lenda, hai que beber tres veces se se tanto, prerromana. De t—dolos xeitos, pretende namorar. esta forma t’pica da nosa arquitectura popular ten trazos de seu que a distan- Seguimos baixando por entre mes- cian claramente das vivendas da cultura tos bosques de carballos, casti–eiros, castrexa. T—dalas pallozas mante–en a bidueiros e abeleiras, e pasamos por caracter’stica comœn de estaren orienta- Cabani–os, restos dunha antiga explota- das coa parte m‡is arredondada contra ci—n forestal dentro xa do val do Ortigal. os ventos dominantes, e situada nas Na aba de enfronte Ñpor onde pasare- ladeiras que dan — mediod’a para apro- mos dentro dun poucoÑ apreciamos veitar m‡is a calor do astro rei. A planta dœas abelarizas recentemente restaura- da palloza adopta distintas formas que das.