Parafie i kościoły diecezji gliwickiej Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2021-09-29 UNIWERSYTET OPOLSKI * WYDZIAŁ TEOLOGICZNY Seria: Z Dziejów Kultury Chrześcijańskiej na Śląsku 94 Parishes and churches Parafie i kościoły of the Diocese of Gliwice diecezji gliwickiej Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2021-09-29 ks. Piotr Górecki Parafie i kościoły diecezji gliwickiej GLIWICE – OPOLE 2017 Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2021-09-29 © Copyright by Wydział Teologiczny Uniwersytetu Opolskiego Opole 2017 Seria wydawnicza: Diecezja Gliwicka – Dziedzictwo i Misja 1 Recenzenci: ks. dr hab. Tomasz Moskal, prof. KUL – Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II ks. dr hab. Henryk Olszar – Uniwersytet Śląski ISBN 978-83-65860-01-9 Korekta: Józef Chudalla Projekt okładki: Wojciech Lippa Skład komputerowy i redakcja techniczna: Jerzy Bosowski Adres: Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego UO ul. kard. B. Kominka 1a, PL 45-032 Opole tel. (+48) 77 44 11 502; e-mail: [email protected] Druk: Wydawnictwo i Drukarnia Świętego Krzyża ul. Katedralna 8a, PL 45-007 Opole tel. (+48) 77 453 94 93; www.wydawnictwo.opole.pl Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2021-09-29 Wykaz skrótów AAS „Acta Apostolicae Sedis”, Roma 1909– ABMK „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, Lublin 1959– AKD Gliwice Archiwum Kurii Diecezjalnej w Gliwicach GN „Gość Niedzielny”, Katowice 1924– KMZ „Kroniki Miasta Zabrza”, t. I–XVII, Zabrze 1967–1993; wzno- wienie serii od 2009 r. „Oberschlesien” „Oberschlesien. Zeitschrift zur Pflege der Kenntnis und Vertre- tung der Interessen Oberschlesiens”, Breslau 1901–1945 OH „Oberschlesische Heimat”, Oppeln 1905–1945 O.S. (OS, O/S) Oberschlesien (Górny Śląsk), przedwojenny skrót dodawany do nazw miejscowości Górnego Śląska, stosowany w różnych, do- zwolonych gramatycznie formach RMwG „Rocznik Muzeum w Gliwicach”, Gliwice 1985– RTSO „Rocznik Teologiczny Śląska Opolskiego” (później „Studia Teo- logiczno-Historyczne Śląska Opolskiego”), Opole 1968– SL „Szkice Lublinieckie”, Lubliniec 1995– SSHT „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne”, Katowice 1968– WDG „Wiadomości Diecezji Gliwickiej” 1992– WUDO „Wiadomości Urzędowe Diecezji Opolskiej”, Opole 1945– ZG „Zeszyty Gliwickie”, Gliwice 1963– ZL „Ziemia Lubliniecka”, Lubliniec 1996– ZT „Zeszyty Tarnogórskie”, Tarnowskie Góry – Miasteczko Śląskie 1985– Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2021-09-29 Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2021-09-29 Słowo biskupa gliwickiego Jana Kopca W jubileuszowej atmosferze 25-lecia istnienia diecezji gliwickiej otrzymaliśmy dwa ważne wydawnictwa: schematyzm – Rocznik Diecezji Gliwickiej 2017, ukazu- jący aktualny stan instytucjonalny i personalny diecezji, oraz prezentowaną pu- blikację – Parafie i kościoły diecezji gliwickiej. Obie te książki łączy ważny przekaz: ukazać strukturę wspólnoty kościelnej, realizującej swoje doczesne i transcendentne zadania, kierując się zasadami Ewangelii według wskazań apostolskich reguł. Z apo- stolskich fundamentów wyrasta diecezja, odwołująca się do woli i ustanowienia samego Zbawiciela, a jej aktywność w ciągu minionych wieków wyznaczała wzgląd pozytywnego odpowiadania na potrzeby wierzącego człowieka. Wiadomo więc, że w ramach diecezji dość wcześnie rozwijała się już dynamicznie sieć mniejszych jednostek duszpasterskich, które okrzepły jako sieć parafialna, co znamy także dzisiaj. Z biegiem czasu wypracowano dla nich szczegółowe prawne i kanoniczne ramy, precyzyjnie starano się określić jej podstawy materialne oraz reguły współist- nienia parafii ze strukturą cywilną wioski, osiedla czy miasta. Wspólnota kościelna i religijna nie może być bowiem wyizolowana z normalnego, społecznego osadze- nia w ramach ludzkiej aktywności, w której każdy człowiek przychodzi na świat, rozwija się i realizuje wszystkie swoje potrzeby, starając się przy tym nie zaniedbać odniesienia do Najwyższego Pana i Stwórcy. Z tego powodu także historyków róż- nych specjalności interesowała zawsze, a może jeszcze bardziej dzisiaj, perspektywa dziejowa w odniesieniu do tej podstawowej komórki Kościoła. To poprzez parafie potrafimy uchwycić rzeczywistą kondycję Kościoła, a także przyglądnąć się jej możliwościom wypełniania pokładanych w niej nadziei. To nastawienie kieruje na ustawiczne wzrastanie w nadprzyrodzonej sferze, skazując na przynaglenie ku dojrzewaniu każdego człowieka ochrzczonego do pełni doskonałości, czyli świę- tości. Zdajemy sobie sprawę z tego teologicznego zakotwiczenia, jednak w życiu codziennym przybiera ono kształt bardzo ściśle określonej wspólnoty. To ona musi uwzględniać terytorialny zakres przynależności do określonej świątyni, która staje Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2021-09-29 8 Słowo biskupa gliwickiego Jana Kopca się w każdym przypadku punktem odniesienia w szukaniu istoty własnej tożsamo- ści, uosobionej w duszpasterzu i jego pomocnikach. Rozwijające się w ciągu wieków formy angażowania się w służbie człowiekowi, m.in. poprzez parafialne szkoły, przytułki dla osób słabych i potrzebujących, podejmowane są i dzisiaj coraz bardziej w otwartej płaszczyźnie dialogu, z wydawaniem prasy, publikacji, animowaniem spotkań nie tylko wokół sakramentalnej rzeczywistości, którymi może być dzia- łalność kulturalna w obrębie muzyki, teatru, nie zapominając przy tym o Caritas. Nie trzeba nadzwyczajnego wysiłku, by dostrzec, że w celu włączenia się w takie świadczenia o chęci wypełniania Chrystusowego zaproszenia nieodzowne okazy- wało się w każdej epoce zabezpieczenie materialne i finansowe, by nurty życia nie kończyły się tylko na słownych deklaracjach. W takim nastawieniu, ujawnianym przez stulecia, łatwo odkrywamy rozbudowane formy zaangażowania wiernych, od pomocników kapłana w zakrystii i przy ołtarzu, poprzez członków bractw religij- nych, chórów kościelnych, aż do bardzo już dzisiaj rozbudowanych wspólnot, po- szukujących najbardziej optymalnych form wypowiadania się w przeżywaniu swej wiary i cieszących się poczuciem wyjątkowej, najczęściej ponadparafialnej łączności w tej aktywności. To atomizowanie się wspólnot ludzi wierzących w Chrystusa było zauważalne zawsze i refleksja nad tym fenomenem może dla każdej epoki odkryć bogactwo duchowe, tkwiące w poszczególnych członkach, budujących rozpozna- walną rzeszę Ludu Bożego. Skoro więc bogactwem Kościoła Chrystusowego są żywotne parafie, przynagla- jącym postulatem stawało się już od wieków pochylenie się nad rekonstrukcją ich przeszłości, starając się wydobyć z niej bogate doświadczenia. W tym dziele uży- teczna jest nade wszystko dokumentacja źródłowa, wypracowana przez członków parafii różnych szczebli, na pewno z wiodącą osobą duszpasterza, ustanawianego i proklamowanego legalnie przez rządcę diecezji. Ta spuścizna archiwalna stanowi najcenniejsze i kompetentne oparcie dla przyglądania się, jak rzeczywiście konkret- na parafia wypełniała w przeszłości swoje zadania. Intrygowało to badaczy od zara- nia Kościoła, dlatego troska o ową dokumentację w praktyce Kościoła znajdowała się niezmiennie w kręgu zainteresowania władz diecezjalnych, z przeprowadzanymi wizytacjami kanonicznymi na czele. Gdy wypracowano coraz dojrzalsze i bardziej przenikliwe zasady metodologiczne, tym wyraźniejsza i precyzyjniejsza stawała się praca historyków, z której dzisiaj możemy korzystać. Ilustracją tego długiego procesu badawczego jest bardzo obfita już historiografia w odniesieniu do dziejów parafii w poszczególnych krajach, zarówno w ujęciu na przestrzeni wieków, czy tylko w wybranych epokach. W ten nurt wpisują się prezentowane wydawnictwa, w których materiał historyczny został opracowany przez ks. dr. Piotra Góreckiego. Jego wysiłek okazał się przydatny, ponieważ powstało dzieło zawierające podsta- wowy materiał historyczny, do którego sięgać powinien każdy zainteresowany Pobrano z https://repo.uni.opole.pl / Downloaded from Repository of Opole University 2021-09-29 Słowo biskupa gliwickiego Jana Kopca 9 przeszłością pojedynczej parafii na tle szerokiej panoramy dziejowej. Już wstępna refleksja o formowaniu się sieci parafialnej na terenie naszej diecezji, co najmniej od ustanowienia diecezji wrocławskiej w 1000 r., poprzez przyglądnięcie się wzajem- nym uzależnieniom między historią polityczną i ustrojową kolejnych organizmów państwowych na naszym terenie – w łączności z przemianami w łonie samego Kościoła Chrystusowego – spełnia pożyteczną funkcję przewodnika do szczegó- łowych odniesień, tworzących każdą pojedynczą parafię. Trzon publikacji stanowi przegląd historycznych losów wszystkich 156 parafii, składających się na diecezję gliwicką w jej jubileuszowym momencie dziejów. Pogrupowane w 18 dekanatach, wraz z dołączonym materiałem fotograficznym poszczególnych kościołów, nawią- zują do wcześniej wydanego schematyzmu i stanowią z nim idealną jedność. Z tego względu jego znaczenie jest zupełnie przekonujące i na pewno będzie docenione. Nie ukrywam, że zamyślenie się nad dziejowymi ramami i uwarunkowaniami pojedynczej parafii zawsze kierować będzie ku pytaniom o rozumienie także przez nasze pokolenie praw rządzących zachowaniem się ludzkich społeczności. Ten wzgląd definiujemy najczęściej jako nieodzowny postulat rozumienia procesów dziejowych. Z dumą odnotujemy pomyślny zawsze moment ustanowienia parafii – od głębokiego średniowiecza do naszych