Annales Academiae Paedagogicae 24 Cracoviensis Studia ad Educationem Defensoriam Pertinentia I 24 Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis Studia ad Educationem Defensoriam Pertinentia I pod redakcją Tomasza J. Biedronia Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej Kraków 2005 Recenzenci dr hab. Anna Siwik, prof. AGH dr hab. Mieczysław Smoleń © Copyright by Wydawnictwo Naukowe AP, Kraków 2005 Niniejszy numer jest kontynuacją Rocznika Naukowo-Dydaktycznego Akademii Pedagogicznej Prace z Edukacji Obronnej projekt graficzny Jadwiga Burek ISSN 1643-6512 Redakcja/Dzial Promocji Wydawnictwo Naukowe AP 30-084 Kraków, ul. Podchorążych 2 tel./fax (012) 662-63-83, 662-67-56 e-mail: [email protected] Zapraszamy na stronę internetową: http ://www. wydawnictwoap.pl druk i oprawa Wydawnictwo Naukowe AP, zam. 28/05 Od Redakcji Niniejszy zeszyt stanowi kontynuację ukazującej się wcześniej serii zatytułowanej Prace z Wychowania Obronnego, Prace z Edukacji Obronnej. Przygotowania do jego wydania zbiegły się w czasie z uroczystościami 30-lecia kształcenia akademic­ kiego nauczycieli przysposobienia obronnego w Akademii Pedagogicznej w Krako­ wie, obchodzonymi na uroczystej sesji 27 listopada 2003 roku w Katedrze Edukacji Obronnej wchodzącej w skład Instytutu Nauk o Wychowaniu. Tej tematyce poświę­ cone są także teksty jubileuszowe zamieszczone w pierwszej części publikacji. Pozostałe teksty odzwierciedlają zainteresowania naukowe reprezentujących różne specjalności pracowników Katedry Edukacji Obronnej i obejmują: zagadnienia teorii i historii wychowania obronnego, historii wojskowości, edukacji obronnej, edukacji dla bezpieczeństwa, dydaktyki wychowania obronnego. Całość zamykają noty biograficz­ ne, komunikaty z konferencji naukowych, materiały źródłowe, recenzje. W celu wymiany doświadczeń udostępniono łamy kilku osobom spoza Uczelni. Publikowane materiały o charakterze teoretycznym mają służyć celom poznawczym, praktycznym i być przydatne zwłaszcza w kształtowaniu i doskonaleniu umiejętno­ ści wśród zawodowej kadry nauczycieli oraz studentów, przyszłych nauczycieli wy­ chowania obronnego, do których zresztą są szczególnie adresowane. 30 LAT Katedry Edukacji Obronnej Akademii Pedagogicznej w Krakowie Akademia Pedagogiczna w Krakowie od początku towarzyszy wprowadzanej w kraju reformie edukacji poprzez dokształcanie pracowników oświaty, kształcenie w systemie zintegrowanym przyszłych nauczycieli oraz prowadzenie badań nauko­ wych służących edukacji. Podstawową jednostką organizacyjną, zajmującą się od 30 lat przygotowaniem nauczycieli i doskonaleniem zawodowym w zakresie przysposobienia obronnego i edukacji dla bezpieczeństwa, był Zakład Wychowania Obronnego, a obecnie Kate­ dra Edukacji Obronnej Instytutu Nauk o Wychowaniu, prowadząca trzy typy stu­ diów: dzienne, zaoczne i podyplomowe. Pracownikami Katedry jest czternastu wy­ sokokwalifikowanych pracowników naukowo-dydaktycznych (pięciu doktorów ha­ bilitowanych, pięciu doktorów, lekarz i trzech magistrów). Katedra Edukacji Obron­ nej jest jedną z kilku jednostek naukowo-dydaktycznych w Polsce, w której nauczy­ cielami akademickimi są również czynni oficerowie zawodowi Sił Zbrojnych Rze­ czypospolitej Polskiej, co w opiniach absolwentów Uczelni i znawców przedmiotu czyni kształcenie specjalistyczne bardziej profesjonalnym. Katedra w ramach swojej działalności naukowo-dydaktycznej współpracuje z licznymi wyższymi uczelniami w kraju, między innymi z Akademią Bydgoską, Akademią Podlaską, Akademią Wychowania Fizycznego w Krakowie, Akademią Obrony Narodowej i innymi. Na jednolitych, pięcioletnich, dziennych studiach magisterskich kształceni są pedagodzy w zakresie dwóch specjalności (wychowanie obronne i wychowanie fi­ zyczne) oraz na studiach zaocznych w zakresie jednej specjalności (wychowanie obronne). Studia zaoczne realizowane są w formie trzyletnich studiów zawodowych (licencjackich) i dwuletnich studiów uzupełniających magisterskich. Wśród osób podejmujących studia w systemie zaocznym są kandydaci na przyszłych nauczycie­ li, a także pracownicy administracji państwowej, funkcjonariusze Policji, Straży 6 Zbigniew Kwiasowski Granicznej i Państwowej Straży Pożarnej oraz żołnierze Sił Zbrojnych RP. Studia podyplomowe Edukacja obronna, to studia kwalifikacyjne dla nauczycieli, pedago­ gów szkolnych oraz innych absolwentów z dyplomem magistra lub licencjata dające uprawnienia do nauczania drugiego przedmiotu. Absolwenci studiów magisterskich uzyskują tytuł magistra pedagogiki o spe­ cjalności Wychowanie obronne, a w przypadku studiów dziennych magistra peda­ gogiki o specjalności wychowanie obronne i wychowanie fizyczne (WO i WF). Wiedza i przygotowanie praktyczne absolwentów umożliwia im podjęcie pracy w szkolnictwie gimnazjalnym i ponadgimnazjalnym oraz na innych stanowiskach, gdzie wymagane jest wykształcenie w zakresie bezpieczeństwa czy obronności. Studia dzienne i zaoczne realizowane są na podstawie planów oraz programów studiów opracowanych w Katedrze Edukacji Obronnej i zatwierdzonych przez Insty­ tut Nauk o Wychowaniu oraz Radę Wydziału Pedagogicznego zawierających przedmioty kształcenia ogólnego, przedmioty podstawowe, przedmioty kierunkowe i specjalizacyjne. Odpowiadają one standardom kształcenia, opracowanym przez Radę Główną Szkolnictwa Wyższego dla kierunku pedagogika. Programy studiów nakładają na studentów obowiązek odbywania praktyk pedagogicznych i obozów specjalistycznych, m.in. w trzecim roku studiów dziennych studentów obowiązuje dziesięciodniowy obóz specjalistyczny, w programie którego umieszczono kurs sę­ dziowski strzelectwa sportowego, kończący się egzaminem państwowym, dającym uprawnienia sędziego strzelectwa sportowego, w drugim roku studiów dziesięcio­ dniowy zimowy obóz sportowy, w programie którego znajdują się m.in.: narciar­ stwo zjazdowe i biegowe oraz saneczkarstwo. Prace magisterskie i licencjackie stu­ denci piszą w obszarach wychowania obronnego, wychowania fizycznego, szeroko rozumianego bezpieczeństwa i edukacji. Bezpieczeństwo to termin używany obecnie coraz częściej, mający dużo znaczeń i wielu kategorii. Jego zakres poszerza się zna­ cząco i w zasadzie nie ma dzisiaj takiego obszaru działalności, w którym bezpie­ czeństwo nie odgrywałoby istotnej roli. Stąd analizując podstawę programową i ścieżki programowe wszystkich poziomów kształcenia, dokonano korekty istnieją­ cych już programów, wprowadzając na studiach magisterskich przedmiot edukacja dla bezpieczeństwa kończący się egzaminem. Przedmiot ma na celu zapoznanie stu­ dentów przez pryzmat bezpieczeństwa zarówno z bieżącymi problemami politycz­ nymi, jak i z szerszymi tendencjami, które wpływają na dalszy rozwój poszczegól­ nych państw, regionów i współczesnego świata jako całości. Program obejmuje m.in. istotę i charakter współczesnych kryzysów międzynarodowych, międzynaro­ dowe działania na rzecz pokoju, strategie bezpieczeństwa wybranych państw, naro­ dowe polityki bezpieczeństwa, wybrane problemy międzynarodowego prawa huma­ nitarnego oraz światowy proces rozbrojenia i budowy zaufania. Dziś szeroko rozu­ miana edukacja dla bezpieczeństwa, zajmująca coraz bardziej znaczące miejsce w programach kształcenia na wszystkich poziomach edukacyjnych, a zwłaszcza w wychowaniu dzieci i młodzieży, w konsekwencji przyczynia się do rozwoju tak bardzo aktualnego obecnie bezpieczeństwa na co dzień. 30 lat Katedry Edukacji Obronnej Akademii Pedagogicznej w Krakowie 7 Od roku akademickiego 2003/2004 Katedra realizuje ustawowe przedsięwzięcia wynikające z obowiązku służby wojskowej w zakresie przysposobienia obronnego dla studentek i studentów studiów licencjackich i magisterskich wyższych uczelni krakowskich i województwa małopolskiego. Działalność naukowa Katedry obfituje realizacją licznych tematów badawczych w ramach naukowych badań statutowych i badań własnych. Głównym kierunkiem badań są zmiany zachodzące w systemie edukacyjnym RP polegające na ekspono­ waniu i coraz szerszym pojmowaniu bezpieczeństwa. Stąd głównym tematem ba­ dawczym w ramach badań statutowych jest podjęty w 2002 roku temat: „Optymali­ zacja jakości kształcenia na pedagogice ze specjalnością wychowanie obronne i wy­ chowanie fizyczne”. Trzydzieści lat istnienia Zakładu Wychowania Obronnego-Katedry Edukacji Obronnej było doskonałą okazją do podsumowania i dokonania oceny dorobku tej znaczącej w systemie edukacji narodowej Rzeczypospolitej Polskiej placówki nau­ kowo-dydaktycznej . Dnia 27 listopada 2003 roku w Akademii Pedagogicznej w Krakowie odbyła się jubileuszowa sesja naukowa poświęcona trzydziestoletniej działalności Zakładu Wychowania Obronnego-Katedry Edukacji Obronnej. Ufam, iż materiały z tej sesji znajdą się w kolejnym numerze naszych Studiów. Zbigniew Kwiasowski Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis Folia 24 Studia ad Educationem Defensoriam Pertinentia I (2005) ARTYKUŁY I ROZPRAWY Janusz Wojtycza Kształcenie nauczycieli przysposobienia obronnego w krakowskiej Wyższej Szkole Pedagogicznej i Akademii Pedagogicznej Na początku lat pięćdziesiątych do programów nauczania w szkołach średnich zostało wprowadzone przysposobienie wojskowe1, w roku 1967 przekształcone w przysposobienie obronne1 2. Przyjęto wówczas założenie, że kadra nauczycielska będzie rekrutować się spośród odpowiednio przygotowanych nauczycieli-oficerów rezerwy. Jednak takich kandydatów nie było zbyt wielu i dlatego powierzano rów­ nież nauczanie osobom słabo przygotowanym. Wówczas władze oświatowe podjęły akcję podnoszenia kwalifikacji tych nauczycieli. Organizowano krótkie kursy do­ skonalące, specjalne zespoły metodyczne i samokształcenie, jednakże