ISSN 1640-0879 Egzemplarz bezpłatny Nr 2/26 (Rok VII) kwiecień-czerwiec 2006 r. 1 Kwidzyn, Katedra, górny chór. Wspornik na ścianie północnej, dwie długonogie hybrydy, stojące na poziomym konarze. Rys. Marek Szynkarczyn Wspierają nas: Powiślański Urząd Miejski Bank Spółdzielczy w Kwidzynie w Kwidzynie 2 SPIS TRE ŚCI Cocktail historyczny Cocktail historyczny 3 Czy wiesz, że: Mennonici na Żuławie Kwidzyńskiej - fakty i mity (okres do roku 1772) 4 …most w Grabowie wybudowany został w równej odległości po- 1800 km kajakiem między stałymi mostami w Grudziądzu na południu i Tczewie na w boliwijskiej dżungli 8 północy. Obejmował on 5 przęseł nadbrzeżnych o rozpiętości 78 m WSZ w Kwidzynie i 5 przęseł nurtowych o rozpiętości 130 m. Długość całkowita wy- Dyskusyjny Klub Filmowy 9 nosiła 1058 m. Wszystkie nasypy kamienne słupów i przypór leża- "Niepamiatka" z celulozy 10 ły 3,50 m nad najwyższym poziomem obserwowanego stanu wody. Nasze zabytki Oba główne fi lary nurtowe znajdowały się ok. 16,50 m pod średnim Wodociągi miejskie 12 poziomem zwierciadła wody… Listy do przyjaciółki 15 Wśród książek 16 …pierwszą siedzibą obecnej Spółdzielni Pracy „Powiśle” był bu- Uniwersytet Otwarty Wyższej Szkoły dynek przy ul. Słowiańskiej 7, mieszczący biura oraz dział szewski Zarządzania w Kwidzynie 19 i krawiecki. Dział zabawkarski, specjalizujący się w produkcji lalek, Okopowe requiem 20 mieścił się w budynku przy ul. Grudziądzkiej 15… Badanie zadowolenia studentów i nauczycieli WSZ w Kwidzynie 20 …poza okresem wojen napoleońskich aż do lat 70 XIX wieku Biuro karier Wyższej Szkoły Kwidzyn nie posiadał stałego garnizonu wojskowego. Znajdowali się Zarządzania w Kwidzynie 21 tutaj nieliczni wojskowi (np. 3 osoby w 1875r.), ponieważ obszar po- Oferta edukacyjna Wyższej Szkoły wiatu kwidzyńskiego stanowił bazę rekrutacyjną jednej z kompanii Zarządzania w Kwidzynie 22 4 wschodniopruskiego pułku landwehry (rezerwy) nr 5 z siedzibą w Grudziądzu. Sytuacja zmieniła się pod tym względem w wyniku Na ok³adce: lokalizacji w Kwidzynie szkoły podofi cerskiej, mieszczącej się w bu- Budynki po byłych koszarach wojskowych dynkach obecnego Urzędu Gminy… przy ul. 11 Listopada, obecnie WSZ w Kwidzynie, fot. Łukasz Neubauer …Zespół Pieśni i Tańca „Powiśle” został zorganizowany w Powia- towym Domu Kultury (dalej PDK) przez Roberta Kurdziela w 1961 Wydawca: Kwidzyñskie Towarzystwo Kulturalne roku. Celem działalności zespołu było i jest propagowanie starych ul. Katedralna 18, 82-500 Kwidzyn melodii i tańców ludowych regionu Dolnego Powiśla oraz kultywo- http://ktk.ckj.edu.pl wanie tradycji folklorystycznych jak i budzenie, szczególnie wśród e:mail- [email protected] młodzieży, zainteresowań i szacunku dla starej kultury własnego Zespó³ Redakcyjny: i innych regionów Polski… Justyna Liguz Andrzej Rezulak …powiat kwidzyński leży w południowo – wschodniej części wo- Anna Biskupska jewództwa pomorskiego w regionie Dolnego Powiśla (nazwa ta po- £ukasz Neubauer Marcin Kobrzyński wstała w Związku Polaków w Niemczech dla odróżnienia tych tere- nów od regionu Warmii i Mazur). Jest jednym z 20 powiatów wo- Wydawnictwo zostało wydrukowane jewództwa pomorskiego. Tworzy go miasto Kwidzyn, miasto i gmi- na papierze offsetowym polset 80 g/m2 na Prabuty oraz gminy Gardeja, Kwidzyn, Ryjewo i Sadlinki. Powiat i tekturze Arktika 250 g/m2 zajmuje obszar 834 km2 i jest zamieszkiwany przez ponad 83 ty- przekazanym przez: siące mieszkańców. Powierzchnia oraz liczna ludność powiatu kwi- dzyńskiego przesądza o tym, że należy on do przeciętnej wielkości powiatów ziemskich w województwie pomorskim… „Schody Kawowe” ukazują się dzięki wsparciu: Gminy Miejskiej Kwidzyn …Kwidzyn ma w swojej historii także piękną kartę dotyczącą oraz czerpalni i papierni. I karta ta wcale nie dotyczy czasów teraźniej- Powiślańskiego Banku Spółdzielczego szych, związanych z IP. Dwie papiernie były położone nad Liwą, w Kwidzynie. w pobliżu zamku krzyżackiego i zasilane były wodą z rzeki. Powsta- ły one w drugiej połowie XVI wieku. Jedną z nich dzierżawił Woj- Sk³ad: ciech Misera, później w 1580 roku wykupił ją burmistrz Christian Agencja Wydawniczo-Reklamowa „Aliem” Fehler, który zarządzał nią do roku 1586. Druga papiernia poło- tel. 0600 377 001, (055) 277 39 33 żona była trzy kilometry od Kwidzyna, w ówczesnej osadzie Bogu- Druk: sza. Trzecia w Dankowie – zarządzana prawdopodobnie przez po- Drukarnia W&P Malbork tel. (055) 272 25 85 tomków Christiana Fehlera – Mikołaja. Następne dwie uruchomio- no w Karsznicach (ówczesne przedmieścia Kwidzyna). Na przełomie REDAKCJA ZASTRZEGA SOBIE wieków własną papiernię miała również znana kwidzyńska rodzina PRAWO SKRACANIA ARTYKU£ÓW drukarzy – Kanterów… ORAZ ZMIANY TYTU£ÓW NADESŁANYCH TEKSTÓW NIE ZWRACAMY opracowała Justyna Liguz 3 Mennonici na Żuławie Kwidzyńskiej – fakty i mity (okres do roku 1772) Upowszechniająca się w ostatnim czasie idea kre- pod względem geomorfologicznym i klimatycznym, owania małych ojczyzn z różnych względów musi a w Dolinie Kwidzyńskiej również hydrografi cznym, budzić i budzi uznanie. Jednym, bodaj czy nie naj- do stosowania upraw i prowadzenia hodowli. Z 32 ważniejszym, sposobem jej urzeczywistnienia pozo- tys. km2 powierzchni księstwa jedynie 20 % nada- stają prace badawcze skupione przede wszystkim wało się pod uprawę. Mimo stałego zagospodarowy- wokół historii regionu oraz popularyzacja wyników wania nieużytków, lasów i mokradeł ich areał z 60% tych przedsięwzięć pośród jak najszerszych kręgów w 1525 r. skurczył się do 50% w 1570 r.5 Niekorzyst- odbiorców, w tym głównie młodzieży. ne zjawiska potęgowały zniszczenia wojenne, szcze- Szczególnie nośnym tematem w ośrodku kwi- gólnie z lat 1519-1521. Do spustoszonej w tym cza- dzyńskim stały się kwestie związane z mało pamię- sie Pomezanii książę ściągnął około 4 tys. chłopów taną do niedawna grupą wyznaniową mennonitów, holenderskich. Jednakże w wyniku błędnej decyzji którzy w przeszłości pojawili się między innymi rów- jego działania skończyły się niepowodzeniem. Roz- nież w Dolinie Kwidzyńskiej. Na odrodzenie się tych mieszczenie kolonistów na lesistych, wyżynnych te- zainteresowań zasadniczy wpływ miał, jak się wy- renach, do których przybysze nie byli przyzwyczaje- daje, niezaspokojony z braku odpowiednich opra- ni, spowodowało, że już w 1528 r. zaczęli oni opusz- cowań, głód wiedzy, dotyczącej sui generis osobliwej czać Prusy Książęce.6 dziś sekty religijnej. Zacierające się ślady, milczące źródła i skąpa narracja historyczna z jednej strony roztaczają nimb tajemniczości, a z drugiej – rodzą niepohamowaną ciekawość. Powy ższy stan sprzyja podejmowaniu kroków, zmierzających do poznania i opisania tych zagad- nień, jednak dla „historyków – pasjonatów”, na- zbyt rozemocjonowanych, często stanowi nieod- partą pokusę konfabulacji w miejscach, gdzie hi- storia się rwie. Nieznane fakty bywają zastępowa- ne wówczas domysłami odbiegającymi od meritum. Zamiast rzeczowych konstatacji pojawiają się, po- zbawione solidnej bazy źródłowej, wyobrażenia ba- daczy – amatorów, których styl oscyluje bardziej w kategoriach emocjonalnych i subiektywnych niż chłodnego obiektywizmu. Rzetelna wiedza przeobra- ża się w „radosną twórczość”. Czas więc zweryfi ko- Zagroda mennonicka w Mątowskich Pastwiskach. wać „obiegową prawdę” o mennonitach w okolicach Najstarszy budynek pochodzi z 1779 roku. fot. J.Liguz Kwidzyna, ich rzeczywistych zasługach i roli, jaką Inne niż w Prusach Królewskich warunki spo- odegrali w kulturowym krajobrazie tych ziem. łeczne i polityczne powodowały, że członkowie rady- Początek osadnictwa holenderskiego w Polsce się- kalnych sekt religijnych nie znajdowali w księstwie ga lat 40. XVI w.1 Przyczyną tej migracji były konfl ik- pruskim odpowiedniego dla siebie klimatu, skoro w ty i prześladowania religijne doby reformacji. Tole- 1547 r. na Żuławy Gdańskie trafi li anabaptyści wy- rancyjna Rzeczpospolita stawała się oazą dla ucieki- pędzeni z Prus Książęcych przez Albrechta Hohen- nierów. Początkowo zasiedlano nimi Pomorze Gdań- zollerna.7 Nawet ożywienie gospodarcze, jakie nastą- skie. Od 1566 r. olędrzy zaczęli pokazywać się także piło w drugiej połowie XVI w., oraz dążenie władcy na Żuławach Wiślanych.2 Byli to głównie mennoni- do zagospodarowania Doliny Kwidzyńskiej nie zmie- ci, rzadziej anabaptyści.3 Z czasem uchodźcy nider- niły tego nastawienia. landcy zaczęli przesiedlać się do wschodniej Mało- W tym momencie dotykamy kluczowej dla zro- polski i na Mazowsze. To tzw. osadnictwo olęderskie zumienia istoty osadnictwa mennonickiego w Doli- trwało do końca XVIII w. Należy jednak pamiętać, nie Kwidzyńskiej sprawy, mianowicie wyraźnej dy- że po pewnym czasie olędrami nazywano wszystkich chotomii, jaka zarysowała się w jej rozwoju, przy- osadników, w tym także Polaków i Niemców, loko- czyniając się do podziału żuławy na dwie odmienne wanych na warunkach długoterminowej lub wieczy- historycznie części. Granica, biegnąca na północ od stej dzierżawy.4 Tak więc o olęderskim charakterze Lipianek i Kamionki oraz na południe od Tychnów osadnictwa decydowała nie narodowość emfi tuety i Gniewskiego Pola, swój początek wzięła w 1250 a prawo osadnicze. r., kiedy to wyznaczony został obszar dominium bi- Jeśli chodzi o Prusy Książęce, próbę sprowadze- skupstwa pomezańskiego. Południowa część Niziny nia tutaj kolonistów z Niderlandów podjął w drugiej Kwidzyńskiej weszła wówczas w skład władztwa bi- połowie lat 20. XVI w. sam książę Albrecht. Kraj był skupiego, które po wojnie 13-letniej pozostało przy wówczas stosunkowo słabo skolonizowany i trudny Zakonie krzyżackim. Natomiast w północnej części 4 nie 37 łanów i 10 mórg.