Genealogysk Jierboek Genealogysk Jierboek FRYSKE AKADEMY Genealogysk 2018 Jierboek 2018 2017 2016 2015 2014 2013 2012 2011 FRYSKE 2010 2009 AKADEMY 2008 2007 2006 2005 Genealogysk Jierboek 2018 ûnder redaksje fan ype brouwers, harmen foekema, andries koornstra, anne hielke lemstra en pieter nieuwland heraldysk meiwurker: rudolf j. broersma Genealogysk Jierboek 2018 FA nr. 1113 Genealogysk Jierboek 2018 © 2018 Fryske Akademy (Postbus 54, 8900 AB Ljouwert) Basis foarmjouwing: Roelof Koster bno, Mildaam Afûk, Postbus 53, 8900 AB Ljouwert NUR 680 ISSN 0928-0480 ISBN 978-94-92176-97-4 Neat út dizze útjefte mei op hokker wize dan ek fermannichfâldige wurde sûnder dat dêr skriftlike tastimming fan de útjouwer oan foarôf giet. De redaksje kin net oansprutsen wurde op ynhâld of strekking fan ûndertekene stikken. www.afuk.nl www.fryskeakademy.nl … Ynhâld Jan de Vries Bruinsma en Hylckema van Warns 7 Petronella J.C. Elema Libarius 75 Gosse van der Plaats Voor- en nageslacht van Aechje Heres 91 (ca. 1703 – 1788) op de Kleinegeest onder Tietjerk Henk Zeinstra † Titus Brandsma III 131 Pieter Nieuwland De verkoping van de laatste Friese 193 kloostergoederen Fryske Rie foar Wapenregistraasje 245 Heraldyk … Bruinsma en Hylckema van Warns jan de vries Bruinsma en Hylckema van Warns Warns Schrijvers van aardrijkskundige woordenboeken zijn nooit in Warns geweest want stuk voor stuk herhalen ze oude teksten en weten zelf niets over het dorp te vertellen. Het weinige dat ze schrijven is ook nog eens onwaar want tot ver in de 18de eeuw houden ze staande dat het dorp op door mensen aangelegde terpen zou zijn gebouwd. Warns komt er in dat opzicht maar bekaaid vanaf in vergelijking met de plaatsen in de buurt. Het tegendeel geldt overigens voor mythen, mysterieuze verhalen over magie, hekserij en hallucinaties, zoals het luchtgevecht tussen twee mannen in 1305 waarna het bloed regende. En meer van zulke onheilspellende droombeelden, uit de fantasiekroniek van de fictieve maar niettemin tamelijk beroemde Ocke van Scharl of Scharlensis.1 Wains zoals we in de Zuidwesthoek zeggen, met ook destijds al het buurtschap Scharl, bekend van het Rode Klif, ’t Roode Cliff, ende daer neffens in zee ’t Vrouwen-zandt, en het vissersbuurtje Laaksum, bekend van de Laaksumer Bot, schoone zee-bott; Laexumer bott, zoals Christiaan Schotanus in 1664 schreef.2 Scharl was in die tijd een heus dorpje met een kerk en een herberg zoals blijkt uit een proklamatie uit 1725 die de verkoop van de herberg te Scharl betreft en van een huis, benevens de kerk van voornoemde dorpe.3 * Mijn dank gaat uit naar Ype Brouwers voor zijn deskundig commentaar op eerdere versies van dit artikel. 1 Abma, Gerben, Himmelumer Âldefurd en Noardwâlde (Ljouwert 1992) p. 45, 148-165, 294, 312-313; Cornelius, Andreas, Chronyk en waaragtige beschryvinge van Friesland, beginnende na de schepping der weereld met den jare 3070. En einigende na de geboorte Christi, met den jare 1565 […] (Leeuwarden 1597, 2de druk 1724), p. 132, beschikbaar op books.google.com (laatst geraadpleegd 8 juli 2018). 2 Schotanus, Christianus, Beschryvinge van de heerlyckheydt van Frieslandt […] (Leeuwarden 1664) p. 216. 3 T 13-18 nr. 25 / 422; sjoch ek: Hoeve, Sytse ten, ‘De tsjerke fan Warns: Ynf loed út Hollân’ yn: Otto Kuipers en Jacob van Sluis (redactie), Nei bûten ta – Afscheidsbundel voor Douwe P. de Vries (Ljouwert, Berltsum 2006) p. 83. bruinsma en hylckema van warns 9 Detail van de kaart ‘De Suid Hoek’, getekend omstr. 1685 en uitgegeven omstr. 1698 Aantekening over de kerk van Scharl in het kerkenraadsboek van Warns (collectie Tresoar). door Bernardus Schotanus. ‘De laatste predicatie is door mij Johannes Baumgaerten gedaan in de kerke tot Scharl Verbeterd omstr. 1718 door ao 1729, op Pinxtertwededag, uijt ps 68 vers 19. Sedert dien tijd is die kerke tot Scharl Francois Halma (collectie allengskens vervallen tot datse eijndelijk is afgebroken int jaar 1736 en in desselfs plaatse Tresoar). geset een klokhuijs.’ het geval want Hylke komt generatie op generatie terug als voornaam. Regnerus Warnensis (Bruinsma IVa), bepaalde in zijn testament dat hij Maar bij Bruinsma ontbreekt de naam Bruin volledig en niet alleen begraven wilde worden in de kerk te Scharl, bij het vierkant, in het graf bij deze familie uit Warns maar ook bij de Bruinsma’s van Ypekolsga, van zijn ouders, aldaer uytgehouwen met letteren. waarover Johan Nota in 1999 schreef in het Jierboek.7 Bruin kan daarom De Hylckema’s en Bruinsma’s van Warns behoorden aan het eind van ook naar iets anders verwijzen, naar een bruin leven misschien, of naar de 16de eeuw bij de belangrijke families in de Zuidwesthoek. Tussen iets met de kleur bruin, zoals bonen, turf, noten en kastanjes of met was beide families zijn meerdere onderlinge relaties, wat voor de hand opgewreven hout. Oude woordenboeken geven diverse verklaringen ligt, gezien de gezamenlijke af komst en maatschappelijke status. De voor het woord bruin.8 Hylckema parenteel is slechts kort, omdat een belangrijk deel eerder De naam kan zijn ontleend aan de Bruinsma fenne. Deze moet dan is gepubliceerd.4 Uiteraard zijn er ook relaties met andere belangrijke zijn verworven door Jan Sjoerds (IIIc). De boedel van de onnozele Jan families uit de streek, die eveneens voor een deel al zijn ondergebracht Bruinsma te Sloten (IVd.1) vermeldt dit stuk land, tussen bezittingen in publicaties in het Jierboek. Getracht is zoveel mogelijk relaties met te Oosterzee. Uit een proklamatie uit het jaar 1709 blijkt echter dat het zulke eerdere Jierboek-publicaties in de tekst aan te geven.5 gezocht moet worden te Scharl, agter het Rode Clif. Deze fenne staat niet Beide familienamen kunnen zijn afgeleid van de naam van een man: genoemd in het testament uit 1583 van Reyn Jouckes (Bruinsma I), of Bruin/Bruyn resp. Hylke.6 Bij de Warnzer Hylckema’s is dat overduidelijk bij het overschrijven van dit testament, in het register van het Hof van Friesland, is de naam verbasterd tot Reinsme Fenne. In dat geval, en 4 GJB 2015 / 28. mede gezien de af komst van de Bruinsma’s, kreeg de fenne hun naam 5 De verwijzingen zijn gemakshalve verkort tot: GJB [jaartal] / [pagina]. Voorgaande en was het niet andersom. Het is immers regel in de microtoponymie dat de edities van het Genealogysk Jierboek t/m 2016 zijn beschikbaar op: Fryske-akademy.nl (laatst geraadpleegd 25 sept. 2018). 7 GJB 1999, p. 111-151. De eerlijkheid gebiedt hier te vermelden dat in 1586 een Bruyn 6 Winkler, Johan, De Nederlandsche geslachtsnamen in oorsprong, geschiedenis en beteekenis Pieters leefde te Warns, maar deze persoon lijkt geen familie te zijn (T 14 nr. 16702 / 52). (Haarlem 1885); Meertens P.J., De betekenis van de Nederlandse familienamen (Naarden 8 Historische woordenboeken, beschikbaar op: gtb.inl.nl (laatst geraadpleegd 10 1941) p. 24-25. sept. 2018). 10 genealogysk jierboek 2018 bruinsma en hylckema van warns 11 gebruiker zijn naam aan de grond geeft en er aldus in blijft voortleven, aldus verscheen in 1597.11 Al onder toenmalige wetenschappers is er het Hans Mol.9 De Bruinsma-familie bleef nauw verbonden met het Klif nodige over te doen geweest want sommigen herkenden het meteen als want in 1811 nam een van de nazaten de naam Klifstra aan. fictie, maar anderen geloofden het verhaal en probeerden uit alle macht Leden van beide families zwierven in de 17de eeuw uit over Friesland. de echtheid aan te tonen.12 Warnensis heeft ongetwijfeld de kroniek Een deel van de toenmalige mannelijke leden koos vooral veilig lijkende van Scharlensis onder ogen gehad, maar zag er vanaf deze naam aan te ambtelijke en bestuurlijke beroepen. Toch verarmden deze takken nemen, terwijl daar alle aanleiding voor was. Het lijkt dat hij zich niet in twee generaties. Er zitten dan slechts enkele schippers tussen. De de hoon op de hals wilde halen van professoren en medestudenten. zeevarende tak van de Bruinsma’s, die zich in de 18de eeuw vormde, In het testament van dr. Warnensis is geen sprake van kinderen, toch bleef de Zuidwesthoek en Warns trouw tot het eind van de eeuw toen liet hij in 1677 een zoon dopen, Durk Dompsma genaamd (Va). Deze de koopvaardij instortte als gevolg van de vierde Engelse Oorlog en de werd op zijn veertiende gereformeerd gedoopt te Molkwerum, in het Franse revolutie die daarop volgde. Deze tak stamt af van de in 1663 bijzijn van zijn moeder, Ootje Wybes Lelia, een zuster van de vrouw van prodigieus verklaarde infanteriekapitein Homme Reins Bruinsma (Vd). Warnensis. Zij was doopsgezind. Reyner Dompsma, op papier de vader Mogelijk maakte omstreeks 1718 de erfenis van genoemde innocente van Durk, was toen niet meer in leven. Theodoris Dompsma studeerde Jan Bruinsma uit Sloten weer wat goed voor de kinderen van Homme. in Franeker en werd ook medisch dokter te Staveren. Mogelijk maakte De afwikkeling van deze erfenis, met in ieder geval zes stemdragende deze doop de weg vrij voor zijn studie medicijnen. Wat de reden was om percelen in Lemsterland, een in Goingarijp en een in Warns, heb ik niet voor de doop uit te wijken naar Molkwerum is niet duidelijk. Misschien uitvoerig onderzocht. weigerde de Staverse predikant zijn medewerking, of wilde men de doop Homme kan geoormerkt worden als het zwarte schaap van de familie, liever niet aan de grote klok hangen, omdat Warnensis de biologische hoewel een van zijn schoonzonen hem in dat opzicht moeiteloos, maar vader is van Durk. wel fataal voorbijstreefde. De met dochter Jantje getrouwde Staverse bakker en molenaar Reyner Olofs kwam in 1701 van rechtswege aan Hein Meines de Vries de galg wegens oplichting. Wie het fijne daarvan wil weten leest het boeiende artikel van Siem van der Woude in het Jaarboek 2010 van De kerk te Wams bezit nog een aandenken aan die vroegere zeevarende bewoners, het Fries Scheepvaart Museum.10 Reyner was geen echte familie want in een zilveren avondmaalschotel, haar geschonken door de 8 april 1776, aldaar toen hij de fraude pleegde was zijn genoemde vrouw Jantje Hommes overleden weduwe van den Groenlandschen commandeur Auke Heins de Vries.13 Bruinsma al meer dan tien jaar niet meer in leven.