Plan Gospodarki Niskoemisyjnej Dla Gminy Dalików

Załącznik do Uchwały Nr XIX/97/2016 Rady Gminy Dalików z dnia 16 marca 2016 r.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Dalików, styczeń 2016

Opracowanie Planu gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików zostało dofinansowane ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Opracowanie:

Adres: PHIN Inwestycje Sp. z o.o., ul. Częstochowska 63, 93-121 Łódź

Kontakt: Tel. 42 250 79 91/92 Fax. 42 250 79 94 [email protected] www.phin.pl

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Spis treści 1. Streszczenie ...... 7 2. Podstawy prawne i formalne opracowania ...... 10 2.1 Cel i zakres opracowania ...... 10 2.1.1 Metodologia ...... 11 2.2 Założenia polityki energetycznej ...... 12 2.2.1 Poziom międzynarodowy ...... 12 2.2.2 Poziom krajowy ...... 13 2.2.3 Poziom regionalny i lokalny ...... 17 3. Charakterystyka gminy ...... 25 3.1 Położenie i układ komunikacyjny ...... 25 3.2 Demografia ...... 29 3.3 Gospodarka ...... 32 3.4 Klimat i środowisko przyrodnicze ...... 37 3.5 Rolnictwo i leśnictwo ...... 39 3.6 Zasoby mieszkaniowe ...... 41 3.7 System wodociągowy i kanalizacyjny ...... 42 3.8 Gospodarka odpadami ...... 43 4. Ogólna strategia ...... 44 4.1 Stan obecny- charakterystyka nośników energetycznych ...... 44 4.1.1 Energia elektryczna ...... 44 4.1.2 Oświetlenie uliczne ...... 44 4.1.3 Ciepło sieciowe ...... 44 4.1.4 System gazowniczy ...... 45 4.1.5 Pozostałe nośniki energii, OZE ...... 45 4.2 Cele strategiczne i szczegółowe ...... 49 4.3 Identyfikacja obszarów problemowych ...... 51 5. Aspekty organizacyjne i finansowe ...... 52 5.1 Źródła finansowania na poziomie międzynarodowym ...... 53 5.2 Źródła finansowania na poziomie krajowym ...... 54 5.3 Źródła finansowania na poziomie wojewódzkim ...... 58 5.4 Źródła finansowania na poziomie lokalnym ...... 58 5.5 Organy i instytucje zaangażowane w finansowanie innowacyjnych projektów w zakresie efektywnej energii (EE) i OZE ...... 60 5.6 Źródła finansowania na monitoring i ocenę ...... 61

6. Wyniki inwentaryzacji emisji CO2 dla roku bazowego ...... 63 6.1 Metodologia inwentaryzacji ...... 63 6.2 Charakterystyka głównych sektorów odbiorców energii...... 66

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

6.2.1. Obiekty użyteczności publicznej ...... 66 6.2.2 Obiekty mieszkalne ...... 68 6.2.3 Oświetlenie uliczne ...... 70 6.2.4 Transport ...... 71 6.2.5 Obiekty usługowe, przemysł ...... 73

6.3. Bazowa inwentaryzacja emisji CO2 ...... 75 6.4 Inwentaryzacja emisji- prognoza ...... 80 7. Działania/zadania środki zaplanowane na cały okres objęty planem...... 81 7.1 Długoterminowa strategia, cele i zobowiązania ...... 81 7.2 Krótko/średnioterminowe działania/zadania ...... 85

7.3 Harmonogram rzeczowo finansowy wdrażania zadań ...... 85 7.4 Ewaluacja i monitoring działań ...... 89 8. Oddziaływanie na środowisko Planu i zadań w nich założonych ...... 93 Spis rysunków ...... 96

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

1. Streszczenie

Terminologia Termin „gospodarka niskoemisyjna” (ang. low emission economy) oznacza gospodarkę charakteryzującą się przede wszystkim oddzieleniem wzrostu emisji gazów cieplarnianych od wzrostu gospodarczego, głównie poprzez ograniczenie wykorzystania paliw kopalnych. Gospodarka niskoemisyjna opiera się głównie na efektywności energetycznej, wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii i stosowaniu technologii ograniczających emisję. Należy przez to rozumieć gospodarkę opartą na rozwiązaniach prośrodowiskowych, biorącą pod uwagę interesy bieżące jak również dobro przyszłych pokoleń, dla których czyste powietrze, niezdewastowany krajobraz i zdrowie publiczne nie są mniej ważne niż zysk finansowy. Gospodarka niskoemisyjna służy zapewnieniu korzyści ekonomicznych, społecznych i środowiskowych, płynących z działań zmniejszających emisję zanieczyszczeń. Wśród tych działań można wyróżnić: wzrost innowacyjności (w tym ekoinnowacyjności), wdrożenie nowych technologii, tworzenie nowych zielonych miejsc pracy, dążenie do poprawy konkurencyjności gospodarki, zmniejszenie energo-, transporto-, i terenochłonności, poprawa efektywności gospodarowania surowcami i materiałami, poprawa efektywności energetycznej, rozwój niskoemisyjnych źródeł energii, rozwój i wykorzystanie technologii niskoemisyjnych, zapobieganie powstawaniu oraz poprawa efektywności gospodarowania odpadami, promocja zrównoważonych wzorców konsumpcji. 1

Uwarunkowania prawne Wprowadzanie w kraju rozwiązań cechujących gospodarkę niskoemisyjną wynika ze zobowiązań Polski na szczeblu międzynarodowym i unijnym zmierzającym do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych w ramach tzw. pakietu klimatyczno-energetycznego UE oraz strategii „Europa 2020”. Gospodarkę niskoemisyjną na danym terenie opisuje Plan Gospodarki Niskoemisyjnej (dalej PGN lub „Plan”). Jest to strategiczny dokument, obejmującym swoim zakresem obszar terytorialny konkretnej jednostki administracyjnej, w tym przypadku gminy Dalików. Ma on wpływ na lokalną gospodarkę ekologiczną i energetyczną, zawiera informacje o ilości wprowadzanych do powietrza pyłów i gazów cieplarnianych na terenie gminy, podając jednocześnie propozycje konkretnych i efektywnych działań ograniczających te ilości. Potrzeba sporządzenia i realizacji Planu gospodarki niskoemisyjnej wynika przede wszystkim ze zobowiązań wyznaczonych w ratyfikowanym przez Polskę Protokole z Kioto oraz w pakiecie klimatyczno-energetycznym, przyjętym przez Komisję Europejską w grudniu 2008 roku. Ponadto jest zgodna z polityką Polski i wynika z Założeń Narodowego Programu Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej, przyjętego przez Radę Ministrów 16 sierpnia 2011 roku. Plan gospodarki niskoemisyjnej dla gminy Dalików pomoże w spełnieniu obowiązków nałożonych na jednostki sektora publicznego w zakresie efektywności energetycznej, określonych w ustawie z dnia 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej (Dz. U. Nr 94, poz. 551 z późn. zm.). Posiadanie Planu będzie podstawą do uzyskania dotacji m.in. na cele termomodernizacyjne i działania związane z odnawialnymi źródłami energii (OZE) z budżetu Unii Europejskiej w perspektywie finansowej 2014-2020.

1 A. Kassenberg, „Gospodarka niskoemisyjna, korzyści z jej wdrażania i lokalne przykłady” 7

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Plan gospodarki niskoemisyjnej Na płaszczyźnie regionalnej, działania przewidziane w PGN zmierzać będą do poprawy jakości powietrza oraz zmniejszenia zużycia energii. W ujęciu lokalnym zadaniem PGN jest natomiast uporządkowanie i organizacja działań podejmowanych przez gminę sprzyjających realizacji celów określonych na różnych szczeblach administracyjnych, dokonanie oceny stanu sytuacji w gminie w zakresie emisji gazów cieplarnianych wraz ze wskazaniem tendencji rozwojowych oraz dobór działań, które mogą zostać podjęte w przyszłości – wraz ze wskazaniem ich źródeł finansowania. Ponadto celem opracowania dokumentu jest analiza możliwych do podjęcia działań, których realizacja będzie prowadzić do zmian struktury użytkowanych nośników energetycznych, a także zmniejszenia zużycia energii, co doprowadzić ma do stopniowego obniżania emisji gazów cieplarnianych (CO2) na terenie gminy Dalików. Do 2020 roku zakłada się osiągnięcie poniższych celów strategicznych: redukcję emisji gazów cieplarnianych, zwiększenie udziału energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych, redukcję zużycia energii finalnej, co ma zostać zrealizowane poprzez podniesienie efektywności energetycznej. Stan jakości powietrza na terenie gminy Dalików kształtowany jest głównie przez rozproszone źródła ciepła: indywidualne kotłownie w zabudowie mieszkaniowej jednorodzinnej, ruch samochodowy, lokalny przemysł i usługi. Przeprowadzona inwentaryzacja wskazuje główne źródła emisji dwutlenku węgla. Najbardziej energochłonnym sektorem jest sektor obiektów mieszkalnych oraz transportu. Szczegółowo wyniki inwentaryzacji opisane zostały w rozdziale 5. Poniżej zaprezentowano łączne zużycie energii w 2009 i 2014 roku w gminie Dalików.

Tabela 1 Zużycie energii i emisja CO2 w gminie Dalików

Energia pochodząca Całkowita energia Całkowita emisja CO 2 z OZE

MWh MgCO2 MWh

2009 65 602,56 20 696,66 -

2014 70 415,65 22 174,84 17,25

2020 64269,14 18 908,21 468,25

Procentowa zmiana 2% 9% 1% w stosunku do roku bazowego

Założone cele można osiągnąć przez zastosowanie nowych technologii, zmianę zachowań mieszkańców oraz działania przeprowadzane w poszczególnych sektorach. Działania mające pomóc w redukcji emisji to m.in.: termomodernizacja budynków, efektywność energetyczna, instalacje oświetleniowe budynków i oświetlenie uliczne, wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, edukacja społeczności.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Dla działań, których realizacja na etapie przygotowania PGN nie była szczegółowo zaplanowana, oszacowano koszt ich realizacji oraz uzyskany efekt energetyczny i ekologiczny, który zostanie zweryfikowany i dopasowany do realnych możliwości gminy. Z uwagi na to, że Plan obejmuje wiele dziedzin funkcjonowania gminy, niezbędna jest jego koordynacja i monitoring realizacji. Za te zadania odpowiedzialna będzie wyznaczona osoba- Koordynator Planu gospodarki niskoemisyjnej. Za realizacje zadań wyznaczonych w PGN będą odpowiadali interesariusze. Są nimi podmioty publiczne (przede wszystkim władze Gminy) oraz prywatne (mieszkańcy, przedsiębiorcy). Planuje się również ścisłą współpracę zespołu koordynującego z Interesariuszami. Plan Gospodarki Niskoemisyjnej ma pomóc gminie zainicjować proces redukcji niskich emisji oraz poprowadzić przez wszystkie jego etapy. Ponadto, ma doprowadzić do znaczącej redukcji emisji gazów cieplarnianych i zwiększenia udziału energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych, a co za tym idzie poprawić jakość powietrza w gminie Dalików. Co więcej PGN daje większe szanse na uzyskanie dofinansowania na działania proekologiczne w perspektywie finansowej UE 2014-2020.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

2. Podstawy prawne i formalne opracowania

2.1 Cel i zakres opracowania

Strategia tematyczna Unii Europejskiej na rzecz środowiska, a także inne polityki, strategie oraz inicjatywy podkreślają rolę samorządów lokalnych w aktywnym przeciwdziałaniu globalnym zmianom klimatu. Gospodarka niskoemisyjna to jeden z kluczowych elementów programów Unii Europejskiej w nowej perspektywie finansowej 2014-2020. Głównym celem opracowania jest analiza zakresu możliwych do realizacji przedsięwzięć. Wcielenie ich w życie będzie skutkować zmianą struktury używanych nośników energetycznych oraz zmniejszeniem zużycia energii, co w konsekwencji ma doprowadzić do stopniowego obniżania emisji gazów cieplarnianych (CO2). Cel ten jest zgodny z bieżącą polityką energetyczną i ekologiczną gminy Dalików jest wynikiem dotychczasowych działań i zobowiązań władz samorządowych. Niniejszy „Plan” pozwoli również zwiększyć szanse gminy Dalików w pozyskaniu funduszy na działania w zakresie m.in. termomodernizacji budynków lub na wykorzystanie odnawialnych źródeł energii. Głównym celem strategicznym wynikającym z „Planu” jest redukcja emisji gazów cieplarnianych o 20% do 2020 w stosunku do roku bazowego 2009 na terenie gminy. Natomiast głównymi celami szczegółowymi „Planu” do 2020 r. są m.in.: systematyczna poprawa jakości powietrza atmosferycznego, poprzez redukcję lokalnej emisji zanieczyszczeń i gazów cieplarnianych, zwiększenie udziału energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych (OZE), redukcja zużytej energii finalnej. Ponadto „Plan gospodarki niskoemisyjnej dla gminy Dalików” stwarza możliwości miarodajnego monitorowania efektów podejmowanych działań, jak również przedstawia szereg możliwych do wykorzystania wskaźników oraz propozycję harmonogramu monitoringu. Według wymogów Ministerstwa Gospodarki, określonych w ramach ogłoszonego przez NFOŚiGW konkursu na dofinansowanie planów, PGN ma także realizować cele planów ochrony powietrza i planów działań krótkoterminowych oraz doprowadzić do redukcji emisji zanieczyszczeń do powietrza. Innym istotnym wymogiem dla planów jest konieczność zapewnienia spójności działań z wieloletnimi planami finansowymi w gminach. Aby opracować dobry plan koniecznie jest wykonanie inwentaryzacji emisji gazów cieplarnianych z obszaru gminy, opartej na jej bilansie energetycznym. Należy w niej ująć budynki publiczne i mieszkalne, transport, gospodarkę odpadami oraz przemysł i usługi. Na podstawie zidentyfikowanych potrzeb i możliwości należy zaplanować działania realizujące wyznaczone cele. Muszą się one opierać na już istniejących planach i strategiach. Dla planowanych działań należy wskazać mierniki osiągnięcia celów, źródła finansowania oraz plan wdrażania, monitorowania i weryfikacji.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

2.1.1 Metodologia

W przygotowaniu przedmiotowego opracowania uwzględniono zapisy dokumentów strategicznych (na poziomie międzynarodowym, UE, krajowym, regionalnym i lokalnym). Dokument jest spójny z politykami, konwencjami, przepisami prawnymi oraz dostępnymi wytycznymi, w tym z szczegółowymi zaleceniami dotyczącymi struktury planu gospodarki niskoemisyjnej. W Planie Gospodarki Niskoemisyjnej zawarte zostały działania do osiągnięcia w perspektywie krótko-, średnio-, i długoterminowej wraz ze wskazaniem ich szacunkowych kosztów i przewidywanych źródeł finansowania. Ustalone zostaną również zasady monitorowania i raportowania wyników prowadzonej polityki ekologiczno- energetycznej. Dokument będzie się składał z następujących elementów: informacje ogólne – charakterystyka gminy, ocena stanu istniejącego, charakterystyka nośników energetycznych na terenie gminy, metodologia opracowania dokumentu, cele strategiczne i szczegółowe, identyfikacja obszarów problemowych, ocena stanu aktualnego i przewidywanych zmian w zakresie inwentaryzacji zanieczyszczeń, gazów cieplarnianych, plan gospodarki niskoemisyjnej - plan przedsięwzięć i ich finansowania, opis realizacji działań zmniejszających emisję gazów cieplarnianych, harmonogram ich wdrażania oraz monitorowanie efektów. W celu oszacowania wielkości emisji gazów cieplarnianych przyjęto następujące założenia metodologiczne: zasięg terytorialny inwentaryzacji: inwentaryzacja obejmuje obszar w granicach administracyjnych gminy Dalików. Do obliczenia emisji przyjęto zużycie energii finalnej w obrębie granic gminy, zakres inwentaryzacji: inwentaryzacją objęte zostały emisje gazów cieplarnianych wynikające z zużycia energii finalnej na terenie gminy. Poprzez zużycie energii finalnej rozumie się zużycie: o energii cieplnej (na potrzeby ogrzewania i c.w.u), o energii paliw (transport), o energii elektrycznej, wskaźniki emisji: dla określenia wielkości emisji przyjęto wskaźniki, zgodne z rzeczywistymi wskaźnikami dla obszaru gminy.

W celu obliczenia poziomu emisji CO2 na terenie gminy Dalików w inwentaryzacji uwzględniono dane źródłowe za 2009 rok (rok bazowy) oraz za rok 2014. Gmina zdecydowała się przyjąć rok 2009 jako rok bazowy z uwagi na fakt iż przyjęcie wcześniejszego roku jako podstawy powodowałoby sytuację, że przedstawione dane mogłyby być nierzetelne i odbiegające od realnych wartości. Przyjęcie 2009 roku za bazowy jest zgodne z postanowieniami SEAP. Plan Gospodarki Niskoemisyjnej opracowano w oparciu o informacje otrzymane z Urzędu Gminy Dalików w zakresie: sytuacji energetycznej budynków gminnych użyteczności publicznej, danych na temat opłat oświetlenia ulicznego, Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dalików na lata 2010-2013 z perspektywą do roku 2017, Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. W ramach inwentaryzacji emisji w transporcie wykorzystano ilościowe dane zarejestrowanych pojazdów w gminie przekazane przez Starostwo Powiatowe w Poddębicach.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Podstawą Planu Gospodarki Niskoemisyjnej jest inwentaryzacja emisji gazów cieplarnianych, a szczególnie CO2 do powietrza. W celu sporządzenia inwentaryzacji wykorzystano wytyczne Porozumienia Burmistrzów „How to develop a Sustainable Energy Action Plan (SEAP)”. Dokument ten, dostępny na stronach Porozumienia (www.eumayors.eu), określa ramy oraz podstawowe założenia dla wykonania inwentaryzacji emisji gazów cieplarnianych do powietrza. Zgodnie z wytycznymi „Porozumienia Burmistrzów” działaniami objęto zużycie energii i związaną z nim emisję CO2 w następujących sektorach: obiekty komunalne, budynki mieszkalne, oświetlenie uliczne, transport, obiekty usługowe. Interesariuszami „Planu” są: władze gminy, mieszkańcy gminy, przedsiębiorcy mający zakłady na terenie gminy. Ze względu na brak rozwiniętego na szeroką skalę przemysłu w gminie przedsiębiorcy, zgodnie z zasadami SEAP, nie zostali uwzględnieni w ogólnym bilansie emisji CO2. 2.2 Założenia polityki energetycznej

Niniejszy dokument jest spójny z założeniami i realizuje cele zgodne z określonymi w dokumentami na poziomie globalnym, krajowym, regionalnym i lokalnym.

2.2.1 Poziom międzynarodowy

Idea ograniczenia emisji gazów cieplarnianych wynika z umów i porozumień na arenie międzynarodowej. Ratyfikowana przez 192 państwa Ramowa Konwencja Klimatyczna UNFCCC jest podstawą prac nad ogólnoświatową redukcją emisji gazów cieplarnianych. Na mocy porozumień z Kioto (1997 r.) państwa – sygnatariusze byli zobowiązani do redukcji emisji gazów cieplarnianych średnio o 5,2% do 2012 r. Natomiast od 2020 r. globalna emisja powinna spadać rocznie o 1-5%, tak by w 2050 r. osiągnąć poziom niższy od aktualnego poziomu o 25-70 %. Zainicjowany w 2000 r. Europejski Program Ochrony Klimatu (ECCP) stanowi podstawę unijnej polityki klimatycznej. Program ten jest połączeniem dobrowolnych działań, dobrych praktyk, mechanizmów rynków, a także programów informacyjnych. Jednym z najistotniejszych instrumentów polityki UE w zakresie ochrony klimatu jest europejski system handlu uprawnieniami do emisji

CO2 (EU ETS), obejmujący większość znaczących emitentów GC, prowadzących działalność opisaną w dyrektywie o zintegrowanej kontroli i zapobieganiu zanieczyszczeniom przemysłowym IPCC, a także spoza niej. Ponadto unijna polityka klimatyczna koncentruje się na wdrożeniu tzw. pakietu klimatyczno-energetycznego przyjętego w grudniu 2008 r. Polityka ta stanowi odzew na potrzebę stworzenia gospodarki niskoemisyjnej, co podkreślono w strategii „Europa 2020”, w pakiecie klimatyczno – energetycznym UE. Zgodnie z tym pakietem do roku 2020 mają zostać osiągnięte poniższe cele: redukcja emisji gazów cieplarnianych przynajmniej o 20% w stosunku do poziomów z 1990r., 20% energii zużytej w UE ma pochodzić ze źródeł odnawialnych, redukcja zużycia energii pierwotnej o 20% w stosunku do poziomów prognozowanych, co ma zostać zrealizowane poprzez podniesienie efektywności energetycznej. Przekształcenie w kierunku gospodarki niskoemisyjnej stanowi jedno z najważniejszych wyzwań gospodarczych i środowiskowych stojących przed Unią Europejską i państwami członkowskimi.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Dokument Europa 2020 jest ważnym krokiem w kierunku wypełnienia zobowiązania Polski w zakresie udziału energii odnawialnej w końcowym zużyciu energii do 2020 roku, w podziale na: elektroenergetykę, ciepło i chłód oraz transport. Wymagania te wynikają z dyrektywy 2009/28/WE z 23 kwietnia 2009 roku w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych. Celem dla Polski, wynikającym z powyższej dyrektywy jest osiągnięcie w 2020 roku co najmniej 15% udziału energii z odnawialnych źródeł w zużyciu energii finalnej brutto, w tym co najmniej 10 % udziału energii odnawialnej zużywanej w transporcie. Plan Gospodarki Niskoemisyjnej jest również zgodny z Dyrektywą 2012/27/UE w sprawie efektywności energetycznej, w której Komisja Europejska nakłada obowiązek dotyczący oszczędnego gospodarowania energią, wobec jednostek sektora publicznego oraz z Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/31/UE w sprawie charakterystyki energetycznej budynków, która zobowiązuje państwa członkowskie UE, aby od końca 2018 r. wszystkie nowo powstające budynki użyteczności publicznej były budynkami „o niemal zerowym zużyciu energii”. Dla osiągnięcia powyższych celów podejmowane są liczne działania w zakresie szeroko rozumianej promocji efektywności energetycznej. Przedsięwzięcia te wymagają zaangażowania nie tylko polityków i decydentów, ale również społeczeństwa oraz wszystkich podmiotów działających na rynku. Zobowiązania dotyczące redukcji emisji gazów cieplarnianych obligują do podjęcia kroków, które głównie polegają na przestawieniu gospodarki na gospodarkę niskoemisyjną, co wiąże się z ograniczeniem wytwarzania gazów cieplarnianych i innych szkodliwych substancji. Stanowi to bowiem kluczowy krok w kierunku zapewnienia stabilnego środowiska oraz długoterminowego zrównoważonego rozwoju.

2.2.2 Poziom krajowy

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Dalików jest spójny z dokumentami na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym. Poziom krajowy

Strategia Rozwoju Kraju 2020 Polityka Ekologiczna Państwa

Poziom regionalny Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego 2020 Regionalny Program Operacyjny Województwa Łódzkiego na lata 2014-2020 Strategia Rozwoju Powiatu Poddębickiego 2020

Poziom lokalny Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dalików na lata 2010-2013 z perspektywą do roku 2017

Rysunek 1 Wykaz dokumentów strategicznych i planistycznych (opracowanie własne)

Rysunek 2 Wykaz dokumentów strategicznych i planistycznych (opracowanie własne)

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Podając za raportem Banku Światowego pt.: „Transformacja w kierunku gospodarki niskoemisyjnej w Polsce” opublikowanym w 2011 r.: „krajowy potencjał redukcji emisji gazów cieplarnianych wynosi około 30% do roku 2030 w porównaniu do roku 2005. Realizacja tego potencjału może jednak nastąpić tylko w sytuacji współdziałania w ramach kluczowych sektorów gospodarczych (energetyka, transport, przemysł) oraz na różnych szczeblach administracyjnych – nie tylko krajowym i europejskim, ale także w skali regionalnej i lokalnej (gminy oraz powiatu)”. Odpowiedzią na wyzwania w dziedzinie ochrony klimatu na poziomie krajowym jest opracowanie Narodowego Programu Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej. Istotą Programu jest podjęcie działań zmierzających do przestawienia gospodarki na gospodarkę niskoemisyjną. Zmiana ta powinna skutkować nie tylko korzyściami środowiskowymi ale przynosić równocześnie korzyści ekonomiczne i społeczne. Celem głównym, zawartym w przyjętym 4 sierpnia 2015 roku przez rząd projekcie Narodowego Programu Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej, jest: Rozwój gospodarki niskoemisyjnej przy zapewnieniu zrównoważonego rozwoju kraju.

Osiągniecie tego celu jest możliwe przy realizacji następujących celów szczegółowych: niskoemisyjne wytwarzanie energii. Energia jest niezbędna na każdym etapie gospodarki o zamkniętym obiegu, stąd tak ważne jest by pozyskiwać ją w sposób przyjazny środowisku i po możliwie najniższej cenie, poprawa efektywności gospodarowania surowcami i materiałami, w tym odpadami- skutkująca redukcją odpadów na składowiskach i zwiększeniem stopnia ich powtórnego wykorzystania, rozwój zrównoważonej produkcji – obejmujący przemysł, budownictwo i rolnictwo. W ramach celu kluczowe jest zidentyfikowanie działań przyczyniających się do wytwarzania produktów, które nie tylko będą bardziej przyjazne środowisku, ale po zakończonym cyklu życia staną się ponownym zasobem, transformacja niskoemisyjna w dystrybucji i mobilności, obejmująca sektor transportu i handlu, promocja wzorców zrównoważonej konsumpcji. Bez zmian w sferze świadomości nie jest możliwe wykreowanie popytu na zrównoważone produkty, a tym samym przejście od gospodarki linearnej do cyrkularnej. Biorąc pod uwagę malejące zasoby paliw konwencjonalnych oraz konieczność ograniczenia emisji zanieczyszczeń do atmosfery należy stwierdzić, że Polska wchodzi w tzw. epokę postcarbon. W konsekwencji zachodzi konieczność racjonalnego użytkowania dostępnych jeszcze zasobów energetycznych oraz wspierania przedsięwzięć na rzecz odnawialnych źródeł energii. Polska, będąc sygnatariuszem Protokołu z Kioto do Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu oraz ratyfikując Ramową Konwencję Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu sporządzoną w Nowym Jorku z dnia 9 maja 1992 r., włączyła się w międzynarodowe działania, które mają na celu zapobieganie zmianom klimatu. Jednym z ważniejszych zobowiązań wynikających z podpisania Protokołu z Kioto jest redukcja emisji gazów cieplarnianych o 6% w okresie od 2008 do 2012 roku (w stosunku do roku bazowego czyli 1988r.). Następny krokiem było podpisanie przez Polskę pakietu klimatyczno – energetycznego. W porozumieniu z kilkoma nowymi członkami UE, Polsce udało się uzyskać zgodę na przyjęcie zmodyfikowanej wersji tego pakietu. Modyfikacja ta dotyczyła przede wszystkim skali obniżki emisji

CO2 wraz z uzyskaniem siedmioletniego okresu przejściowego (do 2020 r.) na kupno przez elektrownie 100% zezwoleń na emisję CO2. Dodatkowo ustalono, że niektóre państwa członkowskie (w tym Polska) dostaną od 2013 roku specjalne, dodatkowe trzy pule zezwoleń na emisję CO2.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Najistotniejsze akty prawne dotyczące energetyki i odnawialnych źródeł energii (OZE) W dniu 20 lutego 2015 roku przyjęto ustawę o odnawianych źródłach energii (OZE, Dz. U. 2015 poz. 478), której celem jest zagwarantowanie trwałego rozwoju gospodarki przy jednoczesnym zwiększeniu bezpieczeństwa energetycznego i ochrony środowiska. Ważnym elementem tej ustawy jest również promocja prosumencka (prosument to jednocześnie producent i konsument) wytwarzania energii z OZE w mikro i małych instalacjach. OZE powinno się rozwijać w taki sposób, by uwzględniały interesy przedsiębiorców funkcjonujących w sektorze energetyki odnawialnej, a także innych podmiotów dla których rozwój tego rodzaju energetyki będzie oddziaływać – w szczególności odbiorców energii, podmiotów działających w sektorze rolniczym, jak również gminy na terenie których będą powstawać odnawialne źródła energii. Ustawa stanowi zbiór kompleksowych rozwiązań, które porządkują system wsparcia odnawianych źródeł energii, a które polegają na: utrzymaniu obecnego systemu wsparcia dla istniejących instalacji OZE, co zagwarantuje poszanowanie praw nabytych dla wszystkich, którzy byli wytwórcami energii elektrycznej z OZE przed wejściem w życie ustawy, wprowadzeniu nowych możliwości dla istniejących instalacji odnawialnych źródeł energii, w celu optymalizacji rachunku ekonomicznego (dedykowane aukcje), wdrożeniu nowoczesnego systemu aukcji dla nowych i zmodernizowanych instalacji OZE, przyjęciu cen gwarantowanych dla wytwórców energii elektrycznej w mikroinstalacji. Efektem priorytetowym ustawy o OZE będzie zapewnienie realizacji celów w zakresie rozwoju odnawialnych źródeł energii, które wynikają z dokumentów rządowych przyjętych przez Radę Ministrów, tj. Polityki energetycznej Polski do 2030 roku oraz Krajowego planu działań w zakresie energii ze źródeł odnawialnych, jak również inicjowanie i koordynowanie działań organów administracji rządowej w tym obszarze. Pozwoli to zapewnić spójność i skuteczność podejmowanych przedsięwzięć. Następnym istotnym rezultatem wdrożenia ustawy o OZE będzie wprowadzenie jednolitego i czytelnego systemu wsparcia dla producentów tzw. zielonej energii, stanowiący zachętę inwestycyjną dla budowy nowych jednostek produkcyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem generacji rozproszonej opartej o lokalne zasoby OZE.

Nowe prawo dotyczące energii – „trójpak energetyczny” Ministerstwo Gospodarki prowadzi obecnie prace legislacyjne, które mają na celu wprowadzenie trzech nowych ustaw (tzw. trójpak lub duży trójpak): prawo energetyczne, prawo gazowe oraz ustawa o OZE. Zastąpić mają one dotychczasowe prawo energetyczne, dostosować je do wymogów Unii Europejskiej oraz wymagań nowoczesnej energetyki czyli energetyki odnawialnej, sieci inteligentnych, energetyki rozproszonej. Nowelizacja ustawy o prawie energetycznym oraz niektórych innych ustaw wprowadza, w sposób bardziej kompleksowy niż dotychczas, unijne przepisy promujące wykorzystywanie energii ze źródeł odnawialnych oraz regulujące wspólne zasady rynku wewnętrznego energii elektrycznej i gazu ziemnego. Nowelizacja ta wprowadza pojęcie odbiorcy wrażliwego (czyli osoby, która otrzymuje dodatek mieszkaniowy) wraz z określeniem przysługującego mu od 1 stycznia 2014 roku zryczałtowanego dodatku energetycznego. Taki dodatek będzie wynosić rocznie nie więcej niż 30 % iloczynu limitu zużycia energii elektrycznej oraz średniej ceny energii elektrycznej dla jego odbiorcy w gospodarstwie domowym. Określono zatem następujące limity: 900 kWh / rok kalendarzowy – dla gospodarstwa domowego prowadzonego przez osobę samotną, 1250 kWh / rok kalendarzowy – dla gospodarstwa domowego składającego się z 2 do 4 osób, 1500 kWh / rok kalendarzowy – dla gospodarstwa domowego składającego się z co najmniej 5 osób.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Taki dodatek będzie przyznawany przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, a jego wypłata będzie zadaniem z zakresu administracji rządowej. Ustawa także dodaje przepisy, które regulują wytwarzanie energii elektrycznej w mikroinstalacji (czyli urządzeniach o mocy mniejsze niż 40 kW) przez osobą fizyczną niebędącą przedsiębiorca oraz zasady przyłączania takich instalacji do sieci dystrybucyjnej. Osoby fizyczne chcące produkować energię z OZE w swoich gospodarstwach domowych nie są zobligowani do zakładania działalności gospodarczej i uzyskiwać koncesji. Takie osoby mogą także wprowadzić prąd do sieci i sprzedawać (po stawce wynoszącej 80% średniej ceny sprzedaży energii elektrycznej w kraju w poprzednim roku). Nowelizacja uzupełnia również przepisy dotyczące gwarancji pochodzenia energii elektrycznej wytwarzanej z OZE. Odbiorcy przemysłowi zostaną częściowo zwolnieni z obowiązku rozliczania się z zielonych certyfikatów. Ustawa wprowadza obowiązek sprzedaży przez firmy, które obracają gazem określonej części surowca za pośrednictwem giełdy (tzw. obligo gazowe) Od 1 stycznia 2015 roku przez giełdy ma być sprzedawane 55% gazu wprowadzonego do sieci przesyłowej. Tzw. mały trójpak energetyczny stanowi krok do zmian, które Ministerstwo Gospodarki zamierza wprowadzić w nowych ustawach: Prawo energetyczne, Prawo gazowe i ustawa o OZE.

Prawo energetyczne Celem ustawy – Prawo energetyczne jest uporządkowanie oraz uproszczenie obowiązujących przepisów, a także wprowadzenie nowatorskich rozwiązań będących odpowiedziom na rozwój rynków energii elektrycznej i rynków ciepła ochroną odbiorców. Ustawa ta powstała również w celu dostosowania przepisów do rozporządzenia (WE) nr 713/2009 z dnia 13 lipca 2009 roku, ustanawiającego Agencję ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki oraz rozporządzenia (WE) nr 714 z dnia 13 lipca 2009 roku w sprawie warunków dostępu do sieci w odniesieniu do transgranicznej wymiany energii elektrycznej i uchylającego rozporządzenie nr 1228/2003. Projekt ustawy dotyczący prawa energetycznego tworzy spójne ramy prawne w dziedzinie elektroenergetyki, ciepła oraz instrumentów, które wspierają kogenerację z uwzględnieniem europejskich standardów.

Prawo gazowe Wejście w życie nowej ustawy korzystnie wpłynie na funkcjonowanie przedsiębiorstw z sektora gazowniczego, dzięki stworzeniu kompleksowej regulacji działania rynku gazu ziemnego. Przede wszystkim uprości to prowadzenie działalności gospodarczej. Regulacje, które zostaną wdrożone niniejszym projektem będą prowadzić do zwiększenia poziomu ochrony praw odbiorców energii m.in. dzięki utworzeniu przy Prezesie URE punktu informacyjnego dla odbiorców pali i energii. Celem takiego punktu będzie zapewnienie konsumentom wszystkich niezbędnych informacji związanych z ich prawami, obecnych przepisach oraz dostępnych środków rozstrzyganie ewentualnych sporów.

Dokumenty strategiczne i planistyczne Niniejszy dokument jest spójny z dokumentami strategicznymi na poziomie krajowym:

Strategia Rozwoju Kraju 2020 Strategia jest dokumentem strategicznym w odniesieniu do obszaru całej Polski. Wyznacza cele i priorytety do 2020 roku i jest punktem odniesienia wszystkich dokumentów strategicznych oraz programów rządowych, jak również innych dokumentów opracowywanych przez jednostki samorządu terytorialnego. Niniejszy Plan realizuje cele i założenia Strategii w zakresie: II.6.2. Poprawa efektywności energetycznej poprzez m.in.: wsparcie termomodernizacji budynków i modernizacji istniejących systemów ciepłowniczych z zastosowaniem dostępnych

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

i sprawdzonych technologii, rozwój energetyki rozproszonej poza istniejącą siecią energetyczną z wykorzystaniem lokalnych odnawialnych źródeł energii. II.6.3. Zwiększenie dywersyfikacji dostaw paliw i energii poprzez m.in. zwiększenie wykorzystywania odnawialnych źródeł energii. II.6.4. Poprawa stanu środowiska poprzez m.in. prowadzenie długofalowej polityki ograniczenia emisji w sposób zachęcający do zmian technologii produkcyjnych, poprawa efektywności infrastruktury ciepłowniczej, modernizacji oświetlenia.

Polityka energetyczna do 2030 roku Polityka energetyczna do 2030 roku jest dokumentem strategicznym wyznaczającym kierunki dla Polski zarówno w perspektywie krótkoterminowej, jak i w perspektywie do 2030 roku. Zgodnie z założeniami dokumentu, podstawowymi kierunkami polskiej polityki energetycznej są: poprawa efektywności energetycznej, wzrost bezpieczeństwa dostaw paliw i energii, dywersyfikacja struktury wytwarzania energii elektrycznej poprzez wprowadzanie energetyki jądrowej, rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w tym biopaliw, rozwój konkurencyjnych rynków paliw i energii, ograniczenie oddziaływania energetyki na środowisko. Aktywne włączanie się władz regionalnych w realizację celów polskiej polityki energetycznej (m.in. poprzez przygotowywanie na szczeblu wojewódzkim, powiatowym lub gminnym strategii rozwoju energetyki) uznano za istotne działania wspomagające realizację tej polityki. Niniejszy Plan wykazuje zbieżność z zapisami zawartymi w Polityce energetycznej do 2030 roku w zakresie poprawy efektywności energetycznej, która jest traktowana w sposób priorytetowy.

Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2009 – 2012 z perspektywą do roku 2016 Celem priorytetowym polityki jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego kraju i tworzenie podstaw do zrównoważonego rozwoju społeczno – gospodarczego. Kierunki działań w ramach tego priorytetu wskazują m.in. nieodzowność dalszego zmniejszania emisji zanieczyszczeń w procesie wytwarzania energii, co wpisuje się w założenia niniejszego Planu. Stwierdza się, że przedmiotowe opracowanie jest spójne i realizuje założenia Polityki w zakresie: m.in. działań redukcyjnych emisji zanieczyszczeń powietrza oraz wsparcie i rozwój OZE.

2.2.3 Poziom regionalny i lokalny

Poziom regionalny Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, który stanowi zachętę do realizacji celów wynikających z pakietu klimatyczno-energetycznego, pełni rolę instytucji zarządzającej i wdrażającej Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ) na lata 2014-2020. Planuje się bowiem w sposób uprzywilejowany traktować gminy, aplikujące o środki z programu krajowego POIiŚ na lata 2014-2020 oraz z programów regionalnych na lata 2014-2020, które będą posiadać opracowany Plan Gospodarki Niskoemisyjnej.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Na poziomie regionu niniejszy Plan jest zgodny i wpisuje się w założenia, cele ogólne i cele szczegółowe dokumentów:

Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego 2020 Głównym celem Strategii jest poprawa konkurencyjności regionu i podniesienie poziomu życia mieszkańców przy jednoczesnym respektowaniu zasad zrównoważonego rozwoju. Najważniejsze kierunki rozwoju regionu łódzkiego zidentyfikowano w trzech strategicznych dla województwa sferach: SFERA SPOŁECZNA: Cel główny: Wzrost ogólnego poziomu cywilizacyjnego województwa, SFERA EKONOMICZNA: Cel główny: Poprawa pozycji konkurencyjnej gospodarki województwa, SFERA FUNKCJONALNO – PRZESTRZENNA: Cel główny: Stworzenie rzeczywistego regionu społeczno – ekonomicznego posiadającego własną podmiotowość kulturową i gospodarczą. W każdej z tak określonych sfer sprecyzowano obszary priorytetowe, w ramach których określono główne działania. PGN dla Gminy Dalików realizuje założenia w ramach Sfery funkcjonalno-przestrzennej OBSZAR PRIORYTETOWY: OCHRONA ŚRODOWISKA. Cel strategiczny: Poprawa warunków życia mieszkańców regionu poprzez poprawę jakości środowiska, a dotyczących wykorzystania odnawialnych źródeł energii i ograniczenia emisji zanieczyszczeń do atmosfery. Zgodnie z zapisami Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego 2020 zwiększa się rola polityki energetycznej. Na poziomie regionalnym wspierane powinny być działania w zakresie: promocji pozytywnych postaw i innowacyjnych rozwiązań związanych z efektywnością energetyczną, aktywizacji gospodarczej z wykorzystaniem sektora OZE oraz ochrony przestrzeni przed negatywnymi oddziaływaniami niektórych rodzajów energetyki odnawialnej.

Regionalny Program Operacyjny Województwa Łódzkiego na lata 2014 – 2020 RPO WŁ stanowi podstawowy instrument realizacji celów Strategii rozwoju województwa łódzkiego do roku 2020. Program zawiera streszczenie analizy społeczno-gospodarczej regionu z wynikającymi z niej głównymi wyzwaniami rozwojowymi dla województwa, opis priorytetów wraz z uzasadnieniem, syntetyczny opis wdrażania, a także szacunkowy plan finansowy. Celem głównym RPO WŁ jest uczynienie województwa łódzkiego konkurencyjnym i innowacyjnym regionem Europy oraz poprawa jakości życia jego mieszkańców. W RPO WŁ wskazano również następujące wyzwania i potrzeby: wykorzystanie potencjału regionu do produkcji OZE, zmniejszenie poziomu emisyjności i energochłonności gospodarki. Szczególne istotne znaczenie w kontekście PGN dla gminy Dalików ma Oś Priorytetowa IV: Gospodarka niskoemisyjna, która zakłada m.in.: zwiększenie zastosowania OZE, wsparcie OZE (mikroinstalacje) w ramach wsparcia rozwoju przedsiębiorczości oraz restrukturyzacji gospodarstw, zmniejszenie emisyjności gospodarki, zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych. Planowane przez gminę Dalików działania i inwestycje wpisują się w: Działanie IV.1 Odnawialne źródła energii, Działanie IV.2 Termomodernizacja budynków, DziałanieIV.3 Ochrona powietrza. Wzrost udziału OZE w bilansie paliwowo-energetycznym województwa łódzkiego spowoduje poprawę efektywności wykorzystania i oszczędzania zasobów surowców energetycznych oraz poprawy stanu środowiska poprzez redukcję emisji zanieczyszczeń do atmosfery, gleby i wód oraz redukcję ilości wytwarzanych odpadów. Dodatkowo planowane w zakresie termomodernizacji budynków użyteczności publicznej oraz wielorodzinnych budynków mieszkalnych inwestycje pozwolą na zmniejszenie zapotrzebowania na energię, co w znacznym stopniu przełoży się na obniżenie zużycia paliw konwencjonalnych i w konsekwencji spowoduje ograniczenie emisji zanieczyszczeń

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików powietrza odpowiedzialnych za powstawanie zjawiska tzw. niskiej emisji oraz emisji gazów cieplarnianych. W ramach RPO WŁ na lata 2014-2020 gmina Dalików może ubiegać się o dofinansowanie inwestycji zmierzających do realizacji celów RPO WŁ a zapisanych w Planie.

Strategia Rozwoju Powiatu Poddębickiego 2020 Strategia Rozwoju Powiatu Poddębickiego 2020 jest dokumentem kierunkowym, nakreślającym nadrzędne cele długoterminowe (strategiczne), priorytety rozwoju oraz kierunki działań władz samorządowych Powiatu. Strategia określa również stan docelowy, do którego Powiat powinien dążyć w kolejnym okresie programowania, zarysowuje ramy działań władz samorządowych Powiatu prowadzące do osiągnięcia danego stanu, a także prezentuje przykłady inicjatyw w ramach każdego celu strategicznego. Niniejszy Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików jest spójny z celem strategicznym C. Infrastruktura techniczna Powiatu, w tym z celem operacyjnym C.2 Infrastruktura ochrony środowiska + OŹE. Podając za Strategią: Cel trzeci dotyczy koniecznych ze względu na równomierny rozwój Powiatu, działań związanych z systematyczną modernizacją oraz rozbudową infrastruktury zarówno drogowej pozwalającej pełniej wykorzystać potencjał korzystnego położenia w pobliżu autostrady A2, jak również infrastruktury związanej z ochroną środowiska mającej szczególnie znaczenie w związku z budowanym wizerunkiem Powiatu - jako promotora turystyki zdrowotnej w regionie. Wśród proponowanych działań dla celu operacyjnego C2 znajdują się m.in.: - termomodernizacja budynków użyteczności publicznej, - promocja postaw proekologicznych, - rozwój i promocja wykorzystania alternatywnych źródeł energii (wiatru, słońca, geotermii i biomasy) - promocja OŹE, - rozwój infrastrukturalnego systemu informacji przestrzennej, zawierającej informacje o terenie, zagospodarowaniu przestrzennym, ochronie środowiska, gospodarce wodnej, rolnictwie oraz drogach. Wymienione działania będą realizowane również w ramach Planu gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików. Dokument niniejszy jest spójny ze Strategią i realizuje jej cele.

Poziom lokalny Stwierdza się zgodność niniejszego Planu z dokumentami na szczeblu lokalnym:

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dalików na lata 2010-2013 z perspektywa do roku 2017 Nadrzędnym celem programu ochrony środowiska jest długotrwały, zrównoważony rozwój gminy, w którym kwestie ochrony środowiska są rozważane na równi z kwestiami rozwoju społecznego i gospodarczego. Opracowanie oraz uchwalenie Programu przez Radę Gminy, przyczyni się do poprawy i uporządkowania zarządzania środowiskiem na terenie gminy, poprawy jakości środowiska naturalnego gminy, poprawy jakości życia mieszkańców gminy, zrównoważonego rozwoju gminy. W oparciu o diagnozę stanu środowiska oraz zagrożenia środowiska zdefiniowano najważniejsze priorytety ochrony środowiska w gminie Dalików. W zakresie ochrony przyrody: - Ochrona obszarów cennych przyrodniczo; - Zachowanie oraz powiększanie istniejących powierzchni leśnych; - Ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazowej. W zakresie ochrony wód: - Rozbudowa systemu kanalizacji sanitarnej i oczyszczalni ścieków;

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

- Modernizacja istniejących oczyszczalni ścieków; - Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków; - Modernizacja i rozbudowa systemu zaopatrzenia ludności w wodę; - Poprawa jakości wód powierzchniowych; - Racjonalne gospodarowanie i ochrona zasobów wód podziemnych. W zakresie ochrony powietrza atmosferycznego: - Zmniejszenie emisji niskiej; - Stosowanie energooszczędnych technologii i termomodernizacja budynków; - Zmniejszenie emisji komunikacyjnej; - Wdrażanie alternatywnych źródeł energii. W zakresie ochrony przed hałasem i promieniowaniem jonizującym: - Zmniejszenie negatywnego oddziaływania hałasu komunikacyjnego na człowieka i środowisko; - Rozpoznanie terenów zagrożonych niejonizującym promieniowaniem elektromagnetycznym; W zakresie ochrony powierzchni ziemi: - Zapewnienie dotrzymania standardów jakości gleb na terenie gminy; - Prowadzenie okresowych badań jakości gleby; - Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych. W zakresie edukacji ekologicznej: - Kontynuacja edukacji ekologicznej mieszkańców; - Wspieranie programów i ekologicznych przedsięwzięć szkół i przedszkoli. W przypadku gminy Dalików cel nadrzędny został zdefiniowany jako "Trwały rozwój gospodarczy oraz poprawa warunków życia mieszkańców gminy z poszanowaniem zasobów środowiska naturalnego." Wyróżniono cele systemowe: - Ochrona i wzrost bioróżnorodności - Poprawa jakości wód powierzchniowych i minimalizacja zagrożeń dla i jakości zasobów wód podziemnych. Zapewnienie mieszkańcom gminy odpowiedniej jakości wody do picia. - poprawa jakości powietrza atmosferycznego. Ochrona przed hałasem i niejonizującym promieniowaniem elektromagnetycznym. W tym wśród kierunków działań Program wymienia: - ograniczenie niskiej emisji, - Ograniczenie uciążliwości systemu komunikacyjnego, - Ochrona przed niejonizującym promieniowaniem elektromagnetycznym. Niniejsze opracowanie realizuje założenia Programu w zakresie w/w celu systemowego a działania wymienione w PGN dla gminy Dalików są zbieżne z kierunkami rozwoju wyznaczonymi dla gminy przez Program. Pozostałe cele systemowe Programu to: - Ochrona środowiska glebowego oraz złóż surowców, - edukacja ekologiczna społeczeństwa.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego

Gmina Dalików posiada studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego (Uchwała Nr 183/13 Rady Gminy Dalików z dnia 28 listopada 2013 r.). Ponadto na terenie gminy obowiązują miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego:

Publikacja w Dzienniku L.p. Numer, data i tytuł uchwały Urzędowym Województwa

Uchwała Nr 30/99 Rady Gminy w Dalikowie z dnia 12 marca 1999 r. w sprawie zmiany miejscowego Nr 48 z dnia 29 kwietnia 1 planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego 1999 r., poz. 400 gminy Dalików. (dz. nr ew. 51/2 Budzynek)

Uchwała Nr 31/99 Rady Gminy w Dalikowie z dnia 12 marca 1999 r. w sprawie zmiany miejscowego Nr 48 z dnia 29 kwietnia 2 planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego 1999 r., poz. 401 gminy Dalików. (dz. nr ew. 108 Madaje Stare)

Uchwała Nr 32/99 Rady Gminy w Dalikowie z dnia 12 marca 1999 r. w sprawie zmiany miejscowego Nr 48 z dnia 29 kwietnia 3 planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego 1999 r., poz. 402 gminy Dalików. (dz. nr ew. 202/1 Tobolice)

Uchwała Nr 33/99 Rady Gminy w Dalikowie z dnia 12 marca 1999 r. w sprawie zmiany miejscowego Nr 48 z dnia 29 kwietnia 4 planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego 1999 r., poz. 403 gminy Dalików. (dz. nr ew. 91/1 i 91/2 Fułki)

Uchwała Nr 34/99 Rady Gminy w Dalikowie z dnia 12 marca 1999 r. w sprawie zmiany miejscowego Nr 48 z dnia 29 kwietnia 5 planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego 1999 r., poz. 404 gminy Dalików. (dz. nr ew. 49 Gajówka)

Uchwała Nr 35/99 Rady Gminy w Dalikowie z dnia 12 marca 1999 r. w sprawie zmiany miejscowego Nr 48 z dnia 29 kwietnia 6 planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego 1999 r., poz. 405 gminy Dalików. (dz. nr ew. 169 Krasnołany)

Uchwała Nr 36/99 Rady Gminy w Dalikowie z dnia 12 marca 1999 r. w sprawie zmiany miejscowego Nr 48 z dnia 29 kwietnia 7 planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego 1999 r., poz. 406 gminy Dalików. (dz. nr ew. 3/1 i 3/3 Bardzynin)

Uchwała Nr 37/99 Rady Gminy w Dalikowie z dnia 12 marca 1999 r. w sprawie zmiany miejscowego Nr 48 z dnia 29 kwietnia 8 planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego 1999 r., poz. 407 gminy Dalików. (dz. nr ew. 1/1 Bardzynin)

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Uchwała Nr 39/99 Rady Gminy w Dalikowie z dnia 12 marca 1999 r. w sprawie zmiany miejscowego Nr 48 z dnia 29 kwietnia 9 planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego 1999 r., poz. 409 gminy Dalików. (dz. nr ew. 9 Bardzynin)

Uchwała Nr 67/99 Rady Gminy w Dalikowie z dnia 29 listopada 1999 r. o zmianie miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Nr 16 z dnia 3 lutego 2000 r. 10 Dalików obejmującej działki o nr ewidencyjnych: poz. 76 53/1, 53/5, 53/7, 53/9, 53/10, 54/2 i 54/4 położonych w miejscowości Kontrewers.

Uchwała Nr 132/2000 Rady Gminy w Dalikowie z dnia 29 grudnia 2000 r. w sprawie zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania Nr 10 z dnia 6 lutego 2001 r. 11 przestrzennego gminy Dalików obejmującej działki o poz. 72 nr ew.: 44/15, 44/17 wraz z przyległą drogą we wsi Huta Bardzyńska.

Uchwała Nr 171/05 Rady Gminy Dalików z dnia 14 października 2005 r. w sprawie miejscowego planu Nr 344 z dnia 30 listopada 12 zagospodarowania przestrzennego obszaru położonego 2005 r. poz. 3085 we wsi Kontrewers w gminie Dalików.

Uchwała Nr 110/08 Rady Gminy Dalików z dnia 29 kwietnia 2008 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla części Nr 184 z dnia 7 czerwca 2008 r. 13 miejscowości Złotniki, położonej przy drodze poz. 1741 powiatowej Nr 3707E w rejonie skrzyżowania z drogą krajową nr 72.

Uchwała Nr 245/10 Rady Gminy Dalików z dnia 6 sierpnia 2010 r. w sprawie miejscowego planu Nr 268 z dnia 16 września 14 zagospodarowania przestrzennego dla działki nr ew. 2010 r. poz. 2199 95/1 we wsi Symonia w gminie Dalików

Uchwała Nr 40/11 Rady Gminy Dalików z dnia 28 czerwca 2011 r. w sprawie sporządzenia miejscowego Nr 229 z dnia 12 sierpnia 15 planu zagospodarowania przestrzennego dla części 2011 r. poz. 2377 sołectwa Dalików

Uchwała Nr 42/11 Rady Gminy Dalików z dnia 28 czerwca 2011 r. w sprawie sporządzenia miejscowego Nr 229 z dnia 12 sierpnia 16 planu zagospodarowania przestrzennego dla części 2011 r. poz. 2378 sołectwa Złotniki. (dz.nr ew. 367)

Uchwała Nr 44/11 Rady Gminy Dalików z dnia 28 czerwca 2011 r. w sprawie sporządzenia miejscowego Nr 229 z dnia 12 sierpnia 17 planu zagospodarowania przestrzennego dla części 2011 r. poz. 2379 sołectwa Dąbrówka Nadolna, obejmującego działkę nr ew. 81

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Uchwała Nr 46/11 Rady Gminy Dalików z dnia 28 czerwca 2011 r. w sprawie sporządzenia miejscowego Nr 229 z dnia 12 sierpnia 18 planu zagospodarowania przestrzennego dla części wsi 2011 r. poz. 2380 Kołoszyn

Uchwała Nr 48/11 Rady Gminy Dalików z dnia 28 czerwca 2011 r. w sprawie sporządzenia miejscowego Nr 229 z dnia 12 sierpnia 19 planu zagospodarowania przestrzennego dla części 2011 r. poz. 2381 sołectwa Krzemieniew, obejmującej wieś Dąbrówka Woźnicka

Uchwała Nr 59/11 Rady Gminy Dalików z dnia 29 września 2011 r. w sprawie sporządzenia miejscowego Nr 319 z dnia 3 listopada 20 planu zagospodarowania przestrzennego dla części 2011 r. poz. 3196 sołectwa Domaniew

Uchwała Nr 57/11 Rady Gminy Dalików z dnia 29 września 2011 r. w sprawie sporządzenia miejscowego Nr 333 z dnia 16 listopada 21 planu zagospodarowania przestrzennego dla części 2011 r. poz. 3327 sołectwa Kuciny obejmującej wsie Dobrzań i Sarnówek

Uchwała Nr 233/14 Rady Gminy Dalików z dnia 30 września 2014 r. w sprawie sporządzenia miejscowego Dz. Urzędowy z 5 listopada 22 planu zagospodarowania przestrzennego dla obszaru 2014 r. poz. 3848 położonego w sołectwie Budzynek w rejonie wsi Woźniki i Budzynek

Uchwała Nr XIII/60/2015 Rady Gminy Dalików z dnia 30 września 2015 r. w sprawie uchwalenia Dz. Urzędowy z 27 23 miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego października z 2015 r. poz. dla obszaru zachodnich części wsi Woźniki i 4087 Budzynek

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego kompleksowo opisuje obraz Gminy, pokazując dynamikę zmian we wszystkich dziedzinach życia mogących kształtować przestrzeń publiczną Gminy. Dokument ten stanowi element polityki przestrzennej Gminy, określając kierunki kształtowania ładu przestrzenno-funkcjonalnego. Szczegółowe ustalenia zawierają miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. Ich celem jest takie kształtowanie zagospodarowania przestrzennego, aby zapewnione zostały niezbędne warunki do zaspokojenia potrzeb bytowych, ekonomicznych, społecznych i kulturowych społeczeństwa, uwzględniając zachowanie równowagi przyrodniczej i ochrony krajobrazu. W dokumentach tym podjęta została tematyka ochrony środowiska naturalnego, w tym ochrony powietrza. Mając na względzie, że podstawowymi źródłami emisji zanieczyszczeń do atmosfery są źródła cieplne dostarczające energię cieplną do obiektów produkcyjnych, usługowych i budownictwa mieszkaniowego (w tym indywidualne paleniska domowe) oraz transport (komunikacja), oparte o konwencjonalne nośniki energii cieplnej, powinno się wziąć pod uwagę np. oparcie gospodarki energetycznej gminy o źródła niskoemisyjne (w tym źródła gazowe i odnawialne). W związku z tym, że zgodnie ze Studium, ochrona powietrza na terenie gminy Dalików będzie przeprowadzana poprzez zastosowanie technologii

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików eliminujących szkodliwe emisje, zapisy PGN są z nim zbieżne. Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików jest spójny z założeniami poszczególnych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego funkcjonujących w gminie. Działania PGN nie są sprzeczne z w/w planami.

W odniesieniu do studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego Gmina podejmując wszelkie działania zachowa spójność z Planem gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików.

Spójność z założeniami/planami zaopatrzenia w ciepło, chłód i energię elektryczną bądź paliwa gazowe

Gmina Dalików nie posiada w/w planów. Jednakże Gmina zobowiązuje się do wykonania opracowań w tym zakresie uwzględniając spójność z zapisami Planu gospodarki niskoemisyjnej.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

3. Charakterystyka gminy

3.1 Położenie i układ komunikacyjny

Gmina Dalików znajduje się w centralnej Polsce, w północno-zachodniej części województwa łódzkiego na terenie powiatu poddębickiego.

Powiat poddębicki

Rysunek 3 Położenie powiatu poddębickiego na terenie województwa łódzkiego (źródło: https://pl.wikipedia.org)

Znajduje się ona na terenie powiatu poddębickiego, w jego południowo-zachodniej części na granicy z powiatem zgierskim, w odległości ok. 27 km od Łodzi. Gmina Dalików graniczy również z powiatem pabianickim.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Gmina Dalików

Rysunek 4 Położenie Gminy Dalików na terenie powiatu poddębickiego (źródło: https://www.osp.org.pl/hosting/katalog.php?id_w=6&id_p=125&id_g) Gmina Dalików jest jedną z 6 gmin powiatu poddębickiego, w tym jest jej najmniejszą gminą uwzględniając powierzchnię zgodnie z danymi Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii. Gmina Dalików ma 115 km2 powierzchni i stanowi tylko 13,05% powierzchni całego powiatu. Uwzględniając liczbę ludności, stan na koniec 2014 roku, zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego, Gmina Dalików zamieszkuje 3847 osób, co stanowi 9,21% ludności powiatu. Mniejszą gminą powiatu poddębickiego pod względem liczby ludności jest tylko gmina Pęczniew – 3522 ludności co stanowi 8,43% ludności powiatu.

Rysunek 5 Gminy sąsiadujące z Gminą Dalików (źródło: http://www.geodezjapoddebice.pl/2013/07/gmina-dalikow- mapa.html)

Gmina Dalików graniczy z gminami : - w powiecie poddębickim: Poddębice, Wartkowice, - w powiecie zgierskim: Aleksandrów Łódzki, Parzęczew, - w powiecie pabianickim: Lutomiersk.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Dalików pod względem administracyjnym jest to gmina wiejska. Na jej terenie znajduje się 19 sołectw: Bardzynin, Brudnów, Budzynek, Dalików, Domaniew, Domaniewek, Dąbrówka Nadolna, Gajówka, Idzikowice, Krzemieniew, Krasnołany, Kuciny, Madaje Stare, Oleśnica, Psary, Sarnów, Wilczyca, Zdrzychów, Złotniki.

Układ komunikacyjny

Rysunek 6 Układ Komunikacyjny Gminy Dalików (źródło: https://www.google.pl/maps)

Gmina Dalików znajduje się w odległości o ok. 136 km od Warszawy, 160km od Poznania i 167km od Wrocławia. Bliższymi ośrodkami rozwoju gospodarczego są Konin (70km od Dalikowa) i Włocławek (85km). Dogodne połączenia komunikacyjne gmina posiada z Łodzią, Warszawą, Poznaniem. Przez Gminę Dalików przebiegają drogi krajowe: - autostrada A2 - odcinek od km 327+562 do 328+589 o długości 1,036 km; nazwa ciągu drogi granica państwa – Świecko – Pniewy – Poznań – Konic – Warszawa – Siedlce – Terespol – granica państwa”; - droga krajowa Nr 72 - odcinek od km 74+307 do 82+549 o długości 8,242 km; nazwa ciągu drogi „Konin – Turek – Uniejów – Balin – Łódź – Brzeziny - Rawa Mazowiecka”.

Stan dróg krajowych według Systemu Oceny Stanu Nawierzchni (SOSN) dla nawierzchni bitumicznych: - autostrada A2 – stan dobry – 100%; - droga krajowa 72 – stan dobry – 20,5%, stan niezadowalający – 32,5%, stan zły – 47,0%.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Rysunek 7 Sieć dróg krajowych na terenie województwa łódzkiego w 2015 roku (Źródło: https://www.gddkia.gov.pl/userfiles/articles/d/drogi-w-zarzadzie-gddkia-oddzial_9511/_PID_2015_04_21.pdf)

Natężenie ruchu według Generalnego Pomiaru Ruchu: DK 72 –SDR wynosi 8567 pojazdów/dobę(GPR2005); A2 – SDR wynosi 16851 pojazdów/dobę(GPR2010).

Od międzynarodowego lotniska Warszawa – Okęcie, Dalików dzieli około 131 km (1,5 godziny jazdy samochodem), a od lotniska międzynarodowego Łódź - Lublinek – około 31 km (36 minut jazdy samochodem). Na terenie gminy Dalików znajdują się drogi powiatowe o łącznej długości 47 km, w tym 39,5 km o nawierzchni twardej bitumicznej: - nr 370 3E –od drogi nr 469 –Domaniew; - nr 3705E –Poddębice –Brudnów –Budzynek –Parzęczew; - nr 3706E –Nowa Wieś –Brudnów –Dalików –Kuciny –Kwiatkowice–Łask; - nr 3707E –Poddębice –G. Bałdrzychowska –Kałów –Złotniki –Dalików –Bardzynin –Parzęczew; - nr 3719E –Sarnów –Malanów; - nr 5137E –Ozorków –Parzęczew –Łążki –Powodów –Budynek. oraz drogi gminne o łącznej długości 54,1 km (w tym o nawierzchni twardej 15,9 km): - nr 111008E –(Tarnowa)–gr. gm. Poddębice –Złotniki - nr 111009E –(Panaszew) –gr. gm. Poddębice –Krzemieniew –Lubocha –Dąbrówka Nadolna; - nr 111013E –(Tumusin) –gr. gm. Poddębice –Złotniki; - nr 111051E –(dr. pow. nr 3705E) –Antoniew –Aleksandrówka -gr. gm. Wartkowice –(Nowa Wieś); - nr 111052E –Domaniewek –Idzikowice –Woźniki; - nr 111053E –Budzynek –Stefanów; - nr 111054E –Kuciny –Piotrów; - nr 111055E –Fułki –gr. gm. Lutomiersk –(Mianów); - nr 111056E –Wilków –Oleśnica –Kontrewers -gr. gm. Aleksandrów Łódzki –(Bełdów); - nr 111057E –Zdrzychów –Zagrodniki –Oleśnica -gr. gm. Lutomiersk –(Mianów); - nr 111058E –Oleśnica –Madaje Stare –gr. gm. Lutomiersk –(Orzechów); - nr 111218E –(Powodów III) -gr. gm. Wartkowice –Domaniewek –Brudnów –Stefanów; - Dąbrówka Nadolna –Piotrów - nr 111059E – Sarnów – gr. gm. Aleksandrów Łódzki – (Bełdów) - nr 111060 – Domaniew - Krasnołany Pozostałe drogi to drogi rolnicze o łącznej długości 159 km.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Na terenie gminy nie ma połączeń kolejowych.

Zgodnie z danymi Wydziału Komunikacji Starostwa Powiatowego w Poddębicach liczba zarejestrowanych pojazdów na terenie gminy Dalików wg stanu na dzień 30.11.2015roku wynosi razem 5672, w tym: - samochody osobowe 4022 - samochody ciężarowe 684 - ciągniki rolnicze 352 - motocykle 396 - motorowery 211 - autobusy 7

3.2 Demografia

W roku 2014 gmina Dalików liczyła 3847 mieszkańców, w tym 1956 mężczyzn i 1891 kobiet. Gęstość zaludnienia w tym samym roku wyniosła 34 osoby/ km². Gminę Dalików w roku bazowym 2009 zamieszkiwało 3702 osoby.2 Poniższa tabela obrazuje zmianę liczby ludności w gminie na przestrzeni ostatnich lat. Jak pokazują dane, wahania dotyczące liczby mieszkańców gminy są niewielkie z niewielką tendencją wzrostową.

Tabela 2 Ludność gminy w latach 2009-2014 (źródło: Bank Danych Lokalnych (GUS)

ogółem mężczyźni kobiety

2009 3702 1884 1818

2010 3832 1936 1896

2011 3858 1961 1897

2012 3847 1944 1903

2013 3859 1965 1894

2014 3847 1956 1891

Zgodnie z powyższymi danymi można założyć, że wraz z niewielkim wzrostem liczby ludności gminy, wzrasta również emisja gazów cieplarnianych.

2 Bank Danych Lokalnych (GUS) 29

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Ludność gminy Dalików w 2014 roku

mężczyźni kobiety

49% 51%

Rysunek 8 Ludność Gminy Dalików w 2014 roku (opracowanie własne na podstawie danych GUS)

Liczba ludności w gminie na przestrzeni lat 2009-2014 wzrosła o 3,8% ogółem. Nieznaczną większość w gminie (więcej o 2%) stanowią mężczyźni.

Tabela 3 Struktura ludności gminy w latach 2009-2014 (źródło: Bank Danych Lokalnych (GUS))

w wieku w wieku w wieku przedprodukcyjnym produkcyjnym poprodukcyjnym

ogółem mężczyźni kobiety ogółem mężczyźni kobiety ogółem mężczyźni kobiety 724 371 353 2282 1277 1005 696 236 460 2009 751 380 371 2368 1322 1046 713 234 479 2010 735 376 359 2407 1348 1059 716 237 479 2011 729 374 355 2395 1329 1066 723 241 482 2012 729 368 361 2383 1333 1050 747 264 483 2013 710 368 342 2379 1321 1058 758 267 491 2014

Liczba osób w wieku poprodukcyjnym systematycznie rośnie, co jest ogólną tendencja demograficzną w większości gmin w Polsce. Liczba ludności w wieku produkcyjnym ulegała w ostatnich latach wahaniom. Na przestrzeni lat 2009-2011 wzrastała, później ulegała zmniejszeniu. I tak w roku 2011 ludność w wieku produkcyjnym wynosiła w gminie 2407 osób co stanowiło 62,39% wszystkich mieszkańców. W 2014 roku ludność w tej grupie wiekowej to 2379 osób i stanowi 61,84% ogółu ludności analizowanego obszaru.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Struktura ludności gminy Dalików w roku 2014

w wieku przedprodukcyjnym w wieku produkcyjnym w wieku poprodukcyjnym

20% 18%

62%

Rysunek 9 Struktura ludności Gminy Dalików w 2014 roku (opracowanie własne na podstawie danych GUS)

Istotne dla rozwoju gospodarczego gminy jest udział liczby mieszkańców w wieku produkcyjnym w stosunku do ogółu ludności. Korzystnym zjawiskiem jest przewaga liczby ludności w tej właśnie grupie wiekowej. Wśród osób w wieku produkcyjnym większość znaczną stanowią mężczyźni.

Udział mężczyzn i kobiet w strukturze ludności w wieku produkcyjnym w gminie Dalików w roku 2014

mężczyźni kobiety

44%

56%

Rysunek 10 Struktura ludności Gminy Dalików w 2014 roku (opracowanie własne na podstawie danych GUS)

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

3.3 Gospodarka

Gmina Dalików jest gminą rolniczą, skupioną przede wszystkim na produkcji zbóż i ziemniaków. Ze względu na lokalizację, na gospodarkę i koniunkturę gminy Dalików oddziałują większe ośrodki miejskie regionu, zwłaszcza Poddębice i Uniejów, w którym oprócz firm rodzimych, maja swoją siedzibę przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego. Na terenie gminy nie ma wielkich ośrodków przemysłowych. Rozwija się za to handel i usługi świadczone przez niewielkie rodzinne przedsiębiorstwa. W roku 2014 na terenie gminy Dalików występowało 245 podmiotów gospodarki, w tym 12 w sektorze publicznym i 233 w sektorze prywatnym3. Największa liczba podmiotów występowała w sektorach: G - handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle – 56 podmioty, C - przetwórstwo przemysłowe –45 podmiotów, F - budownictwo – 36 podmiotów.

Tabela 4 Podmioty gospodarcze w gminie Dalików w latach 2009-2014 według sektorów własnościowych(źródło: Bank Danych Lokalnych (GUS))

ogółem sektor publiczny sektor prywatny

2009 217 12 205

2010 228 12 216

2011 221 12 209

2012 234 12 222

2013 243 12 231

2014 245 12 233

Tabela 5 Podmioty gospodarki narodowej wg sekcji PKD (2007) w gminie Dalików w roku 2014 (źródło: Bank Danych Lokalnych (GUS))

Nazwa sekcji wg PKD (2007) Liczba podmiotów

rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 11 Sekcja A górnictwo i wydobywanie 1 Sekcja B przetwórstwo przemysłowe 45 Sekcja C wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę 0 Sekcja D wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych

3 Na podstawie danych GUS 2014 32

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz 1 Sekcja E działalność związana z rekultywacją budownictwo 36 Sekcja F handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, 56 Sekcja G włączając motocykle transport i gospodarka magazynowa 14 Sekcja H działalność związana z zakwaterowaniem i usługami 3 Sekcja I gastronomicznymi informacja i komunikacja 1 Sekcja J działalność finansowa i ubezpieczeniowa 3 Sekcja K działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 0 Sekcja L działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 10 Sekcja M działalność w zakresie usług administrowania i działalność 5 Sekcja N wspierająca administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe 14 Sekcja O zabezpieczenia społeczne edukacja 11 Sekcja P opieka zdrowotna i pomoc społeczna 14 Sekcja Q działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 3 Sekcja R Pozostała działalność usługowa oraz gospodarstwa domowe 17 Sekcje S i T zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby organizacje i zespoły eksterytorialne 0 Sekcja U

Wskaźniki odnoszące się do liczby i struktury ludności obrazują poziom wzrostu gospodarczego na lokalnym rynku. Jednym z takich wskaźników jest liczba podmiotów wpisanych do rejestru REGON na 10 tys. Ludności w gminie. Obrazuje on stan lokalnej gospodarki i pozwala wyciągnąć wnioski co do możliwości zatrudnienia na obszarze. W gminie Dalików wskaźnik ten prezentuje się najlepiej w porównaniu z pozostałymi gminami wiejskimi powiatu poddębickiego i wynosi 637 podmiotów. Natomiast w pozostałych wiejskich gminach powiatu wynosi on 610 w Pęczniewie, 599 w Zadzimiu i 533 w Wartkowicach. Kolejnym wskaźnikiem obrazującym sytuację gospodarcza obszaru jest liczba osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą przypadających na 1 tys. Mieszkańców. W gminie Dalików

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików wskaźnik ten wynosi 50 i daje gminie 3 miejsce w powiecie poddębickim tuż po Poddębicach i Uniejowie. 4 Liczba podmiotów gospodarki narodowej w 2014 roku w poszczególnych gminach powiatu poddębickiego

1512

618 335 245 215 302

Dalików Pęczniew Poddębice Uniejów Wartkowice Zadzim

Rysunek 11 Liczba podmiotów gospodarki narodowej w poszczególnych gminach powiatu poddębickiego w 2014 roku (opracowanie własne na podstawie danych GUS)

Udział liczby podmiotów gospodarki Narodowej gminy Dalików w liczbie podmiotów w powiecie poddębickim wyniósł w 2014 roku 7,59%. Większość podmiotów gospodarczych w powiecie znajduje się w Poddębicach – 46,85% wszystkich podmiotów w powiecie.

Tabela 6 Rodzaje działalności na terenie gminy Dalików wg PKD (2007) w roku 2015 (źródło: Raport gminny o przedsiębiorcach, baza CEIDG)

Nazwa sekcji wg PKD (2007) Liczba podmiotów

rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 21 Sekcja A górnictwo i wydobywanie 1 Sekcja B przetwórstwo przemysłowe 217 Sekcja C wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, 1 Sekcja D gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność 8 Sekcja E związana z rekultywacją

4 Bank Danych Lokalnych (GUS) 34

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

budownictwo 381 Sekcja F handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, 404 Sekcja G włączając motocykle transport i gospodarka magazynowa 73 Sekcja H działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 32 Sekcja I informacja i komunikacja 37 Sekcja J działalność finansowa i ubezpieczeniowa 14 Sekcja K działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 22 Sekcja L działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 67 Sekcja M działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca 50 Sekcja N administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe 0 Sekcja O zabezpieczenia społeczne edukacja 23 Sekcja P opieka zdrowotna i pomoc społeczna 26 Sekcja Q działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 14 Sekcja R Pozostała działalność usługowa oraz gospodarstwa domowe 32 Sekcje S i T zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby organizacje i zespoły eksterytorialne 0 Sekcja U

Zgodnie z danymi gminnego raportu o przedsiębiorcach działających na terenie gminy Dalików pod względem rodzaju wykonywanej działalności najczęściej przedsiębiorcy wpisywali PKD związane z handlem i usługami (sekcja G), budownictwem (sekcja F) i przetwórstwem przemysłowym (sekcja C). Przeanalizowano wpisy i opracowano wykres umożliwiający określenie dominujących działalności.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

450

404 400 381 Rodzaj wykonywanej działalności gospodarczej 350 wg PKD (2007) w gminie 300 Dalików, dane 2015 rok

250 217

200

150

100 73 67 50 50 32 37 32 21 22 23 26 8 14 14

1 1 0 0

…

edukacja

budownictwo

informacja komunikacja i

górnictwo i wydobywanie

przetwórstwo przetwórstwo przemysłowe

transportgospodarka i magazynowa

organizacje i zespoły i organizacjeeksterytorialne

opieka zdrowotnaopieka pomoc i społeczna

działalność finansowa ubezpieczeniowa i

rolnictwo, leśnictwo, leśnictwo, rolnictwo, łowiectwo rybactwo i

działalnośćprofesjonalna, naukowa i techniczna

działalnośćzwiązanakulturą, z rozrywką rekreacją i

działalnośćzwiązanaobsługą z rynkunieruchomości

handelhurtowydetaliczny; i naprawa pojazdówsamochodowych,

dostawa wody; wody; gospodarowanie odpadami i dostawa ściekami oraz działalność

wytwarzanie i zaopatrywanie energię w elektryczną, paręwodną, gaz,

działalność w zakresie zakresie działalnośćw usług administrowania działalność i wspierająca

działalnośćzwiązanazakwaterowaniem z usługami i gastronomicznymi

administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia Pozostaładziałalnośćusługowa gospodarstwaoraz domowe zatrudniające

Rysunek 12 Rodzaj wykonywanej działalności gospodarczej wg PKD 2007 w Gminie Dalików w 2014 roku (opracowanie własne na podstawie Raportu gminnego o przedsiębiorcach, baza CEIDG))

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Zgodnie z raportem gminnym o przedsiębiorcach działających na terenie gminy na dzień 18.12.2015 roku jest 196 podmiotów. Kluczowe firmy działające na terenie gminy Dalików: 1) Zakład Elektroniki Przemysłowej ENIKA Sp. z o.o., Złotniki – zakład produkcyjny 2) INTER AUTO spółka jawna, Sykuła Damian i Roman, Brudnów - żwirownia 3) STOLWIT, Witczak Mirosław, Idzikowice - stolarnia 4) TRAKO, Stempień Janusz, Zdrzychów – stolarnia 5) Usługi stolarskie, Kajszczak Dariusz, Wilczyca – stolarnia 6) DALPAK, Szczech Mariusz, Dalików – produkcja opakowań drewnianych 7) DREW-POL, Stańczyk Zbigniew, Dalików – produkcja wyrobów tartacznych, usuwanie wyrobów zawierających azbest, wywóz nieczystości 8) RENOVO s.c., Łoziński Krzysztof, Malinowski Piotr, Wilczyca– usuwanie wyrobów zawierających azbest 9) ROLWET s.c., Andrysiak Mirosław i Iwona, Brudnów Trzeci – handel art. do produkcji rolnej 10) WOJTEX, Goduński Wojciech, Złotniki - handel 11) WENUS-M, Katusza Leszek, Domaniew,– produkcja wyrobów pończoszniczych 12) WOJTEX, Sylwestrzak Wojciech, Dalików– produkcja dzianin, sala bankietowa 13) FELINIAK s.c., Feliniak Tomasz i Kazimiera, Dalików - piekarnia 14) SMAK, Madaj Ewa, Psary, - catering 15) Auto Mar-Bet, Płoszyński Marek, Domaniew– warsztat samochodowy 16) Auto-Naprawa, Kurczewski Radosław, Krzemieniew– warsztat samochodowy 17) ZELMASZ, Grubski Zbigniew, Dalików– roboty budowlane 18) MARCO, Zawlik Marek, Oleśnica– roboty budowlane 19) Roman Bednarek, Oleśnica – roboty budowlane, żwirownia 20) DREW-BET, Cyjer Paweł, Brudnów Stary – roboty budowlane, produkcja elementów betonowych

3.4 Klimat i środowisko przyrodnicze

Gmina Dalików położona jest na Niżu Polskim. Zgodnie z podziałem Polski na mezoregiony fizycznogeograficzne według Kondrackiego (Geografia fizyczna Polski) obszar gminy należy do prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego, podprowicji Niziny Środkowopolskie. Gmina położona jest w obszarze mezoregionów: Wysoczyzny Łaskiej oraz od północy Kotliny Kolskiej. Tereny te tworzą rozległe równiny morenowe stanowiące dolinę Warty i Neru. Cały makroregion ma rzeźbę terenu kształtowaną zasięgiem lodowca stadiału Warty, modyfikowaną w różnym stopniu procesami denudacyjnymi. Teren jest w większości mało zróżnicowany, kształtowany układem dolin cieków prowadzących wody w kierunku północnym i zachodnim do Neru. Wyrazistsze uformowania (moreny i pagórki kemowe) występują w układzie równoleżnikowym między Włodzimierzowem a Krzemieniewem, z zachowaniem spadków w kierunku zachodnim. Podając za Programem Ochrony Środowiska dla Gminy Dalików warunki klimatyczne obserwowane na terenie gminy są typowe dla obszaru centralnej Polski. Gminę Dalików charakteryzuje duża zmienność elementów meteorologicznych. Do określenia warunków klimatycznych panujących na obszarze gminy wybrano charakterystykę dla najbliżej położonej stacji meteorologicznej w Łodzi –Lublinku. Na podstawie danych z Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej można określić, iż w ciągu roku w regionie jest około 42 dni pogodnych oraz około 140 dni pochmurnych. Średnia wieloletnia suma godzin słonecznych waha się w granicach 1460 –1680, co stanowi 33 –37 % usłonecznienia możliwego. W lecie usłonecznienie wynosi około 45 %, a w miesiącach zimowych około 15 %. Średnie roczne wartości temperatury obliczone na podstawie wieloletnich obserwacji wynoszą około 8,1°C, średnie letnie wartości temperatury wynoszą około 14,6°C, natomiast średnie zimowe temperatury wynoszą około 1,7°C. Pewne różnice klimatyczne zaznaczają się okresowo na terenach

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików wysoczyznowych oraz większych dolin rzecznych. W rejonie dolin rzecznych okresowo zalegają chłodniejsze masy powietrza o zwiększonej wilgotności oraz częściej występują przygruntowe przymrozki. Doliny rzeczne pełnią więc okresowo rolę korytarzy umożliwiających spływ chłodnego powietrza. Zjawiska podwyższonej wilgotności powietrza oraz większej częstotliwości występowania mgieł i zamgleń towarzyszą również płytko występującym wodom gruntowym, podmokłościom i stawom. Pewien swoisty mikroklimat wprowadzają również kompleksy leśne. Cechuje je większa wilgotność powietrza, zaciszność i zacienienie. Wpływają łagodząco na dobowe i roczne wahania temperatur. (Oddziaływanie lasów na klimat terenów sąsiednich dotyczy przede wszystkim pasa o szerokości 50 – 100 m – wokół kompleksu leśnego). W większości roku przeważają wiatry zachodnie, południowo - zachodnie, wschodnie i północno - zachodnie. Dość często zdarzają się cisze, które występują głównie w miesiącach letnich. W zakresie oceny jakości powietrza, gmina Dalików należy do strefy łódzkiej. Głównymi źródłami zanieczyszczenia powietrza na terenie gminy są: emisja zanieczyszczeń ze źródeł bytowo- komunalnych, ze źródeł związanych z transportem samochodowym, emisje związane z energetycznym spalaniem paliw w centralnych systemach grzewczych i obiektach produkcyjnych, unos pyłu z powierzchni terenu, dróg, dachów, pól uprawnych itd., oraz zanieczyszczenia alochtoniczne, napływające spoza terenu gminy. W gminie Dalików nie ma zlokalizowanego przemysłu ciężkiego i większych przemysłowych źródeł zanieczyszczenia powietrza. W zakresie źródeł „niskiej emisji” główną przyczyną zanieczyszczeń są paleniska domowe, których negatywny wpływ na powietrze wynika głównie z ich liczebności, bliskiej lokalizacji, niskich gatunków opałów oraz częstego spalania różnego rodzaju odpadów. Lokalizacja źródeł niskiej emisji zanieczyszczeń do atmosfery związana jest z terenami zabudowanymi poszczególnych wsi. Z kolei źródła „wysokiej emisji” wiążą się przede wszystkim z przemysłem, w tym usługi stolarskie, tartacznictwo, wytwarzanie wyrobów drewnianych i dziewiarstwo. Kolejnym istotnym źródłem emisji do atmosfery jest transport, wytwarzający tlenki węgla, węglowodory aromatyczne i alifatyczne, związki ołowiu i tlenki azotu. Przyczynia się do tego przede wszystkim intensywny rozwój komunikacji, cechujący cały obszar kraju, niski poziom techniczny pojazdów oraz ogólnie zły stan sieci dróg. Rozmieszczenie przestrzenne tego rodzaju emisji w gminie jest ściśle związany z rozmieszczeniem obciążeń transportowych dróg, proporcjonalnym do ich rangi w krajowej sieci drogowej. Na terenie gminy Dalików zagrożenie ze strony komunikacji stanowią przede wszystkim drogi krajowe: odcinek autostrady A2 i droga Nr 72 Rawa Mazowiecka –Łódź – Aleksandrów Łódzki –Poddębice –Balin –Konin, jak również drogi powiatowe oraz drogi gminne Według danych z roku 2013 strefa łódzka, do której należy gmina Dalików, pod względem kryteriów odniesionych do ochrony zdrowia została zaliczona do klasy A, tj. poziom stężeń nie przekraczający wartości dopuszczalnej. Jedynie dla pyłów PM10,PM2,5 oraz benzo(a)pirenu strefa została zaliczona do klasy C – powyżej poziomu dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji. W zakresie kryteriów odniesionych do ochrony roślin strefa łódzka została zaliczona do klasy A5. Według informacji uzyskanych z Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Łodzi na potrzeby opracowania Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Dalików, stężenia zanieczyszczeń powietrza w gminie Dalików według modelowania za 2009 rok wynoszą: - maksymalne stężenia średniodobowe PM10 kształtują się na poziomie do 30ųg /m3 na zachodnim obszarze gminy. Na pozostałym terenie stężenie jest niższe; - stężenia średnioroczne pyłu PM 2,5 w zachodniej części gminy wynosi 15 ųg /m3. Na pozostałym terenie stężenie jest niższe; - stężenia średnioroczne pyłu PM10 w zachodniej części gminy wynosi 20 ųg/m3. Na pozostałym terenie stężenie jest niższe.

5 Ocena jakości powietrza w strefach w Polsce za rok 2013, Inspekcja Ochrony Środowiska, Warszawa 2014 38

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

- stężenia średnioroczne SO2 w zachodnich granicach gminy kształtuje się na poziomie 6ųg/m3. Na pozostałym terenie stężenie jest niższe. Taki rozkład zanieczyszczeń wynika z oddziaływania aglomeracji Poddębic, z którymi graniczy od zachodu gmina Dalików. Na terenie gminy Dalików nie występują znaczące źródła zanieczyszczenia powietrza. Podając za Programem, według danych uzyskanych z Urzędu Marszałkowskiego, w roku 2009 w gminie Dalików nie było podmiotów, którym naliczono opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska. Źródłami promieniowania elektromagnetycznego są linie energetyczne, urządzenia rozdzielcze, transformatory, anteny sektorowe oraz anteny radiolinii i mikrolinii stacji radiowych, telewizyjnych oraz stacji bazowych telefonii komórkowej i satelitarnej. Stacje i linie elektroenergetyczne mogą być także źródłem hałasu uciążliwego dla otoczenia. Stacje telefonii komórkowej są obecnie najbardziej rozpowszechnionym rodzajem obiektów radiokomunikacyjnych.W otoczeniu typowych stacji bazowych telefonii komórkowych pola elektromagnetyczne o wartościach wyższych od dopuszczalnych występują nie dalej niż kilkadziesiąt metrów od samych anten i na wysokości ich zainstalowania. Na terenie gminy znajduje się kilka takich obiektów. Teren gminy Dalików położony jest w całości w zlewni Neru, gdzie dopływy rzeki Bełdówka i Gnida prowadzą wody w kierunku wschodnim i północnym: rzeka Bełdówka, płynąca przez południową część obszaru gminy, ze wschodu na zachód; wraz z prawobrzeżnym dopływem Kucinką i innymi, bezimiennymi dopływami, odwadnia południową część obszaru gminy; rzeka Gnida, która wpływa z gminy Parzęczew, płynie przez północno-wschodnie tereny i poza obszarem gminy uchodzi do rzeki Zian (dopływ spod Domaniew w kierunku gminy Wartkowice); odwadnia północną część obszaru gminy. Doliny rzeczne uformowane są łagodnie bez tarasów zalewowych. W południowej części gminy w rejonie m. Sarnów znajduje się wielki obszar zbiorników wodnych przeznaczonych do hodowli ryb. Na rzeczkach spływających w kierunku północnym znajduje się kilka niewielkich stawków –piętrzonych lub wykopanych na istniejących ciekach.

3.5 Rolnictwo i leśnictwo

Część gminy Dalików położona jest w granicach Puczniewskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Jego powierzchnia w granicach gminy wynosi 2 738 hektarów. Na Puczniewski Obszar Chronionego Krajobrazu składa się między innymi 2 425 hektarów lasów oraz 3 218 hektarów użytków rolnych. Obszar obejmuje wyróżniające się krajobrazowo różne typy ekosystemów. Ponadto na obszarze gminy Dalików znajduje się projektowany ze względu na szczególnie cenne walory przyrodnicze terenu „Puczniewsko-Grotnicki Obszar Chronionego Krajobrazu”. Jest to obszar o powierzchni 20 750 hektarów, obejmujący swoim zasięgiem także inne sąsiednie gminy. Na terenie gminy znajduje się rezerwat „Jodły Oleśnickie”. Ponadto nie występują tu obszary i obiekty objęte pozostałymi formami ochrony przyrody (zgodnie z art. 6 ustawy o ochronie przyrody) tj. parki narodowe, parki krajobrazowe, obszary Natura 2000, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne ani zespoły przyrodniczo-krajobrazowe. Gmina posiada natomiast 19 pomników przyrody. Szczególnie cenne zadrzewienia występują w obrębie zabytkowego parku w Dalikowie. Cennym drzewostanem charakteryzują się także parki wiejskie w Sarnowie i Gajówce. Obiekty w Dalikowie i Sarnowie obfitują w drzewa o charakterze pomnikowym. Według danych z roku 2014, powierzchnia lasów na terenie gminy Dalików wynosi 1527 ha, co stanowi 13,32% całej powierzchni gminy6 . Obszar gminy stanowią głównie użytki rolne (9512 ha), następnie grunty leśne (1506,37ha) i pozostałe grunty i nieużytki (512ha).7Użytki rolne stanowią aż ponad 78% pow. całej gminy, co wyraźnie wskazuje na jej rolniczy charakter.

6 Bank Danych Lokalnych (GUS)

7 Bank Danych Lokalnych (GUS) – dane za 2014 rok 39

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Tabela 7 Struktura użytkowa gruntów w gminie Dalików wg powierzchni, 2014 r. (opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych (GUS))

Rodzaj użytków Powierzchnia w ha

9512 Rolne, w tym: 6959 grunty orne 145 sady 1901 łąki i pastwiska 254 zabudowane 253 pod stawami i pod rowami 1527 Leśne 23 Pod wodami 267 Zabudowane i zurbanizowane 133 Nieużytki i inne

W roku 2010 zgodnie z danymi zamieszczonymi w Powszechnym Spisie Rolnym, na terenie gminy znajdowały się 754 gospodarstwa rolne. Głównie są do gospodarstwa nie przekraczające swoją powierzchnią 10 ha (takie gospodarstwa stanowią 55,44% wszystkich gospodarstw w gminie).

Tabela 8 Gospodarstwa rolne wg powierzchni na terenie gminy Dalików (2010 r.) (źródło: Bank Danych Lokalnych (GUS))

Powierzchnia Liczba gospodarstw 33 Do 1 ha 418 1-10 ha 148 10-15 ha 155 15 ha i więcej 754 Razem:

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Głównym kierunkiem produkcji rolnej jest uprawa zbóż, ziemniaków. W związku z rolniczym charakterem gminy, duży nacisk został położony na hodowlę bydła, w tym głównie mlecznego, trzody chlewnej. Za największą emisję gazów cieplarnianych wśród grupy inwentaryzacyjnej: gospodarstwa domowe odpowiedzialne są duże gospodarstwa rolne czyli te powyżej 15 ha (na potrzeby Planu). Zgodnie z danymi statystycznymi na terenie gminy jest ich 155.

3.6 Zasoby mieszkaniowe

W gminie Dalików znajdują się 1433 mieszkania, których łączna powierzchnia wynosi 121 015 m2 (stan na 2014 rok). Jak widać na poniższym zestawieniu, od roku 2009 (rok bazowy) liczba mieszkań wzrosła o 136 do roku 2014, natomiast ich powierzchnia wzrosła o 17 900 m2.

Tabela 9 Zasoby mieszkaniowe w gminie w latach 2009-2014 (źródło: Bank Danych Lokalnych (GUS))

2009 2010 2011 2012 2013 2014

Liczba mieszkań 1297 1398 1402 1412 1423 1433

Łączna powierzchnia 103115 114666 115403 117256 119234 121015 mieszkań (w m2)

Przeciętna pow. użytkowa 1 mieszkania 79,5 82,0 82,3 83,0 83,8 84,4 (w m2)

Przeciętna pow. użytkowa mieszkania na 27,9 29,9 29,9 30,5 30,9 31,5 1 osobę (w m2)

Powyższe dane pokazują, że liczba mieszkań wzrosła na przestrzeni analizowanych lat o 136. Również łączna powierzchnia zwiększyła się o 17900m2. Poprawia się również standard życia mieszkańców – powierzchnia przypadająca na jedna osobę w gminię zwiększyła się od 2009 o 3,6m2. Należy mieć na uwadze, iż modernizacja gospodarstw domowych przyczynia się w dużym stopniu do oszczędności przede wszystkim w zużyciu energii elektrycznej, ale również w modernizacji systemu ogrzewania domu i podgrzewania c.w.u, co w skali całego regionu na pewno przyczynia się do ograniczania niskiej emisji. Liczba budynków powstałych na terenie gminy od 2009roku na podstawie informacji o zakończeniu budowy oraz decyzji o pozwoleniu na użytkowanie, zgodnie z danymi Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego w Poddębicach wyniosła w ujęciu rodzajowym: mieszkalne – 90; letniskowe – 11; gospodarcze – 9; inwentarskie – 2; produkcyjne – 1; magazynowe – 1; garaże -2.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

3.7 System wodociągowy i kanalizacyjny

Długość sieci wodociągowej w gminie wynosi 156,1 km (2014 r.), natomiast stopień zwodociągowania uplasował się na poziomie 99,3% (2014 r.).8 Ujęcia głębinowe wód podziemnych na terenie gminy Dalików, będące głównym źródłem zaopatrzenia zlokalizowane są w miejscowościach: Dalików, Zdrzychów.

Tabela 10 Ludność gminy korzystająca z sieci wodociągowej i kanalizacyjnej w % (źródło: Bank Danych Lokalnych (GUS))

Ludność korzystająca z: 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Wodociągów (w %) 73,0 73,0 73,1 74,1 74,7 99,3

Kanalizacji (w %) 0,7 0,7 0,7 0,7 0,7 3,6

Długość sieci kanalizacyjnej w roku 2014 wynosiła 0,7 km. Tylko 85 osób w gminie korzysta z sieci kanalizacji.

Na terenie gminy funkcjonują trzy oczyszczalnie ścieków: - Biologiczno-Mechaniczna Oczyszczalnia Ścieków w Sarnowie (Ilość odbieranych ścieków ok. 11 m3/dobę; Przepustowość [m3/d].12,1 m3/d, obciążenie RLM]); - Biologiczno -Mechaniczna Oczyszczalnia Ścieków w Dalikowie (Ilość odbieranych ścieków ok . 4,7 m3/dobę; Przepustowość [m3/d].5,6 m3/d, obciążenie [RLM]) - Biologiczno Oczyszczalnia Ścieków w Domaniewie (Ilość odbieranych ściekówok.5 m3/dobę; Przepustowość [m3/d].7,6 m3/d, obciążenie [RLM).

8 Bank Danych Lokalnych (GUS) 42

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

3.8 Gospodarka odpadami

Główne źródła wytwarzania odpadów komunalnych na terenie gminy Dalików to gospodarstwa domowe i obiekty infrastruktury, tj. handel, usługi, zakłady rzemieślnicze, szkolnictwo i inne. Na przestrzeni ostatnich kilku lat ilość odpadów komunalnych ulegała wahaniom. Wzrosła w roku 2010 o 176,84 t w porównaniu do roku 2009, by ulec zmniejszeniu w roku 2011 i 2012. W 2014 wynosiła 603,2 t, czyli podobnie jak w 2009 roku (610t). W odniesieniu do ilości odpadów komunalnych przypadających na 1 mieszkańca gminy – w 2014 roku to 155,9 kg. W całym powiecie poddębickim tylko w Poddębicach i Uniejowie ilość odpadów komunalnych przypadających na 1 mieszkańca wzrosła. W pozostałych gminach nie odnotowano przyrostu.

Tabela 11 Ilość zebranych odpadów komunalnych na terenie gminy (źródło: Bank Danych Lokalnych (GUS))

2009 2010 2011 2012 2013 2014

Ogółem (t) 610,00 786,84 709,00 231,56 461,02 603,20

na 1 mieszkańca 165,0 205,7 184,1 60,1 120,2 155,9 (kg)

W gminie prowadzona jest zbiórka odpadów komunalnych zmieszanych oraz selektywna zbiórka odpadów komunalnych tj.: szkło, tworzywa sztuczne, papier, opakowania wielomateriałowe, metal, odpady ulegające biodegradacji, w tym odpady zielone oraz odpady opakowaniowe ulegające biodegradacji, opakowania wielkogabarytowe w tym meble, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, odpady budowlane i rozbiórkowe, przeterminowane leki i chemikalia, zużyte baterie i zużyte akumulatory, zużyte opony. Zbiórką są objęci wszyscy mieszkańcy gminy a odbiór odpadów odbywa się bezpośrednio z nieruchomości bądź z wyznaczonego punktu selektywnej zbiórki odpadów w przypadku np. opakowań wielkogabarytowych, odpadów budowlanych i rozbiórkowych czy przeterminowanych leków i chemikaliów.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

4. Ogólna strategia

4.1 Stan obecny- charakterystyka nośników energetycznych

4.1.1 Energia elektryczna

Teren gminy przynależy do zakładu PGE Dystrybucja S.A. Oddział Łódź – Teren Rejon Energetyczny Sieradz. Na terenie gminy nie funkcjonuje Główny Punkt Zasilania (GPZ) - stacja 110/15KV. Zasilanie w energię elektryczna odbiorców odbywa się poprzez sieć napowietrzno - kablową 15kV powiązaną z GPZ w Poddębicach, Szadku i Aleksandrowie Łódzkim. Ze stacji transformatorowych 15/4,0 energia elektryczna dostarczana jest bezpośrednio do odbiorców liniami napowietrznymi lub kablowymi. Przez północny obszar gminy Dalików przebiega równoleżnikowo linia elektroenergetyczna o napięciu 220 kV relacji Zgierz – Adamów. Stan techniczny sieci rozdzielczej zasilającej odbiorców w gminie jest dostateczny, remontów wymagają niektóre odcinki sieci 15 kV (głównie linie zasilające) oraz linie napowietrzne niskiego napięcia, w celu zwiększenia przepustowości sieci i zmniejszenia strat sieciowych. Elektroenergetyczne linie 15 kV i 0,4 kV są własnością PGE Dystrybucja S.A. Oddział Łódź - Teren.

4.1.2 Oświetlenie uliczne

System oświetleniowy gminy Dalików stanowi ok. 700 sztuk lamp oświetleniowych. Zgodnie z informacjami gminy Dalików zużycie energii elektrycznej na potrzeby oświetlenia ulicznego w 2009 roku wyniosło 54 000 kWh. Natomiast w 2014 roku zużycie energii elektrycznej wyniosło 57 981 kWh.

4.1.3 Ciepło sieciowe

Opis systemu ciepłowniczego Na podstawie danych z przeprowadzonej ankietyzacji stwierdzono, że głównym nośnikiem energii cieplnej na terenie gminy jest węgiel. Udział poszczególnych nośników energii cieplnej przedstawiono na poniższym wykresie.

Procentowy udział zużycia energii na cele ciepłownicze

biomasa 25,02% olej opałowy 1,45% węgiel 73,52%

Rysunek 13 Procentowy udział nośników energii na cele ciepłownicze w 2014 roku (opracowanie własne)

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Źródła ciepła Na podstawie przeprowadzonej ankietyzacji stwierdza się, że zarówno w budynkach mieszkalnych jak i użyteczności publicznej wykorzystywane są głównie instalacje centralnego ogrzewania. Zaopatrzenie w ciepło na terenie gminy Dalików odbywa się poprzez lokalne źródła ciepła tj. lokalne kotłownie i indywidualne źródła ciepła wbudowane u poszczególnych odbiorców - opalane głównie węglem oraz kotłownie olejowe (przy Zespole Szkół w Domaniewie, przy Zespole Szkół w Dalikowie, przy byłej Szkole Podstawowej w Kucinach, przy Urzędzie Gminy Dalików, przy Gminnej Bibliotece Publicznej w Dalikowie, przy SP ZOZ w Dalikowie).

Odbiorcy ciepła Kompleksowa gospodarka ciepłem na terenie gminy nie jest prowadzona. Gmina nie posiada systemu ciepłowniczego. Zaopatrzenie w energię cieplną, zarówno w zakresie potrzeb bytowych mieszkańców, jak i produkcyjnych, realizowane jest przez lokalne źródła energii. Najczęściej są to lokalne instalacje centralnego ogrzewania w budynkach mieszkalnych.

4.1.4 System gazowniczy

Na terenie gminy nie występuje system gazu przewodowego. Ewentualne potrzeby gazu dla celów socjalnych i grzewczych realizowane są z butli bądź ze zbiorników napełnianych gazem płynnym. Do ograniczenia zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego pochodzącego z sektora mieszkalnictwa przyczyni się w znacznym stopniu budowa systemu zaopatrującego mieszkańców gminy w energie cieplną opartego na wykorzystaniu gazu. Możliwości rozwoju gazyfikacji przewodowej zaistnieją po wybudowaniu stacji redukcyjno-pomiarowej oraz sieci rozdzielczej średniego ciśnienia. Źródłem zasilania w gaz będzie istniejący gazociąg wysokiego ciśnienia przebiegający przez teren gminy. Przez centralną część gminy przebiega gazociąg przemysłowy DN 250 Turek –Łódź.

4.1.5 Pozostałe nośniki energii, OZE

Energia odnawialna pochodzi z naturalnych procesów zachodzących w przyrodzie. Wykorzystanie OZE jest nieszkodliwe dla środowiska i stanowi alternatywę dla tradycyjnych nośników energii. Wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych może wpłynąć na poprawę jakości powietrza atmosferycznego oraz ograniczenie zużycia krajowych zasobów surowców. Szansą na zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii jest m.in. rozwój energetyki wiatrowej. Na terenie województwa łódzkiego istnieją dogodne warunki do powstawania farm wiatrowych. Prędkość wiatru na najbardziej wietrznych terenach wynosi 5-6 m/s. Gmina Dalików znajduje się w tzw. strefie II, określanej jako korzystna dla instalacji turbin wiatrowych Elektrownie wiatrowe wykorzystują moc wiatru w zakresie prędkości 4-25 m/s. Przyjmuje się, że najlepsze warunki wiatrowe występują na wysokości ponad 50 m, w których prędkość wiatru waha się od 5,5 do 7,5 m/s.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Rysunek 14 Strefy energetyczne wiatru w Polsce (źródło Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej)

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Rysunek 15 Warunki słoneczne na obszarze Polski (źródło: Atlas Klimatu Polski pod redakcją Haliny Lorenc. Instytut Metrologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa 2005)

Powyższa mapa przedstawia obszary o różnych sumach rocznego napromieniowania słonecznego. W Polsce znajduje się w granicach poniżej 1000 kWh/m2 powierzchni płaskiej do 1200 kWh/m2 na obszarach najsilniej napromieniowanych. Średnia gęstość energii słonecznej w woj. łódzkim 1100 kWh/m2. W gminie Dalików niewiele gospodarstw wykorzystuje kolektory słoneczne. Głownie w celu podgrzewania ciepłej wody użytkowej. W zinwentaryzowanych w budynkach użyteczności publicznej nie stosuje się odnawialnych źródeł energii. Zaplanowane modernizacje obiektów pozwolą na zmniejszenie zużycia energii i zwiększenie udziału energii pochodzącej z OZE. W 2015 roku w gminie Dalików zrealizowano zadanie pod nazwą "Budowa mikroinstalacji fotowoltaicznych na terenie gminy Dalików". Obejmowało ono montaż 9 instalacji fotowoltaicznych o mocy 1,25 kWp na prywatnych posesjach oraz instalacji o mocy 6 kWp na budynku Urzędu Gminy w Dalikowie. instalacje zostaną uruchomione w 2016 roku. Na obszarze województwa łódzkiego zauważa się wahania udziału energii elektrycznej pochodzącej ze źródeł odnawialnych. Statystyki GUS obrazują, że w 2013 roku udział ten stanowił 2,6%.

Tabela 12 Udział energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych w ogólnym zużyciu energii elektrycznej (opracowanie własne na podstawie Bank Danych Lokalnych)

Udział energii odnawialnej w produkcji energii elektrycznej ogółem

2009 2010 2011 2012 2013 0,8 1,5 1,8 3,3 2,6

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Substancje pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, ulegające biodegradacji to biomasa. Jej źródłem są produkty, odpady i pozostałości z produkcji rolnej, leśnej oraz przemysłu przetwarzającego ich produkty oraz inne części odpadów ulegających biodegradacji. Biomasa traktowana jest jako podstawowe źródła energii odnawialnej w Polsce.

Energię z biomasy można uzyskać poprzez:

spalanie biomasy roślinnej (np. drewno, odpady drzewne z tartaków, zakładów meblarskich i in., słoma, specjalne uprawy roślin energetycznych),

wytwarzanie oleju opałowego z roślin oleistych (np.rzepak) specjalnie uprawianych dla celów energetycznych,

fermentacje alkoholowa trzciny cukrowej, ziemniaków lub dowolnego materiału organicznego poddającego się takiej fermentacji, celem wytworzenia alkoholu etylowego do paliw silnikowych,

beztlenowa fermentacje metanowa odpadowej masy organicznej (np. odpady z produkcji rolnej lub przemysłu spożywczego).

Rysunek 16 Możliwości uzyskania energii z biomasy

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

4.2 Cele strategiczne i szczegółowe

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej ma przyczynić się m.in. do osiągnięcia celów określonych w pakiecie energetyczno-klimatycznym do roku, tj.:

zwiększenie udziału energii redukcja emisji CO2 9% pochodzącej z źródeł odnawialnych do 1%

redukcja zużycia energii finalnej 2%

Rysunek 17 Cele strategiczne gminy Dalików

Cele strategiczne dla gminy Dalików w ramach Planu Gospodarki Niskoemisyjnej to:

I. Redukcja emisji gazów cieplarnianych

cele szczegółowe: realizacja idei wzorcowej roli sektora publicznego w zakresie oszczędnego gospodarowania energią, zmniejszenie emisji pyłów i gazów cieplarnianych, zwiększenie świadomości mieszkańców dotyczącej ich wpływu na lokalną gospodarkę ekoenergetyczną oraz jakość powietrza, wymianę źródeł ogrzewania budynków z węglowego na inne, charakteryzujące się mniejszą emisja gazów cieplarnianych.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

II. Zwiększenie udziału energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych

cele szczegółowe: zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii na terenie gminy, upowszechnienie wykorzystania odnawialnych źródeł energii w obiektach budowlanych należących do społeczeństwa, stosowanie odnawialnych źródeł energii w nowobudowanych i remontowanych obiektach publicznych.

III. Redukcja zużycia energii finalnej, co ma zostać zrealizowane poprzez podniesienie efektywności energetycznej

cele szczegółowe: zmniejszenie energochłonności obiektów budowlanych należących do Gminy, zmniejszenie zużycia energii elektrycznej w budynkach i oświetleniu ulicznym, poprawę efektywności energetycznej budynków.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

4.3 Identyfikacja obszarów problemowych

Przeprowadzona inwentaryzacja emisji CO2 pozwala na identyfikację obszarów problemowych. Obejmują one budynki użyteczności publicznej, mieszkalne, transport oraz obiekty usługowe, przedsiębiorstwa.

niewielkie wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych,

paliwem wykorzystywanym do wytwarzania ciepła jest w przeważającej części węgiel kamienny,

emisja zanieczyszczeń do atmosfery z sektora transportu,

brak sieciowego systemu ogrzewania,

słaba efektywność energetyczna budynków, budynki wymagają termomodernizacji.

Rysunek 18 Obszary problemowe występujące na terenie gminy Dalików

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

5. Aspekty organizacyjne i finansowe

Realizacja PGN należy do zadań gminy. Zadania wynikające z PGN są przypisane poszczególnym jednostkom podległym władzom gminy, a także podmiotom zewnętrznym, działającym na terenie gminy. Monitoring realizacji Planu oraz jego aktualizacja podlegać będzie wyznaczonej osobie, zatrudnionej w Urzędzie Gminy, bądź zlecone będzie niezależnej jednostce zewnętrznej. Aby założone w Planie cele i kierunki działań zostały osiągnięte ważne jest, aby były one: przyjmowanie w odpowiednich zapisach prawa lokalnego, uwzględnienie w dokumentach strategicznych i planistycznych, uwzględnione w wewnętrznych dokumentach Urzędach Gminy. Do realizacji PGN przewiduje się zaangażowanie obecnie pracującego personelu w Urzędzie Gminy. Osoby te będą odpowiedzialne za kontrolę wdrażania Planu Gospodarki Niskoemisyjnej oraz jego aktualizację w razie potrzeby, monitorowanie dostępności środków finansowych niezbędnych do realizacji określonych w dokumencie celów i działań, informowanie opinii publicznej o osiąganych rezultatach i budowanie poparcia społecznego dla realizowanych działań. Niniejszy dokument będzie oddziaływał bezpośrednio lub pośrednio na jednostki, grupy czy też organizacje, do których zaliczyć można: mieszkańców gminy, jednostki gminne, spółki prywatne, inwestycje publiczne, organizacje pozarządowe. Działania przewidziane w Planie będą finansowane ze środków zewnętrznych i własnych gminy. Środki na realizację powinny zostać we własnym zakresie wpisane w działania długofalowe do wieloletnich planów inwestycyjnych oraz uwzględnieniem wszystkich działań w corocznym budżecie gminy. Przewiduje się pozyskanie zewnętrznego wsparcia finansowego dla prowadzonych działań. Przewiduje się, że Plan Gospodarki Niskoemisyjnej będzie realizowany w oparciu o następujące źródła finansowania: budżet gminy, budżet państwa, środki z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, środki z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej środki z budżetu Unii Europejskiej, środki prywatne, inne. W trakcie wdrażania PGN wymagany jest stały monitoring. Najważniejszym jego elementem jest ocena realizacji zadań z punktu widzenia osiągnięcia założonych celów. Pozwoli ona oszacować, czy harmonogram działań jak i sam Plan wymaga modyfikacji tak, aby stopień realizacji celów był jak najwyższy i umożliwiał elastyczne prowadzenie polityki gospodarczej. Podstawą finansowania realizacji celów zawartych w Planie Gospodarki Niskoemisyjnej, są środki budżetowe i zewnętrzne. Potencjalne źródło finansowania poza budżetowego wykorzystuje środki Unii Europejskiej, dzięki czemu możliwe jest otrzymanie korzystnych warunków finansowania. Do źródeł finansowania pozabudżetowego należą: unijna perspektywa budżetowa na lata 2014-2020, finansowanie przez NFOŚiGW, finansowanie przez WFOŚiGW. W celu sprawnego wdrażania działań przewidywanych w „Planie” konieczna jest współpraca wszystkich interesariuszy tj. samorządu gminy, podmiotów gospodarczych działających na jej terenie,

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików i indywidualnych użytkowników energii. O sukcesie decydować będzie skuteczna koordynacja działań wszystkich uczestników procesu. Ważnym elementem działań jest wytypowanie konkretnej osoby lub jednostki odpowiedzialnej za koordynowanie działań określonych w „Planie”. Do głównych zadań zespołu koordynacyjnego będzie należało: gromadzenie danych niezbędnych do weryfikacji postępów, monitorowanie sytuacji energetycznej na terenie gminy, coroczne kontrolowanie stopnia realizacji celów „Planu”, przygotowanie krótkoterminowych działań w perspektywie lat 2015-2017, 2018 - 2020, sporządzanie raportów z przeprowadzonych działań, prowadzenie działań związanych z realizacją poszczególnych działań zawartych w „Planie”, rozwijanie zagadnień zarządzania energią w gminie oraz planowania energetycznego na szczeblu lokalnym, sprawowanie kontroli na prowadzeniem działań edukacyjnych oraz informacyjnych w zakresie racjonalnego gospodarowania energią oraz ochrony środowiska naturalnego (w szczególności zagadnień dotyczących gazów cieplarnianych).

5.1 Źródła finansowania na poziomie międzynarodowym

Mechanizm Finansowy EOG i Norweski Mechanizm Finansowy Norweski Mechanizm Finansowy i Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego to bezzwrotna pomoc dla Polski, która jest skierowana przez trzy kraje, tj. Norwegię, Islandię i Lichtenstein, członków Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu oraz Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Polska, przystępując do Unii Europejskiej, przystąpiła również do Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Na mocy Umowy o powiększeniu EOG z 14 października 2003r., ustanowiona została pomoc finansowa dla krajów Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu, tworzących EOG. W październiku 2004 roku polski rząd podpisując dwie umowy, upoważnił się do korzystania z innych, oprócz funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności Unii Europejskiej, źródeł bezzwrotnej pomocy zagranicznej: Memorandum of Understanding wdrażania Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Memorandum of Understanding wdrażania Norweskiego Mechanizmu Finansowego. Darczyńcami są 3 kraje EFTA: Norwegia, Islandia i Liechtenstein. Obydwa programy obowiązują jednolite zasady i procedury oraz zależą od jednego systemu zarządzania i wdrażania w Polsce. Koordynację nad tymi Mechanizmami sprawuje Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. Wprowadzanie tych programów na terytorium Polski ma miejsce na podstawie Regulacji ws. Wdrażania MF EOG i NMF, uwzględniając jednocześnie wytyczne, przygotowane przez państwa- darczyńców. Jednym z przykładowych programów finansowanych w ramach mechanizmu EOG jest: Program operacyjny PL04 „Oszczędzanie energii i promowanie odnawialnych źródeł energii” realizowany jest w ramach Norweskiego Mechanizmu Finansowego 2009-2014. Jego głównym celem jest ograniczenie emisji gazów cieplarnianych i zanieczyszczeń powietrza oraz zwiększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie zużycia energii. Programem tym objęte są projekty, w ramach Programu pn: „Zmniejszenie produkcji odpadów i emisji zanieczyszczeń do powietrza, wody i ziemi” mające na celu modernizację lub odbudowę istniejących źródeł ciepła wraz z odnową procesu spalania lub korzystania z innych nośników energii. Dofinansowaniu nie podlegają projekty budowania nowych źródeł ciepła lub budowania/unowocześniania czy wymianie źródeł zastępczych lub awaryjnych, a także projekty dotyczące współspalania węgla z biomasą. Pierwszeństwo natomiast

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików mają projekty polegające na modernizacji źródeł ciepła o najwyższym wskaźniku obniżenia emisji dwutlenku węgla. Minimalna wartość ograniczenia emisji CO2 wynosi 100 000 Mg/rok.

5.2 Źródła finansowania na poziomie krajowym

Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 (POIiŚ), Oś priorytetowa I - zmniejszenie emisyjności gospodarki: jednym z czterech głównych celów tematycznych, tworzących cztery podstawowe obszary interwencji POIiŚ 2014-2020 jest gospodarka niskoemisyjna, w ramach której najbardziej oszczędnym sposobem redukcji emisji jest efektywne korzystanie z istniejących zasobów energii. Przewidziano działania w następujących priorytetach inwestycyjnych: 4.1 Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych. Polega na wsparciu w szczególności budowy i rozbudowy lądowych farm wiatrowych, instalacji na biomasę, instalacji na biogaz, sieci przesyłowych i dystrybucyjnych, umożliwiających przyłączenia do KSE. 4.2 Promowanie efektywności energetycznej i korzystania z odnawialnych źródeł energii w przedsiębiorstwach. Polega na wsparciu w zakresie zastosowania energooszczędnych (energia elektryczna, ciepło, chłód, woda) technologii produkcji, a także wprowadzanie systemów zarządzania energią oraz budowy własnych instalacji OZE, jak również zmiany systemu wytwarzania lub wykorzystania paliw i energii. 4.3 Wspieranie efektywności energetycznej, inteligentnego zarządzania energią i wykorzystania odnawialnych źródeł energii w infrastrukturze publicznej, w tym w budynkach publicznych, i w sektorze mieszkaniowym. Polega na wsparciu kompleksowej modernizacji energetycznej budynków użyteczności publicznej i budynków mieszkalnych wraz z wymianą wyposażenia obiektów na energooszczędne (m.in. ocieplenie obiektu, wymiana okien, drzwi zewnętrznych oraz oświetlenia na energooszczędne, przebudowa systemów grzewczych, wentylacji i klimatyzacji), instalacją OZE w modernizowanych energetycznie budynkach. 4.4 Rozwijanie i wdrażanie inteligentnych systemów dystrybucji działających na niskich i średnich poziomach napięcia. Polega na wsparciu budowy lub przebudowy w kierunku inteligentnych sieci dystrybucyjnych średniego, niskiego napięcia dedykowanych zwiększeniu wytwarzania w OZE i/lub ograniczaniu zużycia energii, kompleksowe pilotażowe i demonstracyjne projekty wdrażające inteligentne rozwiązania na danym obszarze mające na celu optymalizację wykorzystania energii wytworzonej z OZE i/lub racjonalizację zużycia energii oraz inteligentny system pomiarowy. 4.5. Promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów terytoriów, w szczególności dla obszarów miejskich, w tym wspieranie zrównoważonej multimodalnej mobilności miejskiej i działań adaptacyjnych mających oddziaływanie łagodzące na zmiany klimatu. Polega na wsparciu rozbudowy lub modernizacji sieci ciepłowniczej i chłodniczej, także poprzez wdrażanie systemów zarządzania ciepłem i chłodem wraz z infrastrukturą wspomagającą oraz wymiana źródeł ciepła. 4.7 Promowanie wykorzystywania wysokosprawnej kogeneracji ciepła i energii elektrycznej w oparciu o zapotrzebowanie na ciepło użytkowe. Polega na wsparciu budowy/przebudowy jednostek wytwarzania energii elektrycznej i ciepła w skojarzeniu, budowy/przebudowy jednostek wytwarzania energii elektrycznej i ciepła w skojarzeniu z OZE, budowy/przebudowy jednostek wytwarzania ciepła w wyniku której jednostki te zostaną zastąpione jednostkami wytwarzania energii w skojarzeniu, budowy/przebudowy jednostek wytwarzania ciepła w wyniku której jednostki te zostaną zastąpione jednostkami wytwarzania energii w skojarzeniu z OZE, budowy przyłączeń do sieci ciepłowniczych do wykorzystania ciepła użytkowego wyprodukowanego w jednostkach wytwarzania energii elektrycznej i ciepła w skojarzeniu wraz z budową przyłączy wyprowadzających energię do krajowego systemu przesyłowego.

Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) został opracowany na podstawie przepisów Unii Europejskiej. W latach 2014-2020 będzie realizował on wszystkie sześć priorytetów wyznaczonych dla wspólnotowej polityki rozwoju obszarów wiejskich w odniesieniu do celów strategii Europa 2020. Celami głównymi PROW są: poprawa konkurencyjności rolnictwa, zrównoważone zarządzanie zasobami ludzkimi i działania w dziedzinie klimatu oraz zrównoważony rozwój terytorialny obszarów wiejskich. W kontekście zapisów Planu należy wyszczególnić Priorytet 5 Wspieranie efektywnego gospodarowania zasobami i przechodzenia na gospodarkę niskoemisyjną i odporną na zmianę klimatu w sektorach rolnym, spożywczym i leśnym. Cele szczegółowe w ramach priorytetu zostały określone następująco: poprawa efektywności korzystania z zasobów wodnych w rolnictwie, poprawa efektywności korzystania z energii w rolnictwie i przetwórstwie spożywczym, ułatwianie dostaw i wykorzystywania odnawialnych źródeł energii produktów ubocznych, odpadów, pozostałości i innych surowców nieżywnościowych dla celów biogospodarki, redukcja emisji podtlenku azotu i metanu z rolnictwa, promowanie pochłaniania dwutlenku węgla w rolnictwie i leśnictwie. W odniesieniu do niniejszego Planu, za najważniejsze priorytety uznano prowadzenie działań służących ograniczaniu emisji gazów cieplarnianych w rolnictwie i leśnictwie, jak również zwiększanie pochłaniania dwutlenku węgla poprzez odpowiednie użytkowanie gruntów rolnych i leśnych. Rozumie się przez to zwiększanie powierzchni leśnej. W działaniu 5e Zalesianie i tworzenie terenu zalesionego rekomenduje się, aby zalesiać grunty niskiej jakości, których rolnicze użytkowanie jest ekonomicznie nieuzasadnione. Ponadto w priorytecie 2 oraz 3 w ramach działania Inwestycje w środki trwałe wspierane będą przedsiębiorstwa i gospodarstwa, w których efektem dodatkowym modernizacji będzie oszczędność wody, energii, wykorzystanie produktów ubocznych lub odpadowych, wykorzystanie OZE lub produkcja surowców odnawialnych do produkcji energii.

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej NFOŚiGW (Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej) prowadzi samodzielną gospodarkę finansową działając na podstawie ustawy Prawo ochrony środowiska. Jego celem głównym jest: Poprawa stanu środowiska i zrównoważone gospodarowanie zasobami przez stabilne, skuteczne i efektywne wspieranie przedsięwzięć i inicjatyw służących środowisku. Realizowany jest on w ramach czterech priorytetów: ochrona i zrównoważone gospodarowanie zasobami wodnymi, racjonalne gospodarowanie odpadami i ochrona powierzchni ziemi, ochrona atmosfery, ochrona różnorodności biologicznej i funkcji ekosystemów. Fundusz zapewnia m.in. wykorzystanie środków zagranicznych przeznaczonych na ochronę środowiska, dofinansowuje inwestycje z zakresu ochrony klimatu i redukcji emisji gazów cieplarnianych. Poniżej przedstawiono programy dotyczące ochronę powietrza, realizowane ze środków NFOŚiGW. Poprawa jakości powietrza Program KAWKA - Likwidacja niskiej emisji wspierająca wzrost efektywności energetycznej i rozwój rozproszonych odnawialnych źródeł energii. Okres wdrażania: okres wdrażania w latach 2014 – 2020, alokacja środków w latach 2014 – 2015, wydatkowanie środków: do 31.12.2018 r. Program wynika z konsolidacji programu priorytetowego „Likwidacja niskiej emisji wspierająca wzrost efektywności energetycznej i rozwój rozproszonych odnawialnych źródeł energii”.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Formy dofinansowania: udostępnienie środków finansowych WFOŚiGW z przeznaczeniem na udzielanie dotacji. Beneficjentem programu są wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Beneficjentem końcowym są podmioty właściwe dla realizacji przedsięwzięć wskazanych w programach ochrony powietrza, które planują realizację albo realizują przedsięwzięcia mogące być przedmiotem dofinansowania przez wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej ze środków udostępnionych przez NFOŚiGW, z uwzględnieniem warunków niniejszego programu. Ostatecznym odbiorcą korzyści są podmioty właściwe dla realizacji przedsięwzięć wskazanych w programach ochrony powietrza, korzystające z dofinansowania, wyłącznie za pośrednictwem beneficjenta końcowego. Rodzaje przedsięwzięć: dofinansowaniem mogą być objęte przedsięwzięcia ujęte w obowiązujących, na dzień ogłoszenia przez WFOŚiGW konkursu, programach ochrony powietrza, w szczególności: przedsięwzięcia mające na celu ograniczanie niskiej emisji związane z podnoszeniem efektywności energetycznej oraz wykorzystaniem układów wysokosprawnej kogeneracji i odnawialnych źródeł energii, w szczególności: o zastąpienie lokalnych źródeł ciepła przez źródło o wyższej niż dotychczas sprawności wytwarzania ciepła (w tym pompy ciepła) spełniające wymagania emisyjne określone przez właściwy organ. W przypadku likwidacji palenisk indywidualnych zakres przedsięwzięcia może m.in. obejmować wykonanie wewnętrznej instalacji c.o. i c.w.u. lub instalacji gazowej, o zastosowanie kolektorów słonecznych celem obniżenia emisji w lokalnym źródle ciepła opalanym paliwem stałym bądź celem współpracy ze źródłem ciepła zastępującym źródło ciepła opalane paliwem stałym, o termomodernizacja budynków wielorodzinnych zgodnie z zakresem wynikającym z wykonanego audytu energetycznego, wyłącznie jako element towarzyszący przebudowie lub likwidacji lokalnego źródła ciepła opalanego paliwem stałym. kampanie edukacyjne (dotyczy beneficjentów) pokazujące korzyści zdrowotne i społeczne z eliminacji niskiej emisji, oraz/lub informujące o horyzoncie czasowym prowadzenia zakazu stosowania paliw stałych lub innych działań systemowych gwarantujących utrzymanie poziomu stężeń zanieczyszczeń po wykonaniu działań naprawczych. utworzenie baz danych (dotyczy jednostek samorządu terytorialnego lub instytucji przez nie wskazanych) pozwalających na inwentaryzacje źródeł emisji.

Poprawa efektywności energetycznej LEMUR Energooszczędne Budynki Użyteczności Publicznej - Celem programu jest zmniejszenie zużycia energii, a w konsekwencji ograniczenie lub uniknięcie emisji CO2 w związku z projektowaniem i budową nowych energooszczędnych budynków użyteczności publicznej oraz zamieszkania zbiorowego. Przedsięwzięcie polegać będzie na projektowaniu i budowie lub tylko budowa, nowych budynków użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego. Dopłaty do kredytów na budowę domów energooszczędnych. Celem programu jest oszczędność energii i ograniczenie lub uniknięcie emisji CO2 poprzez dofinansowanie przedsięwzięć poprawiających efektywność wykorzystania energii w nowobudowanych budynkach mieszkalnych. Przedsięwzięcia, które mogą być realizowane to: budowa domu jednorodzinnego, zakup nowego domu jednorodzinnego, zakup lokalu mieszkalnego w nowym budynku mieszkalnym wielorodzinnym. Inwestycje energooszczędne w małych i średnich przedsiębiorstw. Celem programu jest ograniczenie zużycia energii w wyniku realizacji inwestycji w zakresie efektywności energetycznej

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików i zastosowania odnawialnych źródeł energii w sektorze MŚP. W rezultacie realizacji programu nastąpi zmniejszenie emisji CO2. Przedsięwzięcia, które mogą być realizowane to: poprawa efektywności energetycznej i/lub zastosowanie odnawialnych źródeł energii, termomodernizacja budynku i/lub zastosowanie odnawialnych źródeł energii.

Wspieranie rozproszonych, odnawialnych źródeł energii BOCIAN – Rozproszone, odnawialne źródła energii. Celem programu jest o graniczenie lub uniknięcie emisji CO2 w wyniku zwiększenia produkcji energii z odnawialnych źródeł, poprzez zakup i montaż małych lub mikroinstalacji odnawialnych źródeł energii, do produkcji ciepła lub energii elektrycznej dla osób fizycznych oraz wspólnot lub spółdzielni mieszkaniowych. Przedsięwzięcie polega na zakup i montaż nowych instalacji i mikroinstalacji odnawialnych źródeł energii do produkcji: energii elektrycznej ciepła i energii elektrycznej, na potrzeby istniejących lub będących w budowie budynków mieszkalnych jednorodzinnych lub wielorodzinnych. Prosument – linia dofinansowania z przeznaczeniem na zakup i montaż mikroinstalacji OZE. Celem programu jest ograniczenie lub uniknięcie emisji CO2 w wyniku zwiększenia produkcji energii z odnawialnych źródeł, poprzez zakup i montaż małych lub mikroinstalacji odnawialnych źródeł energii, do produkcji ciepła lub energii elektrycznej dla osób fizycznych oraz wspólnot lub spółdzielni mieszkaniowych. Przedsięwzięcie polega na zakup i montaż nowych instalacji i mikroinstalacji odnawialnych źródeł energii do produkcji: energii elektrycznej, ciepła i energii elektrycznej, na potrzeby istniejących lub będących w budowie budynków mieszkalnych jednorodzinnych lub wielorodzinnych.

System zielonych inwestycji (GIS – Green Investment Scheme) Zarządzanie energią w budynkach użyteczności publicznej. Celem programu jest ograniczenie lub uniknięcie emisji dwutlenku węgla poprzez dofinansowanie przedsięwzięć poprawiających efektywność wykorzystania energii przez budynki użyteczności publicznej. Przedsięwzięcie polegać będzie na termomodernizacji budynków użyteczności publicznej, w tym zmiany wyposażenia obiektów w urządzenia o najwyższych, uzasadnionych ekonomicznie standardach efektywności energetycznej związanych bezpośrednio z prowadzoną termomodernizacją obiektów. Biogazownie rolnicze. Celem programu jest ograniczenie lub uniknięcie emisji dwutlenku węgla z energetycznego spalania paliw kopalnych poprzez dofinansowanie budowy biogazowi rolniczych wykorzystujących surowce odnawialne. Rodzaje przedsięwzięć: budowa, rozbudowa lub przebudowa obiektów wytwarzania energii elektrycznej lub ciepła z wykorzystaniem biogazu rolniczego, budowa, rozbudowa lub przebudowa instalacji wytwarzania biogazu rolniczego celem wprowadzenia go do sieci gazowej dystrybucyjnej i bezpośredniej. Elektrociepłownie i ciepłownie na biomasę. Celem programu jest wspieranie realizacji przedsięwzięć obejmujących modernizację lub budowę ciepłowni i elektrociepłowni opalanych biomasą o mocy cieplnej poniżej 20 MWt. Budowa, rozbudowa i przebudowa sieci elektroenergetycznych w celu umożliwienia przyłączenia źródeł wytwórczych energetyki wiatrowej (OZE) Celem programu jest umożliwienie przyłączenia do Krajowego Systemu Elektroenergetycznego i wprowadzenia do tej sieci wyprodukowanej energii elektrycznej przez nowe źródła wytwórcze energetyki wiatrowej (OZE). Zarządzanie energią w budynkach wybranych podmiotów sektora finansów publicznych. Celem niniejszego programu jest ograniczenie lub unikniecie emisji dwutlenku węgla poprzez

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików dofinansowanie przedsięwzięć poprawiających efektywność wykorzystania energii w budynkach wybranych podmiotów sektora finansów publicznych. SOWA – Energooszczędne oświetlenie uliczne. Celem programu jest wspieranie przedsięwzięć poprawiających efektywność energetyczną systemów oświetlenia ulicznego. Przedsięwzięcia, które mogą być realizowane to: modernizacja oświetlenia ulicznego, montaż urządzeń do inteligentnego sterowania oświetleniem, montaż sterowalnych układów redukcji mocy oraz stabilizacji napięcia zasilającego.

5.3 Źródła finansowania na poziomie wojewódzkim

Na poziomie województwa finansowaniem przedsięwzięć z zakresu ochrony środowiska zajmuje się Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi (WFOŚiGW). Celem Funduszu jest pomoc uprawnionym jednostkom w finansowaniu i realizowaniu działań służących ochronie środowiska i gospodarce wodnej, zgodnie z Polityką Ochrony Środowiska i Traktatem Akcesyjnym oraz Strategią Rozwoju Województwa Łódzkiego. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi każdego roku opracowuje i wdraża Programy Priorytetowe, w ramach których pomoc finansowa ze środków Funduszu może być uzyskana przez: jednostki samorządu terytorialnego (jst), podmioty świadczące usługi publiczne w ramach realizacji zadań własnych gmin w zakresie gospodarki wodno - ściekowej z terenu województwa łódzkiego, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej prowadzone przez jst, osoby fizyczne.

Jednym z takich Programów Priorytetowych jest „Racjonalizacja zużycia energii w budynkach użyteczności publicznej oraz zasobach komunalnych należących do jednostek samorządu terytorialnego w celu zmniejszenia emisji zanieczyszczeń do atmosfery”. Celem tego zadania jest zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery poprzez realizację inwestycji polegających na kompleksowej modernizacji budynków służącej racjonalizacji zużycia energii oraz wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Okres wdrażania tego programu przypada na lata 2015 i 2016, a więc objęte PGN. Ponadto dla wspólnot mieszkaniowych przewidziano program pn.: „Program priorytetowy dla wspólnot mieszkaniowych na realizację zadań w zakresie termomodernizacji wielorodzinnych budynków mieszkalnych”, którego celem jest zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery poprzez realizację inwestycji polegających na termomodernizacji wielorodzinnych budynków mieszkalnych, prowadzącej do racjonalizacji zużycia energii oraz wykorzystania odnawialnych źródeł energii.

5.4 Źródła finansowania na poziomie lokalnym

Finansowanie na poziomie lokalnym realizowane jest w ramach Regionalnego Program Operacyjny Województwa Łódzkiego na lata 2014 – 2020. Zgodnie z opracowanym projektem uszczegółowienia osi priorytetowych na działania w zakresie ograniczenia niskiej emisji będzie można otrzymać wsparcie w ramach IV Osi priorytetowej – Gospodarka Niskoemisyjna. W uszczegółowieniu przewidziano wsparcie w ramach następujących działań:

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Działanie IV.1 Odnawialne źródła energii W ramach tego poddziałania wparciem zostaną objęte przedsięwzięcia, które przyczynią się do zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego województwa łódzkiego, a w szczególności do poprawy zaopatrzenia w energię na terenach o słabo rozwiniętej infrastrukturze energetycznej. Wzrost udziału odnawialnych źródeł energii w bilansie paliwowo-energetycznym województwa łódzkiego przyczyni się do poprawy efektywności wykorzystania i oszczędzania zasobów surowców energetycznych oraz poprawy stanu środowiska poprzez redukcję emisji zanieczyszczeń do atmosfery, gleby i wód oraz redukcję ilości wytwarzanych odpadów. Wsparcie otrzymają inwestycje zakresie produkcji lub produkcji i dystrybucji energii elektrycznej lub cieplnej przy wykorzystaniu: energii wiatrowej, energii słonecznej, energii geotermalnej, energii z biomasy i biogazu, energii wodnej. Wytworzona energia może być wykorzystana również na potrzeby własne.

Działanie IV.2 Termomodernizacja budynków W zakresie tego działania na finansowanie mogą liczyć inwestycje związane z głęboką termomodernizacją budynków użyteczności publicznej oraz wielorodzinnych budynków mieszkalnych. Dzięki tym projektom nastąpi zmniejszenie zapotrzebowania na energię, co w znacznym stopniu przełoży się na obniżenie zużycia paliw konwencjonalnych i w konsekwencji spowoduje ograniczenie emisji zanieczyszczeń powietrza odpowiedzialnych za powstawanie zjawiska tzw. niskiej emisji oraz emisji gazów cieplarnianych. Realizowane inwestycje muszą wynikać z audytów energetycznych oraz być zgodne z założeniami optymalnego wariantu termomodernizacyjnego wskazanego w audycie. Projekty zwiększające efektywność poniżej 25% nie będą kwalifikowały się do dofinansowania ze środków UE. W ramach przedsięwzięć dotyczących głębokiej modernizacji energetycznej wyłącznie jako element projektu możliwa będzie wymiana źródła ciepła opartego na paliwach konwencjonalnych na źródło ciepła wytwarzające energię ze źródeł odnawialnych bądź na przyłącza sieciowe oraz najbardziej wydajne urządzenia grzewcze wykorzystujące paliwa konwencjonalne. Przedsięwzięcia dotyczące ogrzewania węglowego (w tym w zakresie pieców, kotłów węglowych) nie będą przedmiotem wsparcia. Działanie IV.3 Ochrona powietrza W ramach tego poddziałania przewiduje się inwestycje związane z modernizacją źródeł ciepła, oświetleniem publicznym z wykorzystaniem urządzeń energooszczędnych oraz realizacją przedsięwzięć w zakresie budownictwa pasywnego, które mają skutkować polepszeniem jakości powietrza. W wyniku realizacji projektów odnoszących się do podwyższenia parametrów energetycznych budynków oraz projektów dotyczących sieci ciepłowniczych nastąpi ograniczenie strat ciepła, co powinno doprowadzić do zmniejszenia poziomu kosztów eksploatacyjnych. Ponadto planowana interwencja wpłynie na racjonalizację rozproszonych systemów gospodarowania energią i ciepłem użytkowym oraz oszczędnością w zużyciu energii pierwotnej, co w znacznym stopniu spowoduje ograniczenie emisji dwutlenku węgla oraz zwiększy efektywność energetyczną. Inwestycje związane z wymianą indywidualnych źródeł ciepła muszą przyczyniać się do zmniejszenia emisji CO2 i innych zanieczyszczeń powietrza oraz do znacznego zwiększenia oszczędności energii. Wspomniane inwestycje mogą zostać dofinansowane jedynie w przypadku, gdy podłączenie do sieci ciepłowniczej na danym obszarze nie jest uzasadnione ekonomicznie. Wspierane mogą być inwestycje w instalacje o jak najmniejszej emisji CO2 oraz innych zanieczyszczeń powietrza. Objęte interwencją projekty w zakresie indywidualnych źródeł ciepła muszą skutkować redukcją CO2 o co najmniej 30% w odniesieniu do istniejących instalacji, być uzasadnione ekonomicznie i społecznie.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

5.5 Organy i instytucje zaangażowane w finansowanie innowacyjnych projektów w zakresie efektywnej energii (EE) i OZE

Ministerstwo Gospodarki – zajmuje się w Polsce działem gospodarka. Wśród jego podstawowych celów znajduje się kształtowanie warunków podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej oraz podejmowanie działań sprzyjających wzrostowi konkurencyjności i innowacyjności gospodarki polskiej. W rozpatrywanym kontekście inwestycji związanych z efektywnością energetyczną i odnawialnymi źródłami energii istotne jest również zaangażowanie ministerstwa w funkcjonowanie krajowych systemów energetycznych, z uwzględnieniem zasad racjonalnej gospodarki i potrzeb bezpieczeństwa energetycznego kraju.9 Ministerstwo Środowiska - kieruje ochroną środowiska oraz gospodarką wodną w Polsce. Misją ministerstwa jest współtworzenie polityki państwa, troska o środowisko w Polsce i na świecie oraz wpływanie na długofalowy, realizowany z poszanowaniem przyrody i praw człowieka rozwój kraju tak, aby uwzględnić potrzeby zarówno współcześnie żyjących ludzi, jak i przyszłych pokoleń. Wśród sposobów realizacji celów ministerstwa znaleźć można m. in. stymulowanie inwestycji mających wpływ na zmniejszenie ilości zużywanej przez polską gospodarkę energii oraz zwiększenie udziału energii odnawialnej w bilansie energetycznym Polski. 10 Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju - odpowiada za realizację strategii rozwoju społeczno- gospodarczego z uwzględnieniem przestrzennego zagospodarowania kraju, zarządza systemem wdrażania funduszy europejskich oraz infrastrukturą transportową, wspiera budownictwo i mieszkalnictwo. Realizuje działania związane m.in. z dystrybucją funduszy strukturalnych pozyskanych z budżetu Unii Europejskiej, które stanowią jedno z podstawowych źródeł finansowania inwestycji związanych z innowacyjnymi rozwiązaniami z zakresu efektywności energetycznej i odnawialnych źródeł energii.11 Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi - zajmuje się sprawami produkcji rolnej, rozwojem wsi, przemysłem spożywczym, rybołówstwem oraz nadzorem fitosanitarnym i weterynaryjnym. W kontekście rozwoju wsi realizowane są komponenty związane z rozwojem i budową zasobów pozyskujących energię ze źródeł odnawialnych na obszarach wiejskich. 12 Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej - jest wspólnie z wojewódzkimi funduszami filarem polskiego systemu finansowania ochrony środowiska. Najważniejszym zadaniem Narodowego Funduszu w ostatnich latach jest efektywne i sprawne wykorzystanie środków z Unii Europejskiej przeznaczonych na rozbudowę i modernizację infrastruktury ochrony środowiska w Polsce. Działania NFOŚIGW są wspierane przez wojewódzkie fundusze ochrony środowiska, które realizują spójne przedsięwzięcia w poszczególnych regionach kraju. W perspektywie finansowej obejmującej lata 2014-2020 NFOŚiGW jest odpowiedzialny za wdrażanie Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla obszaru gminy Dalików. NFOŚiGW wspólnie z wojewódzkimi funduszami ochrony środowiska i gospodarki wodnej, jako niezależne podmioty prawne, stanowią system finansowania ochrony środowiska w Polsce. Narodowy Fundusz jest źródłem finansowania przedsięwzięć ekologicznych, głównie o charakterze ponadregionalnym, natomiast WFOŚiGW na poziomie regionalnym. 13 Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) - jest agencją rządową podlegającą Ministrowi właściwemu ds. gospodarki. Zadaniem Agencji jest zarządzanie funduszami z budżetu państwa i Unii Europejskiej, przeznaczonymi na wspieranie przedsiębiorczości i innowacyjności oraz rozwój zasobów ludzkich. Misją PARP jest tworzenie korzystnych warunków dla zrównoważonego rozwoju polskiej gospodarki poprzez wspieranie innowacyjności i aktywności międzynarodowej przedsiębiorstw

9 http://www.mg.gov.pl 10 http://www.mos.gov.pl 11 https://www.mir.gov.pl/ 12 http://www.minrol.gov.pl/pol 13 http://www.nfosigw.gov.pl 60

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików oraz promocja przyjaznych środowisku form produkcji i konsumpcji. Celem działania Agencji jest realizacja programów rozwoju gospodarki wspierających działalność innowacyjną i badawczą małych i średnich przedsiębiorstw (MSP), rozwój regionalny, wzrost eksportu, rozwój zasobów ludzkich oraz wykorzystywanie nowych technologii. W perspektywie finansowej obejmującej lata 2014-2020 Agencja jest odpowiedzialna za wdrażanie działań w ramach następujących programów: Infrastruktura i Środowisko, Inteligentny Rozwój, Wiedza Edukacja Rozwój, Polska Wschodnia, Polska Cyfrowa, Pomoc Techniczna oraz programy regionalne województw. 14 Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa - powstała w 1994 r. w celu wspierania rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich. ARiMR została wyznaczona przez Rząd RP do pełnienia roli akredytowanej agencji płatniczej. Zajmuje się wdrażaniem instrumentów współfinansowanych z budżetu Unii Europejskiej oraz udziela pomocy ze środków krajowych. Agencja, jako wykonawca polityki rolnej, ściśle współpracuje z Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi. 15 Centrum Innowacji Naczelnej Organizacji Technicznej - jest samodzielną organizacyjnie i finansowo jednostką Naczelnej Organizacji Technicznej. Centrum realizuje „Program FSNT-NOT projektów celowych dla msp”, w ramach którego dofinansowuje badania stosowane i prace rozwojowe służące uruchomieniu nowych wyrobów lub wdrożeniu nowoczesnych technologii w małych i średnich przedsiębiorstwach. 16 Urzędy Marszałkowskie - w strukturze finansowania innowacyjnych projektów inwestycyjnych związanych z efektywnością energetyczną i odnawialnymi źródłami energii, znaczącą rolę odgrywają instytucje regionalne funkcjonujące w ramach poszczególnych województw. W ramach otrzymanej puli środków realizują one działania mające na celu m. in. rozwój ww. dziedzin na terenie podległych im regionów (tutaj: Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego w Łodzi).

5.6 Źródła finansowania na monitoring i ocenę

Zgodnie z art. 7 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2013 r., poz. 594 z późn. zm.) do zadań własnych gminy należą m.in. sprawy z zakresu: ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej, gminnych dróg, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego, wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczna i cieplną oraz gaz, lokalnego transportu zbiorowego, gminnego budownictwa mieszkaniowego, zieleni gminnej i zadrzewień, utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych. W ramach ww. zadań własnych gminy powinien być realizowany także monitoring realizacji PGN i ocena podjętych działań. Zadania z zakresu monitoringu środowiska mogą uzyskać wsparcie finansowe z NFOŚiGW oraz WFOŚiGW. Programy, które pozyskują środki programów operacyjnych UE są monitorowane przez Instytucje Zarządzające (Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju – w przypadku programów krajowych oraz przez Urzędy Marszałkowskie – odpowiedzialne

14 http://www.parp.gov.pl/index/main 15 http://www.arimr.gov.pl 16 http://www.centruminnowacji.org 61

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików za programy regionalne). Komitet Monitorujący analizuje rezultaty realizacji programu i wyniki oceny jego realizacji.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

6. Wyniki inwentaryzacji emisji CO2 dla roku bazowego

6.1 Metodologia inwentaryzacji

Opracowanie niniejszego Planu zostało oparte przede wszystkim o inwentaryzację emisji gazów cieplarnianych, zwłaszcza emisji CO2 do atmosfery. W celu sporządzenia inwentaryzacji wykorzystano wytyczne Porozumienia Burmistrzów „How to develop a Sustainable Energy Action Plan (SEAP)”. Dokument ten, dostępny na stronach Porozumienia (www.eumayors.eu), określa ramy oraz podstawowe założenia dla wykonania inwentaryzacji emisji gazów cieplarnianych do powietrza. Zgodnie z wytycznymi „Porozumienia Burmistrzów” działaniami objęto zużycie energii i związaną z nim emisję CO2 w następujących sektorach: obiekty komunalne, budynki mieszkalne, oświetlenie uliczne, transport. W celu opracowania dokumentu przeprowadzono badania ankietowe wśród konsumentów energii cieplnej i elektrycznej - mieszkańców gminy, przedsiębiorców oraz zarządzających budynkami użyteczności publicznej. Interesariusze działań w obszarze gospodarki niskoemisyjnej przekazywali niezbędne informacje do stworzenia dokumentu i bazy danych emisji CO2. Są nimi podmioty publiczne (przede wszystkim Urząd Gminy) oraz prywatne (firmy małe i średnie, mieszkańcy). Odpowiadają oni za realizację działań, opisanych w rozdziale 6. Poniższe wyliczenia i wnioski oparto na danych, jakie otrzymano w odpowiedzi na pisma i badania ankietowe, danych przekazanych przez pracowników Urzędu Gminy oraz danych GUS. W celu określenia redukcji emisji została opracowana bazowa inwentaryzacja emisji dla roku 2009 (tzw. BEI) oraz przeprowadzono kontrolną inwentaryzacje emisji dla roku 2014 (tzw. MEI). Jako rok bazowy przyjęto rok 2009 dla którego można zgromadzić najbardziej pełne i wiarygodne dane. Do obliczeń określono zużycie nośników energii finalnej na obszarze gminy, w podziale na poszczególne obszary. Pod pojęciem nośników energii rozumie się zużycie paliw i energii elektrycznej w bezpośrednim zużyciu.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej opracowano w oparciu o informacje otrzymane od Urzędu Gminy w Dalikowie w zakresie: sytuacja energetyczna budynków gminnych użyteczności publicznej, dane na temat opłat oświetlenia ulicznego, Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Dalików na lata 2010-2013 z perspektywą do roku 2017 , Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. W celu oszacowania wartości emisji zanieczyszczeń przyjęto następujące założenia metodologiczne: zasięg terytorialny inwentaryzacji: obszar objęty inwentaryzacją znajduje się w granicach administracyjnych gminy Dalików, zakres przeprowadzonej inwentaryzacji obejmował emisje zanieczyszczeń powietrza

ze szczególnym uwzględnieniem emisji CO2: o energii cieplnej na potrzeby ogrzewania i ciepłej wody użytkowej, o energii paliw (transport- pojazdy na terenie gminy), o energia elektryczna, zużycie energii elektrycznej przez mieszkańców domów jednorodzinnych oraz użyteczności publicznej określono na podstawie formularza ankiet uzupełnianych w oparciu o faktury od operatorów,

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

zużycie energii elektrycznej związanej z oświetleniem gminy określono na podstawie faktur przedstawionych przez Urząd Gminy w Dalikowie w oparciu o faktury od operatorów, do obliczeń skorzystano ze "standardowych" wskaźników emisji zgodnie z zasadami IPCC, obejmującymi całość emisji CO2 wynikającej z końcowego zużycia energii na terenie gminy. Standardowe wskaźniki emisji bazują na zawartości węgla w poszczególnych paliwach.

Tabela 13 Wskaźniki emisji użyte do obliczeń w niniejszym dokumencie

Nośnik Wartość wskaźnika Źródła danych

(Mg CO2/MWh) Energia elektryczna 0,812 KOBIZE - Referencyjny wskaźnik jednostkowej emisyjności dwutlenku węgla przy produkcji energii elektrycznej do wyznaczania poziomu bazowego dla projektów JI realizowanych w Polsce

Drewno opałowe 0* KOBIZE - Wartości opałowe (WO) i wskaźniki

emisji CO2 (WE) w roku 2008 do raportowania w ramach Wspólnotowego Systemu Handlu Uprawnieniami do Emisji za rok 2014

Węgiel kamienny 0,341 Olej napędowy 0,264 Gaz płynny LPG 0,201 Benzyna 0,247

do wyliczenia ilości energii generowanej przez poszczególne paliwa zastosowano wartości opałowe zgodne z Krajowym Ośrodkiem Bilansowania i Zarządzania Emisjami,

obliczenia wartości emisji CO2 przeprowadzono przy pomocy arkusza kalkulacyjnego, który przelicza dane wyjściowe (ilość zużytej energii, paliwa) na wielkość emisji dwutlenku węgla za pomocą wskaźników emisji. Wielkość ta określona jest za pomocą ekwiwalentu

CO 2 (MgCO2-megagram dwutlenku węgla), Do obliczeń wielkości emisji CO2 zastosowano poniższy wzór: ECO2=C EF oznaczenia:

Eco2- wielkość emisji CO2 [Mg] C- zużycie energii (elektrycznej, ciepła, paliwa) [MWh]

EF- wskaźnik emisji CO2 [MgCO2/MWh]

zgodnie z metodologią SEAP, z uwagi na brak środków ukierunkowanych na emisję CH4 oraz N2O, nie uwzględniono ich w inwentaryzacji,

jako wartość zerową przyjęto emisję CO2 pochodzącą ze spalania biomasy czy biopaliw oraz emisji z tzw. „zielonej energii elektrycznej”, w inwentaryzacji uwzględniono rodzaj stosowanych paliw. W przypadku zastosowania różnych rodzajów paliw uwzględniono ich udział w zużyciu. W ramach inwentaryzacji emisji w transporcie: szczegółowe, ilościowe dane zarejestrowanych pojazdów w gminie Dalików w rozbiciu na pojazdy osobowe, ciężarowe, rolnicze oraz motocykle przekazane zostały przez Starostwo Powiatowe w Poddębicach, strukturę zużycia paliw określono na podstawie przeprowadzonej inwentaryzacji,

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

roczne przebiegi samochodów osobowych podawane przez mieszkańców pomniejszone zostały o współczynnik uwzględniający kilometry pokonywane poza obszarem gminy: wyjeżdżający do pracy oraz w celach rekreacyjnych. Według danych GUS w 2006 roku ok. 10% mieszkańców wyjeżdżało do pracy. Założono, że 10% przebiegu stanowią podróże do pracy oraz 10% podróże w celach rekreacyjnych. W przypadku samochodów ciężarowych zastosowano wskaźnik 0,4. Budynki użyteczności publicznej i gospodarstwa domowe poddano ankietyzacji w pierwszym kwartale 2015r. Zebrane informacje pozwoliły na wyznaczenie możliwych przedsięwzięć w sektorze mieszkalnym. Główne informacje zebrane od właścicieli budynków to: liczba mieszkańców, powierzchnia użytkowa, kubatura całkowita, rok budowy, rodzaj ciepła wykorzystanego do centralnego ogrzewania i ciepłej wody użytkowej, zużycie energii , plany/ zamierzenia związane z poprawą efektywności energetycznej.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

6.2 Charakterystyka głównych sektorów odbiorców energii

6.2.1. Obiekty użyteczności publicznej

W inwentaryzacji budynków użyteczności publicznej uwzględniono 6 obiektów znajdujących się na terenie gminy Dalików o różnym przeznaczeniu. Obiekty powstały przed 2009 rokiem. Średnia powierzchnia obiektu wynosi 533,36 m2. Budynki użyteczności publicznej w gminie funkcjonują w systemie indywidualnych źródeł ciepła zlokalizowanych w budynkach. Informacje dotyczące zużycia nośników energii pochodzą z Urzędu Gminy w Dalikowie i jednostek zarządzających poszczególnymi obiektami. Pozwalają na określenie zużycia energii oraz poziom emisji CO2 w omawianym sektorze, które przedstawiono w poniższej tabeli.

Tabela 14 Zużycie poszczególnych nośników energii i roczna emisja CO2 w sektorze obiektów użyteczności publicznej w 2009 I 2014 roku (opracowanie własne na podstawie ankietyzacji)

Procentowy Całkowita Całkowita Procentowy udział Lp. Źródło emisji energia emisja udział wielkości poszczególnych MWh/rok MgCO /rok emisji CO nośników energii 2 2

1 2 5 4 5 6 2009 1 energia elektryczna 160,37 17,65% 130,22 70,36% 2 węgiel - 0,00% - 0,00% 3 gaz - 0,00% - 0,00% 4 olej opałowy 748,05 82,35% 54,85 29,64% 5 biomasa - 0,00% - 0,00% Suma 908,43 100% 185,08 100% 2014 1 energia elektryczna 172,82 19,80% 140,33 73,22% 2 węgiel - 0,00% - 0,00% 3 gaz - 0,00% - 0,00% 4 olej opałowy 699,90 80,20% 51,32 26,78% 5 biomasa - 0,00% - 0,00% Suma 872,72 100,00% 191,66 100,00%

Sumaryczna wartość rocznej emisji CO2 związanej z pokryciem zapotrzebowania w 2009 wynosiła 185,08 MgCO2. Zużycie energii w sektorze obiektów użyteczności publicznej wynosiło 908,43 MWh.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Procentowy udział poszczególnych nośników energii w 2009 r.

energia elektryczna 17,65%

olej opałowy 82,35%

Rysunek 19 Procentowy udział poszczególnych nośników energii w 2009 roku(opracowanie własne na podstawie ankietyzacji)

Głównym nośnikiem energii jest olej opałowy, którego udział w 2009 roku wynosił 82,35%. Kolejnym jest energia elektryczna, z udziałem 17,65%. Wykorzystywana była głównie do celów bytowych oraz do podgrzewu ciepłej wody użytkowej. Procentowy udział poszczególnych nośników energii przedstawiono na powyższym wykresie.

Procentowy udział wielkości źródła

w emisji CO2 w 2009r.

olej opałowy 29,64% energia elektryczna 70,36%

Rysunek 20 Procentowy udział wielkości źródła w emisji CO2 w 2009 roku (opracowanie własne na podstawie ankietyzacji)

Wykorzystanie nośników energii wiąże się z odpowiednią emisją CO2. Dla oleju opałowego stosuje się wskaźnik 0,264 MgCO2/MWh, dla energii elektrycznej wartość wskaźnika przyjęto 0,812 MgCO2/MWh. W związku z tym największą emisję dwutlenku węgla w sektorze obiektów użyteczności publicznej powodowało zużycie energii elektrycznej (70,36%). Mniejsza wynikała z zastosowania oleju opałowego- 29,64%.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

6.2.2 Obiekty mieszkalne

Ankietyzacją objęto 176 budynków mieszkalnych położonych na terenie gminy Dalików. Stanowią one ok. 13% (wg. Banku Danych Lokalnych- budynki mieszkalne w gminie Dalików 2014 r.-1348). Inwentaryzacja wskazuje, że obiekty mieszkalne położne na terenie gminy Dalików obejmują głównie zabudowę wolnostojącą (98%). Średni rok powstania budynków to 1977. Lokale mieszkalne ogrzewane są przez indywidualne źródła ciepła. Nie ma źródeł sieciowych oraz rozbudowanej sieci ciepłowniczej, która rozprowadzałaby ciepło po obszarze gminy. Mieszkańcy informowali ankieterów o przeprowadzanej termomodernizacji nieruchomości. Otrzymane dane pozwoliły na określenie struktury zużycia paliw i energii w budynkach mieszkalnych na terenie gminy Dalików oraz związaną z zużyciem emisją CO2. Zużycie energii oraz roczna emisja CO2 w gminie Dalików w sektorze obiektów mieszkalnych przedstawiono w poniższej tabeli.

Tabela 15 Zużycie poszczególnych nośników energii i roczna emisja CO2 w sektorze obiektów mieszkalnych w 2009 oraz 2014 roku(opracowanie własne na podstawie ankietyzacji)

Procentowy Procentowy Całkowita Całkowita udział udział Lp. Źródło emisji energia emisja poszczególnych wielkości MWh/rok MgCO2/rok nośników energii emisji CO2

1 2 3 4 5 6 2009 1 energia elektryczna 6 976,98 18,56% 5 665,31 41,83% 2 węgiel 22 806,52 60,66% 7 771,10 57,38% 3 olej opałowy 407,99 1,09% 107,71 0,80% 4 gaz - 0,00% - 0,00% 5 biomasa 7 404,96 19,70% - 0,00% Suma 37 596,46 100% 13 544,11 100% 2014 1 energia elektryczna 7 519,69 20,02% 6 105,99 44,41% 2 węgiel 22 090,62 58,80% 7 527,16 54,75% 3 olej opałowy 436,84 1,16% 115,32 0,84% 4 gaz - 0,00% - 0,00% 5 biomasa 7 518,78 20,01% - 0,00% Suma 37 565,92 100% 13 748,47 100%

Łączna wartość rocznej emisji CO2 związanej z pokryciem zapotrzebowania mieszkańców w 2009 roku wynosiła 13 544,11 MgCO2. Zużycie energii w sektorze obiektów mieszkalnych wynosiło 37 596,46 MWh. W stosunku do 2014 roku, zauważa się zmniejszenie zużycia energii, a co za tym idzie emisji CO2.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Podstawowym nośnikiem stosowanym w sektorze mieszkalnym w 2009 roku był węgiel (węgiel kamienny, koks, miał węglowy). Zużycie energii związane z jego wykorzystywaniem wynosiło 22 806,52 MWh, zatem 60,66%. Obok węgla popularnym nośnikiem jest biomasa, której udział wynosi 19,70. Energia elektryczna wykorzystywana jest głównie na cele bytowe (oświetlenie, zasilanie urządzeń, podgrzanie ciepłej wody użytkowej), jej udział w zużyciu wynosi 18,56%.

Procentowy udział poszczególnych nośników energii w 2009 roku

biomasa 19,70% energia elektryczna 18,56%

olej opałowy 1,09%

węgiel 60,66%

Rysunek 21 Procentowy udział poszczególnych nośników energii w 2009 roku (opracowanie własne na podstawie ankietyzacji)

Z uwagi na duże zużycie węgla kamiennego w sektorze obiektów mieszkalnych jego udział w emisji CO2 jest również największy i wynosi 7 771,10 MgCO2, co stanowi 60,66%. Wysoki wskaźnik emisji charakteryzujący energię elektryczną (0,812 MgCO2/MWh) oraz jej stosunkowo wysokie zużycie powoduje że zajmuje drugą pozycję w wielkości emisji dwutlenku węgla (udział wynosi 41,83%, zatem 41,83 Mg).

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Procentowy udział wielkości emisji CO2 w 2009 roku

energia węgiel elektryczna 57,38% 41,83%

olej opałowy 0,80%

Rysunek 22 Procentowy udział wielkości emisji CO2 w 2009 roku (opracowanie własne na podstawie ankietyzacji)

Przeprowadzona inwentaryzacja wskazuje, że średnia powierzchnia jednego budynku mieszkalnego wynosi ok. 128,11 m2. W 2009 roku na terenie gminy znajdowało się 1259 obiektów tego typu. Ich łączna powierzchnia stanowiła zatem 161 290 m2. Zużycie energii na cele ciepłownicze w sektorze budynków mieszkalnych wynosiło 30 046,23 MWh. Średnie zużycie ciepła w gminie Dalików wynosiło 189,84 kWh/m2 rok. Zauważa się zwiększenie zużycia energii wśród budynków mieszkalnych. Wynika to przede wszystkim z ilości nowopowstających budynków. Według danych statystycznych GUS (Bank Danych Lokalnych) od 2009 roku w gminie Dalików liczba budynków mieszkalnych zwiększyła się z 1259 do 1348. Mimo przeprowadzanych termomodernizacji oraz nowych wymagań dotyczących energochłonności obiektów zmiana ta wpłynęła na zwiększenie zużycia energii oraz związanej z tym 2 zwiększeniem emisji CO2. Średnie zużycie ciepła przypadające na m zmalało z 189,84 do 173,99 kWh.

6.2.3 Oświetlenie uliczne

Dane dotyczące wydatków za energię i jej dystrybucję na oświetlenie uliczne pochodzą z Urzędu Gminy w Dalikowie W 2009 roku wynosiły 15120,00 PLN. Roczne zużycia energii elektrycznej w gminie wynosiło 54,00 MWh. W 2014 roku zużycie wyniosło 57981 kWh (57,98MWh) i kosztowało 15336,00PLN. Informacje te pozwoliły oszacować emisję CO2, wynikającą z funkcjonowania oświetlenia ulicznego. Otrzymane wartości przedstawiono w poniższej tabeli.

Tabela 16 Zużycie energii i roczna emisja CO2 związana z funkcjonowaniem oświetlenia ulicznego w gminie Dalików w 2009 oraz 2014 roku (opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Gminy)

rok Zużycie energii elektrycznej Emisja CO2/rok

MWh/rok MgCO2/rok 2009 54,00 43,85 2014 57,98 47,08

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

W 2009 roku na potrzeby oświetlenia ulicznego zużyto 0,08% całkowitej energii wykorzystywanej w gminie. Związane jest to z emisją 43,85 Mg dwutlenku węgla. Na tle emisji w całej gminie stanowi 0,21%.

6.2.4 Transport

Rozwój sektora transportowego objawiający się wzrostem liczby pojazdów w gminie oraz wzrost natężenia ruchu jest jedną z przyczyn wzrastającego tempa spalania paliw kopalnych i emisji gazów cieplarnianych. Przeprowadzona ankietyzacja wskazuje, że transport stanowią głównie pojazdy diesel oraz z silnikiem benzynowym. Najmniej popularne są pojazdy na gaz LPG. Głównym źródłem emisji zanieczyszczeń w sektorze transportowym jest spalanie paliw. Generowana jest również podczas procesów ścierania jezdni, opon oraz hamulców. Podstawowym składnikiem spalin jest dwutlenek węgla, dwutlenek siarki oraz pyły. Najlepszym sposobem na ich redukcję jest zmiana parametrów emisyjnych pojazdów. Ilościowe dane zarejestrowanych pojazdów w gminie przekazane zostały przez Wydział Komunikacji Starostwa Powiatowego w Poddębicach. Analiza uwzględnia dane emisji zanieczyszczeń ze zużycia paliw: benzyny, oleju napędowego i gazu LPG. Zużycie poszczególnych nośników w sektorze transportu w roku 2009 oraz 2014 zostały przedstawione w tabeli.

Tabela 17 Zużycie energii na poszczególne nośniki energii i roczna emisja CO2 w sektorze transportu w 2009 oraz 2014 roku (opracowanie własne)

Procentowy Procentowy Całkowita energii udział Całkowita emisja Lp. Źródło emisji udział wielkości [MWh/rok] poszczególnych Mg CO /rok 2 emisji CO nośników energii 2

1 2 3 4 5 6 2009 1 benzyna 3 436,82 12,84% 848,89 12,35% 2 olej napędowy 21 254,49 79,42% 5 611,19 81,60% 3 gaz LPG 2 071,22 7,74% 416,32 6,05% Suma 26 762,54 100% 6 876,40 100% 2014 1 benzyna 3 855,99 12,19% 952,43 11,70% 2 olej napędowy 25 416,18 80,34% 6 709,87 82,46% 3 gaz LPG 2 363,90 7,47% 475,14 5,84% Suma 31 636,07 100% 8 137,44 100%

Łączne zużycie energii w sektorze transportowym w 2009 roku wynosiło 26 762,54 MWh, wartość rocznej emisji dwutlenku węgla 6 876,40 Mg.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Procentowy udział poszczególnych nośników energii w 2009 roku

Benzyna Olej Napędowy gaz Lpg 8% 13%

79%

Rysunek 23 Procentowy udział poszczególnych nośników energii w 2009 roku (opracowanie własne na podstawie ankietyzacji)

W ramach inwentaryzacji zebrano dane, z których wynika, że głównym nośnikiem energii w transporcie jest olej napędowy. W 2009 roku jego spalanie pokrywało 79,42% zapotrzebowania na energię w omawianym sektorze.

Procentowy udział wielkości emisji

CO2 w 2009 roku Benzyna Olej Napędowy gaz Lpg 6% 12%

82%

Rysunek 24 Procentowy udział wielkości emisji CO2 w 2009 roku (opracowanie własne na podstawie ankietyzacji)

Jeżeli chodzi o emisją CO2 w sektorze transportu, największą emisją charakteryzuje się olej napędowy ok. 82%. Benzyna oraz gaz LPG odpowiadają łącznie za ok. 18% emisji.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

6.2.5 Obiekty usługowe, przemysł

W sektorze obiektów usługowych w inwentaryzacji uwzględniono 12 budynków. Obiekty posiadają wewnętrzną instalację centralnego ogrzewania. Jako paliwo stosowany jest węgiel, miał węglowy, ekogroszek oraz drewno. Informacje od zarządców obiektów pozwoliły na określenie struktury zużycia paliw oraz energii, którą przedstawia poniższa tabela.

Tabela 18 Zużycie poszczególnych nośników energii i roczna emisja CO2 w sektorze budynków usługowych w 2009 oraz 2014 roku (opracowanie własne na podstawie ankietyzacji)

Procentowy Procentowy Całkowita Całkowita udział udział Lp. Źródło emisji energia emisja poszczególnych wielkości MWh/rok MgCO2/rok nośników energii emisji CO2

1 2 5 4 5 6 2009 1 energia elektryczna 36,12 12,85% 29,33 62,11% 2 węgiel 189,12 67,27% 17,89 37,89% 3 gaz ziemny - 0,00% - 0,00% 4 olej opałowy - 0,00% - 0,00% 5 biomasa 55,90 19,88% - 0,00% Suma 281,14 100% 47,22 100% 2014 1 energia elektryczna 38,93 13,76% 31,61 62,98% 2 węgiel 196,36 69,40% 18,58 37,02% 3 gaz ziemny - 0,00% - 0,00% 4 olej opałowy - 0,00% - 0,00% 5 biomasa 47,67 16,85% - 0,00% Suma 282,95 100% 50,19 100%

Łączne zużycie energii w sektorze obiektów usługowych w 2009 roku wynosił 281,14 MWh, przy emisji 47,22 MgCO2. Emisja CO2 dla tego sektora stanowi 0,23% udziału całkowitej emisji na terenie gminy.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Procentowy udział poszczególnych nośników energii w 2009 roku

biomasa 19,88%

energia elektryczna 12,85% węgiel 67,27%

Rysunek 25 Procentowy udział poszczególnych nośników energii w 2009 roku (opracowanie własne na podstawie ankietyzacji)

W strukturze zużycia nośników energii największy udział ma węgiel (67,27%). Mniejszy udział ma biomasa (19,88%), kolejnym nośnikiem jest energia elektryczna (12,85%). Nie zauważa się zużycia oleju opałowego oraz gazu.

Procentowy udział wielkości emisji

emisji CO2 w 2009 roku

węgiel 37,89%

energia elektryczna 62,11%

Rysunek 26 Procentowy udział wielkości emisji CO2 w 2009 roku (opracowanie własne na podstawie ankietyzacji)

Największa emisja dwutlenku węgla pochodziła ze zużycia energii elektrycznej. Procentowy udział tego nośnika w sektorze obiektów usługowych i przemysłowych w gminie Dalików stanowił 62,11%, zatem 29,33 MgCO2/rok. Kolejnym źródłem emisji CO2 był węgiel. Jego udział wynosił 37,89%.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

6.3. Bazowa inwentaryzacja emisji CO2

Bazowa inwentaryzacja emisji (BEI) umożliwia identyfikację głównych źródeł emisji CO2, która ułatwia wybór odpowiednich działań. Celem bazowej inwentaryzacji emisji jest wyliczenie ilości dwutlenku węgla emitowanego wskutek zużycia energii na terenie gminy w roku bazowym. Rokiem bazowym określono 2009, dla którego można zgromadzić najbardziej pełne i wiarygodne dane.

Inwentaryzacja pozwala na identyfikację antropogenicznych źródeł emisji CO2, a także odpowiednie zaplanowanie i uszeregowanie środków redukcji.

Wielkość emisji CO2 dla roku bazowego stanowi punkt wyjścia do określenia celu redukcyjnego dwutlenku węgla. Pozwala ona na zmierzenie efektu działań założonych w Planie gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików. Rozdział prezentuje podsumowanie wyników inwentaryzacji emisji w 2009 roku.

Tabela 19 Zużycie energii i roczna emisja CO2 w sektorach objętych inwentaryzacją w 2009 oraz 2014 roku (opracowanie własne na podstawie ankietyzacji)

Całkowita Procentowy udział Całkowita Procentowy Lp. Sektor energia poszczególnych emisja udział wielkości

MWh/rok nośników energii MgCO2/rok emisji CO2

1 2 3 4 5 6 2009 budynki użyteczności 1 908,43 1,38% 185,08 0,89% publicznej budynki 2 jednorodzinne/mieszkal 37 596,46 57,31% 13 544,11 65,44% nictwo 3 oświetlenie uliczne 54,00 0,08% 43,85 0,21% 4 transport 26 762,54 40,79% 6 876,40 33,22% 5 przedsiębiorcy 281,14 0,43% 47,22 0,23% suma 65 602,56 100% 20 696,66 100% 2014 budynki użyteczności 1 872,72 1,24% 191,66 0,86% publicznej budynki 2 jednorodzinne/mieszkal 37 565,92 53,35% 13 748,47 62,00% nictwo 3 oświetlenie uliczne 57,98 0,08% 47,08 0,21% 4 transport 31 636,07 44,93% 8 137,44 36,70% 5 przedsiębiorcy 282,95 0,40% 50,19 0,23% suma 70 415,65 100% 22 174,84 100%

Z powyższej tabeli wynika, że łączne zużycie energii dla 2009 roku na terenie gminy Dalików wynosiło 65 602,56 MWh. Sumaryczna, oszacowana wielkość emisji CO2 20 696,66 Mg.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Procentowy udział zużycia energii w poszczególnych sektorach w 2009 roku budynki użytecznosci przedsiębiorcy publicznej 0,43% 1,38% budynki transport jednorodzinne/ 40,79% mieszkalnictwo 57,31%

oświetlenie uliczne 0,08%

Rysunek 27 Procentowy udział zużycia energii w poszczególnych sektorach w 2009 roku (opracowanie własne na podstawie ankietyzacji)

Procentowy udział wielkości emisji CO2 w poszczególnych sektorach w 2009 roku

budynki użytecznosci publicznej budynki jednorodzinne/mieszkalnictwo oświetlenie uliczne transport przedsiębiorcy 0,23% 0,89%

33,22%

65,44%

0,21%

Rysunek 28 Procentowy udział wielkości emisji CO2 w poszczególnych sektorach w 2009 roku (opracowanie własne na podstawie ankietyzacji)

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Zużycie energii oraz emisja CO2 w roku bazowym w poszczególnych sektorach przedstawia się następująco:

dla obiektów mieszkalnych: zużycie energii stanowi 57,31% łącznej energii, emisja CO2 stanowi 65,44% całkowitej emisji na terenie gminy,

dla transportu: zużycie energii stanowi 40,79% łącznej energii, emisja CO2 stanowi 32,22% całkowitej emisji na terenie gminy, dla obiektów użyteczności publicznej: zużycie energii stanowi 1,38% łącznej energii, emisja

CO2 stanowi 0,89% całkowitej emisji na terenie gminy, dla obiektów usługowych, przedsiębiorstw: zużycie energii stanowi 0,43% łącznej energii,

emisja CO2 stanowi 0,23% całkowitej emisji na terenie gminy, dla oświetlenia ulicznego: zużycie energii stanowi 0,08% łącznej energii, emisja CO2 stanowi 0,21% całkowitej emisji na terenie gminy. Obiekty mieszkalne są najbardziej energochłonne oraz powodują największą emisję dwutlenku węgla na terenie gminy Dalików. Kolejnym sektorem jest transport. Zużycie energii przez pozostałe sektory (tj. budynki użyteczności publicznej, obiekty usługowe, przedsiębiorców oraz oświetlenie uliczne) zużywają ok. 2% energii oraz powodują emisję ok. 2% CO2. Dokonano analizy zużycia energii oraz rocznej emisji CO2 wynikającej z zastosowania poszczególnych nośników, którą przedstawiono w tabeli.

Tabela 20 Zużycie energii oraz emisja CO2 poszczególnych nośników w 2009 oraz 2014 roku(opracowanie własne) Lp. Źródło emisji Całkowita Procentowy Całkowita Procentowy energia udział emisja udział wielkości

MWh/rok poszczególnych MgCO2/rok emisji CO2 nośników energii

1 2 3 4 5 6 2009 1 energia 7 227,48 11,02% 5 868,71 28,36% elektryczna 2 węgiel 22 995,64 35,05% 7 788,99 37,63% 3 olej opałowy 1 156,05 1,76% 162,56 0,79% 4 gaz - 0,00% - 0,00% 5 biomasa 7 460,86 11,37% - 0,00% 6 benzyna 3 436,82 5,24% 848,89 4,10% 7 olej napędowy 21 254,49 32,40% 5 611,19 27,11% 8 gaz LPG 2 071,22 3,16% 416,32 2,01% suma 65 602,56 100% 20 696,66 100% 2014 1 energia 7 789,42 11,06% 6 325,01 28,52% elektryczna 2 węgiel 22 286,98 31,65% 7 545,74 34,03% 3 olej opałowy 1 136,74 1,61% 166,64 0,75% 4 gaz - 0,00% - 0,00% 5 biomasa 7 566,44 10,75% - 0,00% 6 benzyna 3 855,99 5,48% 952,43 4,30% 7 olej napędowy 25 416,18 36,09% 6 709,87 30,26%

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

8 gaz LPG 2 363,90 3,36% 475,14 2,14% suma 70 415,65 100% 22 174,84 100%

Procentowy udział poszczególnych nośników energii w 2009 roku

11,37% energia elektryczna węgiel kamienny olej opałowy biomasa benzyna olej napędowy gaz Lpg 5,24% 1,76%

32,40% 35,05%

11,02%

3,16%

Rysunek 29 Procentowy udział poszczególnych nośników energii w 2009 roku (opracowanie własne)

Na terenie gminy Dalików w ogólnym bilansie zużycia energii największy udział wśród nośników energii ma węgiel oraz olej napędowy, których udział jest porównywalny i wynosi odpowiednio 32,40% oraz 35,05%. Na kolejnym miejscu plasuje się biomasa oraz energia elektryczne. Są to wiodące nośniki energii w gminie. Kolejne miejsca pod względem udziału zajmuje benzyna (5,24%), gaz LPG (3,16%), olej opałowy (1,76%).

Procentowy udział wielkości emisji

CO2 w 2009 roku energia elektryczna węgiel kamienny olej opałowy biomasa benzyna olej napędowy gaz Lpg 37,63%

28,36% 0,79% 0,00% 27,11% 4,10%

2,01%

Rysunek 30 Procentowy udział wielkości emisji CO2 w 2009 roku (opracowanie własne na podstawie ankietyzacji)

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Wśród nośników energii wykorzystywanych w gminie Dalików największą emisją charakteryzuje się węgiel ok. 38%. Stosunkowo wysoką emisją odznacza się również olej napędowy 27% oraz energia elektryczna ok. 28% . Kolejne miejsce zajmuje benzyna ok. 4%. Pozostałe nośniki (gaz LPG, olej opałowy) mają udział ok. 3%.

Zużycie energii w 2014 roku w gminie Dalików oszacowano na 70 415,65 MWh, przy emisji CO2 22 174,84 ton. W stosunku do roku bazowego- 2009 roku zauważa się zwiększenie emisji dwutlenku węgla o 1 478,18 tony. Różnica jest spowodowana zwiększeniem energochłonności oraz zmianą wykorzystania paliw w sektorach: transportu, obiektów usługowych, przedsiębiorców. Główną przyczyną zwiększenia emisji jest wzrost zużycia energii elektrycznej spowodowanej wzrostem liczby odbiorników energii (urządzeń, oświetlenia, wentylacji) oraz rozwojem infrastruktury drogowej. Nastąpił również wzrost natężenia ruchu drogowego i liczby pojazdów. Różnice w zużyciu energii w obiektach użyteczności publicznej oraz mieszkalnych mogą wynikać z warunków atmosferycznych panujących zimą w poszczególnych latach. Wśród budynków mieszkalnych wzrost zużycia energii oraz emisji CO2 spowodowany jest ilością nowopowstających obiektów. Obliczenie rocznego zużycia ciepła przypadające na m2 powierzchni budynku mieszkalnego ukazuje, że dla 2014 roku spadło w stosunku do 2009. W 2009 roku zużycie ciepła wynosiło 189,84 kWh/m2, natomiast w 2014 173,99 kWh/m2. Oczywiste jest, że łagodniejsza zima będzie skutkowała mniejszym zużyciem energii. Odwrotnie sytuacja będzie wyglądała w przypadku ostrej zimy. Zatem mimo przeprowadzonych termomodernizacji zużycie opału oraz co z tym związane zwiększeniem energochłonności obiektów oraz analogicznie emisją CO2.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

6.4 Inwentaryzacja emisji- prognoza

Cele założone w pakiecie klimatyczno- energetycznym, wyznaczają ograniczenie emisji CO2 o 20% do 2020 roku. Jest to cel ogólnokrajowy, poszczególne jednostki podziału terytorialnego, w tym przypadku gmina analizowana jest indywidualnie. Planowane działania biorą pod uwagę specyfikację gminy Dalików, skierowane są one na ograniczenie zużycia energii oraz związaną z tym redukcję emisji CO2. Podejmowane są w sektorach: obiektów mieszkalnych, obiektów użyteczności publicznej, transportu oraz oświetlenia ulicznego. Postanowienia Porozumienia burmistrzów zakładają obniżenie emisji dwutlenku węgla w stosunku do roku bazowego- 2009. Oznacza to, że emisja CO2 w 2020 wyniesie 18 908,21MgCO2, emisja zostanie zredukowana o 3 266,63 MgCO2, zatem 9%. Lista zadań będzie sukcesywnie aktualizowana. Obniżenie emisji dwutlenku węgla oraz zmniejszenie zużycia energii można osiągnąć przez realizację zaplanowanych działań. Będą one realizowane przez Urząd Gminy Dalików oraz poprzez wprowadzanie zmian w otoczeniu, wpływających na konsumpcję energii na terenie gminy. Należy do nich zmiana zachowań mieszkańców oraz zastosowanie nowych technologii. Część zapotrzebowania na energię można pokryć poprzez zastosowanie odnawialnych źródeł energii. Postępujący wzrost natężenia ruchu drogowego oraz niewystraczająca wydolność układu komunikacyjnego stanowią duże zagrożenie dla realizacji celu w obszarze transportu. W tym obszarze pożądany efekt przyniesie zmiana parametrów emisyjnych pojazdów. W dużym stopniu może się do tego przyczynić również wykorzystywanie pojazdów nieemitujących lub z mniejszą emisją zanieczyszczeń. Ogromny wpływ na wykonanie zadań ma postawa mieszkańców gminy. Należy poszerzać świadomość społeczeństwa w zakresie ochrony środowiska. W sektorze budynków zmniejszenie emisji CO2 można osiągnąć poprzez termomodernizację obiektów oraz wykorzystanie odnawialnych źródeł energii.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

7. Działania/zadania środki zaplanowane na cały okres objęty planem

7.1 Długoterminowa strategia, cele i zobowiązania

Przeprowadzona inwentaryzacja umożliwiła identyfikację kluczowych obszarów o wysokiej emisji. Analiza uwarunkowań i możliwości redukcji zużycia energii obejmująca ocenę ich efektywności ekologiczno-ekonomicznej pozwala określić działania koniczne do osiągnięcia założeń. Duży wpływ na dobór działań mają również możliwości budżetowe gminy, wpisane w wieloletnią prognozę finansową. Biorąc pod uwagę zmienność warunków otoczenia oraz fakt iż podejmowane działania niosą ze sobą określone konsekwencje, dokument może być stale aktualizowany. Działania mają zatem charakter kierunkowy. Należy je dostosowywać zgodnie z postępem technicznym oraz możliwościami finansowymi gminy Dalików. Planowane działania dotyczą: działań niskoemisyjnych, efektywnego wykorzystania zasobów, poprawy efektywności energetycznej, wykorzystania odnawialnych źródeł energii, działań wpływających na zmiany postaw konsumpcyjnych użytkowników energii, działań nieinwestycyjnych.

Określenie kierunków działań, które wpłyną na poprawę jakości powietrza wymagało:

zidentyfikowania przyczyn i źródeł emisji CO2, wykonania analizy działań, które przyczynią się do osiągnięcia założonych celów oraz efektów jakie niesie ze sobą ich realizacja, wyboru możliwych kierunków działań uwzględniających uwarunkowania lokalne, społeczno- ekonomiczne oraz możliwości techniczne.

Do osiągnięcia zmierzonych celów gmina Dalików będzie dążyła uwzględniając kierunki działań: termomodernizację obiektów mieszkalnych i użyteczności publicznej, usługowej, wymianę oświetlenia, racjonalne korzystanie z transportu, wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii, edukację społeczeństwa, zamówienia publiczne, planowanie przestrzenne.

Termomodernizacja obiektów mieszkalnych, użyteczności publicznej, usługowych Termomodernizacja budynków obejmuje szereg działań prowadzących do zmniejszenia zużycia energii. Obejmuje zmiany zarówno w systemach ogrzewania i wentylacji, ale również w strukturze budynku i instalacjach doprowadzających ciepłą wodę. Zakres termomodernizacji oraz jej parametry techniczne i ekonomiczne zostają określone na podstawie przeprowadzonego audytu energetycznego. Analiza przepływów energii w budynkach pozwala na określenie efektywności wykorzystywanej energii. Umożliwia również określenie optymalnych środków naprawczych w obszarach, które charakteryzują się znacznymi stratami energii. Najczęściej przeprowadzanymi działaniami jest: wymiana okien, docieplenie ścian zewnętrznych i stropów, wymiana lub modernizacja systemów grzewczych. Ilościowe efekty wybranych przedsięwzięć modernizacyjnych zostały przedstawione w poniższej tabeli.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Tabela 21 Ilościowe efekty wybranych przedsięwzięć termo modernizacyjnych (źródło: Dr hab. inż. Jan Norwisz, dr inż. Aleksander D. Panek Poprawa efektywności użytkowania ciepła grzewczego elementem wdrażania zasad zrównoważonego rozwoju)

Sposób uzyskania oszczędności Obniżenie zużycia ciepła 5 ÷ 15 % Wprowadzenie w węźle cieplnym automatyki i urządzeń sterujących 10 ÷ 20 % Wprowadzenie hermetyzacji instalacji, przeprowadzenie regulacji hydraulicznej i zamontowanie zaworów w pomieszczeniach 10 % Wprowadzenie podzielników kosztów 2 ÷ 3 % Wprowadzenie ekranów za grzejnikami 3 ÷ 5 % Uszczelnienie drzwi i okien 10 ÷ 15 % Wymiana okien na okna o niższym współczynniku przenikania ciepła 10 ÷ 15 % Izolacja zewnętrznych przegród budowlanych

Tabela 22 Planowane prace termomodernizacyjne do 2020 roku (opracowanie własne na podstawie ankietyzacji)

Działanie

Planowane prace ocieplenie ociepleni wymiana montaż montaż inne wymiana termomodernizacyj ścian e stropu/ okien pompy kolektorów (fotow kotła ne do 2020 roku zewnętrznych dachu i drzwi ciepła słonecznych oltaika)

16,87% 24,10% 24,70% 19,88% 2,41% 10,24% 1,81%

Przeprowadzona inwentaryzacja wskazuje, że mieszkańcy gminy Dalików do 2020 roku planują przeprowadzić prace termomodernizacyjne. Niewątpliwie pozwolą one na zmniejszenie strat ciepła w budynkach, tym samym zmniejszenie zużycia energii (nośników energii). Uzależnione jest to jednak od zewnętrznych warunków atmosferycznych. Ilość zużytego opału do utrzymania odpowiedniej temperatury w budynku będzie wynikała z tego czy danego roku będzie łagodna, czy też ostra zima. Z ankietyzacji wynika, że najwięcej budynków zostanie docieplonych (ściany zewnętrzne oraz strop/dach). Planowana jest również wymiana źródła ciepła oraz stolarki okiennej i drzwi. Mieszkańcy są zainteresowani montażem kolektorów słonecznych oraz ogniw fotowoltaicznych, co pozwoli na zwiększenie udziału energii pochodzącej z źródeł odnawialnych.

Wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii Zastosowanie odnawialnych źródeł energii w budynkach, zarówno mieszkalnych jak i użyteczności publicznej, przy jednoczesnej termomodernizacji wpływa na zwiększenie wydajności

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików energetycznej obiektu. Korzystne warunki panujące na terenie gminy Dalików umożliwiają rozwój odnawialnych źródeł energii, tj.: paneli fotowoltaicznych, kolektorów słonecznych, pomp ciepła, biomasy (kotłów opalanych biomasą). Ich zastosowanie pozwoli na wzmocnienie bezpieczeństwa energetycznego oraz zmniejszenie emisji CO2. Montaż odnawialnych źródeł energii jest działaniem fakultatywnym, którego realizacja zależy od pozyskania środków z źródeł zewnętrznych. Pełna ocena wpływu na środowisko zadań będzie dokonana na poziomie przygotowania do realizacji poszczególnych działań. Inwestycje, które mogą znacząco lub potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko wymagają przeprowadzenia odrębnego postępowania zgodnie z zapisami Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko.

Wymiana oświetlenia Oświetlenie uliczne odgrywa dużą rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa ruchu drogowego. Zagwarantowanie dobrej widoczności po zmroku i przy złych warunkach pogodowych wiąże się z ponoszeniem znacznych nakładów finansowych na energię elektryczną. Zastosowanie nowych technologii LED pozwoli jednak na oszczędność od 25% do 50% energii elektrycznej. Żywotność diod świecących jest przynajmniej trzykrotnie dłuższa od starszych odpowiedników. Dodatkowo są odporne na wstrząsy, nie pobierają więcej prądu podczas rozruchu oraz dają światło natychmiast po włączeniu. Oprócz zmniejszenia poboru energii elektrycznej pozwalają na obniżenie kosztów. Oprawy LED nie wymagają również tak częstej konserwacji jak sodowe czy rtęciowe odpowiedniki. Modernizacja oświetlenia na najnowsze dostępne energooszczędne technologie oraz instalacja systemu inteligentnego sterowania oświetlenia w gminie przyniesie znaczną redukcję zużycia energii elektrycznej oraz emisję CO2. Pożądany efekt jest możliwy do osiągnięcia również przez zastosowanie oświetlenia ulicznego, zasilanego energią słoneczną lub/i wiatrową. Dla budynków w zależności od przeznaczenia, potrzeby oświetleniowe pochłaniają różną część energii elektrycznej jaka jest dostarczana dla budynku. Wdrażanie nowych systemów oświetleniowych stanowi działanie fakultatywne, a jego realizacja jest uzależniona od pozyskania zewnętrznych środków finansowych.

Racjonalne korzystanie z transportu W dzisiejszych czasach transport jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa oraz gospodarki. Podnosi jakość życia oraz ułatwia przemieszczanie się. Jednocześnie odpowiada za emisję tlenków węgla i azotu. Istotne jest zatem korzystanie z transportu świadomie, w sposób zrównoważony. Pod tym pojęciem kryje się transport, który w minimalnym stopniu ingeruje w środowisko naturalne oraz racjonalnie korzysta z energii. Eksperci Komisji Europejskiej określają zrównoważony transport jako: zapewniający bezpieczny oraz niezagrażający zdrowiu ludzi i środowisku dostęp do celów komunikacyjnych, umożliwiający wybór środka transportowego, ograniczający emisję oraz wykorzystujący odnawialne substytuty. Procesy ścierania jezdni, opon oraz emisja zanieczyszczeń generowana przez transport drogowy powodują rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń. Rosnąca liczba pojazdów oraz wzrost natężenia ruchu drogowego przyczynia się do ciągłego zwiększania się emisji dwutlenku węgla. Jego redukcja może nastąpić przez zmianę parametrów emisyjnych pojazdów oraz wykorzystanie pojazdów

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików charakteryzujących się mniejsza emisją zanieczyszczeń. Dyrektywa 2009/28/WE nakłada na producentów samochodów obowiązki produkcji pojazdów o niższym zużyciu paliwa. Wykorzystanie technicznych możliwości nowych pojazdów oraz rozpowszechnienie zastosowania pojazdów na gaz LPG pozwolą na realizację założonego celu. W obszarze ruchu lokalnego również można podejmować działania tj.: promowanie odpowiednich zasad jazdy, tzw. Eco Driving, oraz promowanie systemu podwózek sąsiedzkich, tzw. carpooling. Można to zrealizować poprzez szkolenia dla kierowców, broszury informacyjne, informacje w lokalnej prasie oraz kampanie informacyjne. Tego typu działania wpłyną na zmianę przyzwyczajeń kierowców oraz zwiększą ich świadomość w kwestii możliwości ograniczenia emisji.

Edukacja społeczeństwa Rozpowszechnienie wśród mieszkańców gminy informacji w zakresie planowanych kierunków działań, możliwości i rezultatów Planu Gospodarki Niskoemisyjnej realizowane będą poprzez działania informacyjno-promocyjne. Zwiększenie świadomości mieszkańców może być realizowane przez przeprowadzanie szkoleń, rozdawanie ulotek oraz innych materiałów promocyjnych o tematyce: zanieczyszczenia środowiska naturalnego, nowoczesnych, energooszczędnych technologii oraz odnawialnych źródeł energii, oszczędnego gospodarowania energią. Organizacja spotkań z interesariuszami ma na celu uświadomienie społeczeństwu korzyści wynikających z wykorzystania odnawialnych źródeł energii oraz poprawy efektywności energetycznej. Warto również informować mieszkańców o: miejscach zakupu nośników energii o niskim wskaźniku emisji, miejscach na których istnieją korzystne warunki do instalacji kolektorów słonecznych, ogniw fotowoltaicznych, możliwościach pozyskiwania środków zewnętrznych na inwestycje oraz firmach zajmujących się dystrybucją, a także instalacja tego typu instalacji.

Zamówienia publiczne Zamówienia publiczne gminy mają wspierać i promować wyroby, technologie oraz usługi przyjazne dla środowiska, są to tzw. zielone zamówienia publiczne. Realizowane są poprzez odpowiednie kryteria przetargowe. Do takich działań można zaliczyć: zakup energooszczędnych komputerów, wyposażenia biurowego, wykonanego z drewna, którego produkcja nie narusza równowagi ekologicznej, wyrobów papierniczych nadających się do ponownego przetworzenia. W ramach tego zadania gmina Dalików planuje: zakup sprzętów tj. urządzeń komputerowych I wielofunkcyjnych posiadających tryb eko (oszczędność energii). W przypadku urządzeń drukujących stosowny będzie druk dwustronny oraz druk większej liczby stron na jednym arkuszu. Wykorzystywane artykuły papiernicze będą wykonane z materiałów naturalnych (teczki, notatniki).

Planowanie przestrzenne Planowanie przestrzenne skierowane powinno być na gospodarkę niskoemisyjną. Nowopowstające dokumenty z zakresu planowania przestrzennego mają zapewnić realizację priorytetów polityki energetycznej, planów zaopatrzenia w energię elektryczną, ciepło i paliwa gazowe gmin oraz planów rozwoju przedsiębiorstw energetycznych. Aktualizacja i nowopowstające przepisy lokalne nie powinny hamować wzrostu efektywności wykorzystania energii oraz odnawialnych źródeł energii. Jednym ze sposobów realizacji jest wprowadzenie przepisów dotyczących optymalnej ekspozycji na promieniowanie słoneczne powstających budynków.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

7.2 Krótko/średnioterminowe działania/zadania

Realizacja konkretnych działań wyznaczonych do 2020 roku prowadzi do osiągnięcia założonych celów. Zadnia przyporządkowano poszczególnym obszarom. Wyszczególniono: zadnia inwestycyjne, do których należy m.in. termomodernizacja istniejących budynków, nieinwestycyjne, należy do nich np. edukacja mieszkańców. Działania przedstawiono w harmonogramie rzeczowo-finansowym wraz z: opisem, podmiotem odpowiedzialnym za realizację, ramami czasowymi inwestycji, szacunkowym kosztem realizacji, źródłem finansowania,

szacunkową redukcją emisji CO2.

7.3 Harmonogram rzeczowo finansowy wdrażania zadań

W wyniku przeprowadzonej analizy opracowano zakres działań planowanych w latach 2015- 2020. Realizacja celów Planu gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików wymaga wdrażania działań projektowych. Priorytetowymi projektami, które charakteryzują się największą skutecznością ograniczenia emisji CO2 są: wymiana źródeł ogrzewania na mniej emisyjne, termomodernizacja obiektów, budowa lub montaż instalacji OZE. Planuje się również działania mające na celu zmianę zachowań mieszkańców gminy w kwestii oszczędnego korzystania z energii. Działania uwzględnione zostały w harmonogramie rzeczowo-finansowym przedstawionym w formie tabeli. Zawiera on informacje dotyczące jednostki realizującej, orientacyjne koszty, a także możliwe źródła finansowania. Z uwagi na wysokie koszty realizacji zadań konieczne będzie pozyskanie środków zewnętrznych.

Założone wartości zmniejszenia zużycia energii oraz zmniejszenia emisji CO2 mają charakter szacunkowy. Przeprowadzone audyty oraz projekty dla konkretnych działań inwestycyjnych pozwolą na weryfikację wskazanych wartości, co będzie podstawą do wprowadzenia zmian w harmonogramie. Harmonogram rzeczowo-finansowy jest indywidualną listą zadań gminy stanowiącą odpowiedź gminy na potrzeby mieszkańców. W trakcie realizacji planu należy dokonywać aktualizacji harmonogramu.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Tabela 23 Harmonogram rzeczowo-finansowy (opracowanie własne)

Wzrost produkcji Szacunkowe Szacunkowy efekt Jednostka Termin Planowane źródło energii ze Lp. Nazwa zadania Opis zadania Szacunkowe koszty Wskaźniki monitorowania oszczędności energii ekologiczny realizująca realizacji finansowania źródeł MWh MgCO /rok odnawialnych 2 MWh Zadanie obejmuje budowę instalacji fotowoltaicznych: - na prywatnych posesjach (68 instalacji o mocy do 3 kWp każda) Budowa instalacji do produkcji energii - na budynku Zespołu Szkół w Dalikowie Zwiększenie udziału energii RPO WŁ 2014- 1 ze źródeł odnawialnych na terenie (moc do 6 kWp) Gmina Dalików 2015-2017 2 400 000 zł pochodzęcej z OZE, 246 246 199,752 2020 gminy Dalików - na budynku SP ZOZ w Dalikowie (moc zmniejszenie emisji CO2 do 6 kWp) - na gruncie dla Stacji Uzdatniania Wody w Zdrzychowie (moc do 30 kWp)

Ilość wyremontowanych budynków poddanych Zadanie obejmuje m.in. montaż termomodernizacji, Termomodernizacja budynku Zespołu RPO WŁ 2014- 2 instalacji fotowoltaicznych o mocy 10 Gmina Dalików 2016-2017 652 000 zł zmniejszenie zużycia energii 10 216,032 116,94 Szkół w Domaniewie 2020 kWp w budynkach użyteczności publicznej, zmniejszenie

emisji CO2 Zmniejszenie emisji CO z Planowanie przestrzenne skierowane na środki Gminy 2 3 Zadanie nieinwestycyjne Gmina Dalików 2016-2020 nie oszacowano obszaru gminy, zmniejszenie niemierzalny gospodarkę niskoemisyjną Dalików zużycia energii

Zmniejszenie emisji CO z Zadanie nieinwestycyjne. Zakłada się, ze 2 obszaru gminy, zmniejszenie zadanie pozwoli na zmniejszenie zużycia środki Gminy zużycia energii, ilość sprzętów 4 Zielone zamówienia publiczne energii o 0,5% w stosunku do Gmina Dalików 2016-2020 nie oszacowano - 4,36 0,96 Dalików z wysoką klasą efektywności aktualnego zużycia w sektorze energetycznej zastępujących budynków użyteczności publicznej. starsze urządzenia

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Wzrost produkcji Szacunkowe Szacunkowy efekt Jednostka Termin Planowane źródło energii ze Lp. Nazwa zadania Opis zadania Szacunkowe koszty Wskaźniki monitorowania oszczędności energii ekologiczny realizująca realizacji finansowania źródeł MWh MgCO /rok odnawialnych 2 MWh Z ankietyzacji wynika, że najwięcej Ilość wyremontowanych budynków zostanie docieplonych budynków poddanych (ściany zewnętrzne oraz strop/dach). termomodernizacji, Planowana jest również wymiana źródła środki własne Termomodernizacja budynków Mieszkańcy Gminy zmniejszenie zużycia energii 5 ciepła oraz stolarki okiennej i drzwi. 2016-2020 nie oszacowano mieszkańców, 195 5 002,40 2749,69 mieszkalnych Dalików w budynkach mieszkalnych, Mieszkańcy są zainteresowani wsparcie gminne zmniejszenie emisji CO , montażem kolektorów słonecznych oraz 2 zwiekszenie udziału energii ogniw fotowoltaicznych (założenia pochodzącej z OZE przedstawione pod harmonogramem)

System edukacji społeczeństwa i promocji efektywności energetycznej, środki Gminy 6 Zadanie nieinwestycyjne Gmina Dalików 2016-2020 nie oszacowano Liczba uczestników szkoleń niemierzalny odnawialnych źródeł energii, Dalików ekologicznego trybu życia

Ilość wymienionych opraw Rozwój i modernizacja oświetlenia Zadanie polega na wymianie opraw środki Gminy oświetleniowych, 7 Gmina Dalików 2016-2020 120 000 zł - 45 36,54 ulicznego oświtleniowych Dalików zmniejszenie zużycia energii,

zmniejszenie emisji CO2 Promowanie zachowań Zadanie nieinwestycyjne. Zakłada się, ze środki Gminy Liczba uczestników szkoleń, 8 energooszczędnych w transporcie – zadanie pozwoli na zmniejszenie zużycia Gmina Dalików 2016-2020 nie oszacowno - 632,72 162,75 Dalików zmniejszenie zużycia paliwa ECODRIVING paliwa o 2%.

Sumaryczny wzrost produkcji Sumaryczne Sumaryczny efekt energii ze oszczędności energii ekologiczny

źródeł MWh MgCO2/rok odnawialnych MWh 451 6 146,51 3 266,63

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Zakłada się, że termomodernizacja zostanie przeprowadzona w 30% budynków mieszkalnych (ok. 540), co pozwoli na zmniejszenie zużycia energii cieplnej o 40%. zużycie energii cieplej w budynku przed termomodernizacją (wartość z inwentaryzacji 2014 rok) 173,99 kWh/m2 rok, zużycie energii cieplnej w budynku po termomodernizacji (zmniejszenie zużycia o 40%: 177,99 kWh 40%=71,20 kWh/m2 rok): 106,79 kWh/m2 rok, oszczędność zużycia energii w skali gminy (średnia powierzchnia budynku- 128 m2): 71,20 540 128=4 807,40 MWh/ rok. Działanie uzależnione jest od zasobów finansowych osób prywatnych, rolą Urzędu Gminy jest prowadzenie działań wspierających przeprowadzenie inwestycji poprzez działalność edukacyjną i promocyjna, a także informowanie o możliwościach pozyskania dofinansowania. Inwentaryzacja pokazuje, że w 10% budynków mieszkalnych (130) planuje się montaż kolektorów słonecznych. Przyjmuje się, że wielkość kolektora słonecznego dla obiektu mieszkalnego wynosi 3 m2. Rocznie pozwala na zmniejszenie zużycia energii cieplnej i 1500 kWh (17500 kWh/m2 powierzchni kolektora). Biorąc pod uwagę, że na 130 budynkach zostaną zainstalowane kolektory słoneczne, oszczędność w skali gminy wyniesie 195 MWh (1500 130=195 MWh).

Zakłada się, że przeprowadzone działania termomodernizacyjne pozwolą na obniżenie emisji CO2 o 20% w stosunku do roku bazowego w sektorze budynków mieszkalnych. Z uwagi na mało precyzyjne informacje dotyczące planowanych zadań nieinwestycyjnych oraz niektórych zadań inwestycyjnych nie oszacowano zmniejszenia zużycia energii oraz efektu ekologicznego. Szczegółowe projekty oraz przeprowadzone audyty energetyczne pozwolą na uzupełnienie powyższych informacji. W obszarze zużycia energii w transporcie gmina zakłada utrzymanie sieci dróg lokalnych, których stan jest niezadowalający, powodując obniżenie średniej prędkości przejazdu oraz płynności ruchu, zatem zwiększenie zużycia paliwa i emisję CO2. Nie ustalono jednak szczegółów takiego projektu, dlatego harmonogram zostanie uzupełniony o działanie.

17 http://www.eko.org.pl/kropla/22/kolektory.htm 88

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

7.4 Ewaluacja i monitoring działań

Realizacja Planu Gospodarki Niskoemisyjnej będzie poddawana sprawdzeniu na poszczególnych etapach oraz na koniec okresu programowania (rok 2021). Zaleca się również kontrolę wskaźników co 2 lata. Kontroli podlegać będzie stopień realizacji poszczególnych celów, monitorowanie postępu wdrażania zaplanowanych działań, ich zgodności z harmonogramem, sposób finansowania oraz rezultaty. W wyniku wdrożenia działań zaplanowanych w przewiduje się osiągnięcie następujących wskaźników ogólnych:

poziom emisji, CO2 w stosunku do przyjętego roku bazowego, poziom zużycia energii finalnej w stosunku do przyjętego roku bazowego, w tym: - zużycie paliw kopalnianych, - zużycie paliw na potrzeby transportu, - zużycie energii elektrycznej, udział zużytej energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych, stopień realizacji przedsięwzięć i zadań, poziom wykonania przyjętych celów, rozbieżności pomiędzy przyjętymi celami i działaniami, a ich realizacją. Każde działanie będzie podlegać kontroli i ocenie. Stopień realizacji poszczególnych działań zostanie określony przy pomocy wskaźników produktu, rezultatu. Wskaźniki monitoringu przedstawione zostały w tabeli.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Tabela 24 Wskaźniki monioringu (opracowanie własne) stopień realizacji wartość wyjściowa wartośc kontrolna Cel strategiczny wskaźnik jednostka zadania w danym wartość docelowa oczekiwany trend (rok bazowy) (rok kontrolny) roku

Ograniczenie do roku 2020 emisji wielkość emisji CO2 z obszaru MgCO2 /rok 20 696,66 22 174,84 18 908,21 malejący dwutlenku gminy w danym roku węgla w stosunku do roku bazowego stopień redukcji w stosunku % -7% 9% rosnący do roku bazowego

wielkość zużycia energii na MWh/rok 65 602,56 70 415,65 64 269,14 malejący terenie gminy w danym roku

Ograniczenie do roku 2020 zużycia energii w stosunku do roku bazowego stopień redukcji zużycia energii w stosunku do roku % -7% 2% rosnący bazowego

zużycie energii ze źródeł odnawialnych na terenie MWh/rok 17,25 468,25 rosnący gminy w danym roku

Zwiększenie do roku 2020 udziału energii ze źródeł odnawialnych w końcowym udział zużycia energii ze zużyciu energii źródeł odnawialnych w całkowitym zużyciu energii % 0% 0% 1% rosnący na terenie gminy w danym roku

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Model monitoringu Przyjęty model monitoringu zakłada monitoring w oparciu o władze samorządowe zaangażowane w sporządzanie Planu i odpowiedzialne za jego realizację w składzie: Wójt Gminy Dalików, Skarbnik Gminy Dalików, Sekretarz Gminy Dalików. Monitoring należy prowadzić z częstotliwością raz na dwa lata. Istnieje możliwość częstszych spotkań zespołu w miarę powstających potrzeb w tym zakresie. Celem spotkań będzie opracowanie raportu o stanie realizacji przedsięwzięć zapisanych w Planie w aspekcie finansowym i rzeczowym. Analiza taka zapewni zgodność realizacji projektów i Planu z wcześniej zatwierdzonymi założeniami i celami. Jeśli w raportach monitoringowych ujawnione zostaną problemy związane z wdrażaniem Planu, zespół powinien podjąć działania mające na celu wyeliminowanie pojawiających się trudności wdrożeniowych. Na koniec okresu planowania (tzn. styczniu 2021 roku) zostanie sporządzony raport końcowy, obrazujący faktycznie zrealizowane zadania w kontekście założeń Planu. Wszelkie rozbieżności pomiędzy ustaleniami Planu, a jego rzeczywistym wykonaniem będą w w/w raporcie szczegółowo wyjaśnione. Raport końcowy będzie dostępny do wglądu w Sekretariacie Gminy Dalików. W procesie monitorowania Planu przewidziano następujące fazy: Ocenę wstępną - Rozpoczęcie każdego programu i wchodzących w jego skład projektów poprzedzone zostanie ustaleniem wszelkich parametrów ilościowych i jakościowych (wskaźniki określające wyniki realizowanych zadań). Zostaną również wyraźnie określone etapy cząstkowe realizacji poszczególnych zadań (termin rozpoczęcia i zakończenia). Przyjęte raz parametry powinny być stosowane przez cały czas realizacji programów i projektów. Monitoring sterujący - Dotyczy całego okresu wdrażania projektu. Zadaniem prowadzonego monitorowania będzie wykrycie wszelkich odchyleń, jakie mają miejsce w trakcie realizacji projektu. Kontrolę końcową - ewaluację efektów - Ewaluacja zaczyna się w już procesie planowania/programowania. Można powiedzieć, że planowanie ukierunkowuje ewaluację i ewaluacja ukierunkowuje planowanie przyszłych działań. Jest to bardzo ważna funkcja ewaluacji, gdyż pozwala na zbadanie wewnętrznej logiki programu/projektu. Logika programu/projektu opisuje relacje pomiędzy wszystkimi jego elementami: potrzebami, strategią, celami, nakładami, działaniami, produktami, rezultatami i wpływem. Ewaluacja, badając wewnętrzną spójność programu/projektu, weryfikuje w jaki sposób nakłady programu przekształcane są w produkty, jak produkty prowadzą do uzyskania rezultatów i oddziaływania, a więc i zaspokojenia potrzeb grup docelowych.

Ewaluacja Ogólnym celem ewaluacji jest podwyższanie stopnia adekwatności, efektywności i znaczenia rezultatów wynikających z programów finansowanych przez Unię Europejską. Głównym zadaniem jest zatem dążenie do stałego ulepszania skuteczności i efektywności interwencji publicznej, rozumiane nie tylko jako pozytywne efekty społeczne lub gospodarcze związane bezpośrednio z programem, lecz także jako zwiększenie przejrzystości i promowania działań podejmowanych przez władze publiczne. Główne zastosowania ewaluacji: • identyfikacja słabych i mocnych stron, • oszacowanie możliwości i ograniczeń, • usprawnienie zarządzania, • wskazanie kierunków rozwoju i priorytetów działalności sektora publicznego, • poprawianie błędów, • dla celów odpowiedzialności,

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

• wsparcie alokacji zasobów finansowych, • ulepszenie procesu decyzyjnego. W szczególności zadaniem ewaluacji jest dostarczenie odpowiednim odbiorcom dokładnych ocen stanu wdrożenia programów w zakresie: działania programów, wydajności i trwałości w stosunku do założonych celów, wpływu na problemy, do których odnoszą się programy, wyciągniętych wniosków w celu poprawy wdrożenia programów i projektowania nowych programów, identyfikacji dobrych praktyk o potencjalnym szerszym zastosowaniu. Jednym z celów ewaluacji jest również zapewnienie przejrzystości wykorzystania środków publicznych poprzez przekazywanie i upowszechnianie informacji o powodzeniu lub niepowodzeniu przedsięwzięć finansowanych z programów pomocowych. Ewaluacja ma również wymiar edukacyjny. Uczy, bowiem rejestrować i stymulować zmianę, analizować i rozumieć złożoność zjawisk. Ocena końcowa powinna określić na ile zakładane w Planie cele zostały osiągnięte oraz ustalić przyczyny wszelkich odchyleń w realizacji. Ewaluacja posłuży za podstawę sprawdzenia, czy planowane efekty są zgodne z przyjętymi celami i ich miarami. W trakcie ewaluacji zostanie również dokonana analiza podejmowanych działań korygujących.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

8. Oddziaływanie na środowisko Planu i zadań w nich założonych

Instrumentem prawnym regulującym zagadnienie wpływu przyjętych założeń na otoczenie jest ocena oddziaływania na środowisko. Zgodnie z art. 46 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko ( Dz.U. z 2013 r. poz. 1235 ze zm., ustawa OOŚ), przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko wymagają projekty: koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, planów zagospodarowania przestrzennego oraz strategii rozwoju regionalnego, polityk, strategii, planów lub programów w dziedzinie przemysłu, energetyki, transportu, telekomunikacji, gospodarki wodnej, gospodarki odpadami, leśnictwa, rolnictwa, rybołówstwa, turystyki i wykorzystywania terenu, opracowywanych lub przyjmowanych przez organy administracji, wyznaczających ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, polityk, strategii, planów lub programów, których realizacja może spowodować znaczące oddziaływanie na obszar Natura 2000 jeżeli nie są one bezpośrednio związane z ochroną obszaru Natura 2000 lub nie wynikają z tej ochrony. Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików wskazuje działania inwestycyjne i nieinwestycyjnie, których realizacja dąży do wywiązania się z założonych celów w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych, zwiększenia udziału energii pochodzącej z źródeł odnawialnych oraz redukcji zużycia energii finalnej. Po ich analizie stwierdzono iż wskazane zamierzenia będą pozytywnie oddziaływały na poszczególne komponenty środowiska, zwłaszcza na jakość powietrza atmosferycznego. Tym samym Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików nie należy do dokumentów, które podlegają strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Spis tabel

Tabela 1 Zużycie energii i emisja CO2 w gminie Dalików ...... 8 Tabela 2 Ludność gminy w latach 2009-2014 (źródło: Bank Danych Lokalnych (GUS) ...... 29 Tabela 3 Struktura ludności gminy w latach 2009-2014 (źródło: Bank Danych Lokalnych (GUS))...... 30 Tabela 4 Podmioty gospodarcze w gminie Dalików w latach 2009-2014 według sektorów własnościowych(źródło: Bank Danych Lokalnych (GUS)) ...... 32 Tabela 5 Podmioty gospodarki narodowej wg sekcji PKD (2007) w gminie Dalików w roku 2014 (źródło: Bank Danych Lokalnych (GUS)) ...... 32 Tabela 6 Rodzaje działalności na terenie gminy Dalików wg PKD (2007) w roku 2015 (źródło: Raport gminny o przedsiębiorcach, baza CEIDG) ...... 34 Tabela 7 Struktura użytkowa gruntów w gminie Dalików wg powierzchni, 2014 r. (opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych (GUS)) ...... 40 Tabela 8 Gospodarstwa rolne wg powierzchni na terenie gminy Dalików (2010 r.) (źródło: Bank Danych Lokalnych (GUS)) ...... 40 Tabela 9 Zasoby mieszkaniowe w gminie w latach 2009-2014 (źródło: Bank Danych Lokalnych (GUS)) ...... 41 Tabela 10 Ludność gminy korzystająca z sieci wodociągowej i kanalizacyjnej w % (źródło: Bank Danych Lokalnych ...... 42 Tabela 12 Ilość zebranych odpadów komunalnych na terenie gminy (źródło: Bank Danych Lokalnych (GUS)) ...... 43 Tabela 13 Udział energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych w ogólnym zużyciu energii elektrycznej (opracowanie własne na podstawie Bank Danych Lokalnych) ...... 47 Tabela 14 Wskaźniki emisji użyte do obliczeń w niniejszym dokumencie ...... 64

Tabela 15 Zużycie poszczególnych nośników energii i roczna emisja CO2 w sektorze obiektów użyteczności publicznej w 2009 I 2014 roku (opracowanie własne na podstawie ankietyzacji) ...... 66

Tabela 16 Zużycie poszczególnych nośników energii i roczna emisja CO2 w sektorze obiektów mieszkalnych w 2009 oraz 2014 roku(opracowanie własne na podstawie ankietyzacji) ...... 68

Tabela 17 Zużycie energii i roczna emisja CO2 związana z funkcjonowaniem oświetlenia ulicznego w gminie Dalików w 2009 oraz 2014 roku (opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Gminy) ...... 70

Tabela 18 Zużycie energii na poszczególne nośniki energii i roczna emisja CO2 w sektorze transportu w 2009 oraz 2014 roku (opracowanie własne) ...... 71

Tabela 19 Zużycie poszczególnych nośników energii i roczna emisja CO2 w sektorze budynków usługowych w 2009 oraz 2014 roku (opracowanie własne na podstawie ankietyzacji) ...... 73

Tabela 20 Zużycie energii i roczna emisja CO2 w sektorach objętych inwentaryzacją w 2009 oraz 2014 roku (opracowanie własne na podstawie ankietyzacji) ...... 75

Tabela 21 Zużycie energii oraz emisja CO2 poszczególnych nośników w 2009 oraz 2014 roku(opracowanie własne) ...... 77 Tabela 22 Ilościowe efekty wybranych przedsięwzięć termo modernizacyjnych (źródło: Dr hab. inż. Jan Norwisz, dr inż. Aleksander D. Panek Poprawa efektywności użytkowania ciepła grzewczego elementem wdrażania zasad zrównoważonego rozwoju) ...... 82 Tabela 23 Planowane prace termomodernizacyjne do 2020 roku (opracowanie własne na podstawie ankietyzacji) ...... 82 Tabela 24 Harmonogram rzeczowo-finansowy (opracowanie własne) ...... 86 Tabela 25 Wskaźniki monioringu (opracowanie własne) ...... 90

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Spis rysunków

Rysunek 1 Wykaz dokumentów strategicznych i planistycznych (opracowanie własne) ...... 13 Rysunek 2 Wykaz dokumentów strategicznych i planistycznych (opracowanie własne) ...... 13 Rysunek 3 Położenie powiatu poddębickiego na terenie województwa łódzkiego (źródło: https://pl.wikipedia.org) ...... 25 Rysunek 4 Położenie Gminy Dalików na terenie powiatu poddębickiego (źródło: https://www.osp.org.pl/hosting/katalog.php?id_w=6&id_p=125&id_g) ...... 26 Rysunek 5 Rysunek 5 Gminy sąsiadujące z Gminą Dalików (źródło: http://www.geodezjapoddebice.pl/2013/07/gmina-dalikow-mapa.html) ...... 26 Rysunek 6 Układ Komunikacyjny Gminy Dalików (źródło: https://www.google.pl/maps) ...... 27 Rysunek 7 Sieć dróg krajowych na terenie województwa łódzkiego w 2015 roku (Źródło: https://www.gddkia.gov.pl/userfiles/articles/d/drogi-w-zarzadzie-gddkia- oddzial_9511/_PID_2015_04_21.pdf) ...... 28 Rysunek 8 Ludność Gminy Dalików w 2014 roku (opracowanie własne na podstawie danych GUS) .. 30 Rysunek 9 Struktura ludności Gminy Dalików w 2014 roku (opracowanie własne na podstawie danych GUS) ...... 31 Rysunek 10 Struktura ludności Gminy Dalików w 2014 roku (opracowanie własne na podstawie danych GUS) ...... 31 Rysunek 11 Liczba podmiotów gospodarki narodowej w poszczególnych gminach powiatu poddębickiego w 2014 roku (opracowanie własne na podstawie danych GUS) ...... 34 Rysunek 12 Rodzaj wykonywanej działalności gospodarczej wg PKD 2007 w Gminie Dalików w 2014 roku (opracowanie własne na podstawie Raportu gminnego o przedsiębiorcach, baza CEIDG)) ...... 36 Rysunek 13 Procentowy udział nośników energii na cele ciepłownicze w 2014 roku (opracowanie własne) ...... 44 Rysunek 14 Strefy energetyczne wiatru w Polsce (źródło Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej) ...... 46 Rysunek 15 Warunki słoneczne na obszarze Polski (źródło: Atlas Klimatu Polski pod redakcją Haliny Lorenc. Instytut Metrologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa 2005) ...... 47 Rysunek 16 Możliwości uzyskania energii z biomasy ...... 48 Rysunek 17 Cele strategiczne gminy Dalików ...... 49 Rysunek 18 Obszary problemowe występujące na terenie gminy Dalików ...... 51 Rysunek 19 Procentowy udział poszczególnych nośników energii w 2009 roku(opracowanie własne na podstawie ankietyzacji) ...... 67

Rysunek 20 Procentowy udział wielkości źródła w emisji CO2 w 2009 roku (opracowanie własne na podstawie ankietyzacji) ...... 67 Rysunek 21 Procentowy udział poszczególnych nośników energii w 2009 roku (opracowanie własne na podstawie ankietyzacji) ...... 69 Rysunek 22 Procentowy udział wielkości emisji CO2 w 2009 roku (opracowanie własne na podstawie ankietyzacji) ...... 70 Rysunek 23 Procentowy udział poszczególnych nośników energii w 2009 roku (opracowanie własne na podstawie ankietyzacji) ...... 72 Rysunek 24 Procentowy udział poszczególnych nośników energii w 2009 roku (opracowanie własne na podstawie ankietyzacji) ...... 72 Rysunek 25 Procentowy udział poszczególnych nośników energii w 2009 roku (opracowanie własne na podstawie ankietyzacji) ...... 74

Rysunek 26 Procentowy udział wielkości emisji CO2 w 2009 roku (opracowanie własne na podstawie ankietyzacji) ...... 74 Rysunek 27 Procentowy udział zużycia energii w poszczególnych sektorach w 2009 roku (opracowanie własne na podstawie ankietyzacji) ...... 76

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Dalików

Rysunek 28 Procentowy udział wielkości emisji CO2 w poszczególnych sektorach w 2009 roku (opracowanie własne na podstawie ankietyzacji) ...... 76 Rysunek 29 Procentowy udział poszczególnych nośników energii w 2009 roku (opracowanie własne) ...... 78

Rysunek 30 Procentowy udział wielkości emisji CO2 w 2009 roku (opracowanie własne na podstawie ankietyzacji) ...... 78