T.C. Harran Ünġversġtesġ Fen Bġlġmlerġ Enstġtüsü

T.C. HARRAN ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ

ġANLIURFA YÖRESĠNDE DOĞAL YAYILIġ GÖSTEREN ARACEAE JUSS. FAMĠLYASINA AĠT TAKSONLARIN ANATOMĠK VE MORFOLOJĠK YÖNDEN ĠNCELENMESĠ

Cahit ÇEÇEN

BĠYOLOJĠ ANABĠLĠM DALI

ġANLIURFA 2018

Prof. Dr. Hasan AKAN danıĢmanlığında, Cahit ÇEÇEN‟ in hazırladığı “ġanlıurfa Yöresinde Doğal YayılıĢ Gösteren Araceae Juss. Familyasına Ait Taksonların Anatomik ve Morfolojik Yönden Ġncelenmesi” konulu bu çalıĢma 19/07/2018 tarihinde aĢağıdaki jüri tarafından oy birliği ile Harran Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Anabilim Dalı‟nda YÜKSEK LĠSANS TEZĠ olarak kabul edilmiĢtir.

Ġmza

DanıĢman : Prof. Dr. Hasan AKAN …………………………………...

Üye : Doç. Dr. Selami SELVĠ …………………………………...

Üye : Dr. Öğr. Üyesi Göksal SEZEN …………………………………...

Bu Tezin Biyoloji Anabilim Dalında Yapıldığını ve Enstitümüz Kurallarına Göre Düzenlendiğini Onaylarım.

Prof. Dr. Halil Murat ALĞIN Enstitü Müdürü

Bu çalıĢma HÜBAK Tarafından DesteklenmiĢtir. Proje No: 17173

Not: Bu tezde kullanılan özgün ve baĢka kaynaktan yapılan bildiriĢlerin, çizelge, Ģekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

ĠÇĠNDEKĠLER

Sayfa No

ÖZET ...... i ABSTRACT ...... ii TEġEKKÜR ...... iii ġEKĠLLER DĠZĠNĠ ...... iv ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ ...... v SĠMGELER DĠZĠNĠ ...... vi 1. GĠRĠġ ...... 1 2. ÖNCEKĠ ÇALIġMALAR ...... 5 3. MATERYAL ve YÖNTEM ...... 9 3.1. Morfolojik Yöntem ...... 9 3.2. Anatomik Yöntem ...... 9 3.2.1 Örneklerin Tespiti ...... 10 3.2.2. Yıkama...... 10 3.2.3. Gömme ...... 10 3.2.4. Gömme iĢlemi hazırlıkları ...... 11 3.2.5. Kesit alma ...... 11 3.2.6. Parafinden kurtarma ...... 12 3.2.7 Boyama ...... 12 3.2.7.1 Safranin çözeltisi hazırlama ...... 12 3.2.7.2 Fast -Green çözeltisi hazırlama ...... 13 3.2.7.3 Safranin -Fast Green boyama iĢlemleri ...... 13 3.2.8 Kurutma ...... 13 4. ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA ...... 14 4.1. AraĢtırma Alanının Coğrafik Durumu ...... 14 4.2. Araceae (yılanyasıtığıgiller) familyasının genel özellikleri ...... 15 4 2. 1. Arum, Biarum ve Eminium cinslerinin genel özellikleri ve yayılıĢları ...... 17 4.3. Arum, Biarum ve Eminium türlerinin morfolojik özellikleri ...... 21 4.3.1. Arum rupicola Boiss. (ġekil 4.6.) ...... 21 4.3.2. Arum dioscoridis Sm. (ġekil 4.7) ...... 24 4.3.3. Biarum aleppicum J.Thiébaut (ġekil 4.8.) ...... 26 4.3.4. Biarum bovei Blume (ġekil 4.9.) ...... 29 4.3.5. Biarum carduchorum (Schott) Engler (ġekil 4.10.) ...... 31 4.3.6. Eminium intortum (Banks & Sol.) Kuntze (ġekil 4.11.) ...... 33 4.3.7. Eminium rauwolffii (Blume) Schott (ġekil 4.12.) ...... 35 4.3.8 Eminium spiculatum (Blume) Schott (ġekil 4.13.) ...... 38 4.2. Araceae familyasına ait türlerin anatomisi ...... 40 4.2.1. Arum dioscoridis anatomisi ...... 40 4.2.1.1. Kök anatomisi ...... 40 4.2.1.2. Skapa anatomisi ...... 42 4.2.1.3. Yaprak anatomisi ...... 44 4.2.2. Arum rupicola anatomisi ...... 47 4.2.2.1. Kök anatomisi: ...... 47 4.2.2.2. Skapa anatomisi ...... 49 4.2.2.3. Yaprak anatomisi: ...... 51 4.2.3. Biarum aleppicum anatomisi ...... 54 4.2.3.1. Kök anatomisi ...... 54 4.2.3.2. Skapa anatomisi ...... 56 4.2.3.3. Yaprak anatomisi ...... 58 4.2.4. Biarum bovei anatomisi ...... 61 4.2.4.1. Kök anatomisi ...... 61 4.2.4.2. Skapa anatomisi ...... 63 4.2.4.3. Yaprak anatomisi ...... 65 4.2.5. Biarum carduchorum anatomisi ...... 68 4.2.5.1. Kök anatomisi ...... 68 4.2.5.2. Skapa anatomisi ...... 70 4.2.5.3. Yaprak anatomisi ...... 72 4.2.6. Eminium intortum anatomisi ...... 75 4.2.6.1. Kök anatomisi ...... 75 4.2.6.2. Skapa anatomisi ...... 77 4.2.6.3. Yaprak anatomisi ...... 79 4.2.7. Eminium rauwolffii anatomisi ...... 82 4.2.7.1. Kök anatomisi ...... 82 4.2.7.2. Skapa anatomisi ...... 84 4.2.7.3. Yaprak anatomisi ...... 86 4.2.8. Eminium spiculatum anatomisi ...... 89 4.2.8.1. Kök anatomisi ...... 89 4.2.8.2. Skapa anatomisi ...... 91 4.2.8.3 Yaprak anatomisi ...... 93 5. SONUÇLAR ve ÖNERĠLER ...... 96 5.1. Sonuçlar ...... 96 5.1.1. Arum türlerinin anatomisinin karĢılaĢtırılması ...... 104 5.1.2. Biarum türlerinin anatomisinin karĢılaĢtırılması ...... 105 5.1.3. Eminium türlerinin anatomisinin karĢılaĢtırılması ...... 107 5.2. Öneriler ...... 109 KAYNAKLAR ...... 110 ÖZGEÇMĠġ ...... 113

ÖZET

Yüksek Lisans Tezi

ġANLIURFA YÖRESĠNDE DOĞAL YAYILIġ GÖSTEREN ARACEAE JUSS. FAMĠLYASINA AĠT TAKSONLARIN ANATOMĠK VE MORFOLOJĠK YÖNDEN ĠNCELENMESĠ

Cahit ÇEÇEN

Harran Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Anabilim Dalı

DanıĢman: Prof. Dr. Hasan AKAN Yıl: 2018, Sayfa: 113

Bu çalıĢmada, ġanlıurfa‟da doğal yayılıĢ gösteren Araceae Juss. familyasına ait türlerin morfolojik ve anatomik özellikleri incelenmiĢtir. ġanlıurfa‟da yapılan floristik çalıĢmada 3 cins ve 8 tür tespit edilmiĢtir. Tespit edilen cinsler; Arum, Biarum ve Eminium‟dur. Bu cinslere ait tespit edilen türler; Arum rupicola, A.dioscoridis, Biarum aleppicum, B. carduchorum, B. bovei, Eminium intortum, E. rauwolffii ve E. spiculatum‟dur. ġanlıurfa‟da yayılıĢ gösteren türler belirli peryotlarla toplanmıĢtır. Toplanan türler herbaryum standartlarına uygun olarak kurutulmuĢ ve morfolojik ölçümler yapılmıĢtır. Yapılan ölçümler „Resimli Türkiye Florası‟ ve „Flora of Turkey‟ ile karĢılaĢtırılmıĢtır. Anatomik araĢtırmalar için araziden toplanan taksonlar %70‟lik alkolde bekletilmiĢtir. Toplanan taksonların kök, skapa ve yaprak anatomilerine bakılmıĢtır. Bu çalıĢmada ele alınan Arum ve Biarum türlerin kök, skapa ve yaprakları ile Eminium‟un skapa ve yaprak anatomileri ilk kez çalıĢılmıĢtır. Tüm türlerde kökte iletim demeti radyal tiptir. Ksilem kolları poliarktır. A.dioscoridis‟te 6-7, A. rupicola’da 7-8 kollu, B. bovei’de 7-8, B. carduchorum’da 8-9, B. aleppicum‟da 5-6 kollu, E. spiculatum‟da 8, E. rauwolfii‟de 7-8 E. intortum‟da 7 kolludur. Skapada A. rupicola, A. dioscoridis, B. bovei, E. spiculatum ve E. intortum‟da epidermisin altında belirli aralıklarla dizilmiĢ kollenkimatik hücre kümeleri gözlemlenmiĢ, B. aleppicum, B. carduchorum ve E. rauwolffii‟de kollenkimatik hücre kümeleri gözlemlenmemiĢtir. Yaprak epidermisinde stoma hücreleri mezomorftur . Yaprağın hem alt hem de üst yüzeyinde stomalar bulunur. Yaprak yüzeyinde parasitik ve anomasitik stoma tipi bulunur. Rafit kristallerine tüm türlerin yaprağında rastlanmıĢtır.

ANAHTAR KELĠMELER: Araceae, Biarum, Eminium, Arum, Anatomi, Morfoloji, ġanlıurfa

ABSTRACT

MSc Thesis

ANATOMICAL AND MORPHOLOGICAL ASPECTS OF THE TAXA BELONGING TO ARACEAE JUSS. FAMILY, WHICH SHOWS NATURAL DISTRIBUTION IN ġANLIURFA REGION

Cahit ÇEÇEN

Harran University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Biology

Supervisor: Prof. Dr. Hasan AKAN Year: 2018, Page:113

In this study, Araceae Juss, which shows natural distribution in ġanlıurfa, the morphological and anatomical characteristics of the species are investigated belonging to the family. Three genus and 8 species were detected in the floristic study in ġanlıurfa. As a result of the field studies carried out in the province of ġanlıurfa, 3 genera and 8 taxa were determined. The genus are identified as Arum, Biarum and Eminium and 8 species. They are Arum rupicola, A. dioscoridis, Biarum aleppicum, B. carduchorum, B. bovei, Eminium intortum, E. rauwolffii and E. spiculatum. Species are collected distributed in ġanlıurfa with certain periods. The collected species were dried according to herbarium standards and it were made morphological measurements. These measurements are compared with „Resimli Türkiye Florası 'and' Flora of Turkey‟. For the anatomical investigations, the taxa were collected from the field kept in 70% alcohol. The root, skapa and leaf anatomies were examined of the collected taxa. The roots, skapa and leaves of Arum and Biarum species studied in this study and the anatomy of leaves and leaves of Eminium were studied for the first time. In all species the radial transmission band is radial type at the root. The xylem arm is polyark. 6-7 in A. dioscoridis, 7-8 arms in A. rupicola, 7-8 in B. bovei, 8-9 in B. carduchorum, 5-6 arms in B. aleppicum, 8 in E. spiculatum, 7-8 in E. rauwolfii, 7 in E. intortum. A. rupicola, A. dioscoridis, B. bovei, E. spiculatum, and E. intortum were observed collenchymatic cell clusters arranged periodically under the epidermis, but no collenchymal cell clusters were observed in B. aleppicum, B. carduchorum and E. rauwolffii in the skapa. The stoma cells are mesomorphic in the leaf epidermis. There are on both the lower and upper surface stomata of the lamina. There are parasitic and anomasitic stoma types on the leaf surface. Rafite crystals were found in all leaf species.

KEY WORDS: Araceae, Biarum, Eminium, Arum, Anatomy, Morphology, ġanlıurfa

TEġEKKÜR

Tez çalıĢmamda bilgi ve deneyimlerinden istifade ettiğim danıĢman hocam Prof. Dr. Hasan AKAN‟a; bilgi birikimi ve deneyimleriyle bana destek veren laboratuvar imkanlarını kullanmamı sağlayan değerli hocalarım Dr. Öğr. Üyesi Göksal SEZEN ve Dr. Öğr. Üyesi Hatice AKTAġ‟a, el kesitlerinde ve anatomik çalıĢmalardaki desteklerinden dolayı Munzur Üniversitesinden Öğretim Görevlisi Mikail AÇAR‟a arazi çalıĢmalarında, bitki teĢhislerinde, anatomik ve morfolojik çalıĢmalarda ve yazım aĢamasında destek olan Biyoloji öğretmeni Mehmet Maruf BALOS‟a, tez yazım aĢamasında ve literatür çalıĢmalarında destek olan Uzm. Biyolog Nükhet ÇALIġKAN‟a; yer yer arazi çalıĢmalarına katılarak destek olan ev arkadaĢlarım Sadullah AYAN, Ünal TOKAY, Burhan ÖZTÜRK ve Ahmet Ġlker EKEN‟e; bu günlere gelmemde üzerimde çok emekleri bulunan annem, babam ve kardeĢlerime maddi ve manevi desteklerinden dolayı ve maddi destek sağlayan HÜBAK‟a teĢekkür ederim.

iii

ġEKĠLLER DĠZĠNĠ

Sayfa No

ġekil 4.1. AraĢtırma alanının haritası ...... 14 ġekil 4.2. Biarum bovei türünün kısımları...... 16 ġekil 4.3. Arum taksonlarının dünya üzerindeki yayılıĢı ...... 17 ġekil 4.4. Biarum taksonlarının dünya üzerindeki yayılıĢı...... 18 ġekil 4.5. Eminium taksonlarının dünya üzerindeki yayılıĢı...... 19 ġekil 4.6. Arum rupicola...... 23 ġekil 4.7. Arum dioscoridis ...... 25 ġekil 4.8. Biarum aleppicum ...... 28 ġekil 4.9. Biarum bovei ...... 30 ġekil 4.10. Biarum carduchorum ...... 32 ġekil 4.11. Eminium intortum ...... 34 ġekil 4.12. Eminium rauwolffii ...... 37 ġekil 4.13. Eminium spiculatum ...... 39 ġekil 4.14. Arum dioscoridis kök...... 41 ġekil 4.15. Arum dioscoridis skapa...... 43 ġekil 4.16. Arum dioscoridis yaprak enine kesit ...... 45 ġekil 4.17. Arum dioscoridis stoma...... 46 ġekil 4.18. Arum rupicola kök ...... 48 ġekil 4.19. Arum rupicola skapa ...... 50 ġekil 4.20. Arum rupicola yaprak enine kesit ...... 52 ġekil 4.21. Arum rupicola stoma ...... 53 ġekil 4.22. Biarum aleppicum kök...... 55 ġekil 4.23. Biarum aleppicum skapa ...... 57 ġekil 4.24. Biarum aleppicum yaprak enine kesit ...... 59 ġekil 4.25. Biarum aleppicum stoma...... 60 ġekil 4.26. Biarum bovei kök ...... 62 ġekil 4.27. Biarum bovei skapa ...... 64 ġekil 4.28. Biarum bovei yaprak enine kesit ...... 66 ġekil 4.29. Biarum bovei stoma ...... 67 ġekil 4.30. Biarum carduchorum kök...... 69 ġekil 4.31. Biarum carduchorum skapa t ...... 71 ġekil 4.32. Biarum carduchorum yaprak enine kesit ...... 73 ġekil 4.33. Biarum carduchorum stoma ...... 74 ġekil 4.34. Eminium intortum kök...... 76 ġekil 4.35. Eminium intortum skapa ...... 78 ġekil 4.36. Eminium intortum yaprak enine kesit ...... 80 ġekil 4.37. Eminium intortum stoma ...... 81 ġekil 4.38. Eminium rauwolffii kök...... 83 ġekil 4.39. Eminium rauwolffii skapa ...... 85 ġekil 4.40. Eminium rauwolffii yaprak enine kesit ...... 87 ġekil 4.41. Eminium rauwolffii stoma ...... 88 ġekil 4.42. Eminium spiculatum kök ...... 90 ġekil 4.43. Eminium spiculatum skapa ...... 92 ġekil 4.44. Eminium spiculatum yaprak enine kesit ...... 94 ġekil 4.45. Eminium spiculatum stoma ...... 95

ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ

Sayfa No

Çizelge 3.1. Parafine gömme iĢlemleri ...... 11 Çizelge 3.2 Parafinden kurtarmada uygulanan iĢlemler ...... 12 Çizelge 3.3. Boyama iĢleminde bekleme süreleri ...... 13 Çizelge 4.1. Türkiye‟de bulunan Arum, Biarum ve Eminium cinsleri ve tür sayıları ...... 20 Çizelge 4.2. ġanlıurfa‟da bulunan Arum, Biarum ve Eminium cinsleri ve tür sayıları ...... 20 Çizelge 4.3. ġanlıurfa‟da bulunan Arum, Biarum ve Eminium Taksonları tablosu ...... 20 Çizelge 5.1. Arum rupicola özellikleri ...... 96 Çizelge 5.2. Arum dioscoridis özellikleri ...... 97 Çizelge 5.3. Biarum carduchorum özellikleri ...... 98 Çizelge 5.4. Biarum aleppicum özellikler ...... 99 Çizelge 5.5. Biarum bovei özellikleri ...... 100 Çizelge 5.6. Eminium intortum özellikleri ...... 101 Çizelge 5.7. Eminium rauwolffii özellikleri ...... 102 Çizelge 5.8. Eminium spiculatum özellikleri ...... 103

SĠMGELER DĠZĠNĠ

cm Santimetre Ark. ArkadaĢları ÇEÇEN Cahit ÇEÇEN FAA Formalin, asetik asit, alkol FCF Safranin-Fast Green var Varyete µm Mikron mm Millimetre subsp alttür ˚C Santigrat derece HARRAN Harran Herbaryumu

1. GĠRĠġ Cahit ÇEÇEN

1. GĠRĠġ

Türkiye florasının tür çeĢitliliği Avrupa Ülkelerine kıyasla daha zengin olmasından dolayı her zaman botanikçilerin ilgisini çekmiĢ ve özellikle yabancı botanikçilerin ülkemizde çalıĢmalar yapmalarına neden olmuĢtur. Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler) kitabına göre; Türkiye‟de 167 familya, 1320 cins ve bu cinslere ait toplam 11707 takson bulunmaktadır. Taksonlardan 3649‟ü ülkemiz için endemiktir (Güner ve ark., 2012). Türkiye Florası ile ilgili ilk önemli yayın Ġsviçreli botanikçi E. Boissier‟ in 1865-1888 yılları arasında yayınlanan “Flora Orientalis” adlı eseridir (Boissier, 1865-1888). Yurdumuz florası ile ilgili yapılmıĢ en önemli eser ise Flora Orientalis‟ ten tam bir asır sonra tamamlanıp 1965-1988 yılları arasında yayınlanan ve editörlüğünü P.H. Davis‟ in yaptığı “Flora of Turkey and the East Aegean Islands” adlı 10 ciltlik eserdir (Davis, 1965-1985; Davis ve ark., 1988). Türk Botanikçilerinin yaptığı yoğun çalıĢmalar sonucu Türkiye Florası‟nın 11. cildi (2.ek cilt) (Güner ve ark.,2000) hazırlanmıĢtır. BaĢeditörlüğünü Güner‟in son yapmıĢ olduğu ve tamamlandığında 30 cilt olarak düĢünülen Resimli Türkiye Florasının ilki 2014, ikinci cildi 2018 yılında ülkemiz botanikçileri tarafından yayınlanmıĢtır. Ülkemiz Florası hazırlanırken, özellikle ülkemizin Doğu ve Güney Doğu Bölgelerinin zengin flora yapısına rağmen, batı bölgelerine nazaran daha az araĢtırılmıĢtır. Doğu ve Güneydoğu bölgelerimizin az çalıĢma yapılmasının nedenleri, Doğu Anadolu ve Güneydoğu bölgelerinde uzman botanikçi azlığı, ulaĢım olanaklarının kısıtlılığı ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi‟nin güvenlik açısından kritik bir yöre ve botanikçilerin bu yörelere çekimser davranmalarına, dolayısıyla ilginin az oluĢu sayılabilir (Ekim, 1994).

Ülkemiz florasınındaki endemik bitkilerin % 30-35‟i Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yetiĢmektedir. Güneydoğu Anadolu Bölgesi özellikle bazı tarım bitkilerinin gen merkezi olup, endemik türlerin sayısı 450 civarındadır (Güner ve ark., 2012).

1. GĠRĠġ Cahit ÇEÇEN

Araceae (Yılanyastığıgiller) familyası 1789 yılında Fransız botanikçi Antoine Laurent de Jussieu tarafından bilim dünyasına tanıtılmıĢtır. Araceae Angiospermlerin geniĢ familyalarından birisidir. Familya pantropikal ortamda dağılım gösterir, birkaç türü sıcak zonda bulunur. Mayo ve arkadaĢlarına göre (1997) Araceae familyası 105 cins ve 3300 tür içerir. Cinslerin yaklaĢık %90‟ı, türlerin yaklaĢık %95‟i tropikal alanda bulunur. Aroidler monokotillerin yapısal ve ekolojik olarak en çok farklılık gösteren gruplarından biridir. Habitatı geniĢ çeĢitlilik gösterir. Geofit, tırmanıcı, epifit, halofit ve akuatik hayat formlarını içeren taksonlar içerir. (Boyce ve Croat, 2011).Yılanyastığıgiller familyası zehirli bitkiler içremektedir. Büyük çoğunluğu içmekan süs bitkileridir. Tıbbi değeri olan ve halk arasında yiyecek olarak kullanılan türler barındırır. Türkiye‟de yayılıĢ gösteren en önemli cinsleri, Arum, Biarum ve Eminium, Dracunculus Mill. ve Arisarum Mill. cinsleridir. Bu çalıĢmada araĢtırma alanından Arum, Biarum ve Eminium cinslerine ait türler tespit edilmiĢtir.

Bu çalıĢma Türkiyenin Güney Doğu Anadolu Bölgesi‟nde bulunan ġanlıurfa yöresinde doğal yayılıĢ gösteren Araceae familyasına ait taksonların anatomik ve morfolojik yönden incelenmesini kapsamaktadır. Araceae familyasının türleri hakkındaki verilerin yetersiz veya az oluĢu, teĢhis anahtarının verimsizliği, ayırt edici karakterlerin yetersiz kaldığı, herbaryumlarda var olan taksonların yanlıĢ teĢhis edilmesi, herbaryum örneklerinin çürümüĢ olması, türler arası iliĢkilerin tam olarak belirtilmemesi nedeniyle bu çalıĢmaya ihtiyaç duyulmuĢtur.

Tez konusu olarak “ġanlıurfa Yöresinde Doğal YayılıĢ Gösteren Araceae Familyasına Ait Taksonların Anatomik ve Morfolojik Yönden Ġncelenmesi” konusunun seçilmesinin nedenlerini kısaca aĢağıdaki Ģekilde özetleyebiliriz: 1. GAP bölgesinde Araceae taksonlarından 8 tanesi ġanlıurfa ilinde yayılıĢ göstermektedir. 2. Hedeflenen taksonlar üzerinde ilk kez anatomik ve morfolojik araĢtırma yapılacak olması. 3. Bu çalıĢma ile ġanlıurfa yöresinde yayılıĢ gösteren türler HARRAN herbaryumuna kazandırılacaktır.

1. GĠRĠġ Cahit ÇEÇEN

4. ġanlıurfa‟da yayılıĢı olan türlerin çiçekli ve meyveli örneklerinin toplanması ve fotoğraflarının çekilmesi sağlanacak. 5. Tanımı (betimi) yetersiz türlerin bilinmeyen özellikleri ortaya konulacaktır. 6. Toplanan örneklerle ilgili renkli fotoğraflar çekilecek ve popüler bilim anlamında sergilerle, görsellerle ve seminerlerle tanıtılması sağlanacaktır. 7. Araceae familyası anatomisi ile ilgili olarak yapılacak bu çalıĢma ilk olması açısından orijinal bir çalıĢmadır. 8. Doğadan çekilecek bitki fotoğrafları hazırlanacak kitap ve tanıtıcı broĢürlerin hazırlanmasında kullanılacaktır. 9. Harran üniversitesi bünyesinde anatomi çalıĢacak araĢtırıcılara temel teĢkil edecektir. 10. Bu çalıĢma ile teĢhisinde zorluk çekilen ve sorunlu olan Araceae familyasına ait ġanlıurfa‟daki türlerin kolay teĢhis edilmesi sağlanacaktır.

AraĢtırma kapsamında yer alan, ġanlıurfa ili Araceae familyasının florasını tespit etmek açısında önem arz etmektedir.

Arum, Biarum ve Eminium türleri halk arasında farklı adlarla bilinir. Arum türlerine bölgede kâri, kârdi, gavur pancarı, pancar yaprağı, tırĢık pancarı, yılanyastığı, yılanburçağı, yılanbıçağı, kokar ot, fil kulağı, mısır koçanı. Biarum ve Eminium türleri ise kârdi, kâri, ziliké ereba, asalan, kurt kulağı, fıse pire isimleriyle bilinir (Alpınar, 1985; Alpınar, 1987; Ertuğ, 2002; Balos ve Akan, 2007; Akan ve ark., 2008; Altay ve Çelik, 2011; Akan ve ark., 2013; Dogan ve ark., 2015; Altay ve ark., 2015; Furkan, 2016; KocabaĢ ve Gedik, 2016;).

Araceae familyası üyelerinin birçoğu bahçelerde yetiĢtirilen veya çiçekçilikte değerli olan süs bitkileridir. Doğu ve Güneydoğu illerinden yıllık ortalama 600 ton E. intortum türüne ait taze yapraklar toplanıp komĢu ülkelere ihraç edilmektedir. Bölgedeki tüccarlarla yapılan birebir görüĢmelerde, bitki yapraklarının kilosunu 2-3 TL‟ye aldıklarını ve Kuzey Irak‟a taze sebze olarak 5-6 TL‟ye sattıklarını söylemektedirler. Bu türün ülkemizde kullanımına rastlanmamıĢtır. Yılda 3 milyon

1. GĠRĠġ Cahit ÇEÇEN

TL kazanç getiren ve önemli bir ihraç potansiyeline sahip bir ürün olması nedeniyle üretimi yapılabilir. Yöre halkına ve ülke ekonomisine katma değer sağlanabilir.

2. ÖNCEKĠ ÇALIġMALAR Cahit ÇEÇEN

2. ÖNCEKĠ ÇALIġMALAR

Araceae familyası ile ilgili yapılmıĢ olan çalıĢmalar aĢağıda sıralanmıĢtır:

Alpınar (1985), Batı Anadolu‟da yetiĢen Arum türlerine verilen yerel isimler ve kullanılıĢları belirtilmiĢtir. Türlerin içerdikleri niĢasta ve protein miktarları verilmiĢtir.

Alpınar (1985, 1987), Arum türleri tıbbi öneme sahip bitkilerdir. Tarihte Arum türleride tedavi amacıyla kullanılması ile ilgili ilk bilgiler M.Ö 300 yılında Theophrastos tarafından verilmiĢtir. Theophrastos sirke ile kaynatılan yumru ve yaprakların dahilen kırıklarda kullanıldığını kaydetmiĢtir. Roma döneminde yaĢamıĢ olan hekim ve farmakoloji bilgini Dioscoridis tarafından Arum türlerinin kullanımı Ģu Ģekilde bildirilmiĢtir; haĢlanan ve kızartılan yumruların balla birlikte karıĢtırılıp yenildiğinde öksürüğe, boğaz ağrılarına ve ülsere iyi gelidiği, sirkeyle birlikte kurutulmuĢ yumruların kullanılması cilt hastalıklarının tedavisinde etkili olduğu bildirilmiĢtir. Arum yumrularının böbrek taĢlarını düĢürmede, siğillerin tedavisinde, cilt hastalıklarında, idrar kesesi hastalıklarında, gastrit, ülser, üst solunum yolu rahatsızlıklarında; yapraklarının idrar kesesi hastalıklarında, romatizmal hastalıklarda ve yaraların tedavisinde kullanıldığı belirtilmiĢtir. Arum türlerinin yumrularında bol miktarda niĢasta olduğu belirtilmiĢ, kıtlık dönemlerinde insanların bu yumruları gıda amaçlı kullandıkları, A. maculatum L. türünden elde edilen niĢasta 1796 yılında Ġngilterede çocuk, hasta ve yaĢlıların beslenmesinde ve ekmek yapımında kullanıldığı belirtilmiĢtir. A. maculatum yumrusunda %71, A. italicum‟da % 46.8 oranında niĢasta olduğu kaydedilmiĢtir.

Boyce (1989), Arum üzerindeki en kapsamlı çalıĢma Peter Boyce tarafından yapılmıĢtır. „The Genus Arum‟ isimli bir de kitap yazmıĢtır. Buna Dünya genelinde göre 25 Arum taksonu bulunmaktadır.

2. ÖNCEKĠ ÇALIġMALAR Cahit ÇEÇEN

ġen (1995), Arum italicum Mill. ve Arum maculatum L. türlerinin morfolojisi ve yaprak, kök, skapa, spata, spadiks, meyve ve yumru kısımlarının karĢılaĢtırmalı anatomisini çalıĢmıĢtır.

Bilgin (2000), Arum euxinum L. türünün morfolojisi, ekolojisi ve yaprak, kök, skapa, spata, spadiks, meyve ve yumru kısımlarının anatomisini çalıĢmıĢtır.

Ertuğ (2002), Mayasıl ve mantar tedavisinde, akrep sokmalarında, çatlaklarda, boğaz ağrılarının tedavisinde kullanılır.

Balos ve Akan (2007), A. dioscoridis var. luschanii yaprağından bir çeĢit çorba olan tırĢık yapıldığı belirtilmiĢtir.

Akan ve ark. (2008), Biarum carduchorum yumrusunun mayasıl tedavisinde kullanıldığı bildirilmiĢtir. Eminium rauwolffii (Blume) Schott var. rauwolffii ve Eminium spiculatum (Blume) Schott var. spiculatum Schott koyunların karıĢmasını önlemek amacıyla sırtlarını boyamada kullanıldığı bildirilmiĢtir.

Kandemir (2008), Arum türleri bol miktarda kalsiyum oksalat kristalleri, oksalit asit, çözünür oksalatlar ve güçlü yerel aktivite gösteren uçucu maddeler içeren zehirli bitkilerdir.

Kandemir (2008), Arum orientale Bieb. ve Arum elongatum Steven ssp. elongatum örnekleri üzerinde yapmıĢ olduğu anatomik incelemelerde kök, gövde (skapa), yaprak sapı, yaprak ve spata kısımlarından enine kesitler alarak, morfolojik ve anatomik yönden bu türlerin benzerlik ve farklılıklarını belirlemiĢtir.

Boyce (2008), Biarum üzerinde en kapsamlı çalıĢma Boyce tarafından yapılan monograftır. Boyce, dünya genelinde bulunan Biarum’ların revizyonunu yapmıĢtır. Bu çalıĢmada türlerin betimleri, yayılıĢ haritaları, çizimleri ve habitat fotoğrafları verilmiĢtir.

2. ÖNCEKĠ ÇALIġMALAR Cahit ÇEÇEN

Akan ve Balos (2008), Türkiye için yeni kayıt bir tür olan Biarum syriacum (Spreng.) H.Riedl türünü Gaziantep‟ten tespit etmiĢlerdir. Bu çalıĢmada tür hakkında detaylı betimleme çalıĢmasına yer vermiĢlerdir.

Altay ve Çelik, (2011), A. dioscoridis yaprağından yemek yapıldığı belirtilmiĢtir.

TıraĢ (2011), Eminium cinsine ait taksonların morfolojik, anatomik, palinolojik, sitotaksnomik ve moleküler özellikleri‟ni araĢtırmıĢtır. Anatomik çalıĢmalarında beĢ Eminium taksonuna ait kök anatomisi üzerinde çalıĢılmıĢtır. ayrıca tür teĢhis anahtarı ve betimleri yapılarak habitat özellikleri ve coğrafik yayılıĢları verilmiĢtir.

Polat ve ark. (2012), Bingöl ve çevresinde yapmıĢ oldukları etnobotanik çalıĢmalarında Arum elongatum türünün halk arasında romatizma tedavisinde kullanıldığını ortaya çıkarmıĢlardır.

Polat ve ark. (2013), Solhan (Bingöl) ve çevresinde yapmıĢ oldukları etnobotanik çalıĢmalarda, Yörede bulunduğu tespit edilen Arum elongatum türünün hem gıda olarak hem de tıbbi amaçlar için halk tarafından kullanıldığını belirtmiĢlerdir.

Akan ve ark. (2013), Eminium rauwolffii (Blume) Schott var. rauwolffii ve Eminium spiculatum (Blume) Schott var. spiculatum Schott koyunların karıĢmasını önlemek amacıyla sırtlarını boyamada kullanıldığı belirtilmiĢtir.

Altay ve ark. (2015), A. dioscoridis türünün semt pazarlarında satıldığı ve gıda amaçlı kullanıldığı belirtilmiĢtir.

Doğan ve ark. (2015), Arum conophalloides Kotschy ex Schott, A. dioscoridis ve A. maculatum türlerinin yapraklarından sarma yapıldığı belirtilmiĢtir.

2. ÖNCEKĠ ÇALIġMALAR Cahit ÇEÇEN

Furkan (2016), Bitki yaprakları gıda amaçlı, yumru ve tohumlarının hemoroid tedavisinde kullanıldığı belirtilmiĢtir. KocabaĢ ve Gedik (2016), A.maculatum yapraklarının pazarda satıldığı ve yapraklarından bir çeĢit yemek olan tırĢık yapıldığı belirtilmiĢtir.

Yıldırım ve ark. (2016), Türkiye için yeni kayıt Biarum aleppicum türünü ġanlıurfa‟nın Birecik ilçesinden tespit etmiĢlerdir. Bu çalıĢmada türe ait detaylı betimlemeler yapılmıĢ, yakın akraba taksonlar olan B. carduchorum ve B. angustatum (Hook.f.) N.E.Br. taksonları ile karĢılaĢtırılmıĢtır.

Yıldırım ve Altıoğlu (2016), Türkiye için yeni kayıt Biarum rıfatii türünü Muğla ili Fethiye ilçesinden tespit etmiĢlerdir.

Yıldırım ve ark. (2016), Arum sintenisii (Engl.) P.C.Boyce türü Türkiye için bulunan yeni kayıt tür olarak belirtilmiĢtir.

Kültür ve Ark. (2017), Arum detruncatum C.A. Meyer ex Schott var. detruncatum (A. rupicola „nın sinonimi) ve Arum italicum Miller taksonlarının yumruları mide ülserinde kullanıldığı kaydedilmiĢtir.

Akyol ve ark. (2018), Biarum marmarisense (P. C. Boyce) P. C. Boyce ve Biarum pyrami (Schott) Engl. var. pyrami türlerinin yaprak, skapa, spata ve kök anatomilerini karĢılaĢtırmıĢlardır.

Akyol ve ark. (2018), Arum nickelii Schott ve Arisarum vulgare O.Targ.-Tozz türlerinin morfolojisi ile yaprak, skapa, spata ve kök anatomilerini karĢılaĢtırmıĢlardır.

3. MATERYAL ve YÖNTEM Cahit ÇEÇEN

3. MATERYAL ve YÖNTEM

3.1. Morfolojik Yöntem

ġanlıurfa yöresinde doğal yayılıĢ gösteren Araceae familyasına ait Arum, Biarum ve Eminium cinslerine ait taksonları 2017-2018 vejetasyon dönemlerinde farklı lokalitelerden toplanmıĢtır. Araziden toplanan örneklerin yanı sıra Harran Herbaryumu (HARRAN) bünyesinde bulunan örnekler incelenmiĢtir.

Gerek arazi çalıĢmaları sonucunda toplanan örneklerin gerekse farklı lokalitelere ait herbaryum örneklerinin incelenmesi neticesinde Araceae familyasına ait cinslerin taksonları için taksonomik değer taĢıyan tanımlayıcı karakterler belirlenmiĢtir. Yumru Ģekli, bitki boyu, yaprak Ģekli, yaprak ayası uzunluğu- geniĢliği, yaprak damarlanma biçimi, yaprak sapı uzunluğu ve yüzey özellikleri, spata Ģekli, rengi, boyutları, skapa uzunluğu durumu, spadiks uzunluğu, apendiks Ģekli, uzunluğu ve rengi, erkek zon uzunluğu, steril zon uzunluğu, diĢi zon uzunluğu taksonlar arasında farklılık gösteren taksonomik öneme sahip karakterlerdir. Bu karakterlerin incelenen her bir örnek için aldığı değerler not edilerek taksonların genel deskripsiyonları ortaya çıkarılmıĢtır. Türlerin betimlemeleri Güner ve ark., (2018) baz alınarak düzenlenmiĢtir.

3.2. Anatomik Yöntem

Anatomik çalıĢmalarda çeĢitli parafin yöntemleri modifiye edilerek kullanılmıĢtır (Johansen, 1940; Ozban ve Özmutlu, 1991). Bu yöntemler örneklerin kök, gövde ve yaprak kesitlerinin alınmasını, alınan kesitlerin standart yöntemlerle boyanması ve kalıcı preparatların hazırlanmasını içermektedir. Anatomik çalıĢmalarda el kesitinden de yararlanılmıĢtır. El kesitlerinde ikili boyama yöntemi kullanılmıĢtır (Bozdağ ve ark., 2016).

3. MATERYAL ve YÖNTEM Cahit ÇEÇEN

3.2.1 Örneklerin Tespiti

Araziden toplanan taze örnekler %70 lik etil alkol içine alınarak muhafaza edilmiĢtir. Odunsu dokular yada çok uzun süre çalıĢma yapılmadan bekletilecek dokular için ise Formalin Asidik Asit (FAA) içine örnekler alınarak muhafaza edilmesi daha faydalı olduğu görülmüĢtür. Daha sonra parafinle iĢleme tabi tutulacak olan bitki parçalarından kök, gövde, yaprak vb. gibi organlardan 4-7 mm kalınlığında kesitler alınmıĢtır. Kesitlerin olabildiğince dik açıyla alınmasına dikkat edilmiĢtir. Alınan kesitler 48 saat FAA da bekletilmiĢtir. FAA içeriği aĢağıda verilmiĢtir.

FAA ( Formalin-Asetik Asit-Alkol ) çözeltisi hazırlama (Johansen, 1940; Ozban ve Özmutlu, 1994):

Etil Alkol (%50lik) 50 ml

Asetik Asit 5 ml

Formalin 10 ml

3.2.2. Yıkama

FAA da bekledikten sonra içerisindeki fiksatifi uzaklaĢtırmak için akar sudan 3-4 kez geçirildi. 6-24 saat arasında saf suda bekletildi.

3.2.3. Gömme

Bitki dokuların mikrotomda kesilebilmesi için parafine gömüldü.

3. MATERYAL ve YÖNTEM Cahit ÇEÇEN

3.2.4. Gömme iĢlemi hazırlıkları

6-24 saat saf suda bekletilen örnekler çıkarılarak temiz bir kaba aktarıldı. Daha sonra materyal içerisindeki suyu uzaklaĢtırmak amacıyla alkol serilerinden geçirildi (Çizelge 3.1.).

Çizelge 3.1. Parafine gömme iĢlemleri

Kullanılan kimyasallar Bekleme süreleri FAA ( Formalin + Asetik Asit + Alkol ) 48 saat

Fiksatifi uzaklaştırmak için saf su ya da akar suda 6-24 saat yıkanır. %50 Etanol 1 saat %85 Etanol 1 saat

%95 Etanol 1 saat %100 Etanol 1 saat 2 Etanol + 1 Ksilol 30 dakika

1 Etanol + 1 Ksilol 30 dakika 1 Etanol + 2 Ksilol 30 dakika %100 Ksilol 1 saat

Bu iĢlemlerden sonra ksilolün üzerine 1:1 oranında boncuk parafin eklendi. Materyal %100 lük ksilol ve parafin içinde 1 gün bekletildi. Bir gün sonunda biraz daha parafin eklendi ve 60 ˚C de etüvde ağzı kapalı bir Ģekilde 1-3 gün ve ağzı açık bir Ģekilde 1-3 gün bekletildi. Ksilol kokusu varsa biraz daha bekletilebilir.

Hazırlanan materyaller parafin kalıplara aktarılarak üzerine erimiĢ parafin eklendi. Materyaller soğumaya bırakılarak kesite uygun hale getirildi.

3.2.5. Kesit alma

Parafin bloklara alınan dokular mikrotoma yerleĢtirildi. Mikrotom kesitleri 12 mikron kalınlığında alındı. Elde edilen kesitler 30-35 ˚C‟lik su banyosuna alındı. Suya konulan kesitler pozitif lamın üzerine alındı. Lamın üzerindeki suyun

3. MATERYAL ve YÖNTEM Cahit ÇEÇEN

buharlaĢması için preparat kurutma kabında bir süre bekletildi. Daha sonra kesit üzerine 1-2 damla entellan damlatılarak sabit preparat haline getirildi.

3.2.6. Parafinden kurtarma

Pozitif yüklü lam üzerine alınmıĢ kesitleri parafinden tamamen kurtarmak için Çizelge 3.2 „deki iĢlemlerden geçirildi. Parafinden kurtarılan kesitler için boyama iĢlemine geçildi.

Çizelge 3.2 Parafinden kurtarmada uygulanan iĢlemler

Kullanılan kimyasalar Beklenen süreler Saf Ksilol 15 dakika Saf Ksilol 15 dakika 2 Ksilol+1 Etil Alkol 5 dakika 1Ksilol + 2 Etil Alkol 5 dakika %100 Etil Alkol 5 dakika %96 Etil Alkol 5 dakika %70 Etil Alkol 5 dakika %50 Etil Alkol 5 dakika %25 Etil Alkol 5 dakika

3.2.7 Boyama

Boyamada safranin-fast green (FCF) ikili boyama yöntemi kullanıldı. Safranin ligninli, kütinli hücre duvarlarını, floemi kırmızıya boyar. Fast-green ise selüloz hücre duvarlarını ve sitoplazmayı mavi-yeĢil renklerde boyar.

3.2.7.1 Safranin çözeltisi hazırlama

2.5 gr Safranin 100 ml %96‟lık ethanol içinde çözüldü (stok çözelti). Kullanım için bu çözeltiden 10 ml. alındı 90 ml. saf su eklendi (Celep, 2011).

3. MATERYAL ve YÖNTEM Cahit ÇEÇEN

3.2.7.2 Fast -Green çözeltisi hazırlama

1 gr fast-green 100 ml saf su içinde çözüldü. 10 ml. karanfil yağı eklendi. Boyanacak preparat çözücülerin ve boyanın içine gömülecek Ģekilde boyandı. Boyama yöntemi olarak Safranin-Fast Green ikili boyama (FCF) yöntemi kullanıldı (Celep, 2011).

3.2.7.3 Safranin -Fast Green boyama iĢlemleri

Boyama iĢlemi için yapılan birkaç denemeden sonra, en iyi olduğu öngörülen yöntem Çizelge 3.3‟de gösterilmiĢtir.

Çizelge 3.3. Boyama iĢleminde bekleme süreleri

Safranin 60 saniye Su ile safranin akana kadar Bu işlem 2-3 defa yapıldı çalkalama yapılır

Fast Green 60 saniye

Fast green akana kadar çalkalama Bu işlem 2-3 defa yapıldı yapılır 1 etil alkol-1 ksilol 1 dakika 1 etil alkol-1 ksilol 1 dakika

Bu çalıĢmada yapılan süreler bitki grupları arasında farklılık gösterebilir. Bu yüzden çalıĢılacak bitki grupları arasında süreler değiĢkenlik gösterebilir. Boyama iĢleminin ardından kurutma ve daimi preparat hazırlama iĢlemlerine geçilmiĢtir.

3.2.8 Kurutma

ÇalıĢma örnekleri daha tam kurumadan, Entellan ile sabit preparat haline getirilmiĢtir.

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

4. ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA

4.1. AraĢtırma Alanının Coğrafik Durumu

AraĢtırma alanı olan ġanlıurfa ili David grid sistemine göre C6, C7 ve C8 karesindedir (Davis 1965. ġanlıurfa ili Güneydoğu Torosların orta kısmının güney etekleri üzerinde yer alır. Doğusunda Mardin, Batısında Gaziantep, Kuzeydoğusunda Diyarbakır, kuzeybatısında Adıyaman, Güneyinde ise Suriye yer alır. Ortalama yükselti 518 metredir. Ġlin en yüksek dağı Karacadağ (1938 m)‟dır. Diğer yükseltiler; Tek Tek dağları (449 m), ġebeke dağları (750 m), GermuĢ dağı (771 m), Susuz dağı (801m), ve Arat dağı (840 m)‟dır. Yükselti güneyde Suriye sınırında 400 metrenin altına düĢer. Harran Ovası‟nın denizden yüksekliği 375 metredir (Anonim, 2016). AraĢtırma alanı haritası ġekil 4.1.‟de verilmiĢtir.

ġekil 4.1. AraĢtırma alanının haritası

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

4.2. Araceae (yılanyasıtığıgiller) familyasının genel özellikleri

Araceae familyasının sistematik hiyerarĢisi (Güner ve ark., 2018):

Regnum: Plantae / Bitkiler Alemi Divisio: Magnoliophyta / Tohumlu Bitkiler Subdivisio: Magnoliophytina / Kapalıtohumlular Classis: Magnoliopsida / Manolya Sınıfı Superordo: Lilianae / Zambak Üsttakımı Ordo: Alismatales / KurbağakaĢığı Takımı Familia: Araceae / Yılanyastığıgiller

Araceae familyası Aroid ismi ile de bilinir. Türlerin büyük çoğunluğu yeni dünya tropik bölgelerinde görülür. Kökler adventiftir. Toprak altında yumru ve rizomları olan türler olabildiği gibi, toprak üstünde gövdeye sahip bitki türlerini de içerir. Türlerin çoğu zehirlidir. Vejetatif yapısı çok çeĢitlilik gösterir. Bazen güzel ve bazen tuhaf olan, bir “çiçek” olarak anılan spata ve spadiks kombinasyonu, tüm aroidlerin ayırt edici bir özelliğidir. Temel çiçek durumu koçan adını alır. Spata adı verilen brakte geniĢlemiĢ ve gösteriĢli renkler almıĢtır. Spata koçanı sarar. Koçanın üzerinde çok sayıda iki eĢeyli ve tek eĢeyli çiçekler vardır. Eğer çiçekler hermafrodit ise aynı koçanda bulunur ve üstte erkek, altta diĢi çiçekler yer alır. Erkek ve diĢi çiçek arasındaki orta bölgede steril çiçekler bulunur. Familya üyelerinin çoğu tozlaĢma için özel yöntem geliĢtirmiĢtir. Spadiks üzerindeki çiçekler, tozlaĢmada rol oynayan sinek, böcek ve arıları çekmek için ısısını arttırarak koku yayar. Spatanın iç ısısı, çevre ısısından daima daha yüksektir. Serin gecelerde burası, böcekler için uygun barınma yerleridir. Buna karĢın böcek de tozlaĢmayı sağlar. Spata ve spadiks'in değiĢen renkleri tozlama iĢleminde de önemli bir rol oynayabilir. Koçanın içinde aĢağı doğru dönük tüyler vardır. Spataya konan böcek aĢağı doğru kayar ve spatanın içerisine giren böcek, çıkmaya çalıĢır, fakat çıkamaz. Dibe doğru gider. Steril çiçekler böceğin çıkmasını engeller. Böylece koçanın alt kısmında bulunan diĢi çiçeklerin tozlaĢması sağlanır. Bu da bitkilerle hayvanlar arasındaki mutualistik iliĢkiye iyi bir örnektir. Meyve çoğunlukla üzümsüdür. Familyada yapraklar basit ya

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

da birleĢik, bazal ya da gövdelerde almaĢlı; aya genellikle geniĢlemiĢ, basit ya da parçalı, Monstera sp. gibi bazılarında yaprak ayası deliklidir; paralel, pinnat ya da palmat damarlıdır. Aroidlerin entelektüel çekiciliği estetik nitelikleriyle eĢleĢtirilir. Araceae'nin sergilediği abartılı ve egzotik yapraklara kıyasla baĢka hiçbir bitki grubu karĢılaĢtırılamaz. Bir çoğu süs bitkisi olarak değerlendirilir. Bunlardan bazıları; Monstera sp. (Devetabanları), Anthurium sp. (Flamingo çiçeği), Calla sp. (Gelin çiçeği), Spathiphyllum sp. (BarıĢ çiçeği), Dieffenbachia sp. (Difenbahya) vb. Bitkiler aleminde en büyük çiçeğe sahip tür olan Amorphophallus titanum Blume ex Dence. türünü barındırır. Etnobotanik ve ekonomik değeri olan bir bitkidir. Aroidler tıbbi bitkilerdir, ayrıca yiyecek olarak da kullanılabilirler. Toksik etkiye sahip olanları da vardır (Bown, 1988, Yıldız ve Aktoklu, 2010, Güner ve ark.,2018). Familyanın çiçek yapısı ve kısımları ġekil 4.2 de gösterilmiĢtir.

ġekil 4.2. Biarum bovei türünün kısımları (A-Sonbahar; B-Ġlkbahar)

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

4 2. 1. Arum, Biarum ve Eminium cinslerinin genel özellikleri ve yayılıĢları

Arum cinsinin sistematik hiyerarĢisi (Güner ve ark., 2018):

Arum cinsi, ağırlıklı olarak Akdeniz bölgelerinde olmak üzere Orta ve Kuzey Avrupa ile Orta Doğu ve Orta Asya‟da yayılıĢ göstermektedir (Yıldırım ve Altıoğlu, 2016b). Arum cinsi ülkemizde 20 taksonla temsil edilmektedir (Güner ve ark, 2018). Arum cinsinin birçok taksonu spata ve spadiks‟i renkli olduğu için süs bitkisi olarak yetiĢtirilir ve yurt dıĢına satılır (Seçmen & Leblebici, 1987; Baytop, 1999). Arum taksonlarının dünya üzerindeki yayılıĢı Ģekil 4.3.‟de verilmiĢtir.

ġekil 4.3. Arum taksonlarının dünya üzerindeki yayılıĢı (Mayo ve ark., 2018)

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

Biarum cinsinin sistematik hiyerarĢisi (Güner ve ark., 2018):

Biarum cinsi dünya genelinde 21 tür (Boyce, 2008), Türkiye‟de 12 taksonla temsil edilmektedir. Genellikle kurak ve yarı kurak, Akdeniz ülkeleri, Avrupa'nın birçok ülkesi ve Orta Doğu'ya kadar geniĢ bir yayılıĢa sahiptir. Cinsin %75‟i Ortadoğu ülkelerine özgüdür (Boyce, 2008). Birçok türü sonbahar aylarında çiçeklenirken bazı türleri de sonbaharda ya da yaz aylarında çiçeklenir. Çoğunlukla yaz aylarının sıcak ve kurak dönemlerini toprak altı yumrularında uykuda geçirirler. Kötü kokulu taksonlara sahip bir grup olmasına rağmen, dikkat çekici çiçeklerinden dolayı Alpin bahçelerde yaygın olarak yetiĢtirilmektedirler (Yıldırım ve Altıoğlu, 2016a). Biarum taksonlarının dünya genelindeki yayılıĢ haritası ġekil 4.4‟te verilmiĢtir.

ġekil 4.4. Biarum taksonlarının dünya üzerindeki yayılıĢı (Mayo ve ark., 1997).

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

Eminium cinsinin sistematik hiyerarĢisi (Güner ve ark., 2018):

Eminium cinsi diğer cinslerden farklı olarak kıraç alanlarda yetiĢir.. Anavatanı Türkiye, Ġran, Irak, Ġsrail, Mısır, Suriye, Afganistan, Tacikistan, Kazakistan, Özbekistan ve Türkistan‟dır (Bown, 1988). Eminium cinsi dünya genelinde 10, Türkiye‟de 7 taksonla temsil edilmektedir (Güner ve ark.,2018). Eminium taksonlarının dünya üzerindeki yayılıĢı Ģekil 4.5.‟te verilmiĢtir.

ġekil 4.5. Eminium taksonlarının dünya üzerindeki yayılıĢı (Mayo ve ark., 1997).

Türkiye‟de bulunan Arum, Biarum ve Eminium cinsleri ve takson sayıları çizelge 4.1 de verilmiĢtir.

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

Çizelge 4.1. Türkiye‟de bulunan Arum, Biarum ve Eminium cinsleri ve tür sayıları

Familya Cins Takson sayısı Araceae Arum 20 Araceae Biarum 12 Araceae Eminium 7

ġanlıurfa‟da bulunan Arum, Biarum ve Eminium cinsleri ve takson sayıları Çizelge 4.2. de verilmiĢtir.

Çizelge 4.2. ġanlıurfa‟da bulunan Arum, Biarum ve Eminium cinsleri ve tür sayıları

Familya Cins Tür sayısı Araceae Arum 2 Araceae Biarum 3 Araceae Eminium 3

ġanlıurfa‟da bulunan Arum, Biarum ve Eminium türleri tablosu Çizelge 4.3. te verilmiĢtir.

Çizelge 4.3. ġanlıurfa‟da bulunan Arum, Biarum ve Eminium Taksonları tablosu

Familya Cins Takson Türkçe adı

Araceae Arum Arum rupicola Dağsorsalı

Arum dioscoridis Tirşikpancarı Araceae Biarum Biarum aleppicum Urfa Yılanpancarı

Biarum carduchorum Yılanpancarı

Biarum bovei Yılanpancarı Araceae Eminium E. rauwolffii Yılanbacağı

Eminium intortum Çarpık Yılanbacağı

Eminium spiculatum Zilikeraba

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

4.3. Arum, Biarum ve Eminium türlerinin morfolojik özellikleri

4.3.1. Arum rupicola Boiss. (ġekil 4.6.)

Çiçek durumu yaprak boyunu aĢan mor çiçekli bir bitkidir. Spadiks ve spata eĢit uzunlukta. Spata tüpnün içi beyaz. Kokusuz. Yumrulu bir bitki olup, yumrular 3- 9 cm çapında, 1,5-6 cm kalınlığında.Yaprak sapı 10-42 cm uzunluğunda, 3-6 mm kalınlığında; yaprak ayası dikdörtgensi-oksu ya da dikdörtgensi-tebersi. Yaprak ayası 6-32 cm boyunda, 3,5-22 cm eninde; yaprak ucu sivri veya yuvarlağa yakın. Skapa 15-60 cm uzunluğunda, 5-13 mm geniĢliğinde, spata tüpü dikdörtgen-silindirik, 2-10 cmuzunluğunda, 1,5-3.5 cm geniĢliğinde, spata ayası mızraksı, 8-38 cm boyunda × 2-10 cm eninde; ucu sivri; spata dıĢ yüzeyi açık yeĢil yada orta yeĢil, kenarları mor, nadiren yeĢil; spata iç yüzeyi kırmızı-mor, bazen açık yeĢilimsi, kenarı mor Ģeritli. Spadiks, spata ayasından uzun ya da 3/4‟ü kadar. Spadiks boyu, 8-35 cm. DiĢi çiçek bölgesi 1-28 mm boyunda. Ara bölge koyu mor, bazen sarımsı mor renkte, boyu 0-5 mm. Erkek çiçek bölgesi boyu 5-15 mm. Apendiks kalınlaĢmıĢ, 4-35 cm boyunda, 6- 17 mm eninde, mor, koyu kırmızı, açık sarı, nadiren kahverengi. silindirimsi yada konik-silindirik, kısa saplı veya sapsıza yakın. Meyve durumu dikdörtgen-silindirik, 3-6 cm uzunluğunda, olgun olduğunda 1.5-2.5 cm geniĢliğinde; meyveler küremsi, 5- 11 mm uzunluğunda, 2-5 mm geniĢliğinde, baĢlangıçta açık yeĢil, olgunlaĢınca turuncu-kırmızı renk alır.

Çiçeklenme: Mart-Nisan Habitat: YıkılmıĢ kayalık alanlar,taĢlık yamaçlar. YetiĢme Yükseltisi: 700-1500 m. Endemizm Durumu ve YayılıĢı: Endemik değil. Türkiye, K. Iran, K. Irak. Populasyon durumu: ġanlıurfa‟da Karacadağ, Kızılkuyu, Halfeti ve Karaköprü ilçelerinde popülasyonuna rastlanmıĢtır. Bulunduğu bölgelerde birkaç bireyle temsil edilmektedir. C7 ġanlıurfa: Karaköprü, kayalıklar, 37˚10 30 K, 38˚46 7 D, 725 m, 14.03.2018, ÇEÇEN, 1003.

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

C7 ġanlıurfa: Karaköprü, kayalıklar, 730 m, 19 iii 2017, M. Balos 4004 (Harran Üniv. H.!). C7 ġanlıurfa: Karaköprü, yamaç evler arkası, 37˚ 12 37 K, 38˚ 47 2 D, 650 m, 28.02.2018, ÇEÇEN C7 ġanlıurfa: Halfet , esk Halfet g r Ģ kayalıklar, 37˚ 14 19 K, 37˚ 52 3 D, 540 m, 22.03.2018, ÇEÇEN; gözlem

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

ġekil 4.6. Arum rupicola, A: çiçek, B: koçan görüntüsü, C: meyve, D: çiçeğin organları.

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

4.3.2. Arum dioscoridis Sm. (ġekil 4.7)

Spadiks, spatayı ½ oranında aĢar. Spadiks iç yüzeyi soluk yeĢil, üzerinde bordo-mor benekler bulunur. Çiçeklenmesi güçlü gübre kokusuna sahiptir. Yumru 2-6 cm eninde, 3-6 kalınlığındadır. Yaprak sapı 10-60 cm uzunluğunda, 3-9 mm kalınlığındadır. Yaprak ucu sivri, yüzeyi dikdörtgensi-tebersi veya oksu-tebersidir. Yaprak boyutları 7-42 cm boyunda, 3-25 cm enindedir. Skapa yapraklardan kısa, 7- 47 cm boyunda, 3-12 mm eninde. Spata 10-43 cm boyunda, spata tüpü 2,3 -6 cm boyunda, 1,4-3,6 cm eninde; spata tüp iç yüzeyi yeĢilimsi beyaz. Spata ayası 8-38 cm boyunda, 2-10 cm eninde, mızraksı veya mızraksı eliptik, ucu sivri. spata dıĢ kısmı açık yeĢil; iç kısmı açık yeĢil renk üzerinde bordo mor yada açık mor beneklidir. Spadiks 8-30 cm boyunda. DiĢi çiçek bölgesi 7-19 mm boyunda, erkek çiçek bölgesi 4-8 mm boyunda. Steril çiçek bölgesi açık mor, fildiĢi rengi, tabanda sivilceli bazen mor. Apendiks 5-25 cm boyunda, 4-13 mm kalınlığında, silindirik, siyahımsı-mor renktedir. Meyve durumu silindirik, 4-9 cm uzunluğunda, 2-3 cm geniĢliğinde, baĢlangıçta açık yeĢil, olgunlaĢınca sarı-turuncu renk alır.

Çiçeklenme: Nisan-Mayıs Habitat: Tarla kenarları, dere kenarı, nemli gölgelik alanlar. YetiĢme Yükseltisi: 350-500 m. Endemizm Durumu ve YayılıĢı: Endemik değil. Türkiye, Kıbrıs. Populasyon durumu: ġanlıurfa‟da genelde dere kenearları ve nemli gölgelik alanları tercih eder. Bulunduğu bölgede popuasyonu yoğun olan bir türdür. C7 ġanlıurfa: Eyyübiye, Gap arena stadyumu arkası, Bostan bahçeleri, dere kenarı ağaç gölgelikleri, 482 m, 37˚08 37 K, 38˚45 51 D, 01. 05. 2018, ÇEÇEN 1001, C7 ġanlıurfaĠ: Birecik, Zeytinbahçe Köyü, dere kenarı, 363 m, 36˚59 59 K, 37˚59 22 D, 22.03.2018, ÇEÇEN 1002.

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

ġekil 4.7. Arum dioscoridis, A-B: çiçek yapısı, C: meyve, D: yaprak ve çiçek

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

4.3.3. Biarum aleppicum J.Thiébaut (ġekil 4.8.)

Yumru dorsoventral olarak sıkıĢtırılmıĢ-küre Ģeklinde, açık kahverengi, boyutları, 3-4 cm çapında, 2-3,5 cm boyunda. Çiçek yapraklardan önce çıkar. Sonbaharda (Eylül-Ekim) çiçekli halde olan bitki, Ġlkbaharda (Mart-Nisan) yaprak yeĢerir. Yaprak ve çiçek aynı zamanda görülmez. Yaprak sayısı 6 ila 25 arası. Yaprak sapı 3–10 cm uzunluğunda, 1–3 mm kalınlığında, yaprak Ģekli dar Ģeritsi- mızrak, yukarı doğru, bazen yere paralel uzanır. Yaprak boyutu 4–13 cm uzunluğunda, 6–19 mm kalınlığında, uç kısım genelde sivri, yaprak kenarı, dalgalı, nadir olarak düz. Yaprak rengi açık yeĢil ya da yeĢil. Taban kısmı 4 ile 7 adet katafil ile sarılmıĢ; iç katafiller hafifçe etli, dıĢ katafiller lifli. Skapa 4–16 cm uzunluğunda, 3–4 mm kalınlığında, rengi beyazımsı. Spata boyu 10–16 cm; spata ayası 8–13 boy, 4–6 cm eninde, dikdörtgensi-mızraksı, uçta sivrimsi. Spata dıĢ yüzeyi soluk yeĢil, mor benekli, iç yüzeyi koyu mor renkte. Spata tüpünün kenarları tabana kadar serbest, ince, 2–3 cm uzunluğunda, 1–1,5 cm kalınlığındadır. Sapata iç yüzeyi beyaz, dıĢ yüzeyi krem renginde. Spadiks 10–12 cm uzunluğunda, spata ile hemen hemen eĢit boydadır. Apendiks 8–9 cm boyunda, 4–6 mm eninde, mekiksi, sapsıza yakın ya da sapsız. Apendiks rengi sarımsı-mor renkte veya koyu mor. Erkek çiçekler bölgesi 12–15 mm uzunluğunda.. Erkek ve diĢi çiçek arası bölge 13–16 mm uzunluğunda koyu mor renkte ara bölgenin tabanında yoğunlaĢmıĢ. DiĢi çiçekler, mor, 14–15 mm uzunlukta. Meyvelenme durumu küremsi, 5–30 meyveli; meyveler üzümsü, dikdörtgensi-yumurta, olgunlaĢınca soluk leylak renk alırlar.

Çiçeklenme: Eylül-Ekim. Habitat: kurumuĢ dere kenarı, açık yamaçlar, kalkerli step. YetiĢme Yükseltisi: 400-450 m. Endemizm Durumu ve YayılıĢı: Endemik değil. Türkiye, Suriye, Halep Populasyon durumu: ġanlıurfa‟da popülasyonu en az olan Biarum türüdür. Sadece Birecik ilçesinden bilinmektedir. C7 ġanlıurfa: ġanlıurfa-Birecik karayolu, Bentbahçesi yol ayrımı 2. km, kuru dere içi, 470 m, 37˚01 6 K, 38˚00 3 D, 05.10.2017. ÇEÇEN 1001.

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

C7 ġanlıurfa: Birecik, Abdallı köyü çevresi, 450 m, step, 22.03.2018 (yaprakta), 36˚58 43 K, 38˚2 55 D, ÇEÇEN 1002. C7 ġanlıurfa: Birecik, Mezra-Akarçay arası, kuru dere kenarı, 23.04. 2015, 500 m, M. Balos. C7 ġanlıurfa: Birecik, Bentbahçesi, 20.09.2005, 480 m, step, M.Balos 1530 (Harran Üniv. Herbaryumu!)

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

ġekil 4.8. Biarum aleppicum, A: çiçeğin organları, B: meyve, C: kök ve yaprak D: çiçek görüntüsü

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

4.3.4. Biarum bovei Blume (ġekil 4.9.)

Yumru küremsi, hafif basık. Yumru boyutu 2-3 cm çapında, 1,5-2 cm boyunda. Yapraklar 3-12 adet, çiçeği yapraklardan önce açar. Çiçek sonbaharda (Ekim-Kasım) açar. Katafiller 3-6 adet, kirli-beyaz renkte. Önceleri etli, kuruyunca kağıdımsı-ince bir görünüm alır. Yaprak sapı 7-17 cm boyundadır. Yaprak ayası 4-12 boyunda × 1,5-3,5 cm eninde, dikdörtgensi-mızraksı veya yumurtamsı-mızraksıdır. Yaprak kenarı düzdür yada hafif dalgalıdır. Çiçek kötü kokuludur. Skapa 3-15 cm boyunda. Spata 7-18 cm boyunda; spata mızraksı, kenarlar düz, bazen dalgalı; ucu sivri; dıĢ tarafı açık yeĢil ve genelde mor renkli; iç kısmı koyu mor. Spata tüpü 2,5-4,5 boyunda, 1,3-2,5 cm eninde, ĢiĢkin dikdörtgensi-silindiriktir. Tüpün dıĢ tarafı beyaz, iç yüzeyi kirli beyaz, alt kısım bazen morumsu. Spadiks 8-16 cm boyundadır. DiĢi çiçek bölgesi 5-11 mm boyunda; Erkek ve diĢi çiçekler arası bölge 14-30 mm boyunda, açık mor. Erkek çiçek bölgesi 6-13 mm boyundadır. Apendaj 4-13 cm boyunda, 2,5-5 mm eninde, koyu mor renkli, Ģekil olarak mekiksi ya da mekiksi- silindiriktir. Meyvelenme durumu küremsi, 8–50 meyveli; olgunlukta kırmızı-mor renktedir.

Çiçeklenme: Ekim-Kasım Habitat: Tarlalar,Açık yamaçlar, taĢlık ve kayalık alanlar. YetiĢme Yükseltisi: 500-650 m. Endemizm Durumu ve YayılıĢı: Endemik değil. Türkiye, Lübnan, Filistin. Populasyon durumu: ġanlıurfa karaköprü ilçesindeki popülasyon yapılaĢma ve yol çalıĢmaları nedeniyle tehditaltındadır. Akçakale-Akabe toki çevre yolunda bulunan popülasyonu yoğundur. C7 ġanlıurfa: Karaköprü, yamaçlar, 590 m, 37˚11 39 K, 38˚ 46 52 D, 15.11.2018, ÇEÇEN 1005; aynı yer, 18.03.2018, ÇEÇEN 1003. C7 ġanlıurfa: Akçakale-Toki çevre yolu, Eyyüpkent toki karĢısı, koruluk alan, 18.11.2018, ÇEÇEN 1004.

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

ġekil 4.9. Biarum bovei, A: ve meyve, B: çiçek yapısı, C: yaprak, D: çiçeğin organları

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

4.3.5. Biarum carduchorum (Schott) Engler (ġekil 4.10.)

Oldukça yaygın bir türdür. Yumru, basık disk Ģeklinde, Yumru 3-7 cm çapında, 1,5-3 cm boyundadır. Yapraklar 3 ila 8 adet, çiçek yapraktan önce toprak yüzeyine çıkar. Yaprak döneminde çiçek görülmez. Yaprak sapı 7-26 cm boyunda; yaprak ayası 8-18 boyunda, 2,5-4 cm eninde, kaĢıksı-eliptik, kenarları düz, ucu sivri veya küt. Katafiller 3-5 adet. Çiçek kötü kokulu; skapa 3-13 cm, spata 10-22 cm boyundadır. Spata ayası 8-18 cm boyunda, 2-6 cm eninde olup genelde mızraksıdır. Spatanın dıĢ kısmı açık yeĢil renkli ve mor beneklidir. Spatanın iç yüzeyi kahverengi-mor renklidir. Spata tüpü iç yüzeyi beyazımsı tabanında hafifçe mor, 2,5-5 cm boyunda, 1-1,5 cm enindedir. Spadiks 9-20 cm boyunda spata ayası ile eĢit uzunlukta, nadiren uzundur. DiĢi çiçek bölgesi 4-8 mm boyunda; Sitaminotlar yukarı yönlü, erkek ve diĢi çiçekler arası bölgede alt kısımda yoğun, alttakiler üsttekilerden uzun. Steril bölge 8-16 mm boyundadır. Erkek çiçek bölgesi 10-22 mm boyunda. Apendiks koyu mor renkte, silindirik, 7-16 cm uzunluğunda, 4-8 mm enindedir. Meyvelenme durumu küremsi, olgunlukta 2–3 cm çaplı, 5–18 meyveli; meyve üzümsü,yumurtamsı, olgunlukta fildiĢi beyaz renktedir.

Çiçeklenme: Eylül-Ekim Habitat: Tarlalar,Açık yamaçlar, taĢlık ve kayalık alanlar. YetiĢme Yükseltisi: 450-750 m. Tehlike Kategorisi: LR (Lower Risk), az tehdit altında. Endemizm Durumu ve YayılıĢı: Endemik değil. Türkiye, Suriye, B. ve G.B. Irak. Populasyon durumu: ġanlıurfa‟da popülasyonu en yaygın olan Biarum türüdür. ġanlıurfa tek tek dağları, Kızılkuyu bölgesinde yoğun bir popülasyona sahiptir. C7 ġanlıurfa: ġanlıurfa akabe toki, koruluk alanlar, 37˚45 2 K, 38˚45 3 D, 780 m, 05.10.2017, ÇEÇEN: 1005 C7 ġanlıurfa: Karaköprü batısı, yamaçlar, 590 m, 37˚11 39 K, 38˚ 46 52 D, 15.3.2018, ÇEÇEN 1006. C7 ġanlıurfa: Karaköprü çevresi, taĢlık yamaçlar, 670 m, 6.10.2015, ÇEÇEN 1007. C7 ġanlıurfa: Harran Üniversitesi Osmanbey kampüsü içi, taĢlık yamaçlar, 650 m, 6.10.2015, ÇEÇEN 1008.

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

ġekil 4.10. Biarum carduchorum, A: Genel görüntü çiçekte, B: Genel görüntü yaprakta, C: meyve, D: çiçeğin organları.

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

4.3.6. Eminium intortum (Banks & Sol.) Kuntze (ġekil 4.11.)

Yumrular küremsi, yaklaĢık 2,1-4,5 cm çapında. Yapraklar 2-4 adet; yaprak sapı 6-25 cm boyunda, yaprak sapı tabanında mor benekli. Yaprak ayası 3 parçalı; orta lop geniĢ yada dar mızraksıdır. Boyutları 6-12 cm boy, 2-3,5 cm enindedir. Yan loplar birkaç kez küçük loplara ayrılır, orta lobun 1/3‟ü uzunluğundadır. Skapa 14-37 cm boyunda. Spata 9-16 cm boyunda, spata ayası 4-12 boyunda, 4-9 cm eninde, mızraksı-üçgensi, dik ya da içe doğru kıvrık; spata dıĢ kısmı sarımsı yeĢil renkte, yoğun koyu mor benekler ile kaplı. Ġç kısmı kadifemsi ve mor-menekĢe renkte. Spata tüpü iç kısmı pembemsi fildiĢi renkte, dıĢ kısmı çizgili bazen mor beneklidir. Spadiks 5-7,6 cm boyunda. DiĢi çiçek bölgesi 9-16 mm boyunda. Steril bölge 3-3,5 cm boyunda. Pistilotlar 5-8 mm, beyazımsı-sarı. Erkek çiçek bölgesinin uzunluğu 7-8 mm. Apendaj 10-30 × 6-12 mm boyutlarında, konimsi, siyaha yakın yada koyu- kahverengi, pürüzsüz. Meyvelenme durumu küremsi, olgunlukta fildiĢi beyaz.

Çiçeklenme Zamanı: Mart, Nisan YetiĢme Ortamı: TaĢlık yamaçlar, tarla içi, yol kenarları YetiĢme Yükseltisi: 440-1600 m Tehlike Kategorisi: LR (Lower Risk), az tehdit altında Endemizm Durumu ve YayılıĢı: Endemik değil. Türkiye, Suriye C7 ġanlıurfa: S verek karacadağ etekler , tarla kenarı, 1558 m, 37˚ 46 3 K, 39˚ 47 54 D. 24.03.2018, ÇEÇEN 1009. C7 ġanlıurfa: Göbekl tepe, taĢlık step, 737 m, 37˚ 13 2 K, 38˚ 54 52 D., 25.03. 2018, ÇEÇEN 1010. C7 ġanlıurfa: Karaköprü, step, 660 m, 11.04.2015, M. Balos 2000 (Harran Ü. Herb.!). C7 ġanlıurfa: Karaköprü, açık yamaçlar, 642 m, 37˚13 52 K, 38˚47 4 D. 23.03.2018, ÇEÇEN 1011. C7 ġanlıurfa: Harran Üniv. Osmanbey kampüsü, 04.04.2018, gözlem. C7 ġanlıurfa: Akçakale yolu yardımcı yol ayrımı 1. km, 07.04. 2018, gözlem.

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

ġekil 4.11. Eminium intortum, A: çiçek görüntüsü, B: spata dıĢ görünüĢ, C:, meyce D: çiçeğin organları

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

4.3.7. Eminium rauwolffii (Blume) Schott (ġekil 4.12.)

Yumru küremsi, 2-5,5 cm çapında. Yaprak sapı 1-10 cm boyunda, benekli değildir. Yaprak ayası 3 loptan meydana gelir, orta lob ve iki yan loplu. Orta lob geliĢmiĢ, 3-18x1-6 cm boyutlarında, üçgensi yada dikdörtgensi-mızraksı, yumurtamsı yada yuvarlak-dikdörgensi, ucu küt veya sivri; yan loplar az geliĢmiĢ. Skapa 5-25 cm boyunda. Spata 7-18 cm boyunda; spata ayası 4-11 x 2-5 cm boyutlarında, üçgensi yada eliptik-mızraksıdır. DuruĢu dik veya uç kısımdan hafifçe geriye yatıktır. DıĢ yüzeyi yeĢil, benek bulunmaz, iç yüzey koyu mor, kadifemsidir. Spata tüpü içte açık sarımsı, yeĢil, dıĢta sarımsı-yeĢil yada yeĢil renklidir. Spadiks 4- 11 cm boyunda. Apendaj 12-47 x 4-8 mm boyutunda, silindirik veya hafif konimsi, siyahımsı-mor renkte; pürüzsüz. DiĢi çiçek bölgesi 7-16 x 4-8 mm, steril bölge bölge 16-28 mm boyunda, yukarı kıvrık mor yada hafif pembe mor. Erkek çiçek bölgesi 5- 12 mm boyunda. Sitaminotlar beyaz veya fildiĢi renginde, bazen tabanda mor rente, yukarı doğru kıvrıktır.

Çiçeklenme Zamanı: Mart, Nisan YetiĢme Ortamı: EkilmemiĢ boĢ alanlar, taĢlı yüksek tepeler, hububat tarlaları YetiĢme Yükseltisi: 335-850 m Endemizm Durumu ve YayılıĢı: Endemik değil. Suriye, Ġran, Irak, Filistin Populasyon durumu: ġanlıurfa‟da popülasyonu en yaygın Eminium türüdür. C7 ġanlıurfa: Birecik, Arat dağı, taĢlık yamaçlar, 830 m, 37˚3 38 K, 38˚7 42 D., 22.03.2018, ÇEÇEN 1012. C7 ġanlıurfa: Birecik, 446 m, 37˚1 36 K, 38˚0 23 D. 2018, ÇEÇEN 1013. C7 ġanlıurfa: Ceylanpınar civarı, 10 iv 2003, Ġ. Eker 464 (Harran Ü. Herb.!). C7 ġanlıurfa: Merkez, Karaköprü-MaĢuk yakını, step, 650 m, 18.6. 2015, M. Balos 2004 (Harran Üniv. Herb.!). C7 ġanlıurfa: Merkez, MaĢuk yakını, step, 650 m, 18.04.2015, M. Balos 2015 (Harran Üniv. Herb.!).

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

C7 ġanlıurfa: Susuz Dağları, Üçkonak köyü güneyindeki tepeler, 25.04.2003, Ġ. Eker 548 (Harran Üniv. Herb.!). C7 ġanlıurfa: Tektek Dağları, BaĢaklı köyü civarı, 27 ii 2003, Ġ. Eker 324 (Harran Ü. Herb.!). C7 ġanlıurfa: Tektek Dağları, KarakuĢ köyü, 04 iv 2003, Ġ. Eker 433 (Harran Ü. Herb.!). C7 ġanlıurfa: Tektek Dağları, Uğurlu köyü batısı, 16 iv 2003, Ġ. Eker 501 (Harran Ü. Herb.!).

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

ġekil 4.12. Eminium rauwolffii, A-C: Genel görnüĢ ve çiçek görüntüsü, B-D: çiçeğin organları

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

4.3.8 Eminium spiculatum (Blume) Schott (ġekil 4.13.)

Yumru basık küremsi 2-6 cm çapında. Yaprak sapı 12-38 cm, mor benekli yaprak ayası parçalıdır. Orta lob dikdörtgensi-mızraksıdır.Yan loblar iyi geliĢmiĢ, derin parçalara ayrılır, her bir yan lop birkaç kez daha küçük loplara ayrılır. Yaprak ayası 2-13 cm boyunda 0,5-2 cm enindedir. Skapa 6-24 cm boyundadır. Spata 7-20 cm boyunda, dıĢta açık yeĢil yada mor benekli, çoğunlukla kırmızımsı-mor benekli. Spata tüpü dıĢta açık yeĢil yada yoğun mor benekli içte açık sarımsı yeĢil, kırmızımsı-mor renktedir. Spata ayası 5-13 × 2,5-10 cm boyutlarında, etli, geniĢ dikdörgensi yada geniĢ yumurtamsıdır. Spata dıĢta yeĢil, bazen koyu mor benekli, içte siyahımsı mor veya koyu kırmızı-kahverengi, prüzlü. Spadiks 7-12 cm boyunda. DiĢi çiçek bölgesi 7-14 mm, steril bölge yukarı doğru kıvrık, sarı veya açık sarı renkte 2-4 cm, erkek çiçek bölgesi 5-13 mm boyundadır. Apendiks 21-56 × 4-11 mm boyutlarında, siyahımsı-mor yada açık sarımsı-kahverengi renkte, yüzeyi buruĢuk- siğilli, silindirik yada eliptik-silindiriktir.

Çiçeklenme Zamanı: Nisan, Mayıs YetiĢme Ortamı: TaĢlı stepler, kireçtaĢlı tepeler, hububat tarlaları YetiĢme Yükseltisi: 470-750 m Endemizm Durumu ve YayılıĢı: Endemik değil. Türkiye, Suriye, Ġran Populasyon durumu: ġanlıurfa‟da bulunduğu bölgelerde popülasyonu en az olan Eminium türüdür. C7 ġanlıurfa: Kabahaydar civarı, Yenice köyü, bağiçi, 623 m, 19 iv 2015, M. Balos 2003 (Harran Üniv. Herb.!). C7 ġanlıurfa: Akz yaret köyü, köye varmadan 3 km tarla ç , 683 m, 37˚ 22 17 K, 38˚ 47 16 D, 22.03.2018, ÇEÇEN 1014. C7 ġanlıurfa: Ceylanpınar civarı, 10 iv 2003, Ġ. Eker 465 (Harran Ü. Herb.!). C7 ġanlıurfa: Kabahaydar civarı, Yenice Köyü, Bağiçi, 623 m, 19 iv 2015, M. Balos 2003 (Harran Üniv. Herb.!). C7 ġanlıurfa: Tektek Dağları, KarakuĢ Köyü 2 km güneyi, 14 iv 2003, Ġ. Eker 473 (Harran Üniv. Herb.!).

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

ġekil 4.13. Eminium spiculatum, A: Genel görüntü (yandan), B: Çiçek, C: Genel görüntü (sırttan)

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

4.2. Araceae familyasına ait türlerin anatomisi

4.2.1. Arum dioscoridis anatomisi

4.2.1.1. Kök anatomisi

En dıĢta kökün dıĢ yüzeyinde tek sıralı epidermis hücreleri bulunmaktadır. Epidermisin üzerinde ince bir kütiküla tabakası vardır. Epidermisin hemen altında Korteks tabakası gelmektedir. Bu tabaka 11-13 katmanlı parankimatik hücrelerden oluĢur. Endodermisin korteks tarafına bakan çeperleri süberinleĢmiĢtir. Endodermisin altında tek sıra halinde ince duvarlı hücreler oluĢturan periskl tabakası vardır. Ġletim demeti radyal tiptir. Kökün iletim demetlerini oluĢturan ksilem kolları sayısı 6-7 kolludur, poliarktır. Ġletim demetlerinin orta bölgesinde bir merkezi metaksilem vardır. Floem ise ksilem kolları arasında yer alır (ġekil 4.14.).

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

100 µm

ġekil 4.14. Arum dioscoridis kök (A;4x-B;10x); ek: ekzoderma, en: endoderma ep: epidermis, fl: floem, ko: korteks, ks: ksilem, ku: kutikula, pr: periskl.

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

4.2.1.2. Skapa anatomisi

En dıĢta tek sıralı bir epidermis tabakası bulunmaktadır. Epidermis hücreleri dikdörtgen ve kübik Ģekillidir. Epidermal hücrelerin dıĢ yüzeyinde ince kutikula tabakasının varlığı ayırt edilebilir. Epidermisin altında belirli aralıklarla dizilmiĢ kollenkima hücreleri yer alır. Hücre arası boĢluklara sahip olmayan ince duvarlı çokgen ve dairesel çok sıralı parankima hücrelerden oluĢan korteks tabakası bulunmaktadır. Vasküler demetler skapada dağınık Ģekilde bulunmaktadır. Vasküler demetlerde floem, ksilem'den daha geniĢ bir alanda gözlemlenir. Yaprakta Rafit kristalleri gözlenmiĢtir (ġekil 4.15.).

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

100 µm

30 µm

ġekil 4.15. Arum dioscoridis skapa ( A;4x-B;40x); ep: epidermis, fl: floem ko: korteks, kl: kollenkima, ks: ksilem, ku: kutikula, vd: vasküler demet.

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

4.2.1.3. Yaprak anatomisi

Yaprak orta damarda ve mezofilde aĢağıdaki elementler gözlenmiĢtir. Yaprakta üstte tek sıralı üzeri ince bir kütikula ile örtülü epidermis bulunmaktadır. Üst epidermis alt epidermis ile aynı boyutlardadır (ġekil 4.16.). Epidermiste Stoma hücreleri epidermis hücreleri ile aynı seviyede bulunur (mezomorf). Yaprağın hem alt hem de üst yüzeyinde stomalar bulunur (amfistomatik). Stoma bekçi hücreleri 4-5 yardımcı hücre ile çevrelenmiĢtir. Tipi anomositik ve parasitik stomadır. Epidermis altında mezofilde palizat ve sünger parankiması bulunur (bifasiyal tip yaprak). Üst epidermisin altında bulunan palizat parankiması, uzun ve sindirik Ģekillidir. Palizat parankimi 2-3 sıralı olarak Ģekilde düzenlenmiĢtir. Palizatın altıdan bazen tam olarak farklılaĢmamıĢ bazen daha belirgin Ģekilde sünger parenkiması ise 5-6 sıralı olarak görülmüĢtür. Mezofilde kristallere rastlanmıĢtır. Kristaller genellikle rafit tip kristal olarak gözlenmiĢtir (ġekil 4.17).

Ġletim demetleri belirgindir ve farklı büyüklükte parankima hücelerinden oluĢan demet kını ile sarılıdır. Üstte ksilem altında floem olarak düzenlenmiĢtir (kolletral tip)

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

50 µm

20 µm

ġekil 4.16. Arum dioscoridis yaprak enine kesit (A;10x-B;40x); Aep: alt epidermis, ku: kutikula, hk: hava keseleri, vd: vasküler demet, Üep: üst epidermis, sp: sünger parankiması, pp: palizat parankiması

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

50 µm

30 µm

ġekil 4.17. Arum dioscoridis stoma dağılıĢ ve görünüĢleri (A;10x-B;40x); st: stoma

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

4.2.2. Arum rupicola anatomisi

4.2.2.1. Kök anatomisi:

En dıĢta kökün dıĢ yüzeyinde tek sıralı epidermis hücreleri bulunmaktadır. Epidermisin üzerinde ince bir kütiküla tabakası vardır. Epidermisin hemen altında korteks tabakası gelmektedir. Bu tabaka 12-14 sıralı parankimatik hücrelerden oluĢur. Endodermisin korteks tarafına bakan çeperleri süberinleĢmiĢtir. Endodermisin altında tek sıra halinde ince duvarlı hücreler oluĢturan periskl tabakası vardır. Ġletim demeti radyal tiptir. Kökün iletim demetlerini oluĢturan ksilem kolları sayısı 7-8 kolludur, poliarktır. Ġletim demetlerinin orta bölgesinde merkezi metaksilem gözlenmemiĢtir. Floem ise ksilem kolları arasında yer alır (ġekil 18.).

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

100 µm

50 µm

ġekil 4.18. Arum rupicola kök (A;4×-B;10×); ek: ekzoderma, en: endoderma ep: epidermis, fl: floem, ko: korteks, ks: ksilem, ku: kutikula, m: metaksilem, pr: periskl

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

4.2.2.2. Skapa anatomisi

En dıĢta tek sıralı bir epidermis tabakası bulunmaktadır. Epidermis hücreleri düzensiz Ģekillidir. Epidermal hücrelerin dıĢ yüzeyinde ince kutikula tabakasının varlığı ayırt edilebilir. Epidermisin altında belirli aralıklarla dizilmiĢ kollenkima hücreleri yer alır. Hücre arası boĢluklara sahip olmayan ince duvarlı çokgen ve dairesel çok sıralı parankima hücrelerden oluĢan korteks tabakası bulunmaktadır. Vasküler demetler skapada dağınık Ģekilde bulunmaktadır. Vasküler demetlerde ksilem, floeme göre daha geniĢ bir alanda gözlemlenir (ġekil 4.19.).

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

100 µm

20 µm

ġekil 4.19. Arum rupicola skapa (A;4×-B;40×); ep: epidermis, fl: floem kp: korteks parankiması, kl: kollenkima, ks: ksilem, ku: kutikula, vd: vasküler demet

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

4.2.2.3. Yaprak anatomisi:

Yaprak orta damarda ve mezofilde aĢağıdaki elementler gözlenmiĢtir:

Yaprakta üstte tek sıralı üzeri ince bir kütikula ile örtülü epidermis bulunmaktadır. Üst epidermis alt epidermis ile aynı kalınlıktadır. Epidermiste Stoma hücreleri epidermis hücreleri ile aynı seviyede bulunur (mezomorf). Yaprağın hem alt hem de üst yüzeyinde stomalar bulunur (amfistomatik). Stoma bekçi hücreleri 4-5 yardımcı hücre ile çevrelenmiĢtir. Tipi anomositik stomadır (ġekil 4.21). Epidermis altında mezofilde palizat ve sünger parankiması bulunur (bifasiyal tip yaprak). Üst epidermisin altında bulunan palizat parankiması, uzun ve sindirik Ģekillidir. Palizat parankimi 2-3 sıralı olarak Ģekilde düzenlenmiĢtir. Palizatın altıdan bazen tam olarak farklılaĢmamıĢ bazen daha belirgin Ģekilde Sünger parankiması ise 7-8 sıralı olarak görülmüĢtür (ġekil 4.20.). Mezofilde kristallere rastlanmamıĢtır.

Ġletim demetleri belirgindir ve farklı büyüklükte parankima hücelerinden oluĢan demet kını ile sarılıdır. Üstte ksilem altında floem olarak düzenlenmiĢtir (kolletral tip).

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

100 µm

50 µm

ġekil 4.20. Arum rupicola yaprak enine kesit (A;4x-B;10x); Aep: alt epidermis, hk: hava keseleri, ku: kutikula, kl: kollenkima, vd: vasküler demet, Üep: üst epidermis, sp: sünger parankiması, pp: palizat parankiması

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

50 µm

20 µm

ġekil 4.21. Arum rupicola stoma dağılıĢ ve görünüĢleri (A;10x-B;40x); st: stoma

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

4.2.3. Biarum aleppicum anatomisi

4.2.3.1. Kök anatomisi

En dıĢta kökün dıĢ yüzeyinde tek sıralı epidermis hücreleri bulunmaktadır. Epidermal hücrelerinin dıĢ yüzeyi kalın bir kütiküla tabakası ile kaplıdır. Epidermisin hemen altında Korteks tabakası gelmektedir. Korteks, 10-12 katmanlı parankimatik hücrelerden oluĢur bu hücreler, endodermise ve epidermise doğru daha küçük hale gelir. Endodermisin korteks tarafına bakan çeperleri süberinleĢmiĢtir. Endodermisin altında tek sıra halinde ince duvarlı hücreler oluĢturan perisikl tabakası vardır. Kökün iletim demetlerini oluĢturan ksilem kolları sayısı 5-6 kolludur, poliarktır. Ġletim demetlerinin orta bölgesinde bir veya daha fazla metaksilem vardır. Floem ise ksilem kolları arasında yer alır (ġekil4.22.).

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

100 µm

50 µm

ġekil 4.22. Biarum aleppicum kök (A;4x-B;10x); ek: ekzoderma, en: endoderma ep: epidermis, fl: floem, ko: korteks, ks: ksilem, ku: kutikula, pr: periskl.

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

4.2.3.2. Skapa anatomisi

En dıĢta tek sıralı bir epidermis tabakası bulunmaktadır. Epidermis hücreleri genellikle kübik veya dörtgen Ģekillidir. Epidermal hücrelerin dıĢ yüzeyinde ince kütiküla tabakasının varlığı ayırt edilebilir. Epidermisin altında kollenkima gözlenmemiĢtir. Hücre arası boĢluklara sahip olmayan ince duvarlı çokgen ve dairesel çok sıralı parankima hücrelerden oluĢan korteks tabakası bulunmaktadır. Vasküler demetler skapada dağınık Ģekilde bulunmaktadır. Vasküler demetlerde floem ksilem'den daha geniĢ bir alanda gözlemlenir (ġekil 4.23.).

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

100 µm

20 µm

ġekil 4.23. Biarum aleppicum skapa (A;4x-B;40x), ep: epidermis, fl: floem kp: korteks parankiması, kl: kollenkima, ks: ksilem, ku: kutikula, vd: vasküler demet

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

4.2.3.3. Yaprak anatomisi

Yaprak orta damarda ve mezofilde aĢağıdaki elementler gözlenmiĢtir:

Yaprağın hem alt hem de üst epidermisi tek sıralı kalın bir kütikula ile örtülüdür. Üst epidermis ile alt epidermis eĢit kalınlıktadır. Epidermiste Stoma hücreleri epidermis hücreleri ile aynı seviyede bulunur (mezomorftur). Yaprak üst ve alt yüzey kesitlerindeki gözlemlere göre; hem alt hem de üst yüzeyinde stomalar bulunur (amfistomatik). Stoma bekçi hücreleri 4-5 yardımcı hücre ile çevrelenmiĢtir (ġekil:4.20).Tipi anomositik ve parasitik stomadır (ġekil 4.25.) Epidermis altında mezofilde palizat ve sünger parankiması bulunur. Üst epidermisin altında bulunan palizat parankiması, uzun ve sindirik Ģekillidir. Palizat parankimi 3–5 sıralı olarak düzenlenmiĢtir. Sünger parenkiması ise 3-4 sıralı olup palizat parankimasına göre daha az yer kaplamaktadır. Mezofilde kristallere rastlanmıĢtır. Kristaller genellikle rafit tip kristal olarak gözlenmiĢtir.

Ġletim demetleri belirgindir ve farklı büyüklükte parankima hücelerinden oluĢan demet kını ile sarılıdır. Ġletim demetlerinden ksilem palizat parankiması tarafına, floem de alt epidermise bakar. Orta damarda üstte tek sıralı bir epidermis hemen altıda 5-6 sıralı kollenkima bulunmaktadır. Kollenkimanın altında 4-5 sıra parankima dokusu gelmektedir. Hemen altında iletim demeti gelir. Üstte ksilem altında floem olarak düzenlenmiĢtir (kolletral tip) floemin altında 7-8 sıra parankima tabakası gelmektedir. Parankima dokusundan hemen altındailetim demeti gelmektedir. Ġletim demetinin hemen altında 4-5 sıra parankima dokusu gelmektedir.parankima dokusundan sonra 6-7 sıra kollenkima yer alır. Kollenkimanın altında ise epidermis tabakası gelir (ġekil 4.24.).

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

50 µm

ġekil 4.24. Biarum aleppicum yaprak enine kesit (A;4x-B;10x); Aep: alt epidermis, ku: kutikula, hk: hava keseleri, kr: rafit kristal, vd: vasküler demet, Üep: üst epidermis, sp: sünger parankiması, pp: palizat parankiması

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

50 µm

20 µm

ġekil 4.25. Biarum aleppicum stoma dağılıĢ ve görünüĢleri (A;10x-B;40x); st: stoma

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

4.2.4. Biarum bovei anatomisi

4.2.4.1. Kök anatomisi

En dıĢta kökün dıĢ yüzeyinde tek sıralı epidermis hücreleri bulunmaktadır. Epidermisin üzerinde ince bir kütiküla tabakası vardır. Epidermisin hemen altında korteks tabakası gelmektedir. Bu tabaka 11-15 katmanlı parankimatik hücrelerden oluĢur ve bu hücreler, endodermise ve epidermise doğru daha küçük hale gelir. Endodermisin korteks tarafına bakan çeperleri süberinleĢmiĢtir. Endodermisin altında tek sıra halinde ince duvarlı hücreler oluĢturan periskl tabakası vardır. Ġletim demeti radyal tiptir. Kökün iletim demetlerini oluĢturan ksilem kolları sayısı 7-8 kolludur, poliarktır. Ġletim demetlerinin orta bölgesinde bir veya daha fazla metaksilem vardır. Floem ise ksilem kolları arasında yer alır (ġekil 4.26.).

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

100 µm

50 µm

ġekil 4.26. Biarum bovei kök (A,4x-B;10x); ek: ekzoderma, en: endoderma ep: epidermis, fl: floem, ko: korteks, ks: ksilem, ku: kutikula, pr: periskl

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

4.2.4.2. Skapa anatomisi

En dıĢta tek sıralı bir epidermis tabakası bulunmaktadır. Epidermis hücreleri genelliklekübik veya dörtgen Ģekillidir. Epidermal hücrelerin dıĢ yüzeyinde ince kütiküla tabakasının varlığı ayırt edilebilir. Epidermisin altında skapa boyunca kollenkima demetleri bulunur. Hücre arası boĢluklara sahip olmayan ince duvarlı çokgen ve dairesel çok sıralı parankima hücrelerden oluĢan korteks tabakası bulunmaktadır. Vasküler demetler skapada dağınık Ģekilde bulunmaktadır. Vasküler demetlerde ksilem, floem'den daha geniĢ bir alanda gözlemlenir (ġekil 4.27.).

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

100 µm

20 µm

ġekil 4.27. Biarum bovei skapa (A;4x-B;40x); ep: epidermis, fl: floem kp: korteks parankiması, kl: kollenkima, ks: ksilem, ku: kutikula, vd: vasküler demet

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

4.2.4.3. Yaprak anatomisi

Yaprak orta damarda ve mezofilde aĢağıdaki elementler gözlenmiĢtir; yaprakta üstte tek sıralı üzeri ince bir kütikula ile örtülü epidermis bulunmaktadır. Üst epidermis alt epidermisten daha iridir. Epidermiste stoma hücreleri epidermis hücreleri ile aynı seviyede bulunur (mezomorf). Yaprak üst ve alt yüzey kesitlerindeki gözlemlere göre; hem alt hem de üst yüzeyinde stomalar bulunur (amfistomatik). Stoma bekçi hücreleri 4 yardımcı hücre ile çevrelenmiĢtir (ġekil 4.28.). Tipi parasitik ve anomositik stomadır. Epidermis altında mezofilde palizat ve sünger parankiması bulunur. Üst epidermisin altında bulunan palizat parankiması, uzun ve silindirik Ģekillidir. Palizat parankiması 4–5 sıralı olarak düzenlenmiĢtir. Sünger parenkiması ise 5-6 sıralı olup palizat parankimasına göre daha az yer kaplamaktadır. Mezofilde kristallere rastlanmıĢtır. Kristaller genellikle rafit tip kristal olarak gözlenmiĢtir.

Ġletim demetleri belirgindir ve farklı büyüklükte parankima hücelerinden oluĢan demet kını ile sarılıdır. Ġletim demetlerinden ksilem, palizat parankimasına, floem de alt epidermise bakar. Orta damarda üstte tek sıralı bir epidermis hemen altıda 5-6 sıralı kollenkima bulunmaktadır. Kollenkimanın altında 4-5 sıra parankima dokusu gelmektedir. Hemen altında iletim demeti gelir. Üstte ksilem altında floem olarak düzenlenmiĢtir (kollateral tip) floemin altında 4-5 sıra parankima tabakası gelmektedir. Parankima dokusundan hemen altında 6-7 sıra kollenkima yer alır. Kollenkimanın altında ise epidermis tabakası gelir (ġekil 4.29.).

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

100 µm

20 µm

ġekil 4.28. Biarum bovei yaprak enine kesit (A;4x-B;40x); Aep: alt epidermis, ku: kutikula, hk: hava keseleri, vd: vasküler demet, Üep: üst epidermis, sp: sünger parankiması, pp: palizat parankiması

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

50 µm

20 µm

ġekil 4.29. Biarum bovei stoma dağılıĢ ve görünüĢleri (A;10x-B;40x); st: stoma

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

4.2.5. Biarum carduchorum anatomisi

4.2.5.1. Kök anatomisi

En dıĢta kökün dıĢ yüzeyinde tek sıralı Epidermis hücreleri bulunmaktadır. Epidermisin üzerinde ince bir kütiküla tabakası vardır. Epidermisin hemen altında Korteks tabakası gelmektedir. Korteks, 13-15 katmanlı parankimatik hücrelerden oluĢur ve bu hücreler, endodermise ve epidermise doğru daha küçük hale gelir. Endodermisin korteks tarafına bakan çeperleri süberinleĢmiĢtir. Endodermisin altında tek sıra halinde ince duvarlı hücreler oluĢturan periskl tabakası vardır. Ġletim demeti radyal tiptir. Kökün iletim demetlerini oluĢturan ksilem kollarının sayısı 8-9‟dur. Ġletim demetlerinin orta noktasında bir veya daha fazla metaksilem vardır. Floem ise ksilem kolları arasında yer alır (ġekil 4.30.).

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

100 µm

50 µm

ġekil 4.30. Biarum carduchorum kök (A;4x-B;10x); ek: ekzoderma, en: endoderma ep: epidermis, fl: floem, ko: korteks, ks: ksilem, ku: kutikula, pr: periskl.

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

4.2.5.2. Skapa anatomisi

En dıĢta tek sıralı bir epidermis tabakası bulunmaktadır. Epidermis hücreleri düzensiz Ģekillidir. Epidermal hücrelerin dıĢ yüzeyinde ince kütiküla tabakasının varlığı ayırt edilebilir. Epidermisin altında kollenkima gözlenmemiĢtir. Hücre arası boĢluklara sahip olmayan ince duvarlı çokgen ve dairesel çok sıralı parankima hücrelerden oluĢan korteks tabakası bulunmaktadır. Vasküler demetler skapada dağınık Ģekilde bulunmaktadır. Vasküler demetlerde floem, ksilem'den daha geniĢ bir alanda gözlemlenir (ġekil 4.31.).

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

100 µm

20 µm

ġekil 4.31. Biarum carduchorum skapa (A;4x-B;40x); ep: epidermis, fl: floem kp:korteks parankiması, kl: kollenkima, ks: ksilem, ku: kutikula, vd: vasküler demet

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

4.2.5.3. Yaprak anatomisi

Yaprak orta damarda ve mezofilde aĢağıdaki elementler gözlenmiĢtir:

Yaprakta üstte tek sıralı üzeri kalın bir kütikula ile örtülü epidermis bulunmaktadır. Üst epidermis alt epidermis ile aynı boyutlardadır. Epidermiste stoma hücreleri epidermis hücreleri ile aynı seviyede bulunur (mezomorf). Yaprağın hem alt hem de üst yüzeyinde stomalar bulunur (amfistomatik). Stoma bekçi hücreleri 4-5 yardımcı hücre ile çevrelenmiĢtir (ġekil:4.32.). Tipi parasitik ve anomositik stomadır. Epidermis altında mezofilde palizat ve sünger parankiması bulunur (bifasiyal tip yaprak). Üst epidermisin altında bulunan palizat parankiması, uzun ve sindirik Ģekillidir. Palizat parankiması 3-4 sıralı olarak sık bir Ģekilde düzenlenmiĢtir. Palizatın altıdan bazen tam olarak farklılaĢmamıĢ bazen daha belirgin Ģekilde sünger parenkiması ise 4-5 sıralı olarak görülmüĢtür. Mezofilde kristallere rastlanmıĢtır. Kristaller genellikle rafit tip kristal olarak gözlenmiĢtir..

Ġletim demetleri belirgindir ve farklı büyüklükte parankima hücelerinden oluĢan demet kını ile sarılıdır. Ġletim demetlerinden ksilem palizat parankiması tarafına, floem de alt epidermise bakar. Orta damarda üste tek sıralı bir epidermis, hemen altıda 7-8 sıralı kollenkima bulunmaktadır. Kollenkimanın altında 3-4 sıra parankima dokusu gelmektedir. Hemen altıda iletim demeti gelir . üstte ksilem altında floem olarak düzenlenmiĢtir (kollateral tip) floemin altında parenkima tabakası gelmektedir. Sonra gelen iletim demeteinde üstte ksilem altta floem ve onun altında 3-4 sıra parenkima dokusu gelip hemen altıdan 8-9 sıra kollenkima bulunur. kollenkimanın altında ise alt epidermis gelmektedir (ġekil 4.33.).

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

50 µm

20 µm

ġekil 4.32. Biarum carduchorum yaprak enine kesit (A;10x-B;40x); Aep: alt epidermis, ku: kutikula, hk: hava keseleri, kr: rafit kristal, vd: vasküler demet, Üep: üst epidermis, sp: sünger parankiması, pp: palizat parankiması

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

50 µm

20 µm

ġekil 4.33. Biarum carduchorum stoma dağılıĢ ve görünüĢleri (A;10x-B;40x); st: stoma

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

4.2.6. Eminium intortum anatomisi

4.2.6.1. Kök anatomisi

En dıĢta kökün dıĢ yüzeyinde tek sıralı epidermis hücreleri bulunmaktadır. Epidermisin üzerinde ince bir kütiküla tabakası vardır. Epidermisin altında 2-3 sıralı ekzoderma yer alır. Korteks tabakası 6-7 tabakalıdır, endodermisin korteks tarafına bakan çeperleri kalınlaĢmıĢtır. Endodermisin altında tek sıra halinde ince duvarlı hücreler oluĢturan periskl tabakası vardır. Ġletim demeti radyal tiptir. Kökün iletim demetlerini oluĢturan ksilem kolları sayısı 7 dir, poliarktır. Ġletim demetlerinin orta bölgesinde 3 merkezi metaksilem vardır. Floem ise ksilem kolları arasında yer alır (ġekil 4.34.).

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

200 µm

100 µm

ġekil 4.34. Eminium intortum kök (A;4x-B;10x); ek: ekzoderma, en: endoderma ep: epidermis, fl: floem, ko: korteks, ks: ksilem, ku: kutikula, pr: periskl

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

4.2.6.2. Skapa anatomisi

Skapa‟nın enine kesitinde dıĢta kutikula tabakası ayırt edilmektedir. Kütikula tabakasının altında belirgin tek sıralı, kübik ve dikdörtgen Ģekilli hücrelere sahip olan epidermis tabakası bulunur. Epidermis hücrelerinin bazı kısımlarında tek sıralı parankima hücreleri altında sklerenkima hücreleri yer alırken skapa boyunca sklerenkimanın olmadığı yerlerde ise epidermis altında hava boĢlukları yer alır. Vasküler demetler dairesel bir düzende sıralıdır. Vasküler demetlerinde floem, ksileme göre daha geniĢ bir alan kaplar. Gövdenin merkezinde, hücreler arası boĢlukları olmayan kalın çeperli çokgen Ģekilli parankima hücreleri öz bölgesini oluĢturur (ġekil 4.35.).

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

200 µm

50 µm

ġekil 4.35. Eminium intortum skapa (A;4x-B;40x); ep: epidermis, fl: floem kp: korteks parankiması, kl: kollenkima, ks: ksilem, ku: kutikula, vd: vasküler demet

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

4.2.6.3. Yaprak anatomisi

Yaprak enine kesitinde her iki yüzeyinde ince kutikula tabakasıyla kaplıdır. Kütikula hemen altında tek sıralı epidermis tabakası yer alır. Alt ve üst epidermis tabakası benzer kalınlıktadır. Mezofil tabakasında 3-4 sıralı palizat parankiması ve sonrasında sünger parankiması 5-6 sıra halinde bulunur. Mezofilde hava boĢlukları yer alır. Yaprakta yer yer rafit kristallerine de rastlanmaktadır (ġekil 4.36.). Yaprağın her iki yüzeyinde de stomalar yer alır. Stoma tipi anomositik ve parasitiktir (ġekil 4.37.).

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

200 µm

50 µm

ġekil 4.36. Eminium intortum yaprak enine kesit (A;4x-B;40x); Aep: alt epidermis, ku: kutikula, hk: hava keseleri, kr: rafit kristal, vd: vasküler demet, Üep: üst epidermis, sp: sünger parankiması, pp: palizat parankiması

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

100 µm

50 µm

ġekil 4.37. Eminium intortum stoma dağılıĢ ve görünüĢleri (A;10x-B;40x); st: stoma

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

4.2.7. Eminium rauwolffii anatomisi

4.2.7.1. Kök anatomisi

En dıĢta kökün dıĢ yüzeyinde tek sıralı epidermis hücreleri bulunmaktadır. Epidermisin üzerinde ince bir kütiküla tabakası vardır. Epidermisin hemen altında korteks tabakası gelmektedir. Bu tabaka 8-10 katmanlı parankimatik hücrelerden oluĢur. Endodermisin korteks tarafına bakan çeperleri süberinleĢmiĢtir. Endodermisin altında tek sıra halinde ince duvarlı hücreler oluĢturan periskl tabakası vardır. Ġletim demeti radyal tiptir. Kökün iletim demetlerini oluĢturan ksilem kolları sayısı 7-8 kolludur, poliarktır. Ġletim demetlerinin orta bölgesinde 1-2 merkezi metaksilem vardır. Floem ise ksilem kolları arasında yer alır (ġekil 4.38.).

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

200 µm

100 µm

ġekil 4.38. Eminium rauwolffii kök (A;4x-B;10x); ek: ekzoderma, en: endoderma ep: epidermis, fl: floem, ko: korteks, ks: ksilem, ku: kutikula, pr: periskl

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

4.2.7.2. Skapa anatomisi

Skapanin enine kesitinde dıĢta ince bir kütikula tabakası ayırt edilmektedir. Kütikula tabakasının altında belirgin tek sıralı hücrelere sahip olan epidermis tabakası bulunur. Epidermis hücrelerinin bazı kısımlarında tek sıralı parankima hücreleri altında sklerenkima hücreleri yer alır. Hücre arası hava boĢlukları yer alımaz. Vasküler demetler dairesel bir düzende sıralıdır. Vasküler demetlerinde ksilem, floeme göre daha geniĢ bir alan kaplar. Gövdenin merkezinde, hücreler arası boĢlukları olmayan kalın çeperli çokgen Ģekilli parankima hücreleri öz bölgesini oluĢturur (ġekil 4.39..).

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

200 µm

100 µm

ġekil 4.39. Eminium rauwolffii skapa ( A;4x-B;10x); ep: epidermis, fl: floem kp: korteks parankiması, kl: kollenkima, ks: ksilem, ku: kutikula, vd: vasküler demet

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

4.2.7.3. Yaprak anatomisi

Yaprak enine kesitinde her iki yüzeyinde ince kutikula tabakasıyla kaplıdır. Kütikula‟nın hemen altında tek sıralı epidermis tabakası yer alır. Alt ve üst epidermis tabakası birbirine yakın kalınlıktadır. Mezofil tabakasında 2-3 sıralı palizat parankiması ve sonrasında sünger parankiması bulunur. Palizat parankiması ve sünger parankiması arasında belli aralıklarla vasküler demetler ayırdedilmektedir. Hücreler arası geniĢ hava boĢlukları yer alır (ġekil:4.40.) Yaprakta yer yer rafit kristallerine de rastlanmaktadır. Yaprağın her iki yüzeyinde de stomalar yer alır. Stoma tipi anomositik ve parasitiktir (ġekil 4.41.).

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

200 µm

50 µm

ġekil 4.40. Eminium rauwolffii yaprak enine kesit (A;4x-B;40x); Aep: alt epidermis, ku: kutikula, hk: hava keseleri, kr: rafit kristal, vd: vasküler demet, Üep: üst epidermis, sp: sünger parankiması, pp: palizat parankiması

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

50 µm

ġekil 4.41. Eminium rauwolffii stoma dağılıĢ ve görünüĢleri (A;10x-B;40x); st: stoma

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

4.2.8. Eminium spiculatum anatomisi

4.2.8.1. Kök anatomisi

En dıĢta kökün dıĢ yüzeyinde tek sıralı epidermis hücreleri bulunmaktadır. Epidermisin üzerinde ince bir kütiküla tabakası vardır. Epidermisin hemen altında korteks tabakası gelmektedir. Bu tabaka 9-10 katmanlı parankimatik hücrelerden oluĢur. Endodermisin korteks tarafına bakan çeperleri süberinleĢmiĢtir. Endodermisin altında tek sıra halinde ince duvarlı hücreler oluĢturan periskl tabakası vardır. Ġletim demeti radyal tiptir. Kökün iletim demetlerini oluĢturan ksilem kolları sayısı 8 kolludur, poliarktır. Ġletim demetlerinin orta bölgesinde 1 merkezi metaksilem vardır. Floem ise ksilem kolları arasında yer alır (ġekil 4.42.).

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

200 µm

100 µm

ġekil 4.42. Eminium spiculatum kök (A;4x-B,10x); ek: ekzoderma, en: endoderma ep: epidermis, fl: floem, ko: korteks, ks: ksilem, ku: kutikula, pr: periskl

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

4.2.8.2. Skapa anatomisi

En dıĢta tek sıralı bir epidermis tabakası bulunmaktadır. Epidermis hücreleri dikdörtgen ve kübik Ģekillidir. Epidermal hücrelerin dıĢ yüzeyinde kutikula tabakasının varlığı ayırt edilebilir. Epidermisin altında belirli aralıklarla dizilmiĢ kollenkima hücreleri yer alır. Hücre arası boĢluklara sahip olmayan ince duvarlı çokgen ve dairesel çok sıralı parankima hücrelerden oluĢan korteks tabakası bulunmaktadır. Vasküler demetler skapada dağınık Ģekilde bulunmaktadır. Vasküler demetlerde Floem, ksilem'den daha geniĢ bir alanda gözlemlenir. Rafit kristalleri gözlenmemiĢtir (ġekil 4.43.).

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

100 µm

20 µm

ġekil 4.43. Eminium spiculatum skapa (A;4x-B;40x); ep: epidermis, fl: floem kp: korteks parankiması, kl: kollenkima, ks: ksilem, ku: kutikula, vd: vasküler demet

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

4.2.8.3 Yaprak anatomisi

Alt ve üst epidermis tabakası birbirine yakın kalınlıktadır. Mezofil tabakasında 3-4 sıralı palizat parankiması ve sonrasında sünger parankiması bulunur. Palizat parankiması ve sünger parankiması arasında belli aralıklarla vasküler demetler ayırdedilmektedir. Hücreler arası geniĢ hava boĢlukları yer alır. Yaprakta yer yer rafit kristallerine de rastlanmaktadır. Yaprağın her iki yüzeyinde de stomalar yer alır (ġekil:4.44.).

Yaprak orta damarda ve mezofilde aĢağıdaki elementler gözlenmiĢtir; yaprakta üstte tek sıralı üzeri ince bir kütikula ile örtülü epidermis bulunmaktadır. Üst epidermis alt epidermis ile aynı kalınlıktadır. Epidermiste Stoma hücreleri epidermis hücreleri ile aynı seviyede bulunur (mezomorf). Yaprağın hem alt hem de üst yüzeyinde stomalar bulunur (amfistomatik). Stoma bekçi hücreleri 4-5 yardımcı hücre ile çevrelenmiĢtir. Tipi anomositik ve parasitik stomadır. Epidermis altında mezofilde palizat ve sünger parankiması bulunur (bifasiyal tip yaprak). Üst epidermisin altında bulunan palizat parankiması, uzun ve sindirik Ģekillidir. Palizat parankiması 3-4 sıralı olarak Ģekilde düzenlenmiĢtir. Palizatın altıdan bazen tam olarak farklılaĢmamıĢ bazen daha belirgin Ģekilde Sünger parankiması ise 8-9 sıralı olarak görülmüĢtür. Palizat parankiması ve sünger parankiması arasında belli aralıklarla vasküler demetler ayırdedilmektedir. Mezofilde kristallere rastlanmıĢtır. Kristaller rafit tipindedir.

Ġletim demetleri belirgindir ve farklı büyüklükte parankima hücelerinden oluĢan demet kını ile sarılıdır. Üstte ksilem altında floem olarak düzenlenmiĢtir (kolletral tip). Orta damarda üste tek sıralı bir epidermis, hemen altıda 2-3 sıralı kollenkima bulunmaktadır. Kollenkimanın altında 2-3 sıra parankima dokusu gelmektedir. Hemen altıda iletim demeti gelir . Üstte ksilem altında floem olarak düzenlenmiĢtir(kolletral tip) floemin altında 1-2 sıralı parenkima tabakası gelip onun hemen altıdan 5-7 sıra kollenkima bulunur. Kollenkimanın altında ise alt epidermis gelmektedir (ġekil4.45.).

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

50 µm

20 µm

ġekil 4.44. Eminium spiculatum yaprak enine kesit (A;10x-B;40x); Aep: alt epidermis, ku: kutikula, hk: hava keseleri, kr: rafit krıistal, vd: vasküler demet, Üep: üst epidermis, sp: sünger parankiması, pp: palizat parankiması

4.ARAġTIRMA BULGULARI ve TARTIġMA Cahit ÇEÇEN

50 µm

30 µm

ġekil 4.45. Eminium spiculatum stoma dağılıĢ ve görünüĢleri (A;10x-B;40x); st: stoma

5. SONUÇLAR ve ÖNERĠLER Cahit ÇEÇEN

5. SONUÇLAR ve ÖNERĠLER

5.1. Sonuçlar

Arum türlerine ait araĢtırma alanından elde edilen morfolojik karakterlerin sonuçları Resimli Türkiye Florası ve Flora of Turkey ile karĢılatırılarak Çizelge 5.1. de verilmiĢtir.

Çizelge 5.1. Arum rupicola özellikleri

Karşılaştırılan Floraya göre Resimli Türkiye Bu çalışmanın karakterler (Davis, 1985) Florasına göre sonuçları (Çeçen, (Güner ve ark., 2018) 2018) Tuber Yumru dikey 3-9 × 1,5-6 cm 3-9 × 1,5-6 cm Yaprak sapı 14-30 cm 10-40 cm × 3-6 mm 10-42 cm × 3-6 mm Yaprak ayası 8-16 x 4-11.5 6-30 × 3,5-21 cm 6-32 × 3,5-22 cm cm Skapa 14-45 cm 17-63 × 6-13 mm 15-60 cm × 5-13 mm Spata 11.5-25 x 1- 8-38 × 2-10 cm 10-50 cm × 2-10 cm 3.5 cm Spata tüpü Saf beyaz iç İç yüzeyi beyazımsı; İç yüzeyi beyazımsı, spata ayası şeritsi- diktörtgen- silindirik mızraksı Spata ayası iç Mızrak, yeşil, Şeritsi-mızraksı, dış Mızraksı,dış yüzeyi açık ve dış mor dıştan yüzey açık yeşil, iç yeşil ya da yeşil,iç yeşil, içte sıralı yüzey yeşilimsi mor yüzeyi kırmızı- mızrak mor,bazen açık şeklinde yeşilimsi, kenarı mor şeritli Spadiks 8-18.5 cm 7-36 cm 8-35 cm Spadiks steril (4.5-) 5-9.5 0-5 mm 0-5 mm zon mm Spadiks (3-) 3,5-6 mm 5-15 mm 5-15 mm erkek zon Spadiks dişi (7-) 10-25 mm 1,2-25 mm 1-28 mm zon Steril çiçek Mor veya çok Koyu mor Koyu mor, bazen durumu nadirensarımsı sarımsı mor Meyve - - Meyveller küremsi, başlangıçta açık yeşil, olgumlaşınca turuncu- kırmızı renk alır Apendiks Spatadan Kalınlaşmış, Kalınlaşmış, daha kısa silindirimsi, açık mor, silindirimsi,kısa saplı, koyu kırmızı açık sarı, koyu ya da açık mor, nadiren kahverengi

5. SONUÇLAR ve ÖNERĠLER Cahit ÇEÇEN

Flora of Turkey ile yumru ve meyve bakımından farklılıklar görülüren, Resimli Türkiye Flora‟sıyla meyve bakımından farklılıklar görülmüĢtür. Tabloda gösterilen diğer kısımlar bakımından benzerlikler görülmüĢtür.

Arum türlerine ait araĢtırma alanından elde edilen morfolojik karakterlerin sonuçları Resimli Türkiye Florası ve Flora of Turkey ile karĢılatırılarak Çizelge 5.2. de verilmiĢtir.

Çizelge 5.2. Arum dioscoridis özellikleri

Karşılaştırılan Floraya göre Resimli Türkiye Bu çalışmanın karakterler (Davis, 1985) Florasına göre sonuçları (Çeçen, (Güner ve ark., 2018) 2018) Tuber Yumru dikey 3-5 × 3-6 cm 2-6 cm × 3-6 cm Yaprak sapı 18-50 cm 10-55 cm × 3-9 mm 10-60 cm × 3-9 mm Yaprak ayası 13-33 x 9-25 7-40 × 3-24 cm 7-42 cm × 3-25 cm cm Skapa 3.5-45 cm 7-45 cm × 3-10 mm 7-47 cm × 3-12 mm Spata 13-36 cm 12-41 cm 10-43 cm Spata tüpü İç yüzeyi İç yüzeyi yeşilimsi İç yüzeyi yeşilimsi beyazımsı beyaz, uca doğru beyaz, bazen mor Spata ayası Mızrak şeklinde, Dışta açık yeşil, içte Dışta açık yeşil, içte iç ve dış yeşilimsi (bazen açık yeşil veya açık yeşil renk üzerine açık mor renkli), mor benekli mor benekli lekeli veya mor Spadiks 12-35 cm 8-29 cm 8-30 cm Spadiks steril 2.5-10 mm 4-11 mm 4-11 mm zon Spadiks 2.5-8.5 mm 4-8 mm 4-8 mm erkek zon Spadiks dişi 8-28 mm 7-18 mm 7-19 mm zon Steril çiçek Steril filamentler Açık mor; tabanda Açık mor ya da fil dişi durumu sarı veya mor sivilceli, bazen mor rengi, tabanda sivilceli bazen mor Meyve - - Mısır koçanına benzer başlangıçta açık yeşil olgunlaşınca sarı turuncu Apendiks - Kalın, silindirik, Kalın, silindirik, siyahımsı-mor siyahımsı mor

Tabloda Flora of Turkey ile yumru, meyve ve apendiks bakımından farklılıklar görülürken, Resimli Türkiye Flora‟sıyla meyve bakımından farklılıklar görülmüĢtür.

5. SONUÇLAR ve ÖNERĠLER Cahit ÇEÇEN

Tabloda gösterilen diğer kısımlar bakımından her iki Flora‟da da benzerlikler görülmüĢtür.

Biarum türlerine ait araĢtırma alanından elde edilen morfolojik karakterlerin sonuçları Resimli Türkiye Florası ve Flora of Turkey ile karĢılatırılarak Çizelge 5.3. de verilmiĢtir.

Çizelge 5.3. Biarum carduchorum özellikleri

Karşılaştırılan Floraya göre Resimli Türkiye Araştırma alanına karakterler (Davis, 1985) Florasına göre göre (Güner ve ark., 2018) Tuber 2.3-4.5 cm çap, 2- 3-6 cm × 1,5-3 cm 3-7 cm × 1,5-3 cm 2.5 (-3.5) cm yüksekliğinde Yaprak sapı 9-22 cm 7-25 cm 7-26 cm Yaprak ayası 7.5-14 x 1.5-4 cm 8-17 × 2,5-4 cm 8-18 × 2,5-4 cm Skapa 3.5-9 (-17) cm 2-12 cm 3-13 cm Spata 4-6 x 0.7-1 cm 10-21 cm 10-22 cm Spata tüpü Tüpü dar, İç yüzeyi beyazımsı, İç yüzeyi beyazımsı, silindirik, tabanda hafifçe mor tabanında hafifçe mor şişirilmemiş, kahverengimsi- mor veya beyazımsı dışta Spata ayası iç Yeşilimsi (bazen Dış yüzeyi açık İç yüzeyi koyu ve dış benekli) mor), içte yeşilden genellikle kahverengi- mor, dış homojen olarak açık mor benekli; iç yüzeyi açık yeşil derin mor, hançer yüzeyi koyu renkli, mor benekli kahverengi-mor Spadiks 11.5-20 cm 9-21 cm 9-20 cm Spadiks steril 14-24 mm 8-15 mm 8-16 mm zon Spadiks 12-22 mm 10-22 mm 10- 22 mm erkek zon Spadiks dişi 3.5-5 mm 4-8 mm 4-8 mm zon Steril çiçek Yukarı doğru Alt yarısında yoğun, Beyaz ya da mor, durumu kıvrılmış yukarı yönlü yukarı yönlü Meyve - -- Üzümsü yumurtamsı,olgunlukta fil dişi- beyaz Apendiks - - Silindirik, koyu mor

Tabloda Davis (1985)‟e ile meyve ve apendiks bakımından farklılıklar görülürken, Resimli Türkiye Flora‟sıyla meyve apendiks bakımından farklılıklar

5. SONUÇLAR ve ÖNERĠLER Cahit ÇEÇEN

görülmüĢtür. Tabloda gösterilen diğer kısımlar bakımından her iki Flora‟da da benzerlikler görülmüĢtür.

Biarum türlerine ait araĢtırma alanından elde edilen morfolojik karakterlerin sonuçları Resimli Türkiye Florası ve Flora of Turkey ile karĢılatırılarak Çizelge 5.4. de verilmiĢtir

Çizelge 5.4. Biarum aleppicum özellikler

Karşılaştırılan Floraya göre Resimli Türkiye Araştırma alanına karakterler (Davis, 1985) Florasına göre göre (Güner ve ark., 2018) Tuber - 3–4 cm × 2–3,5 cm 3-4 cm × 2- 3,5 cm Yaprak sapı 3–9 cm 3-10 cm × 1-3 mm Yaprak ayası - 4–12 cm × 6–18 mm 4-13 cm × 6- 19 mm Skapa - 4–15 cm 4-16 cm Spata - 13–15 cm 10-16 cm Spata tüpü - Dış yüzey krem Dış yüzeyi krem rengi, iç yüzey renginde, iç yüzeyi beyaz. beyaz renk. Spata ayası iç - Dış yüzey soluk Dış yüzey soluk yeşil, ve dış yeşil, koyu mor koyu mor benekli, iç benekli, iç yüzey yüzey koyu mor koyu mor Spadiks - 10–12 cm 10-12 cm Spadiks steril - 4–5 mm 13-16 mm zon Spadiks erkek - 12–15 × 3–5 mm 12-15 × 3-5 mm zon Spadiks dişi - 14–16 × 3–4 mm 14-15 mm × 7-8 mm zon Steril çiçek - Ara bölgede yoğun Tabanda durumu ve ince yoğunlaşmış, kahverengi Meyve - Üzümsü, yumurtamsı Üzümsü-diktörgensi- yumurta olgunlaşınca soluk leylak reng alır Apendiks - Sapsız ya da Sapsız ya da sapsıza sapsıza yakın, yakın, mekiksi mekiksi sarımsı mor veya koyumsu mor

Flora of Turkey‟in yazıldığı yıllarda Biarum aleppicum henüz bulunmadığından tabloda bu tür ile karĢılaĢtırma yapılamamıĢtır.Ölçümlerimiz Resimli Türkiye Flora‟sıyla benzerlikler göstermektedir.

5. SONUÇLAR ve ÖNERĠLER Cahit ÇEÇEN

Biarum türlerine ait araĢtırma alanından elde edilen morfolojik karakterlerin sonuçları Resimli Türkiye Florası ve Flora of Turkey ile karĢılatırılarak Çizelge 5.6 de verilmiĢtir

Çizelge 5.5. Biarum bovei özellikleri

Karşılaştırılan Floraya göre Resimli Türkiye Araştırma alanına karakterler (Davis, 1985) Florasına göre göre (Güner ve ark., 2018) Tuber Yumrular 2,30×1,5-2 cm 2-3 × 1,5-2 cm subglobose, 2-3.5 cm Yaprak sapı 8-23 cm 8-16 cm 7-17 cm Yaprak ayası 6-13,5 x 2-4 cm 4-11 × 1,5-3 cm 4-12 × 1,5-3,5 cm Skapa 2-10 cm 3-14 cm 3-15 cm Spata 8-17,5 cm 7-18 cm Spata tüpü Tüp 3-4 cm Şişkin dikdörtgensi- Şişkin, dikdörtgensi silindrik silindirik Spata ayası iç Uamış-hançer, 6- Şeritsi mızraksı, dış İç yüzeyi koyu mor, ve dış 11 cm, yüzeyi açık yeşil, dış yüzeyi açık kahverengimsi yeşil mor renkli, iç yüzeyi yeşil veya mor dış, kahverengimsi- koyu kahverengi-mor renkte mor içinde. Spadiks 9-14 cm 7-15,5 cm 8-16 cm Spadiks steril 20-25 mm 15-28 mm 14-30 mm zon Spadiks erkek 8-10.5 mm 6-12 mm 6-13 mm zon Spadiks dişi S-l0'mm 5-10 mm 5-11 mm zon Steril çiçek - Açık mor Açık mor durumu Meyve Meyveleri karanlık - Küremsi olgunlukta donuk turuncu kırmızı mor renkte kırmızı, 10x7 mm Apendiks - Mekiksi-silindirik, Mekiksi yada koyu mor mekiksi-silindirik mor renkli

Tabloda Flora of Turkey ile steril çiçek durumu ve apendiks bakımından farklılıklar görülürken, Resimli Türkiye Flora‟sıyla meyve bakımından farklılıklar görülmüĢtür. Tabloda gösterilen diğer kısımlar bakımından her iki Flora‟da da benzerlikler görülmüĢtür.

100

5. SONUÇLAR ve ÖNERĠLER Cahit ÇEÇEN

Eminium türlerine ait araĢtırma alanından elde edilen morfolojik karakterlerin sonuçları Resimli Türkiye Florası ve Flora of Turkey ile karĢılatırılarak Çizelge 5.7 de verilmiĢtir.

Çizelge 5.6. Eminium intortum özellikleri

Karşılaştırılan Floraya göre Resimli Türkiye Araştırma alanına karakterler (Davis, 1985) Florasına göre göre (Güner ve ark., 2018) Tuber Yumrular globose 2,5-4 cm 2,1-4,5 cm 25 x 23-32 mm Yaprak sapı 11-18 cm 7-22 cm 6-25 cm Yaprak ayası 4.5-8 x 2.5-3 cm 7-10 × 2-3,5 cm 6-12 × 2-3,5 cm Skapa 6-15 cm 16-34 cm 14-37 cm Spata - 10-15 cm 9-16 cm Spata tüpü - Dışta boyuna çizgili, Dışta boyuna açık yeşil bazen açık çizgili, bazen açık mor benekli mor benekli, içte pembemsi fil dişi Spata ayası iç Düz, yeşil Dışta boyuna çizgili İçte kadifemsi ve ve dış dışında, çikolata yukarılarda açık mor-menekşe mor bordo ve yeşil, içte pembemsi renkte kadife yumuşak iç Dışta sarımsı yeşil, yoğun koyu mor beneklerle kaplı Spadiks 5-8 cm 6-7,5 cm 5-7,6 cm Spadiks steril 20-24 mm 3-3,5cm 3-3,5 cm zon Spadiks erkek 7-8 mm 7-8 mm 7-8 mm zon Spadiks dişi H-13 mm 10-15 mm 9-16 mm zon Steril çiçek - - Beyazımsı sarı durumu Meyve - - Küremsi olgunlukta fildişi beyaz renkte Apendiks Hafifçe konik, 8- Konimsi, yüzeyi Konimsi, siyaha 32 x 3-3,5 mm, pürüzsüz, siyah yada yakın ya da koyu koyu kestane koyu-kahverengi kahverengi, yüzeyi rengi veya pürüzsüz siyahımsı-mor ek silindirik silindiriktir

Tabloda Flora of Turkey ile spata, spata tüpü, steril bölge ve meyve bakımından farklılıklar görülürken, Resimli Türkiye Flora‟sıyla benzerlikler görülmüĢtür.

101

5. SONUÇLAR ve ÖNERĠLER Cahit ÇEÇEN

Eminium türlerine ait araĢtırma alanından elde edilen morfolojik karakterlerin sonuçları Resimli Türkiye Florası ve Flora of Turkey ile karĢılatırılarak Çizelge 5.8. de verilmiĢtir.

Çizelge 5.7. Eminium rauwolffii özellikleri

Karşılaştırılan Floraya göre Resimli Türkiye Araştırma alanına karakterler (Davis, 1985) Florasına göre göre (Güner ve ark., 2018) Tuber 40 x 20-30 mm 2-5 cm 2-5,5 cm Yaprak sapı 9-17 cm 1-9 cm 1-10 cm Yaprak ayası 6.5-13.5 x 2-4 (-14) 3-15 x 1-5 cm 3-18 × 1-6 cm cm Skapa 5-19 cm 5-23 cm 5-25 cm Spata 8-16 x 2-6,5 cm 7-18 cm 7-18 cm Spata tüpü Morumsu üste Dışta sarımsı-yeşil, İçte açık sarımsı yakın, üst yarısında içte açık sarımsı- yeşil, dışta sarımsı beyazımsı yeşil yeşil ya da yeşil Spata ayası Oval-hançer ovate, Dik veya geriye Dış yüzeyi yeşil, iç ve dış genellikle spadiks, yatık, beneksiz, iç benek bulunmaz, iç yeşil dışında, siyah-mor yüzeyi koyu mor, maroon ve pürüzsüz pürüzsüz kadifemsidir iç üzerinde kıvrık iç içe Spadiks 4.5-7 cm 4-10 cm 4-11 cm Spadiks steril 12-20 mm 18-27 mm 16-28 mm zon Spadiks 5-9 mm 6-11 mm 5- 12 mm erkek zon Spadiks dişi 10-20 mm 7-14 x 4-7 mm 7-16 × 4-8 mm zon Steril çiçek Sert değil, konik, Düzdün dağılımlı, Yukarı doğru kıvrık, durumu silindirik yukarı yönlü mor ya da hafif pembe mor Meyve - - - Apendiks Konik, silindirik, Silindirik basık Silindirik ya da basık siyah-mor-koyu mor konimsi, siyah mor konimsi, siyahımsıı bordo, kısa süreli pürüzsüz mor renkte, veya sapsız pürüzsüz

Tabloda Flora of Turkeye ve Resimli Türkiye Flora‟sıyla benzerlikler görülmüĢtür.

102

5. SONUÇLAR ve ÖNERĠLER Cahit ÇEÇEN

Eminium türlerine ait araĢtırma alanından elde edilen morfolojik karakterlerin sonuçları Resimli Türkiye Florası ve Flora of Turkey ile karĢılatırılarak Çizelge 5.9. de verilmiĢtir.

Çizelge 5.8. Eminium spiculatum özellikleri

Karşılaştırılan Floraya göre Resimli Türkiye Araştırma karakterler (Davis, 1985) Florasına göre (Güner alanına göre ve ark., 2018) Tuber Basık-globose 2-5,5 cm 2-6 cm Yaprak sapı 17-31 cm 10-40 cm 12-38 cm Yaprak ayası 7-9 x 9-16 cm 5-13,5 cm× 0,5-3 cm 2-13 cm × 0,5-2 cm Skapa 17 cm 5-22 cm 6-24 cm Spata 7-20 x 4-10 cm 7-18 cm 7-20 cm Ayası belirgin kabarcıklı, Ayası belirgin siğilli yapıda kabarcıklı, siğilli yapıda Spata tüpü Benekli İçte açık sarımsı yeşil Dışta açık yeşil çoğunlukla kırmızımsı ya da yoğun mor boyalı, dışta açık küçük mor yeşil mor benekli benekli Spata ayası Geniş, mor Çoğunlukla geriye yatık Dışta yeşil, bazen iç ve dış benekli ve dik yatık, etli, şeffaf koyu mor benekli, sivilceli, kırış kırış, dış içte siyahımsı koyu yeşil, iç siyahımsı pürüzlü mor Spadiks 10-11 cm 7-11 cm 7-12 cm Spadiks steril 35-40 (-60) mm 2,1-4 cm 2-4 cm zon Spadiks 11-12 mm 5-12 mm 5-13 mm erkek zon Spadiks dişi 12-14 mm 8-15 mm 7-14 mm zon Steril çiçek Geniş silindirik, Yukarı doğru kıvrık, sarı Yukarı doğru durumu koyu mor, kısa veya açık sarı kıvrık, sarı veya sürede çöker açık sarı Meyve - - - Apendiks - Silindirikal veya dar Silindirik yada dar eliptik silindirik, siyahımsı eliptik, siyahımsı mor, yüzeyi sivilceli mor, yüzeyi buruşuk sivilceli buruşuk

Tabloda Flora of Turkey ile apendiks bakımından farklılıklar görülürken, Resimli Türkiye Flora‟sıyla benzerlikler görülmüĢtür.

103

5. SONUÇLAR ve ÖNERĠLER Cahit ÇEÇEN

5.1.1. Arum türlerinin anatomisinin karĢılaĢtırılması

A.dioscoridis ve A. rupicola türlerinin kök anatomisinde her iki türde de en dıĢta tek sıralı hücrelerden meydana gelmiĢ epidermis tabakası bulunmaktadır. Her iki türde de epidermisin üstünde ince kütikula tabakası vardır. Ekzoderma tabakası A. dioscoridis’te 2-3, A. rupicola’da ise 3-4 sıralıdır. A.dioscoridis kök korteksi 9-11 sıralı, A. rupicola ise 8-10 sıralı parankimatik hücrelerden oluĢmuĢtur. Her iki türde Endodermisin korteks tarafına bakan çeperleri süberinleĢmiĢtir. Endodermisin altında tek sıra halinde ince duvarlı hücreler oluĢturan periskl tabakası vardır. Ġletim demeti radyal tiptir. Ksilem poliark olup A.dioscoridis‟te 6-7, A. rupicola’da 7-8 kolludur. Öz bölgesi metaksilem elemanlarından oluĢmuĢtur. A. dioscoridis‟te iletim demetlerinin orta bölgesinde bir merkezi metaksilem vardır. A. rupicola‟da Ġletim demetlerinin orta bölgesinde merkezi metaksilem gözlenmemiĢtir. Floem ise ksilem kolları arasında yer alır.

Arum türleri üzerinde yapılmıĢ kök anatomisi çalıĢmalarında Akyol ve ark. (2018), A. nickelii türünde 7-8 ksilem kollu, Kandemir (2008), A. orientale‟de 4 ksilem kollu ve A. elongatum subsp. elongatum’da 5 ksilem kollu olduğu belirtilmiĢtir. Bizim çalıĢmamızda ksilem kolları sayısı A.dioscoridis‟te 6-7, A. rupicola’da 7-8‟dir.

A.dioscoridis ve A. rupicola türlerinin skapasında en dıĢta tek sıralı bir epidermis tabakası bulunmaktadır. Epidermal hücrelerin dıĢ yüzeyinde ince kutikula tabakasının varlığı ayırt edilebilir. Bu tabakanın altında belirli aralıklarla dizilmiĢ kollenkima hücre kümelerine rastlanır. A. dioscoridis‟in skapasında bu hücre kümeleri daha sık ve daha geniĢtir. Ġletim demetleri korteks‟te sık ve dağınık olarak yer alır. Ġletim demetlerdeki ksilem ve floem elemanları belirgindir. A. rupicola ve A. dioscoridis türlerinde ksilem dokuda protoksilem boĢluğuna rastlanır. Belirgin bir öz bölgesi yoktur.

104

5. SONUÇLAR ve ÖNERĠLER Cahit ÇEÇEN

Arum türleri üzerinde yapılmıĢ skapa anatomisi çalıĢmalarında Arum nickelii (Akyol ve ark. 2018) türünde epidermisin altında küme Ģeklinde köĢe kollenkiması, Arum orientale ve Arum elongatum subsp. elongatum türlerinde (Kandemir, 2008) ve A.italicum ve A.maculatum türlerinde (ġen, 1995), A. euxinum türünde (Bilgin, 2000) epiderma‟nın altında küme Ģeklinde sklerenkimatik hücre yer aldığını belirtmiĢlerdir. Bizim çalıĢmamızda her iki Arum türünde epidermanın altında kollenkimatik hücre kümelerine rastlanmıĢtır.

Yaprak anatomisinde A. dioscoridis ve A. rupicola‟nın yaprak mezofili bifasiyaldir. Her iki türde de yaprakta üstte tek sıralı üzeri ince bir kütikula ile örtülü epidermis bulunmaktadır. Üst epidermis alt epidermis ile aynı kalınlıktadır. A. dioscoridis „in palizat parankiması 2-3 sıralı, sünger parankiması 5-6 sıralıdır. A. rupicola‟da palizat parankiması 2-3 sıralı, sünger parankiması 7-8 sıralıdır. A. dioscoridis‟te iletim demeti kollateral‟dır. Her iki türde epidermiste Stoma hücreleri epidermis hücreleri ile aynı seviyede bulunur (mezomorf). Yaprağın hem alt hem de üst yüzeyinde stomalar bulunur (amfistomatik). Yapraklarının üst ve alt yüzeyinde anomositik ve parasitik stomalar bulunur. Stoma bekçi hücreleri her iki türde de 4-5 yardımcı hücre ile çevrelenmiĢtir. A. dioscoridis yaprağında rafit kristallerine rastlanmıĢtır. A. rupicola‟da gözlenmemiĢtir.

Arum türlerinin yaprak anatomisi üzerinde yapılmıĢ anatomik çalıĢmalarda A. nickelii (Akyol ve ark., 2018), A. orientale ve A. elongatum subsp. elongatum (Kandemir, 2008)‟da yaprak mezofilinin bifasiyal olduğu belirtilmiĢtir. Bizim çalıĢmamızda da yaprak mezofili bifasiyaldir. Arum türlerinin yapraklarının üst ve alt yüzeyinde anomositik stomalar bulunduğu Kandemir (2008) tarafından belirtilmiĢtir. Bizim çalıĢmamızda her iki türde parasitik ve anomositik stoma gözlenmiĢtir.

5.1.2. Biarum türlerinin anatomisinin karĢılaĢtırılması

B. bovei, B. carduchorum, B. aleppicum‟un kök anatomisinde epidermisin üzerinde ince, bir kütikula tabakası yer alır. Epidermisin altındaki korteks tabakası B. bovei‟de 6-7, B. carduchorum’da 9-10, B. aleppicum‟da 8-9 sıralıdır. Her üç türde

105

5. SONUÇLAR ve ÖNERĠLER Cahit ÇEÇEN

endodermisin altında tek sıra halinde ince duvarlı hücreler oluĢturan periskl tabakası vardır. Ġletim demeti radyal tiptir. Kökün iletim demetlerini oluĢturan ksilem kolları her üç türde de poliarktır. B. bovei’de 7-8, B. carduchorum’da 8-9, B. aleppicum‟da 5-6 kolludur.

B. bovei, B. carduchorum, B. aleppicum‟un skapa anatomisinde; en dıĢta tek sıralı bir epidermis tabakası bulunmaktadır. Epidermal hücrelerin dıĢ yüzeyinde ince kütiküla tabakasının varlığı ayırt edilebilir. B. bovei‟de epidermisin altında skapa boyunca kollenkima kümeleri gözlemlenirken B. aleppicum ve B. carduchorum‟da kollenkima kümeleri gözlenmemiĢtir. Her üç türde de ücre arası boĢluklara sahip olmayan çokgen ve dairesel hücrelerden oluĢan korteks tabakası bulunmaktadır. Ġletim demetleri skapada monokotil bitkilerin bariz özelliği olan dağınık Ģekilde dizilmiĢlerdir. Ġletim demetleri B. bovei‟de ksilem, floem'den daha geniĢ bir alanda gözlemlenirken, B. carduchorum ve B. aleppicum‟da floem ksilemden daha geniĢ bir alanda gözlemlenir.

B. aleppicum ve B. carduchorum‟da yaprakta epidermisin üzerinde kalın, B. bovei‟de ince bir kütikula tabakası ile örtülüdür. B. aleppicum ve B. carduchorum‟da üst epidermis ile alt epidermis eĢit kalınlıkta, B. boveide ise üst kısım alt kısımdan daha kalındır. Her üç türde de Epidermiste stoma hücreleri epidermis hücreleri ile aynı seviyede bulunur (mezomorf). Her üç türde de yaprağın hem alt hem de üst yüzeyinde stomalar bulunur (amfistomatik). Stoma tipi anomositik ve parasitik stomadır. Her üç türde de epidermis altında mezofilde palizat ve sünger parankiması bulunur (bifasiyal). B. aleppicum‟da 3–5 sıralı, ve B. carduchorum‟da 3-4 sıralı, B. bovei‟de 4-5 sıralı palizat parankiması olarak düzenlenmiĢtir. Her üç türde de mezofilde rafit kristallere rastlanmıĢtır.

Yapılan literatür araĢtırmalarında Akyol ve ark. (2018) tarafından yapılan anatomik bir çalıĢma haricinde Biarum cinsi üzerinde herhangi bir çalıĢmaya rastlanmamıĢtır. Bu çalıĢmada yapılan B. pyrami var. pyrami’nin kök anatomisinde ksilem kolları sayısı 4-5, B. marmariense türünde ise ksilem kolları sayısı 6-8 olduğu belirtilmiĢtir. Bizim çalıĢmamızda kökün iletim demetlerini oluĢturan ksilem

106

5. SONUÇLAR ve ÖNERĠLER Cahit ÇEÇEN

kolları her üç türde de poliarktır. B. bovei’de 7-8, B. carduchorum’da 8-9, B. aleppicum‟da 5-6 kolludur.

Skapa anatomisinde iletim demetleri skapada monokotil bitkilerin bariz özelliği olan dağınık Ģekilde dizilmiĢlerdir. Akyol ve ark. (2018) çalıĢmasında B. pyrami var. pyrami ve B. marmariense‟de epidermis altında kollenkima kümeleri gözlemlenmiĢ, bizim çalıĢmamızda B. bovei‟de epidermisin altında kollenkima kümeleri gözlemlenirken B. aleppicum ve B. carduchorum‟da kollenkima kümeleri gözlenmemiĢtir. Akyol ve ark. (2018)‟e göre B. marmariense‟de parasitik stoma tipi gözlenirken B. pyrami var. pyrami‟de anomositik stoma tipi kaydedilmiĢtir. Bizim çalıĢmamızda yaprakta stoma tipi her üç türde anomotitik ve parasitik stoma tipi gözlenmiĢtir.

5.1.3. Eminium türlerinin anatomisinin karĢılaĢtırılması

E. spiculatum, E. intortum ve E. rauwolfii türlerinin kök anatomisinde dıĢta tek sıralı epidermis hücreleri ve onun epidermisin üzerinde ince bir kütiküla tabakası yer alır. E. rauwolffii ve E. spiculatum‟da Epidermisin altında 3-4 sıralı, E. intortum’da 2-3 sıralı ekzoderma yer alır. E. intortum‟da korteks tabakası 6-7, E. spiculatum‟da ve E. rauwolfii‟de 7-8 tabakalıdır.Endodermisin korteks tarafına bakan çeperleri her üç türde de kalınlaĢmıĢtır. Endodermisin altında tek sıra halinde ince duvarlı hücreler oluĢturan periskl tabakası vardır. Ġletim demeti radyal tiptir. Kökün iletim demetlerini oluĢturan ksilem kolları sayısı E. spiculatum‟da 8, E. rauwolfii‟de 7-8 E. intortum‟da 7 kolludur, poliarktır. Ġletim demetlerinin orta bölgesinde E. spiculatum ve E. rauwolfii‟de bir veya daha fazla, E. intortum‟da ise 3 metaksilem vardır.

Skapa anatomisinde her üç türde de en dıĢta tek sıralı bir epidermis tabakası bulunmaktadır, epidermanın üstünde ince bir kütikula tabakası yer alır. E. spiculatum ve E. intortum‟da epidermisin altında belirli aralıklarla dizilmiĢ kollenkima hücre kümeleri gözlenmiĢ E. rauwolffii‟de kollenkimatik hücre kümeleri gözlenmemiĢtir. Her üç türde de hücre arası boĢluklara sahip olmayan ince duvarlı çokgen ve dairesel çok sıralı parankima hücrelerden oluĢan korteks tabakası bulunmaktadır. Ġletim

107

5. SONUÇLAR ve ÖNERĠLER Cahit ÇEÇEN

demetleri skapade dağınık Ģekilde bulunmaktadır. Her üç türde de floem, ksilem'den daha geniĢ bir alanda gözlemlenir.

Her üç türde de yaprakta üstte tek sıralı üzeri ince bir kütikula ile örtülü epidermis bulunmaktadır. Üst epidermis alt epidermis ile aynı kalınlıktadır. Epidermiste stoma hücreleri epidermis hücreleri ile aynı seviyede bulunur (mezomorf). Yaprağın hem alt hem de üst yüzeyinde stomalar bulunur (amfistomatik). Stoma tipi anomositik ve parasitik stomadır. Epidermis altında mezofilde palizat ve sünger parankiması bulunur (bifasiyal tip yaprak). Üst epidermisin altında bulunan palizat parankiması, uzun ve sindirik Ģekillidir. Palizat parankiması E. spiculatum‟da 3-4 sıralı E. intortum‟da 4-5 sıralı, E. rauwolffii’de 3-4 sıralıdır. Palizatın altıdan bazen tam olarak farklılaĢmamıĢ bazen daha belirgin Ģekilde Sünger parankiması ise E. spiculatum‟da 8-9 sıralı, E. intortum‟da 5-6 E. rauwolffii’de 3-4 sıralıdır. Palizat parankiması ve sünger parankiması arasında belli aralıklarla vasküler demetler ayırdedilmektedir. Mezofilde kristallere rastlanmıĢtır. Kristaller rafit tipindedir. Ġletim demetleri belirgindir ve farklı büyüklükte parankima hücelerinden oluĢan demet kını ile sarılıdır. Üstte ksilem altında floem olarak düzenlenmiĢtir (kolleteral tip).

Eminium cinsi üzerinde yapılmıĢ anatomik çalıĢmalar sadece kök ile sınırlı kalmıĢtır. TıraĢ (2011)‟a göre kökün iletim demetlerini oluĢturan ksilem kolları sayısı E. spiculatum 5-6, E. intortum 6, E. rauwolfii‟de 9 kolludur. Bizim çalıĢmamızda ksilem kolları sayısı E. spiculatum‟da 8, E. rauwolfii‟de 7-8, E. intortum‟da 7 kolludur, poliarktır.

108

5. SONUÇLAR ve ÖNERĠLER Cahit ÇEÇEN

5.2. Öneriler

Bu çalıĢma ile ġanlıurfa'da yayılıĢ gösteren Arum, Biarum ve Eminim türlerinin morfolojik ve anatomik özellikleri verilmiĢtir. ÇalıĢma alanı Türkiye geneli olmasa da yapılan anatomik çalıĢmalar kapsamlı olup ilk olması açısından önem arz etmektedir. ÇalıĢılan Arum, Biarum ve Eminium cinslerine ait türlerin kök, skapa ve yaprak anatomileri çalıĢılmıĢtır. Araceae familyasınin çözülemeyen problemleri olması türlerin teĢhisinde zorluk çekilmesi önemli bir sorundur. Yapılan bu çalıĢma ilerde yapılacak olan antomik çalıĢmalara ıĢık tutacaktır. Araceae familyasınin çözülemeyen problemleri için kapsamlı anatomik, palinolojik ve karyolojik çalıĢmalara gereksinim vardır. Araceae familyasınin tıbbi bitkileri içermesi dolayısı ile tüm türlerde fitokimyasal içerik analizleri yapılabilir. Ġhracatı yapılan, gıda olarak kullanılan ve süs değeri taĢıyan türler kültüre alınıp çoğaltılabilir. Bu sekilde bölge ve ülke ekonomisine katkı sağlanabilir.

109

KAYNAKLAR

AKAN, H., & BALOS, M.M., 2008. Check-list of the genus Biarum Schott in the Flora of Turkey, with a new record for Turkey: Biarum syriacum (Spreng.) H. Riedl. Turkish Journal of Botany, 32(4): 305-310. AKAN, H., KORKUT, M.M., & BALOS, M.M., 2008. Arat Dağı ve çevresinde (Birecik, ġanlıurfa) etnobotanik bir araĢtırma. Fırat Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 20(1): 67-81. AKAN, H., AYDOĞDU, M., KORKUT, M.M., & BALOS, M.M., 2013. An ethnobotanical research of the Kalecik mountain area (ġanlıurfa, South-East Anatolia). Biological Diversity and Conservation, 6: 84-90. ALPINAR, K., 1985. Batı Türkiye‟de Arum L. ve bu türlerin niĢasta ve protein miktarları. Doğa bilim dergisi, A2, 9(3): 473-483. ALPINAR, K., 1987. Batı Türkiye‟nin Arum L. Türlerinin yöresel ad ve KullanıĢları. VI. Bitkisel ilaç Hammaddeleri Toplantısı Bildirileri. Gazi Üniv. Basın Yayın Yüksekokulu Matbaası, Ankara, 287-296. ALTAY, V., & ÇELĠK, O., 2011. Antakya semt pazarlarındaki bazı doğal bitkilerin etnobotanik yönden araĢtırılması. Biyoloji Bilimleri AraĢtırma Dergisi, 2: 137-139. ALTAY, V., KARAHAN, F., SARCAN, Y.B., ĠLÇĠM, A., & Fen, M.K.Ü., 2015. An ethnobotanical research on wild plants sold in Kırıkhan district (Hatay/Turkey) herbalists and local markets. Biological Diversity and Conservation, 8(2): 81-91. AKYOL, Y., DURMUSKAHYA, C., YETĠġEN, K., KOCABAġ, O., & ÖZDEMĠR, C., 2018. The anatomical studies on two Biarum (Araceae) species in Turkey. Acta Botanica Hungarica, 60(1-2): 1-12. AKYOL, Y., YETĠġEN, K., KOCABAġ, O., & ÖZDEMĠR, C., 2018. Arum nickelii Schott ve Monotipik Arisarum vulgare O. Targ.-Tozz Türleri Üzerinde Morfolojik ve Anatomik Bir AraĢtırma. KahramanmaraĢ Sütçü Ġmam Üniversitesi Tarım ve Doğa Dergisi, 21(2): 239-245. ANONĠM, 2017. ġanlıurfa Valiliği Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü ġanlıurfa Ġli 2016 Yılı Çevre Durum Raporu, 91. BALOS, M.M., & AKAN, H., 2007. Zeytinbahçe-Akarçay (Birecik, ġanlıurfa) arasında kalan bölgenin etnobotanik özellikleri. Selçuk Üniversitesi Fen Fakültesi Fen Dergisi, 2(29): 155-171. BAYTOP, T., 1999. Türkiye‟de Bitkiler ile Tedavi, GeçmiĢte ve Bugün. Nobel Tıp Kitabevleri, Ġstanbul, 480s. BĠLGĠN, A., 2000. Türkiye Ġçin Endemik Olan Arum euxinum L. (Araceae) Üzerinde Morfolojik, Anatomik ve Ekolojik Bir AraĢtırma. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Samsun, 43s. BOISSIER, E., 1867-1888. Flora Orientalis. Basele et Geneve. Vol:1-5. BOWN, D., 1988. Aroids: Plants of the Arum family. Timber Press, USA, 392. BOYCE, P.C., 1989. A new classification of Arum with keys to the infrageneric taxa. Kew Bulletin, 44(3): 383-395. BOYCE, P.C., 2008. A taxonomic revision of Biarum. Curtis's botanical magazine, 25(1): 2-17.

110

BOYCE, P.C., & CROAT, T. B., 2011. The Überlist of Araceae, Totals for Published and Estimated Number of Species in Aroid Genera. BOZDAĞ, B., KOCABAġ, O., AKYOL, Y., & ÖZDEMĠR, C.,2016. Bitki anatomisi çalıĢmalarında el kesitleri için yeni boyama yöntemi. Marmara Pharmaceutical Journal, 20: 184-190. CELEP, A., 2011. Türkiye'de yetiĢen Iris L. cinsi scorpiris spach alt cinsine ait türler üzerine anatomik bir çalıĢma. Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek lisans tezi, Konya, 54s. DAVĠS, P.H., 1984. Flora of Turkey and the East Aegean Islands. Edinburgh University Press, Edinburgh ,Volume 8. DAVĠS, P.H., Tan, K., & Mill, R. R., (eds.), 1988. Flora of Turkey and the East Aegean Islands. Edinburgh Univ Press, Edinburgh, Volume 10. DOGAN, Y., NEDELCHEVA, A., ŁUCZAJ, Ł., DRĂGULESCU, C., STEFKOV, G., MAGLAJLĠģ, A., & DAJĠģ-STEVANOVĠģ, Z., 2015. Of the importance of a leaf: the ethnobotany of sarma in Turkey and the Balkans. Journal of ethnobiology and ethnomedicine, 11(1): 26. EKĠM, T., 1994. GAP Bölgesinde Bitki Örtüsü ve Ormanlar, Türkiye Çevre Vakfı Yayını. Ankara, 198. ERTUĞ, F., 2002. Bodrum yöresinde halk tıbbında yararlanılan bitkiler. 14. Bitkisel Ġlaç Hammaddeleri Toplantısı, 29-31 Mayıs, EskiĢehir, 76-93. FURKAN, M.K., 2016. Adıyaman ilinde yetiĢen bazı bitkilerin etnobotanik özellikleri. Adıyaman Üniversitesi, Fen bilimleri enstitüsü, Yüksek lisans tezi Adıyaman, 263s. GÜNER, A., ÖZHATAY, N., EKĠM, T., BAĢER, K.H.C., (edlr.), 2000. Flora of Turkey and the East Aegean Islands. Edinburgh University Press, Edinburgh, Vol. 11. GÜNER A., ASLAN S., EKĠM T., VURAL M., BABAÇ M.T., (edlr.), 2012. Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora AraĢtırmalar Derneği Yayını 1, Ġstanbul, 1290. GÜNER A., KANDEMĠR, A., MENEMEN Y., YILDIRIM H., ASLAN S., EKġĠ G., GÜNER I., ÇĠMEN A.Ö. (edlr.), 2018. Resimli Türkiye Florası-2. ANG Vakfı Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi Yayınları, Ġstanbul, 1054. JOHANSEN, D.A., 1940. Plant Microtechnique., McGraw-Hill Book Co., New York, 511. KANDEMĠR, N., 2008. Ordu çevresinde yayılıĢ gösteren Arum L.(Araceae) cinsinin bazı türleri üzerinde morfolojik ve anatomik incelemeler. Biyoloji Bilimleri AraĢtırma Dergisi, (2): 37-43. KOCABAġ, Y.Z., & GEDĠK, O., 2016. KahramanmaraĢ Ġl Merkezi Semt Pazarlarında Satılan Bitkiler Hakkında Etnobotanik AraĢtırmalar. Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 6(4): 41-50. KÜLTÜR, ġ., ALTINBAġAK, O., ANIL, S., & MELĠKOĞLU, G. (2017). Türkiye. Marmara Pharmaceutical Journal, 22(1): 14. MAYO, S. J., BOGNER, J., and BOYCE, P. C., 1997. The genera of Araceae. Kew: Royal Botanic Gardens, U.K., 370. OZBAN, N., ÖZMUTLU, Ö., 1991. Mikropreparasyon Yöntemleri. Ġ.Ü. Fen Fakültesi Basımevi, Ġstanbul, 67-84.

111

POLAT, R., SELVĠ, S., CAKILCIOĞLU, U., & ACAR, M., 2012. Investigations of ethnobotanical aspect of wild plants sold in Bingoel(Turkey) local markets. Biological Diversity and Conservation, 5(3): 155-161. POLAT, R., ÇAKILCIOĞLU, U., & SATIL, F., 2013. Traditional uses of medicinal plants in Solhan (Bingöl-Turkey). Journal of ethnopharmacology, 148(3): 951-963. SEÇMEN, Ö., LEBLEBĠCĠ, E., 1987. Yurdumuzun Zehirli Bitkileri, Ege Üniv. Fen. Fak. Yayını, No: 103, Ġzmir. ġEN, N., 1995. Bazı Arum L. (Araceae) Türleri Üzerinde Morfolojik ve Anatomik Bir AraĢtırma. Onokuz Mayıs Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Samsun, 48s. TIRAġ Z., 2011. Türkiye Eminium (Blume) Schott (Araceae) Cinsinin Morfolojik, Anatomik, Palinolojik, Nümerik, Sitotaksonomik ve Moleküler Revizyonu. Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Konya, 140s. YILDIRIM, H., and ALTIOĞLU, Y., 2016a. Biarum rifatii (Araceae): Güneybatı Anadolu'dan yeni bir Yılanpancarı (Biarum Schott.) türü. Bağbahçe Bilim Dergisi, 3(2): 12-19. YILDIRIM, H., ve ALTIOĞLU, Y., 2016b. Türk ye ç n yen b r takson kaydı: Arum sintenisii (Engl.) PC Boyce (Araceae). Bağbahçe Bilim Dergisi, 3(1). 47-54. YILDIRIM, H., BALOS, M.M., ALTIOĞLU, Y., & AKAN, H., 2016. Biarum aleppicum J. Th ébaut (Araceae): Türk ye ç n yen b r tür kaydı. Bağbahçe Bilim Dergisi, 3(1): 41-46. YILDIZ, B., ve AKTOKLU, E., 2010. Bitki sistematiği: ilkin karasal bitkilerden bir çeneklilere. Palme Yayıncılık, Ankara, 396.

112

ÖZGEÇMĠġ

KĠġĠSEL BĠLGĠLER

Adı Soyadı : Cahit ÇEÇEN

Uyruğu : T.C.

Doğum Yeri ve Tarihi : Mardin/Kızıltepe – 25.07.1990

Telefon : 5422568005 e-mail : [email protected]

EĞĠTĠM

Derece Kurum adı Tarih

Lise Fatih Sultan Mehmet Lisesi 2005-2009 Keçiören/ANKARA

Lisans Ağrı Ġbrahim Çeçen 2010-2014 Üniversitesi

Yüksek Lisans Harran Üniversitesi 2016-2018 Fen Bilimleri Ens.

113