2012-05-31 POS Powiat Śremski

POWIAT ŚREMSKI

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU ŚREMSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYW Ą NA LATA 2016-2019

Marzec 2012

ul. Daleka 33, 60 – 124 Pozna ń

tel. (+48 61) 65 58 100 fax: (+48 61)65 58 101 www.abrys.pl e – mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU ŚREMSKIEGO NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYW Ą NA LATA 2016-2019

Zespół autorski: mgr Joanna Witkowska mgr Michał Grek mgr Magdalena Ferfet

1. WST ĘP ...... 7

1.1. WPROWADZENIE ...... 7 1.2. CEL I ZAKRES PROGRAMU ...... 7 1.3. ŹRÓDŁA DANYCH ...... 8 1.4. UWARUNKOWANIA ZEWN ĘTRZNE – OCHRONA ŚRODOWISKA W DOKUMENTACH WY śSZEGO SZCZEBLA ...... 8 1.4.1. Główne cele polityki ekologicznej pa ństwa ...... 8 1.4.2. Cele strategiczne województwa wielkopolskiego ...... 9 1.4.3. Cele polityki ekologicznej województwa wielkopolskiego...... 11 1.5. UWARUNKOWANIA WEWN ĘTRZNE ...... 12 2. CHARAKTERYSTYKA POWIATU...... 12

2.1. POŁO śENIE POWIATU ...... 12 2.2. POŁO śENIE GEOGRAFICZNE ...... 14 2.2.1. Geomorfologia...... 14 2.2.2. Geologia...... 15 2.2.3. Hydrogeologia...... 15 2.2.4. Klimat ...... 15 2.3. OSADNICTWO ...... 15 2.4. GOSPODARKA ...... 17 2.5. TURYSTYKA ...... 19 2.6. INFRASTRUKTURA IN śYNIERYJNO -TECHNICZNA ...... 19 2.6.1. Zaopatrzenie mieszka ńców w wod ę...... 19 2.6.2. Odprowadzanie ścieków komunalnych ...... 24 2.6.3. Charakterystyka zaopatrzenia powiatu w ciepło...... 33 2.6.4. Charakterystyka zaopatrzenia powiatu w gaz ziemny...... 34 2.6.5. Charakterystyka zaopatrzenia powiatu w energi ę elektryczn ą...... 34 3. OCHRONA ZASOBÓW NATURALNYCH ...... 35

3.1. FORMY OCHRONY PRZYRODY ...... 35 3.1.1. Rezerwaty przyrody ...... 35 3.1.2. Pomniki przyrody...... 36 3.1.3. Park krajobrazowy...... 36 3.1.4. UŜytki ekologiczne ...... 38 3.1.5. Zespół przyrodniczo-krajobrazowy...... 38 3.1.6. Obszary Natura 2000...... 39 3.1.7. Ochrona zwierz ąt ...... 40 3.2. ZIELE Ń URZ ĄDZONA ...... 40 3.3. ZAGRO śENIA PRZYRODY ...... 41 3.3.1. Cel średniookresowy do 2019 r...... 42 3.4. LASY ...... 42 3.5. ZAGRO śENIA LASÓW ...... 44 3.5.1. Cel średniookresowy do 2019 r...... 44 3.6. POWIERZCHNIA ZIEMI ...... 44 3.7. ZAGRO śENIA DLA POWIERZCHNI ZIEMI ...... 47 3.7.1. Cel średniookresowy do 2019 r...... 47 3.8. KOPALINY ...... 48 3.9. ZAGRO śENIA KOPALIN ...... 50 3.9.1. Cel średniookresowy do 2019 r...... 50 4. ZRÓWNOWA śONE WYKORZYSTANIE MATERIAŁÓW, WODY I ENERGII ...... 50

4.1. MATERIAŁOCHŁONNO ŚĆ , WODOCHŁONNO ŚĆ , ENERGOCHŁONNO ŚĆ ...... 50 4.1.1. Cel średniookresowy do 2019 r...... 52 4.2. WYKORZYSTANIE ENERGII ODNAWIALNEJ ...... 52 4.2.1. Analiza stanu i mo Ŝliwo ści korzystania z energii wiatru ...... 52 4.2.2. Analiza stopnia korzystania z energii biomasy i biogazu...... 53 4.2.3. Analiza wykorzystania energii słonecznej ...... 55 4.2.4. Analiza mo Ŝliwo ści wykorzystania energii geotermalnej ...... 56 4.3. OGRANICZENIA DLA ROZWOJU ENERGII ODNAWIALNEJ ...... 56 4.3.1. Cel średniookresowy do 2019 r...... 57 4.4. KSZTAŁTOWANIE STOSUNKÓW WODNYCH OCHRONA PRZED POWODZI Ą I SKUTKAMI SUSZY ...... 57 4.4.1. Cel średniookresowy do 2019 r...... 61 5. ŚRODOWISKO I ZDROWIE. DALSZA POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA I BEZPIECZE ŃSTWA EKOLOGICZNEGO ...... 61 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

5.1. JAKO ŚĆ WÓD ...... 61 5.1.1. Wody powierzchniowe...... 61 5.1.2. Wody podziemne...... 64 5.1.3. Cel średniookresowy do 2019 r...... 66 5.2. ZANIECZYSZCZENIE POWIETRZA ...... 67 5.2.1. Cel średniookresowy do 2019 r...... 70 5.3. POWA śNE AWARIE ...... 71 5.3.1. Cel średniookresowy do 2019 r...... 72 5.4. ODDZIAŁYWANIE HAŁASU ...... 72 5.4.1. Cel średniookresowy do 2019 r...... 75 5.5. ODDZIAŁYWANIE PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH ...... 75 5.5.1. Cel średniookresowy do 2019 r...... 76 5.6. GOSPODARKA ODPADAMI ...... 76 5.6.1. Rodzaje, źródła powstawania, ilo ść i jako ść wytwarzanych odpadów...... 76 5.6.2. System gospodarowania odpadami ...... 78 5.6.3. Istniej ące instalacje do odzysku i unieszkodliwiania odpadów ...... 79 5.6.4. Odpady zawieraj ące azbest ...... 79 5.6.5. Projektowany system gospodarki odpadami ...... 80 5.6.6. Cel średniookresowy do 2019 r...... 81 5.7. EDUKACJA SPOŁECZNO ŚCI LOKALNEJ ...... 83 5.7.1. Cel średniookresowy do 2019 r...... 86 6. CELE I KIERUNKI DZIAŁA Ń POLITYKI EKOLOGICZNEJ POWIATU ŚREMSKIEGO DO 2019 ROKU ....86 7. HARMONOGRAM DZIAŁA Ń NA LATA 2012-2019...... 87 2 CEL EKOLOGICZNY - ZRÓWNOWA śONE WYKORZYSTANIE MATERIAŁÓW, WODY I ENERGII ...... 90 3 CEL ŚRODOWISKOWY - DALSZA POPRAWA JAKO ŚCI ŚRODOWISKA I BEZPIECZE ŃSTWA EKOLOGICZNEGO ...... 92 8. ZARZ ĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 100

8.1. INSTRUMENTY REALIZACJI PROGRAMU ...... 100 8.1.1. Instrumenty prawne...... 100 8.1.2. Instrumenty finansowe...... 105 8.1.3. Instrumenty społeczne...... 106 8.1.4. Instrumenty polityczne...... 106 8.1.5. Instrumenty strukturalne...... 106 8.2. ORGANIZACJA ZARZ ĄDZANIA ŚRODOWISKIEM ...... 106 8.3. SYSTEMY ZARZ ĄDZANIA ŚRODOWISKOWEGO ...... 106 8.4. MONITORING WDRA śANIA PROGRAMU ...... 107 9. MO śLIWO ŚCI FINANSOWANIA PROGRAMU ...... 108 10. PODSUMOWANIE...... 113 11. MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE ...... 114 12. ZAŁ ĄCZNIKI...... 115

Spis Tabel Tabela 1 Liczba mieszka ńców w powiecie śremskim w latach 2005-2011 ...... 16 Tabela 2 Powierzchnia i liczba mieszka ńców w gminach powiatu śremskiego w 2011 r. (stan na dzie ń 31.12.2011 r.)...... 16 Tabela 3 U Ŝytkowanie gruntów na terenie powiatu śremskiego...... 19 Tabela 4. Infrastruktura techniczna ochrony środowiska w gminach powiatu śremskiego – sie ć wodoci ągowa....20 Tabela 5 Charakterystyka zaopatrzenia w wod ę powiatu śremskiego w latach 2005-2011 ...... 20 Tabela 6 Mo Ŝliwo ści produkcji i dystrybucji wody (dane wg stanu na 31 grudnia 2011 r.) ...... 21 Tabela 7 Infrastruktura techniczna ochrony środowiska w gminach powiatu śremskiego – sie ć kanalizacyjna .....24 Tabela 8 Ilo ść ścieków odprowadzonych oraz ilo ść mieszka ńców korzystaj ących z sieci kanalizacyjnej na terenie powiatu śremskiego w 2010 r...... 24 Tabela 9. Infrastruktura kanalizacyjna w powiecie śremskim w latach 2005-2011...... 25 Tabela 10 Charakterystyka poszczególnych układów kanalizacyjnych eksploatowanych przez PWiK w Śremie Sp. z o.o...... 26 Tabela 11 Wykonanie KPOSK w aglomeracjach na terenie Powiatu Śremskiego (2010 r.) ...... 30 Tabela 12 Korzystaj ący z sieci kanalizacyjnej w gminach powiatu śremskiego w latach 2005 i 2011...... 30 Tabela 13 Liczba ludno ści korzystaj ąca z oczyszczalni ścieków w latach 2005 i 2010...... 31 Tabela 14 Charakterystyka oczyszczalni ścieków z terenu powiatu śremskiego ...... 31

4 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Tabela 15. Informacje dotycz ące oczyszczanych ścieków komunalnych w powiecie śremskim w latach 2005 i 2010...... 32 Tabela 16 Informacje dotycz ące ścieków przemysłowych w powiecie śremskim w latach 2005 i 2010...... 32 Tabela 17 Ładunki zanieczyszcze ń w ściekach po oczyszczeniu...... 33 Tabela 18 Sprzeda Ŝ energii cieplnej w powiecie śremskim w latach 2005 i 2010 ...... 33 Tabela 19 Charakterystyka sieci gazowej w powiecie śremskim w latach 2005 i 2010 ...... 34 Tabela 20 Zaopatrzenie w energi ę elektryczn ą w powiecie śremskim w latach 2005 i 2010 ...... 35 Tabela 21 Ziele ń urz ądzona w gminach powiatu śremskiego...... 41 Tabela 22 Powierzchnia gruntów le śnych i lesisto ść na terenie powiatu śremskiego...... 43 Tabela 23 Powierzchnia zalesie ń i odnowie ń lasów na terenach nadle śnictw w latach 2010-2011...... 44 Tabela 24 Wyniki bada ń odczynu gleby za lata 2010-2011 w powiecie śremskim ...... 45 Tabela 25 Wyniki bada ń zasobno ści gleby w makroelementy za lata 2010-2011 w powiecie śremskim...... 46 Tabela 26 Wykaz obowi ązuj ących koncesji na wydobywanie kopalin udzielonych przez Marszałka Województwa Wielkopolskiego...... 48 Tabela 27 Wykaz obowi ązuj ących na dzie ń 31.12.2011r. koncesji na wydobywanie kopalin udzielonych przez Starost ę Śremskiego w okresie od dnia 01.01.1999 r. do dnia 31.12.2011 r...... 49 Tabela 28 Zu Ŝycie wody w latach 2005 i 2009 r. na terenie powiatu śremskiego...... 50 Tabela 29 Zmiany zu Ŝycia wody w gospodarstwach domowych powiatu śremskiego...... 51 Tabela 30 Zu Ŝycie energii elektrycznej w powiecie śremskiego w latach 2005 i 2010...... 52 Tabela 31 Pozyskanie biogazu z ro ślin uprawnych...... 54 Tabela 32 Wykaz obwałowa ń powiatu śremskiego...... 59 Tabela 33 Wykaz cieków przepływaj ących przez powiat śremski...... 61 Tabela 34 Monitoring wód płyn ących na terenie powiatu śremskiego w 2010 r...... 63 Tabela 35 Ocena stanu/potencjału ekologicznego wód stoj ących w powiecie śremskim ...... 64 Tabela 36 Ocena jako ści wód podziemnych w punktach pomiarowych sieci krajowej w ramach monitoringu operacyjnego ...... 65 Tabela 37 Emisja zanieczyszcze ń powietrza z zakładów szczególnie uci ąŜ liwych na terenie powiatu śremskiego w latach 2005 i 2010 r...... 68 Tabela 38 Wielko ść emisji zanieczyszcze ń z zakładów przemysłowych na terenie powiatu śremskiego...... 68 Tabela 39 Klasyfikacja stref z uwzgl ędnieniem kryteriów okre ślonych w celu ochrony zdrowia ...... 70 Tabela 40 Klasyfikacja stref z uwzgl ędnieniem kryteriów okre ślonych w celu ochrony ro ślin...... 70 Tabela 41 Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku ...... 73 Tabela 42 Ruch kołowy na drogach krajowych powiatu śremskiego w 2010 r...... 74 Tabela 43 Wyniki pomiarów hałasu na drogach wojewódzkich w powiecie śremskim w 2010 r...... 74 Tabela 44 Ilo ść odpadów zebranych, odzyskanych i unieszkodliwionych...... 76 Tabela 45 Ilo ść odpadów komunalnych zebranych z terenu powiatu śremskiego ...... 77 Tabela 46 Stopień obj ęcia zorganizowana i selektywn ą zbiórk ą odpadów...... 77 Tabela 47 Ilo ść zebranych odpadów opakowaniowych ...... 77 Tabela 48 Ilo ść zebranych baterii i akumulatorów ...... 77 Tabela 49 Ilo ść zebranych odpadów zu Ŝytego sprz ętu elektrycznego i elektronicznego...... 78 Tabela 50 Ilo ść zebranych przeterminowanych leków...... 78 Tabela 51 Ilo ść zebranych odpadów wielkogabarytowych...... 78 Tabela 52 Ilo ść usuni ętych odpadów azbestowych z terenu powiatu śremskiego...... 80 Tabela 53 Lista przedsi ęwzi ęć własnych i koordynowanych przewidzianych do realizacji w ramach Programu ochrony środowiska dla powiatu śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą do roku 2019 ...... 88 Tabela 54 Mierniki monitorowania efektywno ści Programu ...... 108 Tabela 55 Podział środków finansowych z EFRR...... 111

Spis Rysunków Rysunek 1 Poło Ŝenie powiatu śremskiego na tle województwa wielkopolskiego ( źródło: www.pwi.pl)...... 13 Rysunek 2 Powiat śremski ( źródło: www.gminy.pl)...... 14 Rysunek 3 Liczba ludno ści w powiecie śremskim w latach 2005-2011...... 16 Rysunek 4 Długo ść sieci wodoci ągowej w powiecie śremskim w latach 2005-2011...... 20 Rysunek 5 Długo ść sieci kanalizacyjnej w powiecie śremskim w latach 2005-2011...... 25 Rysunek 6 Ilo ść sprzedanej energii cieplnej w powiecie śremskim w latach 2005-2010 ...... 33 Rysunek 7 Strefy energii wiatru w Polsce wg H. Lorenc ( Źródło: O środek Meteorologii IMiGW)...... 53

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

6 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

1. Wst ęp 1.1. Wprowadzenie Program ochrony środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016-2019 jest aktualizacj ą i kontynuacj ą dotychczasowego Programu ochrony środowiska (zatwierdzonego uchwał ą Rady Powiatu w Śremie nr XXII/130/04 z dnia 31.03.2004 r.). Podstaw ą opracowania programu ochrony środowiska jest art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r., Nr 25, poz. 150 ze zm.), który nakła- da na organy wykonawcze województwa, powiatu i gminy obowi ązek opracowania programu ochrony środowiska. Zgodnie z ww. ustaw ą zarz ąd powiatu w celu realizacji polityki ekologicznej pa ństwa sporz ądza program ochrony środowiska. Projekt Programu podlega zaopiniowaniu przez Zarz ąd Województwa Wielkopolskiego, a nast ępnie na podstawie art. 18 ww. ustawy podlega uchwaleniu przez Rad ę Powiatu w Śremie. Z wykonania Programu Zarz ąd Powiatu ma obowi ązek sporz ądzania co dwa lata raportu, który przedkłada Radzie Powiatu w Śremie. Zgodnie z art. 14 polityka ekologiczna pa ństwa na podstawie aktualnego stanu środowiska okre śla cele, priorytety, poziomy celów długoterminowych, harmonogram działa ń proekologicznych oraz środki niezb ędne do osi ągni ęcia zało Ŝonych celów w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe. Polityk ę ekologiczn ą pa ństwa przyjmuje si ę na cztery lata, z tym Ŝe przewidziane w niej działania w perspektywie obejmuj ą kolejne 4 lata. Postawione w Programie do osi ągni ęcia cele polityki ekologicznej powiatu śremskiego s ą zgodne z zało Ŝeniami II Polityki Ekologicznej Pa ństwa oraz z zało Ŝeniami „Programu Ochrony Śro- dowiska dla Województwa Wielkopolskiego na lata 2008-2011 z perspektywa na lata 2012-2019”. Program stanowi podstaw ę dla formułowania wytycznych do aktualizacji gminnych progra- mów ochrony środowiska gmin powiatu śremskiego. Programy te b ędą podlegały zaopiniowaniu przez Zarz ąd Powiatu w Śremie. W procesie opiniowania, m.in. weryfikowana powinna by ć zgodno ść Programów Gminnych z Programem Powiatowym. Spójno ść tych dokumentów b ędzie po- mocna, m.in. przy podejmowaniu przez Powiat i Gminy wspólnych inicjatyw i przedsi ęwzi ęć , w celu aplikowania o środki finansowe na ich realizacj ę. Zgodno ść Programów ułatwi koordynacj ę działa ń i informacj ę o planowanych zadaniach gmin. Ponadto spójno ść Programów ułatwi proces ich raportowania, a tak Ŝe reglamentowania przez Powiat podmiotom, działaj ącym na terenie gmin powiatu, korzystania ze środowiska (poprzez wydawanie odpowiednich decyzji). Pozytywna opinia Zarz ądu Powiatu stanowi podstaw ę uchwalenia aktualizacji ww. Gminnych Programów przez Rady Gmin / Rady Miejskie.

1.2. Cel i zakres Programu Głównym celem programu jest identyfikacja problemów w zakresie ochrony środowiska oraz przedstawienie perspektywicznych kierunków działa ń wraz z planami inwestycyjnymi d ąŜą cymi do poprawy stanu środowiska przy jednoczesnym zrównowa Ŝonym rozwoju społeczno- gospodarczym. Program nie stanowi prawa miejscowego, jednak jest opracowaniem planistycznym, wytyczaj ącym kierunki działa ń w rozwoju przestrzennym powiatu. Podstaw ą do wyboru kierunków dzia- łania jest analiza warunków przyrodniczych i obecnego stanu środowiska. Wprowadzenie w Ŝycie zada ń maj ących na celu ochron ę środowiska i popraw ę stanu po- szczególnych jego elementów jest mo Ŝliwe jedynie poprzez wdra Ŝanie mechanizmów prawnych i ekonomicznych polityki ekologicznej oraz wzrost świadomo ści ekologicznej społecze ństwa. Zmniejszenie presji na środowisko i określona poprawa stanu środowiska jest mo Ŝliwe jedynie przy świadomym udziale społecze ństwa w realizowaniu zapisów programu. Struktura programu ochrony środowiska nawi ązuje do struktury „Polityki Ekologicznej Pa ń- stwa na lata 2009-2012 z uwzgl ędnieniem perspektywy do roku 2016.”, a wi ęc obejmuje nast ępu- jące zagadnienia: ochrony zasobów naturalnych powiatu, oraz popraw ę jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego. Zakres opracowania zgodny jest z art. 14, pkt 1 ustawy Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 ze zm.) i obejmuje: • cele ekologiczne, • priorytety ekologiczne, • harmonogram działa ń,

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

• środki niezb ędne do osi ągni ęcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe. 1.3. Źródła danych „Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016-2019” został wykonany przy wykorzystaniu informacji uzyskanych z: • Urz ędu Gminy Brodnica, • Urz ędu Miasta i Gminy Dolsk • Urz ędu Miejskiego w Ksi ąŜ u Wlkp., • Urz ędu Miejskiego w Śremie • Starostwa Powiatowego w Śremie, • Regionalnego Zarz ądu Gospodarki Wodnej w Poznaniu, • Wojewódzkiego Zarz ądu Melioracji i Urz ądze ń Wodnych w Poznaniu, • Nadle śnictwa Babki, • Nadle śnictwa Piaski, • Nadle śnictwa Konstantynowo, • Zwi ązku Mi ędzygminnego Selekt, • Zwi ązek Mi ędzygminny ZZO w Witaszyczkach, • Wojewódzkiego Zarz ądu Dróg w Poznaniu, • Powiatowego Zarz ądu Dróg w Śremie, • Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Śremie, • Okr ęgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej w Poznaniu, • Pa ństwowego Instytutu Geologicznego, • Wielkopolskiego O środka Doradztwa Rolniczego w Poznaniu Zespół Doradczy w Śremie.

1.4. Uwarunkowania zewn ętrzne – ochrona środowiska w dokumentach wy Ŝszego szczebla Aktualny stan środowiska i przewidywane jego zmiany w aspekcie planowanego dalszego rozwoju powiatu wymuszaj ą konieczno ść realizacji przedsi ęwzi ęć proekologicznych. Bardzo wa Ŝ- nym problemem jest dokonanie zobiektywizowanego wyboru celów poprzez ustalenie znaczenia i kolejno ści rozwi ązania problemów z zakresu ochrony środowiska. Zadania i cele w zakresie ochrony środowiska wyznaczone w powiatowym programie ochrony środowiska musz ą pozostawa ć w ścisłej korelacji z zadaniami wyznaczonymi w programach ochrony środowiska na szczeblu wy Ŝszym, w tym przypadku z: • Polityk ą Ekologiczn ą Pa ństwa w latach 2009 - 2012 z perspektyw ą do roku 2016. • Programem Ochrony Środowiska Województwa Wielkopolskiego na lata 2008-2011 z perspektywa na lata 2012-2019, • Strategi ą rozwoju województwa wielkopolskiego do 2020 r.,

1.4.1. Główne cele polityki ekologicznej pa ństwa Obszary, główne cele i zadania wynikaj ące z rozdziału II Polityki ekologicznej Pa ństwa w latach 2009- 2012 z perspektyw ą do roku 2016 - KIERUNKI DZIAŁA Ń SYSTEMOWYCH: 1) Uwzgl ędnienie zasad ochrony środowiska w strategiach sektorowych; 2) Aktywizacja rynku na rzecz ochrony środowiska; 3) Zarz ądzanie środowiskowe - przyst ępowanie do systemu EMAS; 4) Zapewnianie udziału społecze ństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska; 5) Stymulowanie rozwoju bada ń i post ępu technicznego; 6) Odpowiedzialno ść za szkody w środowisku - „zanieczyszczaj ący płaci”; 7) Uwzgl ędnianie aspektów ekologicznych w planowaniu przestrzennym. Obszary, główne cele i zadania wynikaj ące z rozdziału III - OCHRONA ZASOBÓW NATURALNYCH: 1) Ochrona przyrody - zachowanie bogatej ró Ŝnorodno ści biologicznej polskiej przyrody; 2) Ochrona i zrównowa Ŝony rozwój lasów - racjonalne u Ŝytkowanie zasobów le śnych; 3) Racjonalne gospodarowanie zasobami wody - ochrona gospodarki przed deficytami wody oraz zabezpieczenie przed skutkami powodzi; 4) Ochrona powierzchni ziemi;

8 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

5) Gospodarowanie zasobami geologicznymi - racjonalizacja zaopatrzenia ludno ści oraz sekto- rów gospodarczych w kopaliny i wody z zasobów podziemnych oraz otoczenie ich ochron ą przed degradacj ą; Obszary, główne cele i zadania wynikaj ące z rozdziału IV - POPRAWA JAKO ŚCI ŚRODOWISKA I BEZPIECZE ŃSTWA EKOLOGICZNEGO: 1) Środowisko a zdrowie - dalsza poprawa stanu zdrowotnego mieszka ńców w wyniku wspól- nych działa ń sektora ochrony środowiska z sektorem zdrowia oraz nadzór nad instalacjami będącymi potencjalnymi źródłami awarii przemysłowych powoduj ących zanieczyszczenie śro- dowiska; 2) Jako ść powietrza - d ąŜ enie do spełnienia zobowi ąza ń wynikaj ących z Traktatu Akcesyjnego oraz Dyrektyw LCP (redukcja emisji z du Ŝych źródeł energii) i CAFE (redukcja emisji pyłu PM10 i PM2,5); 3) Ochrona wód - zapewnienie 75% redukcji całkowitego ładunku azotu i fosforu w ściekach komunalnych; utrzymanie lub osi ągni ęcie dobrego stanu wszystkich wód, w tym równie Ŝ zachowanie i przywracanie ci ągło ści ekologicznej wszystkich cieków; 4) Gospodarka odpadami - utrzymanie tendencji oddzielenia ilo ści wytwarzanych odpadów od wzrostu gospodarczego kraju; zwi ększenie odzysku energii z odpadów komunalnych; zamkni ęcie wszystkich składowiska niespełniaj ących standardów UE i ich rekultywacja; sporz ą- dzenie spisu zamkni ętych i opuszczonych składowisk odpadów wydobywczych; eliminacja kierowania na składowiska zu Ŝytego sprz ętu elektrycznego i elektronicznego oraz zu Ŝytych baterii i akumulatorów; 5) Oddziaływanie hałasu i pól elektromagnetycznych - dokonanie oceny nara Ŝenia społecze ń- stwa na ponadnormatywny hałas i podj ęcie kroków do zmniejszenia tego zagro Ŝenia (podobnie w przypadku oddziaływania pól elektromagnetycznych); 6) Substancje chemiczne w środowisku - stworzenie systemu nadzoru nad substancjami che- micznymi dopuszczonymi na rynek, zgodnie z zasadami Rozporz ądzenia REACH.

1.4.2. Cele strategiczne województwa wielkopolskiego Strategia rozwoju województwa jest podstawowym narzędziem prowadzonej przez samorz ąd województwa polityki regionalnej. Obecna „Strategia rozwoju województwa wielkopolskiego do 2020 roku” uwzgl ędnia zmienione uwarunkowania zewn ętrzne (europejskie i krajowe) rozwoju regionu, stwarzaj ące nowe perspektywy realizacji strategicznych celów rozwojowych wojewódz- twa. Ponadto model programowania dostosowany jest do nowej formuły planowania działa ń wspieranych z funduszy Unii Europejskiej. Zatem stanowi bazowy dokument do opracowania i wdro Ŝenia na terenie województwa wielkopolskiego programów wojewódzkich, współfinansowa- nych ze środków krajowych i funduszy strukturalnych Unii Europejskiej w dwóch kolejnych okresach programowania, tj. w latach 2007-2013 i 2014 – 2018. Misja województwa wielkopolskiego, zgodnie z zapisami „Strategii …” brzmi nast ępuj ąco: • Skupienie wszystkich podmiotów publicznych działających na rzecz wzrostu konkurencyjno ści regionu i poprawy warunków Ŝycia mieszka ńców. • Uzyskanie efektu synergii poprzez stworzenie spójnej koncepcji wykorzystania środków publicznych. Strategia formułuje cel generalny oraz podporz ądkowane mu cele strategiczne i operacyjne. W ramach celów operacyjnych okre ślono listy działa ń strategicznych, które mog ą ulega ć zmianom w czasie realizacji Strategii. „Strategia …” formułuje tak Ŝe cele horyzontalne poniewa Ŝ realizacja celów strategicznych i operacyjnych nie wyczerpuje listy celów jakie nale Ŝy osi ągn ąć w perspektywie czasowej do 2020 roku. Dla niniejszego „ Programu ochrony środowiska …” istotne znaczenie maj ą nast ępuj ące cele horyzontalne: • Ład przestrzenny, • Zrównowa Ŝony rozwój, • Innowacje, • Integracja województwa z europejsk ą i globaln ą przestrzeni ą społeczno gospodarcz ą. „Program ochrony środowiska województwa wielkopolskiego” jest jednym z programów realizacyjnych „Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego do 2020 roku”. Oznacza to, Ŝe zapisy „ Strategii…” dotycz ące ochrony środowiska (bezpo średnio i po średnio) stanowi ą wytyczne do sformułowania celów ekologicznych, kierunków działa ń i konkretnych przedsi ęwzi ęć .

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Poni Ŝej przedstawiono te cele strategiczne i operacyjne „ Strategii …” oraz działania strategiczne, z zakresu ochrony środowiska.

CEL GENERALNY STRATEGII : poprawa jako ści przestrzeni województwa, systemu edukacji, rynku pracy, gospodarki oraz sfery społecznej skutkuj ąca wzrostem poziomu Ŝycia mieszka ńców Cele strategiczne CELE OPERACYJNE I STRATEGIA ICH REALIZACJI Cel strategiczny 1 Cel operacyjny 1.1. Dostosowanie Poprawa stanu środowiska i racjonalne gospodarowanie zasobami przyrodniczy- przestrzeni do wyzwa ń mi XXI wieku Działania strategiczne: - wspieranie działa ń zwi ększaj ących odporno ść środowiska, - likwidacja miejsc szczególnego zagro Ŝenia – „Gor ących punktów”, - działania na rzecz zwi ększania dyspozycyjnych zasobów wodnych wraz z ochron ą przeciwpowodziow ą, - poprawa stanu, zwi ększanie zasobów le śnych i ich produktywno ści, - porz ądkowanie gospodarki odpadami, - ograniczanie akustycznego zagro Ŝenia środowiska, - promocja racjonalnego u Ŝytkowania surowców, w tym wody, - poprawa bilansu wodnego regionu, w tym wzrost retencji sztucznej, - upowszechnianie edukacji ekologicznej, - ograniczanie emisji substancji do atmosfery, - przeciwdziałanie erozji gleb oraz zanieczyszczaniu gruntu, - zwi ększanie zakresu i form oraz poprawa stanu przyrody, - upowszechnianie stosowania norm ochrony środowiska w gospodarce, - usuwanie negatywnych skutków eksploatacji surowców, - zwi ększanie udziału „energii czystej” w bilansie energetycznym, szczególnie poprzez eksploatacj ę źródeł termalnych, - dostosowanie zagospodarowania środowiska do bezpiecznego rozwoju usług turystycznych oraz rekreacji, - wykorzystanie dróg wodnych Wielkopolski dla gospodarki turystyki. Cel operacyjny 1.2. Wzrost spójno ści komunikacyjnej oraz powi ąza ń z otoczeniem Działania strategiczne: - promocja komunikacji zbiorowej Cel operacyjny 1.4. Poprawa jako ści rolniczej przestrzeni produkcyjnej Działania strategiczne: - porz ądkowanie stosunków wodnych, w tym zwi ększanie sztucznej retencji, poprzez melioracj ę oraz rozwój sztucznego nawadniania, - przeciwdziałania erozji gleb, - rekultywacja terenów zniszczonych, - zalesienia nieefektywnych gruntów rolnych oraz wprowadzanie zadrzewie ń śródpolnych, - poprawa infrastruktury ochrony środowiska, Cel operacyjny 1.6. Wzmocnienie regionotwórczych funkcji aglomeracji pozna ńskiej jako o środka metropolitalnego o znaczeniu europejskim. Działania strategiczne: - ograniczanie presji urbanizacji na środowisko przyrodnicze. Cel operacyjny 1.7. Wielofunkcyjny rozwój o środków subregionalnych i lokalnych Działania strategiczne: - popraw ę stanu infrastruktury komunalnej i komunikacyjnej Cel operacyjny 1.8. Restrukturyzacja obszarów oraz sektorów o niewła ściwym potencjale rozwojowym Działania strategiczne: - rewitalizacja dzielnic miast, terenów poprzemysłowych i powojskowych. Cel strategiczny 2 Cel operacyjny 2.1. Zwi ększenie Wzmocnienie gospodarstw rolnych oraz gospodarki Ŝywno ściowej efektywno ści Działania strategiczne: wykorzystania - rozwój doradztwa rolniczego, potencjałów - promocja post ępu biologicznego w rolnictwie i przetwarzaniu Ŝywno ści, rozwojowych - inwestycje w infrastruktur ę ochrony środowiska województwa Cel operacyjny 2.4.

10 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Zwi ększenie udziału usług turystyczno-rekreacyjnych w gospodarce regionu Działania strategiczne: - inwestycje w infrastruktur ę poprawiaj ącą stan zagospodarowania obszarów atrakcyjnych pod wzgl ędem turystycznym i rekreacyjnym, z poszanowaniem wymogów ochrony środowiska. Cel strategiczny 4 Cel operacyjny 4.4. Wzrost spójno ści i Wzrost bezpiecze ństwa bezpiecze ństwa Działania strategiczne: społecznego - budowa systemów zarz ądzania bezpiecze ństwem, - poprawa standardu i integracj ę systemów ochrony, - upowszechnianie standardów i rozwój systemów ochrony i bezpiecze ństwa.

1.4.3. Cele polityki ekologicznej województwa wielkopolskiego Celem strategicznym polityki ekologicznej województwa wielkopolskiego przyj ętym w „Pro- gramie ochrony środowiska województwa wielkopolskiego na lata 2008-2011 z perspektyw ą na lata 2012-2019” jest: zapewnienie bezpiecze ństwa ekologicznego województwa (mieszka ńców, zasobów przyrodniczych i infrastruktury społecznej) oraz harmonizacja rozwoju gospodarczego i społecznego z ochron ą walorów środowiskowych. Celowi temu podporz ądkowane s ą cele szczegółowe, których realizacja b ędzie miała miejsce poprzez przypisane im kierunki działa ń.

Cele szczegółowe Kierunki działa ń 1 cel szczegółowy: Zachowanie ró Ŝnorodno ści biologicznej i jej racjonalne u Ŝytkowanie ochrona zasobów natural- oraz stworzenie spójnego systemu obszarów chronionych nych

Zwi ększanie lesisto ści województwa oraz prowadzenie zrównowa- Ŝonej gospodarki le śnej Zrównowa Ŝone u Ŝytkowanie zasobów wodnych oraz ochrona przed powodzi ą i susz ą Ochrona i racjonalne wykorzystanie powierzchni ziemi oraz rekultywacja terenów zdegradowanych Zrównowa Ŝone u Ŝytkowanie zasobów kopalin oraz ochrona środo- wiska w trakcie ich eksploatacji 2 cel szczegółowy: Zmniejszenie emisji zanieczyszcze ń do środowiska wodnego poprawa jakości środowiska Usprawnienie systemu zaopatrzenia w wod ę i bezpiecze ństwa ekologicznego Spełnienie wymaga ń prawnych w zakresie jako ści powietrza oraz standardów emisyjnych z instalacji, wymaganych przepisami prawa Zmniejszenie zagro Ŝenia mieszka ńców województwa ponadnormatywnym hałasem, zwłaszcza emitowanym przez środki transportu drogowego Stała kontrola potencjalnych źródeł pól elektromagnetycznych oraz minimalizacja ich oddziaływania na zdrowie człowieka i środowisko Gospodarka odpadami (szczegółowe cele podane w Planie Gospo- darki Odpadami) Minimalizacja skutków powa Ŝnych awarii przemysłowych dla ludzi i środowiska 3 cel szczegółowy: Kształtowanie postaw ekologicznych mieszka ńców województwa działania systemowe wielkopolskiego, zagwarantowanie szerokiego dost ępu do informacji o środowisku oraz zrównowa Ŝona polityka konsumpcyjna Zapewnienie wł ączenia celów ochrony środowiska do wszystkich sektorowych dokumentów strategicznych i przeprowadzenia oceny wpływu ich realizacji na środowisko przed ich zatwierdzeniem

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Kształtowanie harmonijnej struktury funkcjonalno-przestrzennej wo- jewództwa, sprzyjaj ącej równowa Ŝeniu wykorzystania walorów przestrzeni z rozwojem gospodarczym, wzrostem jako ści Ŝycia i trwałym zachowaniem warto ści środowiska Wdro Ŝenie mechanizmów zapewniających aktywizacj ę rynku na rzecz ochrony środowiska Promowanie i wsparcie wdra Ŝania systemu EMAS w gał ęziach przemysłu o znacz ącym oddziaływaniu na środowisko, w sektorze małych przedsi ębiorstw oraz administracji publicznej szczebla regionalnego i lokalnego Zwi ększenie roli wielkopolskich placówek badawczych we wdra Ŝaniu innowacji w przemy śle oraz w produkcji wyrobów przyjaznych dla środowiska Wdro Ŝenie systemu prewencyjnego, maj ącego na celu zapobieganie szkodom w środowisku i sygnalizuj ącego mo Ŝliwo ść wyst ąpienia szkody

1.5. Uwarunkowania wewn ętrzne „Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego dla Powiatu Śremskiego na lata 2004-2014 ” wyznacza pi ęć obszarów, w zakresie których wyznaczono konkretne cele. Zagadnienia środowisko- we obejmuj ą obszary: Ekologii i Infrastruktury:

Obszar ekologia Cele niezb ędne: • Podj ąć działania na rzecz nale Ŝytej ochrony wód, • Kontynuowa ć działania w kierunku utylizacji i zagospodarowania odpadów, • Tworzy ć warunki dla rozwoju terenów le śnych, Cele pierwszorz ędne: • Podj ąć działania na rzecz ochrony przyrody otoczenia rzeki Warty, • Umo Ŝliwi ć rozwój odnawialnych źródeł energii, • Stworzy ć sprawny system utylizacji odpadów niebezpiecznych, Cele drugorz ędne: • Przeciwdziała ć zagro Ŝeniom powodziowym, • Kontynuowa ć działania na rzecz ochrony zasobów przyrodniczych, • Tworzy ć warunki dla rozwoju infrastruktury chroni ącej środowisko, Obszar infrastruktura Cele niezb ędne: • Uzbraja ć tereny pod inwestycje, • Podj ąć działania w kierunku rozbudowy sieci elektroenergetycznej, • Podj ąć działania w kierunku poprawy stanu technicznego dróg Cele pierwszorz ędne: • Działa ć w kierunku rozbudowy sieci wodoci ągowej i kanalizacyjnej, • Podj ąć działania w kierunku budowy obwodnic miast Powiatu Śremskiego, • Tworzy ć warunki dla rozwoju sieci gazowniczej, Cele drugorz ędne: • Wykorzysta ć rzek ę Wart ę jako drog ę wodn ą, • Uzbraja ć tereny przeznaczone pod rekreacj ę, • Umo Ŝliwi ć rozwój poł ącze ń kolejowych,

2. Charakterystyka Powiatu 2.1. Poło Ŝenie Powiatu Administracyjnie powiat śremski jest jednym z 31 powiatów województwa wielkopolskiego (35, wliczając 4 miasta na prawach powiatu). Graniczy z nast ępuj ącymi powiatami: • pozna ńskim, • średzkim, • jaroci ńskim,

12 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

• gosty ńskim, • ko ścia ńskim,

Rysunek 1 Poło Ŝenie powiatu śremskiego na tle województwa wielkopolskiego ( źródło: www.pwi.pl )

Powiat poło Ŝony jest w centralnej cz ęś ci województwa, 42 km na południe od Poznania. Powierzchnia powiatu wynosi 574 km 2, co stanowi 1,9% powierzchni województwa wielkopolskiego. Pod wzgl ędem powierzchni zajmuje 30 miejsce w województwie.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Rysunek 2 Powiat śremski (źródło: www.gminy.pl)

Pod wzgl ędem administracyjnym powiat obejmuje 3 gminy miejsko-wiejskie: Śrem, Dolsk i Ksi ąŜ Wlkp., oraz 1 gmin ę wiejsk ą – Brodnica. Przez powiat przebiegaj ą drogi wojewódzkie nr 310, 432, 434 i 436 które promieni ście zbie- gaj ą si ę w stolicy powiatu, w Śremie oaz fragment drogi wojewódzkiej nr 437. Ł ączna długo ść dróg wojewódzkich wynosi 86 km. Sie ć drogow ą uzupełniaj ą drogi powiatowe i gminne. Powiatowy Zarz ąd Dróg w Śremie administruje drogami powiatowymi pozamiejskimi o ł ącznej długo ści 257,324 km oraz miejskimi o długo ści 18,815 km.

2.2. Poło Ŝenie geograficzne 2.2.1. Geomorfologia Według podziału J. Kondrackiego na regiony fizyczno-geograficzne powiat poło Ŝony jest w prowincji Ni Ŝu Środkowo-Europejskiego (31), w podprowincji Pojezierza Południowobałtyckiego (314-315). Obszar powiatu zajmuje cz ęś ciowo makroregiony: Pojezierze Wielkopolskie, Pradolina Warcia ńsko-Odrze ńska, Pojezierze Leszczy ńskie. Na terenie powiatu mo Ŝemy wyró Ŝni ć nast ępu- jące mezoregiony: Kotlina Śremska, Równina Wrze śnie ńska, Wał śerkowski, Równina Ko ścia ńska, Pojezierze Krzywi ńskie. Walorem powiatu jest zró Ŝnicowana struktura krajobrazu. Układ krajobrazowy tworz ą: • Pradolina Warszawsko-Berli ńska, • Wysoczyzna Leszczy ńska, • Pradolina Obry. Pradolina Warszawsko-Berli ńska – warto ść krajobrazow ą tworz ą naturalne fragmenty ł ęgów nadwarcia ńskich, liczne starorzecza. Terasa zalewowa rzeki Warty z naturalnym charakterem ł ę- gów nadrzecznych z przewag ą formacji ł ąkowej, terasa środkowa natomiast posiada liczne pagórki wydmowe, starorzecza, ekosystemy le śno-łąkowe i polno-łąkowe, ostoje ptaków wodno-błotnych. Dolina Warty jest obszarem o du Ŝym potencjale biotycznym i turystycznym. Wysoczyzna Leszczy ńska urozmaicona jest rynną lodowcow ą z j. Jarosławskim, „bram ą lodowcow ą” Wło ściejewki - Kiełczynek, dolin ą erozyjn ą kanału z Ksi ąŜ a oraz zalesionym „dwudzielnym sto Ŝkiem sandrowym”.

Pradolina Obry reprezentuje krajobraz ł ęgów olszowo-jesionowych u Ŝytkowanych jako ko śne łąki na podło Ŝu torfowym i murszowym. Dolina Kanału Obry jest korytarzem ekologicznym o znaczeniu wojewódzkim ł ącz ącym si ę na wschodzie z szerok ą dolin ą rzeki Prosny, a na zachodzie poprzez Pojezierze Krzywi ńskie z Pradolin ą Warszawsko- Berli ńsk ą. Powiat charakteryzuje si ę młodoglacjaln ą rze źbą terenu jako pozostało ści działalno ści l ądo- lodu skandynawskiego. Intensywno ść ukształtowania powierzchni jest tu mniejsza ni Ŝ na pojezier-

14 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

zach pomorskich. Linie stagonowania czoła lodowca skandynawskiego s ą rozsuni ęte, du Ŝą rol ę odgrywało zanikanie na miejscu nieruchomego, martwego lodu lodowcowego. Wzniesienia nie przekraczaj ą 200 m n.p.m.. Zajezierzenie jest mniejsze ni Ŝ na pojezierzach pomorskich. Sie ć rzeczna ma układ kratowy, na który składaj ą si ę równole Ŝnikowe odcinki pradolinowe i łącz ące je doliny poprzeczne. Poło Ŝenie niejako w cieniu opadowym pojezierzy pomorskich od pół- nocy oraz Sudetów od południa sprawia, Ŝe roczne sumy opadów s ą tu mniejsze, ni Ŝ w innych cz ęś ciach nizin polskich, zwłaszcza mi ędzy Wart ą, a Wisł ą. Powy Ŝej przedstawione uwarunkowania geograficzne sprawiaj ą, Ŝe główn ą form ą u Ŝytkowania terenu s ą pola uprawne, lasów jest stosunkowo mało.

2.2.2. Geologia Warunki litologiczne podło Ŝa odpowiadaj ą zró Ŝnicowanym formom terenu. Cały obszar powiatu zbudowany jest z utworów czwartorz ędowych – osadów plejstoce ńskich oraz niewielkiej mi ąŜ szo ści osadów holoce ńskich. Osady plejstoce ńskie wyst ępuj ą w postaci glin zwałowych lokalnie rozdzielonych piaszczysto-Ŝwirowymi utworami wodnolodowcowymi. Podło Ŝe czwartorz ędowe stanowi ił plioce ński zalegaj ący na zmiennej rz ędnej 20 –120 m p.p.t. Warstwy powierzchniowe stanowi ą gliny zwałowe oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe zalegaj ące na wysoczy źnie, piaski i Ŝwiry moren czołowych, piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe ozów i kemów, piasków i Ŝwirów rzecznych w obr ębie Pradoliny Warszawsko-Berli ńskiej na północy i w dolinie Kanału Obry na południu. Utwory helioce ńskie spotka ć mo Ŝna na tarasie zalewowej rzeki Warty oraz w obni Ŝeniach dolinnych i rynnach jeziornych. S ą to głównie piaski i Ŝwiry rzeczne, namuły i torfy.

2.2.3. Hydrogeologia Na terenie powiatu wyst ępuj ą dwa poziomy wodono śne: czwartorz ędowy i trzeciorz ędowy. W pi ętrze czwartorz ędowym wyst ępuj ą dwa poziomy wodono śne: gruntowy o znaczeniu podstawowym i wgł ębny maj ący znaczenie uboczne. Poziom wodono śny gruntowy zwi ązany jest z wyst ępowaniem Pradoliny Warszawsko-Berli ńskiej. Jest to poziom o zwierciadle swobodnym wyst ę- puj ący w utworach piaszczysto-Ŝwirowych. Poziom czwartorz ędowy wgł ębny charakteryzuje si ę niewielk ą mi ąŜ szo ści ą 1-10 m oraz niewielkimi wydajno ściami.

2.2.4. Klimat Zgodnie z podziałem Polski na regiony klimatyczne opracowanym przez W. Okołowicza analizowany obszar poło Ŝony jest w regionie klimatycznym Śląsko-Wielkopolskim, odznaczaj ą- cym si ę klimatem o przewadze wpływów oceanicznych. Klimat charakteryzuje si ę stosunkowo małymi rocznymi amplitudami temperatury powietrza, wczesn ą wiosn ą, długim latem, krótk ą zim ą z mało trwał ą pokryw ą śnie Ŝną (ok. 57 dni). Temperatura średnia w styczniu wynosi –1,5 oC, w lipcu 18 oC, czas trwania zimy wynosi 74 dni, lata 90 dni. Liczba dni pogodnych wynosi 62, pochmurnych 108. Okres wegetacyjny trwa ok. 220 dni. Roczna suma opadów atmosferycznych w roku przeci ętnym wynosi w Śremie 479 mm, w Kl ęce do 524 mm (lokalizacja m. Kl ęka poza terenem administracyjnym powiatu śremskiego) stanowi ąc ten region w śród najbardziej deficytowych obszarów wodnych w Wielkopolsce. Naj- wi ększe opady w roku przeci ętnym wyst ępuj ą w lipcu, najni Ŝsze natomiast w lutym i marcu. Warto ści średnie roczne cz ęsto ści wyst ępowania poszczególnych kierunków wiatru wskazuj ą, Ŝe na całym obszarze Niziny Wielkopolskiej najcz ęś ciej wyst ępuj ą wiatry z sektora zachod- niego, głównie z kierunku W i WS. Charakteryzuj ą si ę one najwi ększymi pr ędko ściami w ci ągu ca- łego roku. Klimat lokalny odzwierciedla warunki przedstawione powy Ŝej. Jednak Ŝe obszar Pradoliny Warszawsko - Berli ńskiej wpływa modyfikuj ąco na klimat, co przejawia si ę mi ędzy innymi w ni Ŝ- szych średnich temperaturach powietrza o ok. 0,2 oC w stosunku do terenów wyniesionych, wy Ŝ- sz ą wilgotno ści ą w dolinie Warty o ok. 8 %, dominuj ącymi wiatrami z kierunku południowo- wschodniego i północno-wschodniego zgodnie z osi ą doliny Warty. W pradolinie wyst ępuje najwi ększa ilo ść cisz, a w zwi ązku z tym utrudnione rozpraszanie si ę zanieczyszcze ń powietrza.

2.3. Osadnictwo Powiat śremski zamieszkuje 60 299 mieszka ńców (stan na grudzie ń 2011 r.). W stosunku do roku 2005 liczba mieszka ńców wzrosła o 2,5%.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Pod wzgl ędem liczby ludno ści zamieszkuj ącej powiat zajmuje 24 miejsce w województwie (na 35 jednostek administracyjnych województwa). W skali województwa powiat śremski mo Ŝna zaliczy ć do słabiej zaludnionych. G ęsto ść zaludnienia kształtuje si ę na poziomie 104 osoby/km 2, natomiast średnia dla województwa wynosi 115 osób/km 2. W miastach powiatu śremskiego zamieszkuje 57,3 % ogółu ludno ści. Wska źnik przyrostu naturalnego ludno ści powiatu śremskiego jest dodatni (3,4/1000 osób) i jest wy Ŝszy ni Ŝ średnia całego województwa wielkopolskiego (2,9). Najwy Ŝszy wska źnik przyrostu naturalnego obserwuje si ę w gminie Brodnica (5,3) w pozo- stałych gminach wynosi: Ksi ąŜ Wlkp. (4,4), Śrem (3,1), Dolsk (2,9). Saldo migracji stałej jest ujemne i wynosi (-42) osoby. Najwi ększy odpływ ludno ści widoczny jest w gminie Ksi ąŜ Wlkp. (-24) i Dolsk (-14). Tendencje zmian liczby mieszka ńców powiatu przedstawia poni Ŝsza tabela oraz wykres.

Tabela 1 Liczba mieszka ńców w powiecie śremskim w latach 2005-2011 Jednostka 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011* terytorialna Powiat 58 761 58 795 58 970 59 164 59 388 59 549 60 299 śremski Źródło: GUS – BDL, *na podstawie ankiet z gmin

Rysunek 3 Liczba ludno ści w powiecie śremskim w latach 2005-2011

Liczba mieszka ńców w powiecie śremskim w latach 2005-2011

60 500

60 000

59 500

59 000

58 500

58 000

57 500 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Najwi ęcej mieszka ńców powiatu zamieszkuje gmin ę Śrem, natomiast najmniej gmin ę Brodni- ca.

Tabela 2 Powierzchnia i liczba mieszka ńców w gminach powiatu śremskiego w 2011 r. (stan na dzie ń 31.12.2011 r.) Liczba Powierzchnia Gęsto ść Liczba Lp. Gminy mieszka ńców 2 [km ] zaludnienia sołectw zameldowanych 1 Brodnica 5001 96 49 14 2 Dolsk 5884 124 47 19 3 Ksi ąŜ Wielkopolski 8625 148 57 21 4 Śrem 40789 206 197 33 Ogółem Powiat śremski 60299 574 104 86 Źródło: GUS

16 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Zauwa Ŝalne s ą niekorzystne zmiany w strukturze wiekowej społeczeństwa powiatu m.in. wzrost wska źnika starzenia demograficznego oraz spadek liczby ludno ści w wieku przedproduk- cyjnym. Obecnie atutem powiatu jest du Ŝy udział osób w wieku produkcyjnym w strukturze wiekowej ludno ści. Udział ten wynosi około 65,4%, podczas gdy średnia krajowa ludno ści w wieku produkcyjnym nie przekracza 61% 3.

2.4. Gospodarka Gminy powiatu maj ą charakter typowo rolniczy, poza Śremem, gdzie zlokalizowany jest przemysł i działalno ść usługowa. Region Śremski jest zaliczany do jednych z najszybciej rozwijaj ą- cych si ę w obr ębie centralnej cz ęś ci województwa wielkopolskiego. Działaj ą tu firmy z kapitałem polskim jak i zagranicznym. Gminy powiatu zrzeszone s ą w Unii Gospodarczej Miast Regionu Śremskiego.

Podmioty gospodarcze W 2010 roku na terenie powiatu w rejestrze REGON zarejestrowanych było 5981 podmiotów gospodarki narodowej, z czego 167 to podmioty sektora publicznego, a 5814 - podmioty sektora prywatnego. W porównaniu do roku 2005 zanotowano 10,2% wzrost przedsi ębiorczo ści. Blisko ść Poznania sprzyja rozwojowi powiatu śremskiego. Miasto Śrem jest wi ększym o środkiem przemysłowym w województwie wielkopolskim, szczególnie w zakresie produkcji metalowej. Gmina Śrem jako cało ść ma charakter przemysłowo- rolniczy. Na gruntach nale Ŝą cych do gminy Śrem z przeznaczeniem pod działalno ść gospodarcz ą utworzono Śremski Park Inwestycyjny – Obszar Wschodni i Zachodni. Obszar Wschodni Śrem- skiego Parku Inwestycyjnego obj ęty został Wałbrzysk ą Specjaln ą Stref ą Ekonomiczn ą, co zaowo- cowało zainwestowaniem kapitałów niemieckiego, holenderskiego i polskiego. Funkcjonuj ą tu: • BASF POLSKA Sp. z o.o., (producent wyrobów chemii budowlanej), • BASF Poliuretan (producent poliuretanów na świecie), • Modra Modelarstwo Odlewnicze Hieronim Ratajczak, • Polish Assembly Centre Sp. z o.o. (producent okiennych materiałów dekoracyjnych), • Recykl Organizacja Odzysku S.A. (recykling zu Ŝytych opon i przetwarzanie ich na granulat oraz produkcja wyrobów gumowych), • Rehau Sp. z o.o. w Nochowie (producent rozwi ąza ń opartych na polimerach, wiod ą- cy na rynkach światowych dostawca produktów i systemów dla budownictwa, moto- ryzacji i przemysłu), • TFPGRAFIKA Sp. z o.o. z siedzib ą w gminie Kórnik (bran Ŝa tektury falistej i opakowa ń). Najwi ększe zakłady pracy na terenie gminy Śrem to w sektorze prywatnym: • Odlewnia śeliwa ŚREM S.A., • Leopol Meble Sp. z o.o. - producent mebli tapicerowanych, • Dutron Sp. z o.o. w Psarskim - producent wi ązek kablowych, kabli i konektorów, • Defor S.A. w Śremie – wykonawca nowoczesnych elewacji budynków, • OFLOOR w Psarskim – producent mebli, • Spółdzielnia Inwalidów WARTA w Śremie

Do głównych pracodawców w gminie Brodnica nale Ŝą : • Kombinat Rolno – Przemysłowy Manieczki Sp. z o.o., w Manieczkach, • BJ Meble – zakład produkcji meblarskiej w Manieczkach, • Przedsi ębiorstwo Wielobran Ŝowe Gallus – zakład jajczarsko – drobiarski w Ma- nieczkach, • Newell Rubbermaid Poland w Manieczkach Dystrybutor marek artykułów pi śmien- nych Parker Waterman, • Przedsi ębiorstwo Drogowo – Mostowe DROMOST Sp. z o.o. w śabnie, budowa i modernizacja dróg, a tak Ŝe produkcja masy bitumicznej i betonów, • P.P.U.H. TRANSPAK COPACKING w śabnie, pakowanie produktów spo Ŝywczych, kosmetyków,

3 Źródło: GUS

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

• PNOS – Przedsiebiorstwo Nasiennictwa Ogrodnictwa i Szkółkarstwa, Stacja Hodow- lano – Nasienna w Iłowcu, • Centrum Hipiki w Jaszkowie, • TRAK w Sulejewie, produkcja drewna budowlanego,

Do najwi ększych firm w gminie Dolsk zalicza si ę: • Zakłady Przetwórstwa Mi ęsnego „Mróz” Sp. z o.o. w Borku Wlkp. (zakład w Dolsku, gospodarstwa w Pince i Kotowie); • Rze źnictwo W ędliniarstwo Sp.J. Urszula i Wiesław Ciachowscy w Dolsku; • "METALPRESS" Sp. z o.o. w Śremie – Odlewnia metali w Dolsku; • POJ-KON Import-Export Michałowska Maria, Michałowski Piotr Sp.J. w Małachowie; • ARON w Małachowie.

Najwi ększe podmioty gospodarcze na terenie gminy Ksi ąŜ Wlkp .: • Walczak Sp. jawna, ul. Dworcowa 1, 63-130 Ksi ąŜ Wlkp. – Tartak, Radoszkowo Drugie, • Konbet Sp. z o.o. Konarzyce 7, 63-130 Ksi ąŜ Wlkp. - Prefabrykaty betonowe, • Rolniczy Kombinat Spółdzielczy AGROKOMPLEKS Brzóstownia 14, 63-130 Ksi ąŜ Wlkp. – Ferma (kury nioski, trzoda chlewna, g ęsi, indyki), • „Ksi ąŜ –Rol” Sp. z o.o. Przedsi ębiorstwo Rolne Produkcyjno - Handlowo-Usługowe, ul. Radoszkowska 3, 63-130 Ksi ąŜ Wlkp. – Ferma (bydło, trzoda chlewna), • Przemo Sp. z o.o., ul. Ko ściuszki 15/1, 63-130 Ksi ąŜ Wlkp. – produkcja opakowa ń • Przedsi ębiorstwo Recyklingowe „Bemars”, Kiełczynek 31, 63-130 Ksi ąŜ Wlkp., stacja demonta Ŝu pojazdów, • Przedsi ębiorstwo Produkcyjno – Usługowo - Handlowe Polin Sp. z o.o., ul. Nowo- miejska 2, 63-130 Ksi ąŜ Wlkp. – producent chemii gospodarczej i kosmetyków, • TOTEM, ul. Niepodległo ści 2, 63-130 Ksi ąŜ Wlkp. – Stacja paliw (filia), • PK Orlen SA. „Bliska”, ul. Wichury 30 – Stacja paliw, • „Ciastkarnia Ksi ąŜ ” Sp. j. Wojciech Stiller, Zenon Stiller, ul. Niepodległo ści 2 – Pie- karnia, • Acrylmed Zakład Produkcyjny Konarzyce 50, 63-130 Ksi ąŜ Wlkp. – producent środ- ków czyszcz ących,

Stopa bezrobocia rejestrowanego na obszarze powiatu śremskiego w grudniu 2011 r. wyno- siła 8,2% i jest ni Ŝsza ni Ŝ średnia dla województwa wielkopolskiego, która wynosiła 9,2% i pozosta- ła na tym samym poziomie w porównaniu z 2010 r. Liczba zarejestrowanych bezrobotnych w powiecie wynosiła 1,9 tys.

Gospodarka rolna Poło Ŝenie geograficzne powiatu zapewnia stosunkowo dobre warunki dla rolnictwa. Ogólna powierzchnia u Ŝytków rolnych wynosi 39 149 ha, co stanowi 68,5% powierzchni powiatu, z tego 85% zajmuj ą grunty orne, 0,7% stanowi ą sady, a ł ąki i pastwiska – 13,5% (wska źnik udziału grun- tów u Ŝytkowanych rolniczo w województwie wielkopolskim wynosi 60%.) Struktur ę u Ŝytkowania gruntów w powiecie śremskim przedstawiono w poni Ŝszej tabeli.

18 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Tabela 3 U Ŝytkowanie gruntów na terenie powiatu śremskiego UŜytki rolne [ha] Pozostałe grunty (pod zabudo- waniami, podwó- Lasy i Pow. rzami, grunty Wyszczególnienie ogólna drogi, Grunty Łąki Pastwiska le śne ha Razem Sady wody i orne trwałe trwałe [ha] inne grunty uŜytkowe oraz nieuŜytki [ha] Gmina Brodnica 9 568 6 536 5 890 17 403 226 2 307 725 Miasto Dolsk 616 427 355 28 37 7 2 187 Gmina Dolsk 11 775 8 110 7 013 70 905 122 2 441 1 224 Miasto Ksi ąŜ Wlkp. 196 112 99 2 9 2 15 69 Gmina Ksi ąŜ Wlkp. 14 407 9 753 8 225 44 1191 293 3 439 1 215 Miasto Śrem 1 237 520 428 0 63 29 4 713 Gmina Śrem 19 345 13 691 11 560 122 1 107 902 3 328 2 326 POWIAT 57 144 39 149 33 570 283 3 715 1 581 11 536 6 459 Źródło: Starostwo Powiatowe w Śremie

2.5. Turystyka Na terenie powiatu śremskiego znajduj ą si ę parki, lasy, jeziora oraz ł ęgi nadwarcia ńskie, a tak Ŝe pomniki przyrody i zabytki architektoniczne. Wszystko to sprawia, Ŝe powiat posiada pełne predyspozycje do rozwoju turystycznego, a w szczególno ści turystyki pobytowej zwi ązanej z wypo- czynkiem nad wod ą - wykorzystuj ąc obecn ą baz ę noclegow ą, gastronomiczn ą i towarzysz ącą. Na terenie powiatu znajduj ą si ę Parki Krajobrazowe, a tak Ŝe Rezerwaty. Powiat śremski jest tak Ŝe ciekawym miejscem dla rowerowych wycieczek. G ęsta sie ć szla- ków rowerowych sprawia, Ŝe mo Ŝna łatwo odkrywa ć pi ękno regionu. Miło śnicy jazdy konnej mog ą odwiedzi ć Centrum Hipiki Jaszkowo – najwi ększy w Polsce i Europie Środkowej o środek je ździecki. Antoni Chłapowski, twórca tego obiektu, otworzył w nim tak Ŝe pierwsz ą w Polsce szkoł ę podkuwaczy. Centrum otrzymało w 2005 r. certyfikat „Turystyczny Produkt Roku 2005” od Polskiej Organizacji Turystycznej. W powiecie rozwijaj ą si ę równie Ŝ usługi agroturystyczne. W gminie Dolsk miło śnicy ornitolo- gii mog ą zapozna ć si ę wyst ępuj ącymi tutaj takimi gatunkami ptaków jak: orzeł bielik, Ŝuraw i b ąk. W okolicy s ą równie Ŝ zabytkowe ko ścioły w Dolsku i Bła Ŝejowie. Dolsk to równie Ŝ baza rekreacyjna nad jeziorem Dolskim Wielkim. Przez teren powiatu przebiegaj ą liczne piesze i rowerowe szlaki turystyczne.

2.6. Infrastruktura in Ŝynieryjno-techniczna 2.6.1. Zaopatrzenie mieszka ńców w wod ę Według danych uzyskanych z gmin długo ść sieci wodoci ągowej w powiecie śremskim w wynosi 544,68 km, a liczba przył ączy wodoci ągowych – 6 570 sztuk. W porównaniu z rokiem 2005 sie ć wodoci ągowa zwi ększyła si ę o 4,8%. Z sieci wodoci ągowej korzysta ponad 55 416 osób, czyli ok. 93,1% ludno ści powiatu.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Tabela 4. Infrastruktura techniczna ochrony środowiska w gminach powiatu śremskiego – sie ć wodoci ągowa 2011 Woda Dł. sieci * dostarcz. Lp Jednostka terytorialna wodoci ągowej bez Przył ącza* gosp. przył ączy domowym [km] [szt.] [dam 3] 1 Brodnica 67,78 605 272,1 2 Dolsk 104 338 255,4 3 Ksi ąŜ Wielkopolski 135 1 930 259,0 4 Śrem 237,9 3 697 1549,9 Powiat śremski 544,68 6570 2336,4 Źródło: GUS, *dane z ankietyzacji gmin

Tabela 5 Charakterystyka zaopatrzenia w wod ę powiatu śremskiego w latach 2005-2011 Parametr jednostka 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011* długo ść czynnej sieci rozdzielczej km 488,9 491,8 521,0 537,7 511,9 513,9 544,68 poł ączenia prowadz ące do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamiesz- szt. 6930 6808 6821 7419 6927 6998 6570 kania woda dostarczona gospodarstwom 3 dam 1823,3 1882,3 1832,2 1950,8 2288,3 2336,4 b.d. domowym ludno ść korzystaj ąca z sieci wodoci ą- osoba 33768 33704 33491 33535 33544 33521 b.d. gowej w miastach ludno ść korzystaj ąca z sieci wodoci ą- osoba 54359 54396 54492 54980 55244 55416 b.d. gowej Źródło: GUS, *z ankietyzacji gmin

Rysunek 4 Długo ść sieci wodoci ągowej w powiecie śremskim w latach 2005-2011

Długo ść sieci wodoci ągowej w powiecie śremskim w latach 2005-2011

550

540

530

520

510 km 500

490

480

470

460 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Źródło: GUS

20 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Mieszka ńcy powiatu śremskiego zaopatrywani s ą w wod ę z 12 wodoci ągów publicznych oraz 1 wodoci ągu zakładowego, z których ka Ŝdy posiada 1 uj ęcie wody: • wodoci ąg publiczny Śrem ul. Parkowa 8, • wodoci ąg publiczny Gaj gmina Śrem, • wodoci ąg publiczny Nochowo gmina Śrem, • wodoci ąg publiczny D ąbrowa gmina Śrem, • wodoci ąg publiczny Orkowo gmina Śrem, • wodoci ąg publiczny Piotrowo gmina Brodnica, • wodoci ąg publiczny Ksi ąŜ Wielkopolski ul. D ębniacka, • wodoci ąg publiczny Konarzyce, gmina Ksi ąŜ Wlkp., • wodoci ąg publiczny Mchy, gmina Ksi ąŜ Wlkp., • wodoci ąg publiczny Dolsk, ul. Widokowa 1, • wodoci ąg publiczny Wieszczyczyn, gmina Dolsk, • wodoci ąg publiczny Małachowo, gmina Dolsk, • wodoci ąg zakładowy Spółdzielni Rolniczo-Usługowej w Ł ęŜ ku, gmina Ksi ąŜ Wlkp.

Gmina Śrem Obecnie gmina Śrem jest niemal Ŝe całkowicie zwodoci ągowania (99,98%). Długo ść sieci wodoci ągowej wynosi 237,9 km, a długo ść przył ączy wodoci ągowych – 49,3 km. Liczba czynnych przył ączy wodoci ągowych w gminie wynosi 3 697 sztuk. PWiK w Śremie Sp. z o.o. jest wła ścicielem pi ęciu stacji uzdatniania wody (w Śremie, No- chowie, Gaju, D ąbrowie i Orkowie), które produkuj ą ł ącznie w ci ągu roku około 1 800 000 m3 wody o jako ści zgodnej z obowi ązuj ącymi przepisami sanitarnymi. Najwi ększym z obiektów produkcji wody jest oddana do u Ŝytku w 2005 r. stacja uzdatniania w Śremie, której zdolno ść produkcyjna wynosi 10 000 m 3/d. Wykonany układ technologiczny, pozwala na docelow ą rozbudow ę obiektu i osi ągni ęcie wydajno ści 15 000 m 3/d. Woda uzdatniona w obiektach Przedsi ębiorstwa dostarczana jest do ok. 40 400 mieszka ń- ców gminy. Ponadto woda uzdatniana na terenie gminy Śrem dostarczana jest do ok. 2 200 mieszka ńców gminy Brodnica. Dostawa wody na terenie gminy Brodnica prowadzona jest za po- średnictwem sieci wodoci ągowej b ędącej własno ści ą Gminy Brodnica, u Ŝytkowanej przez PWiK w Śremie Sp. z o.o. W gminie Brodnica znajduje si ę 605 sztuk przył ączy wodoci ągowych eksploatowanych przez PWiK w Śremie sp. z o.o. Ponadto Przedsi ębiorstwo dokonuje tak Ŝe hurtowej sprzeda Ŝy wody dla mieszka ńców gminy Kórnik. 4 Poni Ŝsza tabela przedstawia mo Ŝliwo ści produkcji i dystrybucji wody. Tabela 6 Mo Ŝliwo ści produkcji i dystrybucji wody (dane wg stanu na 31 grudnia 2011 r.) Długo ść sieci wodo- Godzinowa zdolno ść Liczba podł ącze ń Stacja uzdatniania ci ągowej z przył ą- produkcyjna wodoci ągowych wody czami [m3/h] [szt.] [km] Śrem 430 182,7 3 073 Nochowo 60 58,0 493 Gaj 50 19,2 100 Dąbrowa 26 26,0 255 Orkowo 23 1,58 36 Razem 589 287,5 3 957 Źródło: www.pwik-srem.pl

Charakterystyk ę uj ęć : a) uj ęcie wody w Śremie (uj ęcie podziemne) • liczba studni czynnych: 13 szt., • maksymalna wydajno ść uj ęcia (zgodnie z pozwoleniem wodnoprawnym): godzinowa: 430 m 3/h, dobowa: 9.460 m 3/d, roczna: 2.877.295 m 3/rok;

4 Źródło: www.pwik-srem.pl

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

• pozwolenie wodnoprawne: decyzja Wojewody Wielkopolskiego SR.II-6.6811-58/05 z dnia 6 pa ździernika 2005 r. (wa Ŝne do 10.10.2025 r.) • obsługiwane miejscowo ści: Śrem, Zbrudzewo, Niesłabin, Kawcze, Pysz ąca, Borgowo, Ostrowo, Grzymysław, Sosnowiec, Olsza, Bystrzek, Ł ęg, Binkowo, Psarskie, Góra, Szy- manowo (gm. Śrem) cze ść Chrz ąstowa (gm. Ksi ąŜ Wlkp.) oraz Jaszkowo, Ludwikowo (gm. Brodnica); • strefa ochronna: - strefa ochrony bezpo średniej: 5,54 ha, - strefa ochrony po średniej – wewn ętrzna: 8,53 ha, – zewn ętrzna: 829,52 ha; b) uj ęcie wody w Nochowie (uj ęcie podziemne) • liczba studni czynnych: 2 szt., • maksymalna wydajno ść uj ęcia (zgodnie z pozwoleniem wodnoprawnym): godzinowa: 60 m 3/h, dobowa: 814,07 m 3/d, roczna: 297.110 m 3/rok; • pozwolenie wodnoprawne: decyzja Starosty Powiatu Śremskiego OS.6223-14/10 z dnia 21 pa ździernika 2010 r. (wa Ŝne do 31.12.2030 r.) • obsługiwane miejscowo ści: Nochowo, Wyrzeka, Dalewo, Jele ńczewo, Mórka, Bodzyniewo, Kadzewo, Marszewo, Wirginowo, Pełczyn, Nochówko; • strefa ochronna: - strefa ochrony bezpo średniej: 0,0560 ha, - strefa ochrony po średniej – wewn ętrzna: 3,3942 ha, – zewn ętrzna: 85,3836 ha; c) uj ęcie wody w Gaju (uj ęcie podziemne) • liczba studni czynnych: 3 szt., • maksymalna wydajno ść uj ęcia (zgodnie z pozwoleniem wodnoprawnym): godzinowa: 50 m 3/h, dobowa: 1.200 m 3/d, roczna: 328.500 m 3/rok; • pozwolenie wodnoprawne: decyzja Starosty Powiatu Śremskiego OS.6223-18/10 z dnia 8 grudnia 2010 r. (wa Ŝne do 31.12.2030 r.) • obsługiwane miejscowo ści: Gaj, Błociszewo, Krzy Ŝanowo, Marianowo, Pucołowo (gm. Śrem), Manieczki, Górka, Boreczek, Przylepki (gm. Brodnica) oraz Donatowo (gm. Czem- pi ń) • strefa ochronna: - strefa ochrony bezpo średniej: studnia nr 1: 0,0400 ha (20 m × 20 m), studnia nr 2: 0,0380 ha (20 m × 19 m), studnia nr 2: 0,0157 ha (10 m wokół studni), - strefa ochrony po średniej – wewn ętrzna: 0,7288 ha, – zewn ętrzna: 24,5735 ha; d) uj ęcie wody w Orkowie (uj ęcie podziemne) • liczba studni czynnych: 2 szt., • maksymalna wydajno ść uj ęcia (zgodnie z pozwoleniem wodnoprawnym): godzinowa: 23 m 3/h, dobowa: 50 m 3/d, roczna: 18.250 m 3/rok; • pozwolenie wodnoprawne: decyzja Starosty Powiatu Śremskiego OS.6223-24/10 z dnia 12 stycznia 2011 r. (wa Ŝne do 31.12.2030 r.) • obsługiwana miejscowo ść Orkowo, • strefa ochronna: - strefa ochrony bezpo średniej: 0,34 ha, - strefa ochrony po średniej – wewn ętrzna: brak, – zewn ętrzna: 100,6582 ha; e) uj ęcie wody w D ąbrowie (uj ęcie podziemne) • liczba studni czynnych: 2 szt.,

22 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

• maksymalna wydajno ść uj ęcia (zgodnie z pozwoleniem wodnoprawnym): godzinowa: 25,2 m 3/h, dobowa: 452,6 m 3/d, roczna: 165.199 m 3/rok; • pozwolenie wodnoprawne: decyzja Starosty Powiatu Śremskiego OS.6223-11/10 z dnia 20 pa ździernika 2010 r. (wa Ŝne do 31.12.2030 r.) • obsługiwane miejscowo ści: D ąbrowa, Mechlin, Grodzewo, Luciny, Kaleje, Mateuszewo (gm. Śrem) oraz hurtowa sprzeda Ŝ wody dla gm. Kórnik (Czmo ń, Radzewo, Czmoniec, Trzykolne Młyny), • strefa ochronna: - strefa ochrony bezpo średniej: 0,34 ha, - strefa ochrony po średniej – wewn ętrzna: brak, – zewn ętrzna: 100,6582 ha; f) uj ęcie wody w Piotrowie – gmina Brodnica (uj ęcie podziemne – eksploatowane na podstawie umowy dzier Ŝawy) • liczba studni czynnych: 2 szt., • maksymalna wydajno ść uj ęcia (zgodnie z pozwoleniem wodnoprawnym): godzinowa: 60 m 3/h, dobowa: 900 m 3/d, • pozwolenie wodnoprawne: decyzja Starosty Powiatu Śremskiego OS.6223-7/07 z dnia 3 lipca 2007 r. (wa Ŝne do 31.12.2018 r.) • obsługiwane miejscowo ści: Brodnica, Szołdry, Piotrowo, Grzybno, Rogaczewo, Sulejewo, Chaławy, Grabianowo, Kopyta.

Gmina Brodnica Stopie ń zwodoci ągowania gminy wynosi 100%. W gminie czynnych jest 591 sztuk przył ą- czy wodoci ągowych, z których korzystaj ą 4364 osoby. Długo ść sieci wodoci ągowej wynosi 67,78 km bez przył ączy i 79,85 km z przył ączami. Gmina korzysta z trzech uj ęć wody, z tego jedno zlokalizowane jest w s ąsiednim powiecie w gminie Czempi ń. • Uj ęcie wody w miejscowo ści Gaj (na terenie gminy Śrem obsługiwane przez PWiK w Śremie sp. z o.o.) - dla wodoci ągu zbiorczego dla miejscowo ści Manieczki, Bore- czek, Przylepki, Jaszkowo, Ludwikowo, • Uj ęcie w Piotrowie - zaopatruje miejscowo ści: Iłówiec Wielki, Sucharzewo, śura- wiec, Grzybno, Ogieniowo, Rogaczewo, Szołdry, Chaławy, Kopyta, Piotrowo, Sule- jewo, Sulejewo Folwark, Brodnica, Grabianowo, Górka, Kolonia śabno, wydajno ść 3 rzeczywista urz ądze ń do ujmowania i uzdatniania wody, Q dśr = 1440 m /d, • Gmina Czempi ń – zaopatruje miejscowo ść Iłowiec,

Gmina Dolsk Stopie ń zwodoci ągowania gminy wynosi 98%. Ilo ść czynnych przył ączy wodoci ągowych wynosi 1050 sztuk, z których korzysta 5084 mieszka ńców gminy. Długo ść sieci wodoci ągowej wynosi 128,9 km z przył ączami i 104 km bez przył ączy. Obsług ą sieci zajmuje si ę Zakład Gospo- darki Komunalnej w Dolsku. Systemy wodoci ągowe wyst ępuj ące na terenie gminy: Istniej ące systemy wodoci ągowe to: • Ostrowieczno - zaopatrzenie w wod ę nast ępuj ących miejscowo ści: Tr ąbinek, Dolsk, Lubiatówko, Mełpin, Lubiatowo, Kotowo, Bła Ŝejewo, Ostrowieczko, Ostro- wieczno, Pokrzywnica, Brześnica, Gajewo, Mszczyczyn. W planie jest przył ączenie Lipówki, • Małachowo - zaopatruj ące w wod ę miejscowo ści: Małachowo i Ksi ęginki, • Wieszczyczyn - zaopatruj ący w wod ę nast ępuj ące miejscowo ści: Wieszczyczyn, Rusocin, Masłowo, Nowieczek, Pinka, Drzonek, Gawrony, Mi ędzychód, • Gawrony – uj ęcie nieeksploatowane

Gmina Ksi ąŜ Wlkp. Stopie ń zwodoci ągowania gminy wynosi 84,5%, ponad 7255 mieszka ńców podł ączonych jest do sieci wodoci ągowej. Długo ść sieci wodoci ągowej bez przył ączy wynosi 135 km, ilo ść czyn-

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

nych przył ączy wynosi 1930 sztuk. Obsług ą sieci wodoci ągowych w gminie zajmuje si ę Zakład Usług Komunalnych w Ksi ąŜ u Wlkp. Administruje nast ępuj ącymi uj ęciami wody: • uj ęcie Ksi ąŜ Wlkp. o wydajno ści 93,0 m 3/h, obsługuje miejscowo ści: Ksi ąŜ Wlkp., Radoszkowo Drugie, • uj ęcie Konarzyce o wydajno ści 17,0 m 3/h, obsługuje miejscowo ści: Chrz ąstowo, Gogolewo, Jarosławki, Kiełczyn, Kiełczynek, Konarskie, Konarzyce, Ł ęŜ ek, Rado- szkowo, Sroczewo, Świ ączy ń/Świ ączynek, Zaborowo, Zakrzewice, Zawory, • uj ęcie Mchy 80,0 m 3/h o wydajno ści, obsługuje miejscowo ści: Brzóstownia, Char- łub, Chwałkowo Ko ścielne, Kołacin, Mchy, Mi ędzybórz, Sebastianowo, Skoraczew, Radoszkowo, Wło ściejewki.

2.6.2. Odprowadzanie ścieków komunalnych Powiat śremski charakteryzuje dobre wyposa Ŝenie w infrastruktur ę kanalizacyjn ą.

Tabela 7 Infrastruktura techniczna ochrony środowiska w gminach powiatu śremskiego – sie ć kanalizacyjna 2011 Dł. sieci Lp Jednostka terytorialna Przył ącza kanalizacyjnej [km] [szt.] 1 Brodnica 73,47 144 2 Dolsk 20,4 338 3 Ksi ąŜ Wielkopolski 17,7 495 4 Śrem 193,6 2807 10. Powiat śremski 305,17 3784 Źródło: z ankietyzacji gmin

Długo ść czynnej sieci kanalizacyjnej w powiecie śremskim wynosi 272,65 km. W stosunku do roku 2005 km długo ść sieci wzrosła niemal dwukrotnie. Wzrosła równie Ŝ liczba mieszka ńców korzystaj ących z sieci kanalizacyjnej o 2 265 osób (5,6%). Z sieci kanalizacyjnej korzysta 67,3% mieszka ńców powiatu 5. Najwi ęcej korzystaj ących z kanalizacji to mieszka ńcy gminy Śrem i Ksi ąŜ Wlkp.

Tabela 8 Ilo ść ścieków odprowadzonych oraz ilo ść mieszka ńców korzystaj ących z sieci kanalizacyjnej na terenie powiatu śremskiego w 2010 r. 2010 Ludno ść Ludno ść Ścieki korzystaj ąca z korzystaj ąca Lp Jednostka terytorialna odprowadzone kanalizacji w z kanalizacji mie ście ogółem [dam3] [osoba] % [osoba] % 1 Brodnica 92 0 0,0 2923 62,4 2 Dolsk 30 704 46,1 704 12,1 3 Ksi ąŜ Wielkopolski 82 2016 73,6 2016 23,7 4 Śrem 1425 28664 95,9 34473 85,2 Powiat śremski 1629 31384 92,0 40116 67,3 Źródło: GUS

5 Źródło: GUS

24 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Tabela 9. Infrastruktura kanalizacyjna w powiecie śremskim w latach 2005-2011 Parametr jednostka 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011* długo ść czynnej sieci kanalizacyjnej km 148,9 161,8 169,3 179,5 202,8 210,7 272,65 poł ączenia prowadz ące do budyn- ków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania szt. 2535 2678 2848 3003 3377 3525 3784 ścieki odprowadzone dam 3 1574,7 1576,0 1609,8 1664,7 1654,8 1629 b.d. ludno ść korzystaj ąca z sieci kanalizacyjnej w miastach osoba 31480 31420 31381 31386 31402 31384 b.d. ludno ść korzystaj ąca z sieci kanalizacyjnej osoba 37851 38140 38580 38982 39781 40116 b.d. Źródło: GUS, * z ankietyzacji gmin

Rysunek 5 Długo ść sieci kanalizacyjnej w powiecie śremskim w latach 2005-2011

Długo ść sieci kanalizacyjnej na terenie powiatu śremskiego w latach 2005-2011

300,0

250,0

200,0

km 150,0

100,0

50,0

0,0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Stan gospodarki ściekowej w poszczególnych gminach powiatu śremskiego: Gmina Śrem - S ie ć kanalizacji sanitarnej obejmuje swym zasi ęgiem ok. 90 % mieszka ńców gminy, przy czym miasto Śrem skanalizowane jest całkowicie. Uj ęte ścieki odprowadzane s ą sieci ą kanalizacyjn ą o ł ącznej długo ści 193,6 km (w tym 25,3 km przył ączy) i trafiaj ą do pi ęciu oczyszczalni ścieków funkcjonuj ących w zasobach PWiK w Śremie Sp. z o.o. (w Śremie, Bodzy- niewie, Binkowie, Orkowie i Kalejach). Ilo ść ścieków oczyszczana w ci ągu roku wynosi ok. 1.500.000 m 3, z czego najwi ększy udział ma oczyszczalnia w Śremie. Obiekt ten, oddany do uŜytku po technologicznej modernizacji w 2000 r., oczyszcza w ci ągu ka Ŝdej doby około 5.600 m3ścieków. PWiK w Śremie sp. z o.o. eksploatuje cz ęś ci ą sieci kanalizacyjnej na terenie gminy Brodnica (28 km, w tym 5,8 km przył ączy). Rozporz ądzeniem nr 160/06 Wojewody Wielkopolskiego oraz na podstawie ustawy Prawo wodne Gmina Śrem wraz z Gmin ą Brodnica tworz ą obszar aglomeracji Śrem o równowa Ŝnej liczbie mieszka ńców RLM = 73 000. Aglomeracja pod wzgl ędem wymaga ń KPO ŚK6 w zakresie mo-

6 KPO ŚK- Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

dernizacji oczyszczalni ścieków spełnia wymagania, jednak nie spełnia ich w zakresie rozbudowy i modernizacji sieci kanalizacji sanitarnej. W celu osi ągni ęcia wymaga ń KPO ŚK planowana jest rozbudowa sieci kanalizacji sanitarnej w Pysz ącej oraz rozbudowa sieci kanalizacji sanitarnej w Mechlinie. Pozostali mieszka ńcy, którzy nie s ą obj ęci sieci ą kanalizacyjn ą gromadz ą nieczysto ści w zbiornikach bezodpływowych Według ewidencji Pionu Gospodarki Komunalnej na terenie gminy znajduje si ę 1065 zbiorników bezodpływowych i 43 przydomowe oczyszczalnie ścieków. Charakterystyka poszczególnych układów kanalizacyjnych eksploatowanych przez PWiK w Śremie Sp. z o.o. (dane wg stanu na 31 grudnia 2011 r.).

Tabela 10 Charakterystyka poszczególnych układów kanalizacyjnych eksploatowanych przez PWiK w Śremie Sp. z o.o. Długo ść sieci kanali- Oczyszczalnia Dobowa zdolno ść Liczba podł ącze ń zacyjnej z przył ącza- ścieków oczyszczania [m3/d] kanalizacyjnych [szt.] mi [km] Śrem 8 000 185,5 2 608 Bodzyniewo 36 4,0 30 Binkowo 15 8,3 83 Kaleje 8,5 1,3 46 Orkowo 15,4 2,0 40 Razem 8 074,9 201,1 2 807 Źródło: www.pwik-srem.pl

Jako ść ścieków oczyszczonych odpowiada warunkom nało Ŝonym na Przedsi ębiorstwo poprzez obowi ązuj ące decyzje administracyjne.

Oczyszczalnia ścieków w Śremie Ścieki s ą doprowadzane do oczyszczalni kolektorem o średnicy 800 mm na krat ę schod- kow ą. Skratki (stałe zanieczyszczenia obecne w ściekach) zatrzymane na kratach s ą transportowane z wykorzystaniem prasy hydraulicznej do pojemnika i po przesypaniu wapnem chlorowanym w celu higienizacji s ą wywo Ŝone na gminne składowisko odpadów komunalnych. Ścieki z budynku krat przepływaj ą do poziomego dwukomorowego piaskownika. Usuwanie piasku z komory piaskownika odbywa si ę dwiema pompami podwieszonymi do pomostu jezdnego, na którym znajduje si ę separator piasku. Mieszanina ścieków z piaskiem zostaje w separatorze rozdzielona, a odwodniony piasek odprowadzany jest przeno śnikiem śrubowym do pojemnika. Piasek, podobnie jak skratki, jest wywo Ŝony na składowisko odpadów komunalnych. Z piaskowników ścieki przepływaj ą do dwóch prostok ątnych osadników wst ępnych. W osadnikach znajduj ą si ę leje osadowe, do których zgarniacz usuwa łatwoopadalne zawiesiny. Tłuszcze i flotuj ące w osadniku zawiesiny s ą zbierane do koryta odpływowego, umieszczonego na poziomie lustra ścieków i razem z osadem z lejów usuwane s ą do komory osadowej pompowni, sk ąd s ą transportowane razem z osadem nadmiernym z zag ęszczaczy osadu do komór fermentacyjnych. Ścieki mechanicznie oczyszczone s ą przepompowywane do dwóch reaktorów biologicznych z komorami: predenitryfikacji, defosfatacji, denitryfikacji i nitryfikacji, wykonanych jako cylindryczne zbiorniki Ŝelbetowe o średnicy 30,85 m i gł ęboko ści czynnej 5,2 m. Do komory defosfatacji o średnicy 13,34 m dopływaj ą ścieki z osadników wst ępnych i osady recyrkulowane z osadników wtórnych. Nast ępnie mieszanina ścieków i osadów jest kierowana do komory denitryfikacji, razem z recyrkulacj ą wewn ętrzn ą ze strefy nitryfikacji. Ostatni ą stref ą jest komora nitryfikacji wyposa Ŝona w system płyt napowietrzaj ących. Ilo ść powietrza dostarczanego dmuchawami do strefy nitryfikacji jest regulowana na podstawie pomiaru st ęŜ enia tlenu z wykorzystaniem sondy tlenowej i zasuw elektrycznych zamontowanych na sekcjach systemu płyt napowietrzaj ących. Ścieki z reaktora odprowadzane s ą korytem przelewowym umieszczonym na ko ńcu komory nitryfikacji i dopływaj ą do osadników wtórnych przez komor ę rozdziału ścieków, gdzie dawkowany jest koagulant wspomagaj ący proces usuwania fosforu. Jako osadniki wtórne zastosowano dwa radialne zbiorniki o średnicy 21,0 m i pojemno ści ok. 812,0 m 3 ka Ŝdy. Sklarowane ścieki odpływaj ą przelewami pilastymi przez komor ę pomiarow ą do rzeki Warty. Sedymentuj ący na dnie osadnika wtórnego osad czynny jest recyrkulowany do strefy defosfatacji reaktora lub usuwany jako nadmierny z układu oczyszczalni biologicznej do dwóch zag ęszczaczy grawitacyjnych o pojemno ści czynnej 133,0 m 3 ka Ŝdy. Po grawitacyjnym

26 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

zag ęszczeniu osad nadmierny kierowany jest do komór fermentacyjnych, podobnie jak osad su- rowy z osadników wst ępnych. W dwóch komorach fermentacyjnych o pojemno ści czynnej ok. 900 m3 ka Ŝda i wysoko ści 13,1 m, zachodzi proces beztlenowej stabilizacji osadów w warunkach me- zofilowej fermentacji w temperaturze 350 C. Powstający w procesie biogaz jest spalany w kotłach gazowych, ciepło powstałe w procesie jest wykorzystywane do ogrzewania ko- mór fermentacyjnych, a w okresie zimowym tak Ŝe do ogrzewania zbiornika gazu i budynków technologicznych oczyszczalni ścieków. Osady po fermentacji i odwodnieniu na prasie ta śmowej są higienizowane wapnem palonym i wykorzystywane rolniczo jako nawóz organiczny przy produkcji wierzby energetycznej. Na terenie oczyszczalni ścieków w Śremie znajduje si ę laboratorium. Pozwala ono na bie Ŝą co kontrolowa ć poprawno ść działania oczyszczalni ścieków znajduj ą- cych si ę w zarz ądzie Przedsi ębiorstwa. Ponadto laboratorium świadczy usługi w zakresie badania jako ści ścieków. Wymagana jako ść ścieków oczyszczonych przedstawia si ę nast ępuj ąco:

BZT 5 - 15 g O 2/m 3, ChZT - 125 g O 2/m 3, Zaw.og. - 35 g/m 3, N og - 30 g N/m 3, P og - 1,5 g P/m 3.

Stan techniczny oczyszczalnie oceniany jest jako dobry.

Oczyszczalnia ścieków w Bodzyniewie Przeznaczona jest do biologicznego oczyszczania ścieków bytowo - gospodarczych, z chemicznym wspomaganiem str ącania fosforu, a osad nadmierny odwadniany jest na wybudo- wanych przy obiekcie zdrenowanych poletkach ociekowych. Ścieki dopływaj ą grawitacyjnie kana- lizacj ą sanitarn ą z terenu wsi Wirginowo, Kadzewo i Bodzyniewo oraz ze zlokalizowanej na terenie Bodzyniewa szkoły podstawowej. Odbiornikiem ścieków oczyszczonych jest rów melioracji podstawowej zwany Kanałem Kadzewskim, a nast ępnie jezioro Grzymisławskie. Wymagane war- to ści wska źników zanieczyszcze ń w ściekach oczyszczonych zostały okre ślone nast ępuj ąco: 3, BZT 5 - 40 g O 2/m 3 ChZT - 150 g O 2/m , Zaw.og. - 50 g/m 3, N og - 30 g N/m 3, P og - 5 g P/m 3. Powstaj ące na kracie zanieczyszczenia s ą higienizowane wapnem chlorowanym lub palonym i składowane na przygotowanym i zdrenowanym składowisku, sk ąd przewo Ŝone s ą do Śre- mu i dalej na gminne wysypisko. Stan techniczny oczyszczalnie oceniany jest jako dostateczny, planowane wył ączenie z eksploatacji w roku 2013.

Oczyszczalnia w Binkowie Jest biologiczn ą oczyszczalni ą z chemicznym wspomaganiem str ącania fosforu. Ścieki do- pływaj ą grawitacyjnie z terenu wsi Binkowo, do przepompowni wyposa Ŝonej w pompy z rozdrab- niaczami no Ŝowymi. Ścieki z dna komory napowietrzania przepływaj ą do osadnika wtórnego. Osad z leja osadnika jest recyrkulowany do strefy denitryfikacji lub usuwany z układu do grawita- cyjnego zag ęszczacza, sk ąd wody nadosadowe kierowane s ą tak Ŝe do komory denitryfikacji, a podg ęszczony osad przewo Ŝony jest wozem asenizacyjnym do oczyszczalni w Śremie i podda- wany procesowi fermentacyjnemu w komorach fermentacyjnych. Odbiornikiem ścieków oczyszczonych jest kanał melioracji podstawowej Dobczyn – Chrz ą- stowo, odprowadzaj ący wody do rzeki Warty. Wymagane warto ści wska źników zanieczyszcze ń w ściekach oczyszczonych zostały okre- ślone nast ępuj ąco: 3 BZT 5 - 40 g O 2/m , 3 ChZT - 150 g O 2/m , Zaw.og. - 50 g/m 3, Stan techniczny oczyszczalnie oceniany jest jako dostateczny, planowane wył ączenie z eksploatacji w roku 2012.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Oczyszczalnia ścieków w Kalejach Oczyszczalnia ścieków w Kalejach obsługuje wie ś Kaleje i jest najnowszym obiektem mechaniczno – biologicznym z chemicznym wspomaganiem str ącania fosforu. Oczyszczalnia prze- kazana została PWiK w Śremie Sp. z o.o. do eksploatacji przez Urz ąd Miejski w Śremie po osi ą- gni ęciu przez wykonawc ę efektu ekologicznego w 2001 r. Oczyszczalnia składa si ę z osadnika wst ępnego, sk ąd ścieki trafiaj ą do zbiornika retencyjnego, mieszaj ąc si ę w nim z osadem recyrkulowanym z dna osadnika wtórnego. Z komory ścieki są dawkowane pomp ą do strefy denitryfikacji i grawitacyjnie przepływaj ą dalej do strefy napowietrzania. Dalej ścieki przepływaj ą przez osadnik wtórny, sk ąd osad jest recyrkulowany do zbiornika retencyjnego, a ścieki oczyszczone przez studni ę rozdzielcz ą trafiaj ą do zainstalowanego w gruncie drena Ŝu rozs ączaj ącego. Osad nadmierny usuwany jest cyklicznie pompk ą mamutow ą z komory napowietrzania do osadnika wst ępnego. Wymagane warto ści wska źników zanieczyszcze ń w ściekach oczyszczonych zostały okre- ślone nast ępuj ąco: 3 BZT 5 - 30 g O 2/m , 3 ChZT - 150 g O 2/m , Zaw.og. - 50 g/m 3, N og - 30 g N/m 3, P og - 5 g P/m 3. Stan techniczny oczyszczalni oceniany jest jako dostateczny, planowane wył ączenie z eksploatacji w roku 2013.

Oczyszczalnia ścieków w Orkowie Zlokalizowana jest ona w miejscowo ści Orkowo, a odbiornikiem ścieków jest rów melioracji szczegółowej, a nast ępnie kanał podstawowy Tesiny – Orkowo odprowadzaj ący wody do rzeki Warty. Oczyszczalnie ścieków tworz ą trzy osadniki wst ępne, sk ąd ścieki trafiaj ą do komory z ni- skoobci ąŜ onym osadem czynnym ( z wydzielon ą stref ą denitryfikacji i nitryfikacji) i osadnika wtór- nego. Sklarowane ścieki odpływaj ą do odbiornika, a osad jest cyklicznie recyrkulowany do komory denitryfikacji lub usuwany do pierwszego osadnika wst ępnego. Stref ę nitryfikacji wyposa Ŝono w ruszt z dyfuzorami membranowymi, zał ączanymi przez pracuj ące w systemie czasowym dmu- chaw ę. Zastosowano równie Ŝ układ chemicznie wspomagaj ący redukcj ę fosforu. Ścieki do oczyszczalni w Orkowie docieraj ą ruroci ągiem tłocznym z pompowni zlokalizowanej 400 m od oczyszczalni. Wymagane warto ści wska źników zanieczyszcze ń w ściekach oczyszczonych zo- stały określone nast ępuj ąco: 3 BZT 5 - 30 g O 2/m , 3 ChZT - 150 g O 2/m , Zaw.og. - 50 g/m 3, N og - 30 g N/m 3, P og - 5 g P/m 3.7 Stan techniczny oczyszczalnie oceniany jest jako dostateczny, planowane wył ączenie z eksploatacji w roku 2012.

Gmina Brodnica – wchodzi w skład trzech aglomeracji: • wraz z Gmin ą Śrem – tworzy aglomeracj ę Śrem o równowa Ŝnej liczbie mieszka ń- ców RLM = 73 000, • wraz z gminami Mosina i Puszczykowo – tworzy aglomeracj ę Mosina-Puszczykowo o RLM = 33 400, • wraz z gminą Czempi ń – tworzy aglomeracj ę Czempi ń o RLM = 13 600, Długo ść sieci kanalizacyjnej w gminie wynosi 40,95 km bez przył ączy, z przył ączami 73,47 km; ilo ść czynnych przył ączy kanalizacyjnych w gminie wynosi 144 szt., z infrastruktury kanalizacyjnej korzysta 2923 mieszka ńców gminy, stopie ń skanalizowania wynosi 37,5%. Gmina nie posiada swojej oczyszczalni ścieków. Jest obsługiwana przez oczyszczalnie ścieków zlokalizowane w s ąsiednich gminach. Ścieki ze zbiorników bezodpływowych trafiaj ą do przepompowni ścieków zlokalizowanych na terenie gminy, a nast ępnie s ą doprowadzane przewodami kanalizacyjnymi do

7 Źródło: www.pwik-srem.pl

28 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

oczyszczalni ścieków w Śremie i Czempiniu. Na terenie gminy zlokalizowane są dwie przepom- pownie ścieków: • Przepompownia ścieków w Iłówcu - przepompowane ścieki są przesyłane ruroci ą- giem tłocznym do Oczyszczalni Ścieków Komunalnych w miejscowo ści Tarnowo Stare (gmina Czempi ń). Z terenów nieskanalizowanych ścieki zgromadzone w przydomowych zbiornikach bezodpływowych wywo Ŝone s ą wozami asenizacyjnymi do punktów odbioru na obiekcie przepompowni w Iłowcu, sk ąd trafiaj ą na oczyszczalni ę w gminie Czempi ń. • Przepompownia ścieków w Brodnicy – ścieki z miejscowo ści Piotrowo (gm. Czem- pi ń), Chaławy, Grabianowo i Manieczki tłoczone s ą do m. Brodnica, sk ąd ruroci ą- giem tłocznym odprowadzane s ą do oczyszczalni ścieków komunalnych w Śremie. Na terenach nieskanalizowanych gospodarka ściekowa wygl ąda podobnie jak w przypadku przepompowni ścieków w miejscowo ści Tarnowo (gm. Czempi ń). Ścieki z przydomowych zbiorników bezodpływowych s ą wywo Ŝone wozami asenizacyjnymi do punktu zlewnego zlokalizowanego przy przepompowni w miejscowo ści Manieczki. Gmina posiada ewidencj ę przydomowych oczyszczalni ścieków w ilo ści 61 sztuk, nie prowadzi si ę ewidencji zbiorników bezodpływowych. Osi ągni ęcie efektu ekologicznego zgodnego z zało Ŝeniami KPO ŚK 2010 planowane jest na rok 2015.

Gmina Dolsk – Rozporz ądzeniem nr 105/06 Wojewody Wielkopolskiego oraz na podstawie ustawy Prawo wodne, został wyznaczony obszar aglomeracji Dolsk o równowa Ŝnej liczbie miesz- kańców RLM = 5 000. Gmina Dolsk jest w trakcie realizacji budowy sieci kanalizacyjnych; obecnie skanalizowane s ą: miasto Dolsk (nie w pełni) oraz miejscowo ści Drzonek i Wieszczyczyn. Dłu- go ść sieci kanalizacyjnej w gminie wynosi 20,4 km, ilo ść przył ączy kanalizacyjnych wynosi 338 sztuk, stopie ń skanalizowania - 12%. Długo ść kanalizacji deszczowej wynosi 5,4 km. Gmin ę ob- sługuje jedna oczyszczalnia ścieków zlokalizowana w Dolsku przy ul. Ko ścia ńskiej 15. Średnia dobowa rzeczywista przepustowo ść oczyszczalni wynosi 179 m3/d. Jest to oczyszczalnia biologiczna z podwy Ŝszonym stopniem usuwania zwi ązków biogennych. Z oczyszczalni korzysta jedynie miasto Dolsk, natomiast m. Wieszczyczyn i Drzonek podł ączone s ą do oczyszczalni w Śre- mie. Bezpo średnim odbiornikiem ścieków oczyszczonych jest rozlewisko Jeziora Dolskiego Wiel- kiego. Pozostali mieszka ńcy, którzy nie s ą podł ączeni do sieci kanalizacyjnej korzystaj ą ze zbior- ników bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni ścieków, których zewidencjonowanych jest odpowiednio.667 i 63 sztuki.

Gmina Ksi ąŜ Wlkp . Rozporz ądzeniem nr 95/06 Wojewody Wielkopolskiego z dnia 9 maja 2006 r. (Dz. Urz. Woj. Wlkp. nr 83 poz. 2097) oraz na podstawie ustawy Prawo wodne - został wyznaczony obszar aglomeracji Ksi ąŜ Wielkopolski o równowa Ŝnej liczbie mieszka ńców RLM = 5 200. Obszar aglomeracji obejmuje miejscowo ści Ksi ąŜ Wielkopolski, Zakrzewice, Kiełczynek, Kiełczyn, Brzóstownia, Konarzyce, Jarosławki, cz ęść miejscowo ści Radoszkowo Drugie. W 2011 r. z kanalizacji korzystało 2172 (51,0%) mieszka ńców gminy. Długo ść sieci kanalizacyjnej w gminie wynosi 17,7 km, ilo ść przył ączy kanalizacyjnych prowadz ących do budynków mieszkalnych wynosiła 495 sztuk. Aglomeracja Ksi ąŜ Wielkopolski obejmuje swym zasi ęgiem tereny obj ęte systemem kanalizacji zbiorczej zako ńczonym oczyszczalni ą ścieków zlokalizowan ą w miejscowo ści Kiełczynek. Jest to oczyszczalnia ścieków z podwy Ŝszonym usuwaniem biogenów o przepustowo ści 570 m 3/dob ę. Bezpo średnim odbiornikiem ścieków oczyszczonych jest Kanał Ksi ąŜ . Oczyszczalnia nie spełnia wymaganych standardów oczyszczania ścieków zgodnie z zał ączni- kiem nr 1 rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie nale Ŝy spełni ć przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szcze- gólnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. Nr 137 poz. 984). Osi ągni ęcie efektu ekologicznego zgodnego z zało Ŝeniami KPO ŚK 2010 planowane jest na rok 2015. Mieszka ńcy nie podłączeni do sieci kanalizacyjnej korzystaj ą ze zbiorników bezodpływowych. Gmina nie prowadzi ewidencji zbiorników bezodpływowych.

W celu realizacji Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych 2010 na terenie Powiatu Śremskiego utworzono nast ępuj ące aglomeracje: • Aglomeracje priorytetowe dla wypełnienia wymogów Traktatu Akcesyjnego: PLWI009 Śrem (gm Śrem i gm. Brodnica)

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

PLWI012 Mosina – Puszczykowo (cz ęść gminy Brodnica) PLWI055 Czempi ń (cz ęść gm. Brodnica) PLWI138 Dolsk (cz ęść gm. Dolsk).

• Aglomeracje nie stanowi ące priorytetu dla wypełnienia Traktatu Akcesyjnego: PLWI097 Ksi ąŜ Wlkp. (gmina Ksi ąŜ Wlkp.)

Według opracowanego „Sprawozdania z wykonania Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych za rok 2010 dla województwa wielkopolskiego w zakresie realizacji zada ń inwestycyjnych w dziedzinie gospodarki wodno – ściekowej uj ętych w KPO ŚK 2009” stan realizacji zada ń (w zakresie tylko parametru „% mieszka ńców korzystaj ących z systemu kanalizacyjne- go”) przedstawia tabela poni Ŝej: Tabela 11 Wykonanie KPOSK w aglomeracjach na terenie Powiatu Śremskiego (2010 r.) Udział % mieszka ńców korzystaj ą- cych z sieci kanalizacyjnej Nr i nazwa Gminy w aglo- Lp. Gmina wiod ąca Przewidywane Realizacja aglomeracji meracji skanalizowanie na dzie ń w 2015r. 31.12.2010r. PLWI009 Śrem Śrem 1 Śrem 100 100 Brodnica PLWI012 Puszczykowo, 2 Mosina – Mosina Mosina, 78 64,97 Puszczykowo Brodnica PLWI055 Czempi ń, 3. Czempi ń 95,18 42 Czempi ń Brodnica 4 PLWI138 Dolsk Dolsk Dolsk 99,34 24 Aglomeracje nie stanowi ące priorytetu dla wypełnienia Traktatu Akcesyjnego PLWI097 KsiąŜ 1 Ksi ąŜ Wlkp. Ksi ąŜ Wlkp. 56,71 51 Wlkp. Źródło: Sprawozdanie z KPO ŚK za 2010 r.

Zgodnie z zało Ŝeniami KPO ŚK zaplanowane zadania nale Ŝy zrealizowa ć do ko ńca 2015 r. Na koniec roku 2010 tylko aglomeracja Śrem osi ągn ęła zaplanowany udział mieszka ńców obj ę- tych systemem kanalizacji. Pozostałe gminy dalekie s ą jeszcze od zamierzonych celów. Główny- mi przyczynami wolnego tempa realizacji zada ń wynikaj ących z KPO ŚK w aglomeracjach jest brak dost ępno ści środków finansowych. Poni Ŝej przedstawiono informacje na temat gospodarki ściekowej pochodz ące z ewidencji poszczególnych gmin lub z ewidencji przedsi ębiorstw działaj ących lokalnie w zakresie oczyszczania ścieków, które udzieliły odpowiedzi na przesłan ą ankiet ę:

Tabela 12 Korzystaj ący z sieci kanalizacyjnej w gminach powiatu śremskiego w latach 2005 i 2011. Korzystaj ący z kanalizacji Jednostka terytorialna 2005 (GUS) 2011 (ankiety) [%] [%] Brodnica 49,1 37,5 Dolsk 8,6 12,0 Ksi ąŜ Wielkopolski 23,6 51,0 Śrem 83,0 90,0 Powiat śremski 64,5 69,9 Źródło: GUS,

Pozytywnym aspektem rozwoju sieci kanalizacyjnej jest wzrost liczby mieszka ńców korzysta- jących z oczyszczalni ścieków. W porównaniu z rokiem 2005 zanotowano niemal 6% wzrost. Najwy Ŝ- szy wzrost odnotowano w gminie Dolsk i Brodnica. Sytuacj ę w poszczególnych gminach przedstawia poni Ŝsza tabela.

30 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Tabela 13 Liczba ludno ści korzystaj ąca z oczyszczalni ścieków w latach 2005 i 2010 Jednostka terytorialna 2005 2010 Zmiana w % Brodnica 2277 2923 22,1 Dolsk 495 704 29,7 Ksi ąŜ Wielkopolski 1989 2016 1,3 Śrem 33090 34473 4,01 Powiat śremski 37851 40116 5,6 Źródło: GUS

Poni Ŝsza tabela przedstawia wykaz komunalnych oczyszczalni ścieków z terenu gmin powiatu śremskiego. Tabela 14 Charakterystyka oczyszczalni ścieków z terenu powiatu śremskiego Przepustowo ść Bezpo średni Rodzaj oczysz- Obsługiwane miejsco- Gmina Lokalizacja rzeczywista odbiornik ście- czalni wo ści [m 3/dob ę] ków Śrem Śrem mechaniczno- Śrem, Zbrudzewo, Niesła- rzeka Warta; biologiczna z bin, Psarskie, Góra, Szy- podwy Ŝszonym manowo, Grzymysław, usuwaniem Nochowo, Wyrzeka, Da- zwi ązków bio- lewo, Jele ńczewo, Mórka, gennych, Błociszewo, Krzy Ŝanowo (cz ęś ciowo), Pucołowo, Pysz ąca, Borgowo (cz ę- 5600 ściowo), Mechlin, D ąbro- wa, Luciny (gm. Śrem) oraz Brodnica, Piotrowo, Chaławy, Grabinowo, Manieczki (gm. Brodnica), Drzonek, Wieszczyczyn (gm. Dolsk Bodzyniewo mechaniczno- Bodzyniewo, Kadzewo Kanał biologiczna z oraz Wirginowo (cz ęś cio- Kadzewski podwy Ŝszonym wo) usuwaniem 21 zwi ązków biogennych,

Binkowo mechaniczno- Binkowo, Olsza, Bystrzek kanał podsta- biologiczna z wowy Dobczyn- podwy Ŝszonym Chrz ąstowo usuwaniem 7,5 zwi ązków biogennych,

Orkowo mechaniczno- Orkowo rów melioracji biologiczna z szczegółowej R- podwy Ŝszonym 1 usuwaniem 8 zwi ązków biogennych,

Kaleje mechaniczno- Kaleje grunt biologiczna z podwy Ŝszonym usuwaniem 8,5 zwi ązków biogennych,

Dolsk Dolsk biologiczna z Dolsk rozlewisko Jez. podwy Ŝszonym Dolskiego Wiel- 179 stopniem usuwa- kiego nia zwi ązków

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

biogennych Ksi ąŜ Wlkp. Kiełczynek mechaniczno- Ksi ąŜ Wielkopolski, Za- Kanał Ksi ąŜ biologiczna z krzewice, Kiełczynek, podwy Ŝszonym Kiełczyn, Brzóstownia, usuwaniem Konarzyce, Jarosławki, 570 zwi ązków bio- cz ęść miejscowo ści Ra- gennych, doszkowo

Źródło: na podstawie ankiet z gmin

Na terenie powiatu funkcjonuje 7 komunalnych oczyszczalni ścieków o ł ącznej przepustowo ści 6 394 m 3/dob ę. Jedynie gmina Brodnica nadal nie posiada swojej oczyszczalni ścieków. Z terenu powiatu odprowadzono ogółem około 1629 tys. m 3 ścieków. W porównaniu do 2005 r. nast ąpił niewielki wzrost odprowadzanych ścieków komunalnych o 3,3%, natomiast spa- dła ilo ść ścieków przemysłowych o 40%. W strumieniu ścieków odprowadzanych niemal wszystkie ścieki stanowiły ścieki oczyszczane. Wszystkie ścieki komunalne poddano oczyszczaniu bio- logicznemu z podwy Ŝszonym usuwaniem biogenów. Odbiornikami ścieków oczyszczonych z powiatu śremskiego s ą: rzeka Warta, kanał Ksi ąŜ , Kanał Kadzewski, kanał Dobczyn-Chrz ąstowo. Z oczyszczalni ścieków korzysta 72,7% mieszka ńców powiatu. W miastach dost ęp do oczyszczalni posiada 90,6% mieszka ńców, z kolei na terenach wiejskich -47,3%. Niski wska źnik dla terenów wiejskich oznacza, Ŝe pozostali mieszka ńcy wykorzystuj ą zbiorniki bezodpływowe lub przydomowe oczyszczalnie ścieków. Nale Ŝy zaznaczy ć, Ŝe cz ęsto zbiorniki bezodpływowe nie spełniaj ą swej roli, nie s ą regularnie opró Ŝniane, a ścieki przedostaj ą si ę do gleb i wód podziemnych. Dlatego niezmiernie wa Ŝnym zadaniem gmin jest przeprowadzanie ewidencji zbiorników bezodpływowych oraz kontrola podpisanych umów na opró Ŝnianie szamb. Stosunkowo wysoki udział ludno ści korzystaj ącej z oczyszczalni ścieków w ogóle ludno ści stawia powiat śremski na 4 lokacie w Wielkopolsce nie wliczaj ąc miast na prawach powiatu. Szczegółowe informacje dotycz ące oczyszczalni, ilo ści oczyszczanych ścieków oraz jako ści ście- ków po oczyszczeniu przedstawiono w poni Ŝszych tabelach.

Tabela 15. Informacje dotycz ące oczyszczanych ścieków komunalnych w powiecie śremskim w latach 2005 i 2010 Parametr jednostka 2005 2010 Ścieki odprowadzone dam 3/rok 1574,7 1629,0 ścieki oczyszczane razem dam 3/rok 1562 1629 Oczyszczane biologicznie dam 3/rok 19 23 oczyszczane z podwy Ŝszonym usuwaniem bio- 3 dam /rok genów 1543 1606 oczyszczane biologicznie i z podwy Ŝszonym % usuwaniem biogenów w % ścieków ogółem 99,2 100,0 Źródło: GUS

Tabela 16 Informacje dotycz ące ścieków przemysłowych w powiecie śremskim w latach 2005 i 2010 Parametr jednostka 2005 2010 ścieki przemysłowe odprowadzone ogółem dam 3/rok 3123 1895 ścieki przemysłowe odprowadzone do sieci ka- 3 dam /rok nalizacyjnej 154 51 ścieki przemysłowe odprowadzone bezpo średnio 3 dam /rok do wód lub do ziemi 2969 1844 ścieki przemysłowe odprowadzone bezpo średnio 3 dam /rok do wód lub do ziemi wymagaj ące oczyszczania 2969 1844 Źródło: GUS

32 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Tabela 17 Ładunki zanieczyszcze ń w ściekach po oczyszczeniu Parametr jednostka 2005 2010 Zmiana % BZT5 kg/rok 43431 8351 80,7 ChZT kg/rok 109969 80723 26,5 zawiesina ogólna kg/rok 43090 15125 64,8 azot ogólny kg/rok 58752 32709 44,3 fosfor ogólny kg/rok 5694 635 88,8 Źródło: GUS

Wprowadzone nowe technologie w oczyszczalniach ścieków przeło Ŝyły si ę na zdecydowa- ny spadek ładunków zanieczyszcze ń w ściekach oczyszczonych, co przedstawia powy Ŝsza tabela. Wyra źną popraw ę jako ści ścieków wida ć na podstawie wska źnika BZT5, poniewa Ŝ im wi ększe zanieczyszczenie ścieku, tym wykazuje on wi ększ ą warto ść . Spadła równie Ŝ zawarto ść zwi ązków azotu i fosforu, których nadmiar w wodzie odbiornika ścieków powoduje eutrofizacj ę i w efekcie masowy rozwój mikroorganizmów, głównie glonów, które obumieraj ąc ulegaj ą rozkładowi i powoduj ą dodatkowe zanieczyszczenie wód.

2.6.3. Charakterystyka zaopatrzenia powiatu w ciepło Z danych GUS wynika, Ŝe w 2010 r. ciepłownie na terenie powiatu sprzedały ł ącznie 437 310 GJ energii cieplnej, z czego 96% zu Ŝytkowano w budynkach mieszkalnych a 4% w budynkach urz ę- dów i instytucji. Sprzeda Ŝ energii cieplnej w stosunku do 2005 roku zmalała o 1,8%.

Tabela 18 Sprzeda Ŝ energii cieplnej w powiecie śremskim w latach 2005 i 2010 Sprzeda Ŝ energii cieplnej w ci ągu roku wg celu Jedn. 2005 2010 ogółem GJ 445 731,7 437 310,0 budynki mieszkalne GJ 423 178,6 421 623,0 urz ędy i instytucje GJ 22 553,1 15 687,0 Źródło: GUS

Rysunek 6 Ilo ść sprzedanej energii cieplnej w powiecie śremskim w latach 2005-2010

sprzeda Ŝ energii cieplnej w latach 2005-2010

450000,0

440000,0

430000,0

420000,0

410000,0 GJ 400000,0

390000,0

380000,0

370000,0

360000,0 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Źródło: na podstawie danych GUS

Na terenie gminy Śrem istniej ą lokalne sieci ciepłownicze zarz ądzane przez Przedsi ębior- stwo Energetyki Cieplnej Śrem S.A. Ciepło produkuje elektrociepłownia nale Ŝą ca do Odlewni śe- liwa „ ŚREM” S.A., zarówno na potrzeby własne, jak równie Ŝ sprzedawane do sieci ciepłowniczej.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Zainstalowana moc cieplna wynosi 113,2 MW, z czego produkowane jest ciepło o warto ści 329 125 GJ. Domy jednorodzinne i pozostałe mieszkania w budownictwie wielorodzinnym w gminie Śrem ogrzewane s ą indywidualnymi systemami grzewczymi. Dominuj ą systemy centralnego ogrzewania – 3700 mieszka ń (ogrzewanie z kotłowni w budynkach wielorodzinnych oraz indywidualnych), ogrzewanie indywidualnymi piecami w ęglowymi (ok. 300). Pozostałe systemy ogrzewania: ogrzewanie olejowe, propan-butan i elektryczne szacowane s ą na kilkana ście instalacji. W przypadku gminy Brodnica ok. 78% mieszka ńców korzysta z palenisk domowych. Jedy- nie w Brodnicy oraz w Manieczkach istniej ą du Ŝe kotłownie ogrzewaj ące bloki osiedlowe. W gminie Dolsk domy jednorodzinne i pozostałe mieszkania w budownictwie wielorodzinnym ogrzewane s ą indywidualnymi systemami grzewczymi. Dominuj ą systemy centralnego ogrzewania – 1 200 mieszka ń (ogrzewanie z kotłowni w budynkach wielorodzinnych oraz indywidualnych). ogrzewanie indywidualnymi piecami w ęglowymi (ok. 130). Cz ęść gospodarstw domowych deklaruje posiadanie równocze śnie dwóch systemów grzewczych (co. w ęglowe i gazowe). Pozo- stałe systemy ogrzewania: ogrzewanie olejowe, propan-butan i elektryczne szacowane s ą na kilka instalacji. Na terenie gminy Ksi ąŜ Wlkp . produkcja ciepła odbywa si ę w lokalnych kotłowniach na potrzeby u Ŝytkowników oraz w dwóch kotłowniach centralnych zlokalizowanych w miejscowo ści Ksi ąŜ - o mocy 500 kW zasilana w ęglem, oraz w miejscowo ści Mchy - o mocy 500 i 80 kW zasila- ne gazem. Wytwarzanie ciepła w gminie odbywa si ę głównie przy pomocy kotłowni miałowych oraz w mniejszym stopniu olejowych oraz gazowych. Dla przemysłu i usług produkcja ciepła odbywa si ę w 12 kotłowniach o ł ącznej mocy 5250 kW, które najcz ęś ciej opalane s ą miałem oraz gazem oraz w ęglem. Ł ączna moc zainstalowanych kotłów wynosi ok. 10 095 kW.

2.6.4. Charakterystyka zaopatrzenia powiatu w gaz ziemny Długo ść czynnej sieci gazowej na terenie powiatu wynosi 267,4 km i w stosunku do roku 2005 długo ść sieci wzrosła o 24,5%. W 2010 r. było 11,3 tys. odbiorców gazu, w tym 1,7 tys. od- biorców ogrzewaj ących mieszkania gazem. Systematycznie wzrasta liczba mieszka ńców korzystaj ących z sieci gazowej, zwłaszcza w nowych budynkach. Dost ęp do gazu sieciowego posiadaj ą wszystkie gminy.

Tabela 19 Charakterystyka sieci gazowej w powiecie śremskim w latach 2005 i 2010 Sie ć gazownicza jednostka 2005 2010 długo ść czynnej sieci ogółem km 201,8 267,4 długo ść czynnej sieci przesyłowej km 67,3 64,3 długo ść czynnej sieci rozdzielczej km 134,5 203,1 czynne przył ącza do budynków mieszkalnych i niemieszkalnych szt. 2866 3400 odbiorcy gazu gosp.dom. 10156 11368 odbiorcy gazu ogrzewaj ący mieszkania gazem gosp.dom. 1575 1747 odbiorcy gazu w miastach gosp.dom. 9452 10320 zu Ŝycie gazu tys.m 3 7725,70 7097,50 zu Ŝycie gazu na ogrzewanie mieszka ń tys.m 3 5499,5 4766,6 ludno ść korzystaj ąca z sieci gazowej osoba 30909 34600 Źródło: GUS

2.6.5. Charakterystyka zaopatrzenia powiatu w energi ę elektryczn ą Dystrybucj ą energii elektrycznej dla wszystkich odbiorców na terenie powiatu śremskiego oraz działaniami w zakresie eksploatacji sieci, obsługi mieszka ńców, konserwacji sieci i usuwania awarii zajmuje si ę ENEA S.A.. Przez teren powiatu przebiegaj ą • linia napowietrzna wysokiego napi ęcia - 110 kV, relacji Środa Wlkp - Śrem; • linia napowietrzna wysokiego napi ęcia - 400 kV relacji Ostrów Wlkp - Pozna ń Ple- wiska; W ostatnich latach przybyło odbiorców energii elektrycznej. Liczba odbiorców energii na niskim napi ęciu w 2010 r. była wy Ŝsza o ok. 2,6% ni Ŝ w roku 2005. Wraz ze wzrostem liczby od- biorców, wzrosło zu Ŝycie energii elektrycznej o 10,5%.

34 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Tabela 20 Zaopatrzenie w energi ę elektryczn ą w powiecie śremskim w latach 2005 i 2010 Energia elektryczna w gospodarstwach domowych jednostka 2005 2010 odbiorcy energii elektrycznej na niskim napi ęciu, w tym: Szt. 17583 18063 -odbiorcy energii elektrycznej na niskim napi ęciu w miastach Szt. 11023 11301 -odbiorcy energii elektrycznej na niskim napi ęciu na wsi Szt. 6560 6762 zu Ŝycie energii elektrycznej na niskim napi ęciu ogółem MW.h 38141 42657 Źródło: GUS

3. Ochrona zasobów naturalnych 3.1. Formy ochrony przyrody Podstawowymi aktami prawa z zakresu ochrony dziedzictwa przyrodniczego oraz ochrony i kształtowania środowiska na terytorium Polski s ą ustawy: o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz. U. 2009 r. Nr 151, poz. 1220 ze zm.) oraz Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. 2008 r. Nr 25, poz. 150 ze zm.). W my śl zapisów pierwszego z wymienionych aktów ochrona przyrody polega na zachowa- niu, zrównowa Ŝonym u Ŝytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody: 1) dzi- ko wyst ępuj ących ro ślin, zwierz ąt i grzybów; 2) ro ślin, zwierz ąt i grzybów obj ętych ochron ą gatun- kow ą; 3) zwierz ąt prowadz ących w ędrowny tryb Ŝycia; 4) siedlisk przyrodniczych; 5) siedlisk zagro- Ŝonych wygini ęciem, rzadkich i chronionych gatunków ro ślin, zwierz ąt i grzybów; 6) tworów przyrody Ŝywej i nieo Ŝywionej oraz kopalnych szcz ątków ro ślin i zwierz ąt; 7) krajobrazu; 8) zieleni w miastach i wsiach; 9) zadrzewie ń. Z kolei ochrona środowiska w my śl Prawa ochrony środowiska oznacza: podj ęcie lub zanie- chanie działa ń, umo Ŝliwiaj ące zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej; ochrona ta polega w szczególno ści na: a) racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasad ą zrównowa Ŝonego rozwoju; b) przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom; c) przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu wła ściwego. W 2010 r. powierzchnia obszarów prawnie chronionej przyrody na terenie powiatu śremskie- go wynosiła 8561 ha, co stanowiło 14,9% powierzchni powiatu. Najwi ększym udziałem obszarów prawnie chronionych w ogólnej powierzchni powiatu odznaczały si ę gminy Brodnica (34,2%) i Śrem (25,6%). W porównaniu do 2005 r. powierzchnia obszarów chronionych zwi ększyła si ę o 3,8%. Opisu poszczególnych form ochrony przyrody wyst ępuj ących na terenie powiatu dokonano w oparciu o wykazy i charakterystyki opublikowane przez Regionaln ą Dyrekcj ę Ochrony Środowi- ska w Poznaniu 8 oraz Generaln ą Dyrekcj ę Ochrony Środowiska w Warszawie 9

3.1.1. Rezerwaty przyrody Rezerwat przyrody „Czmo ń” – rezerwat le śny, poło Ŝony w gminie Śrem, powierzchnia 23,65 ha, utworzony na podstawie Rozporz ądzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Natu- ralnych i Le śnictwa z dnia 21 grudnia 1998 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody (Dz. U. z 1998 r. Nr 161, poz. 1084); Obwieszczenie Woj. Wielkopolskiego z dnia 4 pa ździernika 2001 r. w sprawie ogłoszenia wykazu rezerwatów przyrody utworzonych do dnia 31 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Wielkopolskiego z 2001 r. Nr 123, poz. 2401). Rezerwat posiada utworzony Plan ochrony Rozporz ądzenie Nr 1/07 Woj. Wlkp. z dnia 10 stycznia 2007r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody „Czmo ń” (Dz. Urz. Woj. Wlkp. Nr 4 poz. 59). Rezerwat znajduje si ę w Kotlinie Śremskiej. Obejmuje on fragment lasu li ściastego z d ę- bami szypułkowymi i jesionami wyniosłymi w najwy Ŝszym pi ętrze oraz grabami i jaworami poniŜej. Głównym celem ochrony jest zachowanie Ŝyznego lasu li ściastego z licznie wyst ępuj ącymi ro śli- nami chronionymi w pi ętrze runa i podszytu. Szczególnie atrakcyjnie prezentuje si ę las w okresie wczesnej wiosny pokryty kobiercami kwitn ących kwiatów. Z ro ślin chronionych znale źć tu mo Ŝna lili ę złotogłów, bluszcz pospolity, kalin ę koralow ą. W rezerwacie spotka ć mo Ŝna cztery gatunki dzi ęciołów i usłysze ć charakterystyczny głos kukułki.

8 http://bip.krakow.rdos.gov.pl 9 http://natura2000.gdos.gov.pl/natura2000

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Rezerwat przyrody „Miranowo” – rezerwat torfowiskowy poło Ŝony w gminie Dolsk, o powierzchni 4,78 ha, utworzony na podstawie Zarz ądzenia Nr 7/11 Regionalnego Dyrektora Środo- wiska w Poznaniu z dnia 8 marca 2011 r. w sprawie rezerwatu przyrody "Miranowo" (Dz. Urz. Woj. Wielkopolskiego z 2011 r. Nr 105, poz. 1760), Zarz ądzenie Ministra Le śnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 10 grudnia 1971 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody (M. P. z 1972 r. Nr 5, poz. 33); Obwieszczenie Woj. Wielkopolskiego z dnia 4 pa ździernika 2001 r. w sprawie ogło- szenia wykazu rezerwatów przyrody utworzonych do dnia 31 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Wiel- kopolskiego z 2001 r. Nr 123, poz. 2401). Rezerwat obejmuje południowo-zachodni brzeg Jeziora Dolskiego Wielkiego w gminie Dolsk. Zaliczany jest do kategorii rezerwatów florystycznych posiadaj ących naturalne zbiorowiska ro ślinno ści ł ąkowej i szuwarowej. Jest jednym z nielicznych na terenie Wielkopolski obszarów na których stwierdzono wyst ępowanie gatunków ro ślin kalcydofilnych, czyli zwi ązanych z wysi ąkami wody bogatej w zwi ązki w ęglanu wapnia. Wyst ępuj ą tu m.in.: kosatka kielichowa, goryczka błotna, sit t ępokwiatowy, turzyca dwupienna, komonica skrzydlatostr ąkowa, marzyca ruda, kło ć wiecho- wata, turzyca Davalla.

3.1.2. Pomniki przyrody Na terenie powiatu śremskiego znajduje si ę 146 sztuk pomników przyrody.

Gmina Brodnica Na terenie gminy znajduj ą si ę 24 pomniki przyrody, s ą nimi pojedyncze drzewa oraz grupy drzew. Pojedyncze pomniki to głównie okazałe lipy drobnolistne, d ęby, wi ązy i jesiony wyniosłe. Z kolei wyst ępuj ące na obszarze gminy aleje drzew, to obiekty, które ceni si ę, nie tylko ze wzgl ędów przyrodniczych, ale tak Ŝe krajobrazowych i kulturowych. Dwie takie aleje wyst ępuj ą w Brodnicy (kasztanowa, lipowa), a dwie nast ępne w Przylepkach (d ębowa i lipowa).

Gmina Dolsk Pomnikami przyrody na terenie gminy są przede wszystkim wiekowe drzewa, rosn ące głównie w parkach podworskich. W śród 56 zarejestrowanych pomników przyrody s ą 42 okazy dębów szypułkowych, 5 wi ązów szypułkowych, 4 klony polne, 2 lipy drobnolistne oraz pojedyncze okazy klonu zwyczajnego, sosny czarnej, wierzby kruchej, sosny wejmutki i platana klonolistnego oraz 8 głazów narzutowych.

Gmina Ksi ąŜ Wlkp. Wśród pomników przyrody znajduj ących si ę w rejestrze znajduj ą si ę głównie: 3 pojedyncze dęby szypułkowe, 2 grupy d ębów szypułkowych, 1 skupisko topoli czarnych, 1 grupa sosen, 1 ale- ja świerkowa, głaz narzutowy oraz specyficzne formy geomorfologiczne jak dwudzielny sto Ŝek sandrowy poro śni ęty lasem i brama lodowcowa. W sumie zarejestrowanych jest 10 pomników przyrody.

Gmina Śrem Na obszarze gminy Śrem obj ętych ochron ą jest 56 pomników przyrody. Są to drzewa i ich skupienia, a w jednym przypadku jest to stanowisko owocuj ącego bluszczu pospolitego.

3.1.3. Park krajobrazowy Na terenie powiatu śremskiego znajduj ą si ę fragmenty dwóch parków krajobrazowych. Park Krajobrazowy im. Gen. D. Chłapowskiego został utworzony 1 grudnia 1992 r. na podstawie art. 24 ustawy z dnia 16 pa ździernika 1991 r. o ochronie przyrody (Dz.U. nr 114, poz. 492) oraz art. 532 ust. 1 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o terenowych organach rz ądowej administracji ogólnej (Dz.U. nr 21, poz. 123) Uchwał ą Wojewody Leszczy ńskiego i Pozna ńskiego. Celem parku jest ochrona krajobrazu kulturowego i rolniczego, z dobrze zachowan ą sieci ą zadrzewie ń śródpolnych wprowadzonych na tym terenie w latach 20. XIX w. przez generała De- zyderego Chłapowskiego. Rol ą parku jest równie Ŝ propagowanie nowoczesnego zrównowa Ŝone- go sposobu gospodarowania w optymalnie urz ądzonym krajobrazie rolniczym. Park powstał z inicjatywy Zakładu Bada ń Środowiska Rolniczego i Le śnego PAN w Pozna- niu i Towarzystwa Miło śników Ziemi Ko ścia ńskiej. Od kilkudziesi ęciu lat teren Parku jest poligo- nem badawczym dla ZB ŚRiL, na którym wypracowywane s ą podstawy funkcjonowania ekosys-

36 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

temów krajobrazu rolniczego oraz zasady ochrony środowiska przyrodniczego. Obecnie w pałacu w Turwi - w dawnej siedzibie rodu Chłapowskich - mie ści si ę Stacja Badawcza Zakładu Bada ń Środowiska Rolniczego i Le śnego PAN. Kontynuuje ona dokonania gen. Dezyderego Chłapow- skiego, które dzi ś okre śla si ę mianem in Ŝynierii krajobrazowej. Powierzchnia parku wynosi 17220 ha. Według podziału administracyjnego park znajduje si ę na terenie 4 gmin: Ko ścian, Czempi ń, Krzywi ń i Śrem. Poło Ŝony jest w centralnej cz ęś ci mez regionu Równiny Ko ścia ńskiej, wchodz ącej w skład makroregionu Pojezierza Leszczy ńskiego. Jest to obszar, na którym dominuj ącą rol ę odgrywa rolnictwo. Pola uprawne zajmuj ą powierzchni ę 11283,2 ha, lasy: 2545,6 ha, ł ąki: 1479,2 ha, wody: 25 ha, pozostałe, czyli drogi, tereny zabudowane, cieki: 1860 ha. Ponad 65% powierzchni stanowi ą gleby płowe, s ą to gleby dobre i śred- nio dobre, nale Ŝą ce do klas II–IVa (4 i 5 kompleks przydatno ści rolniczej gleb). Dominuj ącym ty- pem siedliskowym lasu na terenie parku jest las świe Ŝy oraz las mieszany świe Ŝy. Fragmenty la- sów słabo przekształconych zachowały si ę na niewielkich powierzchniach w Uroczysku Las Cy- ga ński (mi ędzy Goł ębinem Nowym, a Turwi ą) oraz przy ciekach. Park le Ŝy na pograniczu obszaru Niecki Szczeci ńsko-Łódzko-Miechowskiej i Monokliny Przedsudeckiej. Wyra źnie zaznacza si ę tu forma tektoniczna, tzw. Rów Poznania, o przebiegu południkowym Czempi ń–Krzywi ń. Charakterystyczne dla tej struktury geologicznej s ą zło Ŝa w ęgla brunatnego, wyst ępuj ące w zachodniej i środkowej cz ęś ci parku. Krajobraz ukształtowany został przez zlodowacenie środkowopolskie oraz bałtyckie. Ukształtowanie terenu parku jest równinne, lekko pofalowane. Najwy Ŝsze wzniesienia nie przekraczaj ą 95 m n.p.m. Wyst ępuj ą tutaj liczne oczka polodowcowe. Środkiem parku ci ągnie si ę niewielkie obni Ŝenie, którym przepływa główny ciek (Rów Wysko ć) wpadaj ący do Kanału Obry. Park le Ŝy w dorzeczu Warty, jego wschodnia cz ęść odwadniana jest przez rzek ę Wart ę, północno-wschodnia przez zlewnie kanału Szymano- wo–Grzybno, a południowa przez zlewnie dopływów Kanału Ko ścia ńskiego (Rów Rococki), a północna przez Olszynk ę i jej dopływy. Mo Ŝna tu spotka ć rzadkie, zanikaj ące gatunki ro ślin zwi ązanych z uprawami rolnymi, np. niektóre chwasty (k ąkol) i ro śliny niegdy ś uprawiane, jak lnicznik siewny. Flora ro ślin naczynio- wych liczy ponad 800 gatunków. W starych parkach dworskich i zadrzewieniach śródpolnych wyst ępuj ą rzadkie i chronione gatunki ro ślin le śnych i zaro ślowych (np. listera jajowata), ponad 600 gatunków grzybów (np. Ŝagwica listkowata), a na ł ąkach i w oczkach śródpolnych ro śliny zbioro- wisk ł ąkowych i wodnych (np. goryczka błotna czy pływacz). Mozaikowaty charakter krajobrazu sprawia, Ŝe odznacza si ę on du Ŝą ró Ŝnorodno ści ą fauny. W śród bezkr ęgowców stwierdzono wyst ępowanie 43 gatunków motyli dziennych oraz około 600 gatunków motyli nocnych, rzadkie chrz ąszcze (np. biegacz skórzasty, ciołek, pachnica), błonkówki i muchówki, a tak Ŝe pluskwiaki wodne. Bogata jest równie Ŝ fauna ślimaków (l ądowych i wodnych), mał Ŝy oraz skorupiaków (np. rak stawowy i rzeczny). Płazy reprezentowane s ą przez 12 gatunków, a gady przez 4 gatunki (jaszczurki: zwinka i Ŝyworódka, padalec oraz zaskroniec). Na terenie parku wyst ępuje ponad 130 gatunków ptaków l ęgowych. Wiele gatunków wodno-błotnych bytuje w kompleksie starych torfia- nek usytuowanych wzdłu Ŝ Rowu Wysko ć (m.in. w ąsatka i remiz). śyje tu równie Ŝ 41 gatunków ssaków, w tym a Ŝ 12 gatunków nietoperzy. Park obfituje w obiekty architektoniczne: ko ścioły (Chory ń, Stary Goł ębin, Gorzyczki, Błoci- szewo, Racot, Gry Ŝyna, Kopaszewo, R ąbi ń), kaplice (Las R ąbi ński), dworki (Chory ń), pałace (Tu- rew, Błociszewo, Krzy Ŝanowo, Racot, Kopaszewo) oraz zabudowania folwarczne (Turew, Roga- czewo Małe i Du Ŝe, Kopaszewo, Racot, Błociszewo, Spytkówki). W dziesi ęciu zabytkowych parkach dworskich liczne s ą pomnikowe drzewa (głównie d ęby, platany i lipy). 10

Rogali ński Park Krajobrazowy le Ŝy w województwie wielkopolskim, od południowych granic Poznania, wzdłu Ŝ rzeki Warty w kierunku Mosiny, Rogalina i Śremu. Został utworzony 26 czerwca 1997 r. Jego powierzchnia wynosi 12750 ha. Park powstał w celu ochrony jednego z najwi ęk- szych w Europie siedlisk d ębów szypułkowych porastaj ących w tym rejonie dolin ę Warty oraz uni- katowej rze źby terenu, na któr ą składaj ą si ę liczne starorzecza wyst ępuj ące na terasie zalewowej i nadzalewowej. Cał ą środkow ą cz ęść obszaru Rogali ńskiego PK zajmuje przełomowy odcinek rzeki Warty, nazywany Kotlin ą Śremsk ą lub Basenem Mosi ńsko-Śremskim, wraz z cz ęś ci ą Doliny Środkowej Obry. Obie te jednostki nale Ŝą do Pradoliny Warszawsko-Berli ńskiej. Przełomowy, po- łudnikowy odcinek rzeki Warty tworzy przej ście mi ędzy wspomnian ą pradolin ą a Pradolin ą Warty-

10 http://www.zpkww.pl/parki.php?p=10

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Noteci. Wzdłu Ŝ rzeki Warty, mniej wi ęcej na szeroko ści około 2 km, wyst ępuje terasa zalewowa, a reszta obszaru na wschód, w kierunku na śabno, Nowinki i Mosin ę, poło Ŝona jest nieco wy Ŝej, tworz ąc poziomy terasowe z licznymi formami wydmowymi i nieckami deflacyjnymi. Od strony północno-wschodniej: Babek, Głuszyny, Rogalina-Polesia, Rogalinka, Hub Rogalińskich le Ŝy płat wysoczyzny morenowej płaskiej i falistej rozdzielony mi ędzy Głuszyn ą i wsi ą Kamionki a Sasino- wem i Mieczewem poziomem zwydmionego sandru. Dalej na wschód wyst ępuje kolejny płat wysoczyzny morenowej płaskiej i falistej okolic Radzewic i Radzewa oddzielony od poprzednio wy- mienionej powierzchni szerokim na 1,5 km obni Ŝeniem dolinnym. Od strony południowo- zachodniej na linii Kolonia śabno–Ludwikowo–Góra–Śrem wyst ępuje płat wysoczyzny morenowej płaskiej i falistej z nało Ŝon ą na niego form ą ozow ą Głównym ciekiem odwadniaj ącym obszar Rogali ńskiego PK jest rzeka Warta. Do niej wpływa kilka mniejszych cieków, mi ędzy innymi Wirenka, Kanał Mosi ński, kanał Szymanowo- Grzybno i Tesiny-Orkowo. Poza ciekami oraz licznymi kanałami w dolinie rzeki Warty na obszarze Rogali ńskiego PK wyst ępuje tylko jeden zbiornik wody – jezioro Baranówko; wyst ępuj ą te Ŝ liczne obszary podmokłe stanowi ące przej ście od wód powierzchniowych do podziemnych. Cieki maj ą du Ŝy udział zasilania podziemnego (powy Ŝej 60%) i posiadaj ą re Ŝim umiarkowany, charakteryzu- jący si ę wezbraniami wiosennymi oraz gruntowo-deszczowo-śnie Ŝnym zasileniem. Roczne prze- pływy wi ększe od średniego zaznaczaj ą si ę wyra źnie w okresie od stycznia do kwietnia z kulmi- nacj ą w lutym lub marcu. Na obszarze parku wyst ępuj ą powodzie. Najwi ększy zasi ęg maj ą one na odcinku pradolinnym koryta Warty, natomiast najmniejszy na odcinku przełomowym. Czas trwania wysokich stanów Warty i jej dopływów wynosi przeci ętnie 70 dni. Ni Ŝówki, których okres dla dorzecza Warty wynosi około 160 dni, wyst ępuj ą w okresie lata i jesieni, tak Ŝe w miesi ącach zimowych. 11

3.1.4. UŜytki ekologiczne Na terenie powiatu śremskiego ustanowiono łącznie 13 u Ŝytków ekologicznych, w tym wszystkie zlokalizowane s ą na terenie gminy Śrem. Ustanowione zostały Obwieszczeniem Rady Miejskiej W Śremie z dnia 28 lutego 2012 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu uchwały w sprawie uznania obiektów przyrodniczych za u Ŝytki ekologiczne, ogłoszone w Dzienniku Urz ędo- wym Województwa Wielkopolskiego z dnai 20 marca 2012 r., Poz. 1441. • Bobrzysko – powierzchnia 4,03 ha, na terenie gminy Śrem, siedlisko przyrodnicze o du Ŝych warto ściach krajobrazowych i naukowo-dydaktycznych, obejmuj ące starorzecza Warty i przyległe zalewowe ł ąki; • Potop – powierzchnia 4,47 ha, na terenie gminy Śrem, siedlisko przyrodnicze o du- Ŝych warto ściach krajobrazowych i naukowo-dydaktycznych obejmuj ące starorzecza Warty i przyległe zalewowe ł ąki; • Jeziorko – powierzchnia 3,98 ha, , • Stara Warta – powierzchnia 3,38 ha, • Samotnie – powierzchnia 3,92 ha, • Przesmyk – powierzchnia 13,98 ha, • Łokcie I – powierzchnia 10,67 ha, • Łokcie II – powierzchnia 7,78 ha, • śurawiec – powierzchnia 2,51 ha, • Kocanki – powierzchnia 1,44 ha, • śabie oczka – powierzchnia 8,38, • Bagienko – powierzchnia 4,8 ha, • śowiniec – powierzchnia 16,42 ha,

3.1.5. Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Łęgi Mechli ńskie znajduj ą si ę na terenie gminy Śrem, powierzchnia obszaru wynosi 780,89 ha, obszar ustanowiony został na wniosek mieszka ńców wsi Kawcze. Ustanowiony został Ob- wieszczeniem Rady Miejskiej W Śremie z dnia 28 lutego 2012 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu uchwały w sprawie uznania obiektu przyrodniczego za zespół przyrodniczo-krajobrazowy (Dz.Urz.Woj.Wlkp. z 20 marca 2012 r. Poz. 1452).

11 http://www.zpkww.pl/parki.php?p=2

38 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Celem ochrony jest zachowanie wodnych, podmokłych i wilgotnych siedlisk przyrodniczych o du Ŝych warto ściach krajobrazowych, naukowo-dydaktycznych, charakterystycznych dla zalewowej doliny rzeki Warty i obiektów kulturowych. Zespół poło Ŝony jest w obr ębie wyznaczonych obszarów Natura 2000 PLB300017 "Ostoja Rogali ńska" i PLH300012 "Rogali ńska Dolina Warty".

3.1.6. Obszary Natura 2000 Europejska Sie ć Ekologiczna Natura 2000 jest systemem ochrony zagro Ŝonych składników ró Ŝnorodno ści biologicznej kontynentu europejskiego, wdra Ŝanym od 1992 r. w sposób spójny pod wzgl ędem metodycznym i organizacyjnym na terytorium wszystkich pa ństw członkowskich Unii Europejskiej. Celem utworzenia sieci Natura 2000 jest zachowanie zarówno zagro Ŝonych wygini ęciem siedlisk przyrodniczych oraz gatunków ro ślin i zwierz ąt w skali Europy, ale te Ŝ typo- wych, wci ąŜ jeszcze powszechnie wyst ępuj ących siedlisk przyrodniczych, charakterystycznych dla 9 regionów biogeograficznych. W Polsce wyst ępuj ą 2 regiony: kontynentalny (96 % powierzchni kraju) i alpejski (4 % powierzchni kraju). Dla ka Ŝdego kraju okre śla si ę list ę referencyjn ą siedlisk przyrodniczych i gatunków, dla których nale Ŝy utworzy ć obszary Natura 2000 w podziale na regiony biogeograficzne. Podstaw ą prawn ą tworzenia sieci Natura 2000 jest dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikich pta- ków i dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, które zostały transponowane do polskiego prawa, głównie do ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Sie ć Natura 2000 tworz ą dwa typy obszarów: obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) oraz specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO). Proponowane obszary ochrony siedlisk oczeku- jące na ich zatwierdzenie przez Komisj ę Europejsk ą i ich formalne wyznaczenie na terenie danego kraju okre ślane s ą mianem „obszarów maj ących znaczenie dla Wspólnoty” w skrócie OZW. Na terenie powiatu śremskiego wyznaczono 2 obszary maj ące znaczenie dla Wspólnoty (OZW): Obszar specjalnej ochrony ptaków Ostoja Rogali ńska PLB300017 – obszar specjalnej ochrony ptaków (OSO), powierzchnia 21 763,1 ha. Obszar le Ŝy na Nizinie Wielkopolskiej, na po- łudnie od Poznania. W cz ęś ci północnej zajmuje powierzchni ę Wielkopolskiego Parku Narodowe- go, poło Ŝonego na Pojezierzu Wielkopolskim, w krajobrazie polodowcowym, o bardzo zró Ŝnico- wanej rze źbie terenu, na lewym brzegu Warty. Znajduje si ę tutaj 12 jezior - głównie eutroficznych (m.in. Jezioro Łódzkie, Dymaczewskie, Witobelskie, Góreckie, Rosnowskie), a najwy Ŝszym wzniesieniem moreny czołowej (132 m n.p.m.) jest Osowa Góra. Wyst ępuje tu cz ęść najdłu Ŝsze- go w Polsce ozu Bukowo-Mosi ńskiego oraz wydmy, rynny i głazy narzutowe. S ą tu te Ŝ ł ąki trz ęś li- cowe i pełnikowe. Wi ększ ą cz ęść powierzchni ostoi pokrywaj ą drzewostany sosnowe (70%) z domieszk ą d ębu, świerka, brzozy, grabu i lipy. W pobli Ŝu jezior i rzek, na terenach wilgotnych, wyst ępuj ą ł ęgi wi ązowo-jesionowe; tereny bagienne zajmuj ą lasy z olsz ą czarn ą, a zaro śla łozowe tworzy wierzba i kruszyna. W okolicy Jez. Wielkomiejskiego znajduje si ę cenny kompleks ł ąkowo- torfowiskowy na kredzie jeziornej z ro ślinno ści ą kalcyfiln ą. Cz ęść południowa obszaru le Ŝy w granicach Rogali ńskiego Parku Krajobrazowego, na obu brzegach Warty, na terenie Kotliny Śrem- skiej. Obszar zajmuje tu fragment doliny Warty, gdzie rzeka meandruj ąc utworzyła na terasie zalewowej liczne starorzecza. Otaczaj ą je ł ąki i bagna. W dolinie zachowały si ę płaty lasów ł ęgo- wych (w tym zagro Ŝonych w skali kraju ł ęgów wierzbowych i topolowych), a na wy Ŝszych terasach kompleksy gr ądów. Osobliwo ści ą jest grupa ponad 1000 d ębów o obwodach od 2 do 9,5 m; najstarsze kilkusetletnie (w tym 3 okazy licz ące ponad 500 lat ka Ŝdy - w parku w Rogalinie); 44 drzewa s ą martwe; wyst ępuj ąca tu populacja kozioroga d ębosza Ŝeruj ąc na d ębach niszczy je. Wi ększ ą cz ęść obszaru pokrywaj ą lasy, du Ŝy jest te Ŝ udział gruntów ornych. W granicach obszaru wyst ępuje co najmniej 26 gatunków ptaków z Zał ącznika I Dyrektywy Ptasie, 7 gatunków z Polskiej Czerwonej Ksi ęgi (PCK). W okresie l ęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej (C6) kani czarnej (PCK) i kani rudej, (PCK); nieregularnie gnie ździ si ę batalion (PCK).G ęś zbo Ŝowa zimuje w liczbie przekraczaj ącej 1% populacji szlaku w ędrów- kowego(C3), osi ągaj ąc liczebno ść do 8000 osobn. Ostoja Rogali ńska jest jedn ą z najwa Ŝniej- szych w Polsce ostoi rybitwy czarnej i dzi ęcioła średniego. Przyroda obszaru jest zagro Ŝona ze wzgl ędu na blisko ść Poznania i jego przemysłu, siln ą presj ę turystyczn ą i rekreacyjn ą, lokalizowanie elektrowni wiatrowych, penetracj ę siedlisk, zmian ę stosunków wodnych, zanieczyszczenie wód, zasypywanie starorzeczy, wycinanie lasów ł ęgo- wych. Problemem jest równie Ŝ zalesianie ł ąk, pastwisk oraz torfowisk i bagien, wyr ąb drzew, a tak Ŝe usuwanie martwego drewna z lasu. Głównym problemem jest silnie rozwini ęte w granicach

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Parku budownictwo, lokalizacja i eksploatacja składowisk odpadów komunalnych i niekomunal- nych, miejsca zrzutów ścieków, hałas.

Obszar maj ący znaczenie dla Wspólnoty Rogali ńska Dolina Warty PLH300012 – specjalny obszar ochrony siedlisk (SOO), powierzchnia obszaru 14753,6 ha Rogali ńska Dolina Warty obejmuje obszar pradoliny Warty na południe od Poznania, z licznymi starorzeczami i zastoiskami otoczonymi przez bagna i ł ąki. Ostoja w wi ększo ści poło Ŝona jest na terenie Rogali ńskiego Parku Krajobrazowego. Prawie połow ę powierzchni pokrywaj ą lasy, głównie iglaste i mieszane. Ponad jedn ą trzeci ą ostoi zajmuj ą siedliska rolnicze, mniej jest ł ąk i zaro śli (18%). Obszar jest słynny z grupy ponad tysi ąca starych d ębów o obwodach pnia od 2 do 9,5 m, z których najstarsze maj ą kilkaset lat. Na obszarze wyst ępuje 10 rodzajów cennych siedlisk, z czego najwi ększe pokrycie maj ą: ł ęgi wierzbowo-topolowe i jesionowo-wi ązowe, ł ąki u Ŝytkowane ekstensywnie, torfowiska alkaliczne. Wyst ępuje tu 5 gatunków zwierz ąt z Zał ącznika II Dyrektywy Siedliskowej, z czego najwi ększe znaczenie maj ą bezkr ęgowce: pachn ąca d ębowa i kozioróg d ębosz. Ze ssaków wymienionych w tym zał ączniku wyst ępuj ą bóbr i wydra. Mimo Ŝe obszar nie jest obszarem ptasim a siedliskowym, warto wspomnie ć, Ŝe wyst ępuje tu 14 gatunków ptaków z Zał ącznika I Dyrektywy Ptasiej, min. bocian biały, bocian czarny, Ŝuraw. Podstawowym zagro Ŝeniem jest niewła ściwy re Ŝim hydrologiczny Warty, zanieczyszczenie wód i eutrofizacja, wycinanie lasów ł ęgowych. Dla wi ększo ści przedmiotów ochrony konieczne s ą okresowe zalewy, przynajmniej w okresie wiosennym. Powa Ŝnym zagro Ŝeniem jest nadmierna presja w ędkarska i rekreacyjna w dolinie rzeki. Lokalnie problemem jest rozwój zabudowy rozpro- szonej. Mniej istotne to zarzucanie pasterstwa, odpady z gospodarstw domowych, mi ędzygatun- kowe interakcje w śród ro ślin. Zgodnie z harmonogramem w roku 2010 opracowano projekt planu zada ń ochronnych dla obszaru Rogali ńska Dolina Warty PLH300012.

3.1.7. Ochrona zwierz ąt Fauna zamieszkuj ąca rejon powiatu jest typowa dla nizin środkowopolskich. Trudno w niej odnale źć jakie ś szczególne elementy wyró Ŝniaj ące j ą od terenów s ąsiednich. Do najlepiej rozpo- znanych grup systematycznych nale Ŝą kr ęgowce, a w śród nich ptaki. Na terenie powiatu znajduj ą si ę obszary wa Ŝne dla ptaków w okresie gniazdowania oraz migracji, s ą to: Ostoja Rogali ńska, stawy w Manieczkach, Rów Wysko ć, Jeziora Dolskie i Dolina Obry koło Jaraczewa, wyznaczone na podstawie opracowania pn. „Obszary wa Ŝne dla ptaków w okresie gniazdowania oraz migracji na terenie województwa wielkopolskiego”. W śród owadów szczególn ą uwag ę zwracaj ą motyle i chrz ąszcze. Szacuje si ę, Ŝe ilo ść motyli dziennych obejmuje około 40 gatunków i kilkaset gatun- ków ciem. W śród chrz ąszczy na uwag ę zasługuje przede wszystkim kilka gatunków biegaczy. Je- ziora i stawy s ą miejscem wyst ępowania kilku gatunków mał Ŝy. Mniej liczne s ą natomiast gady, wyst ępuj ą tu: zaskroniec i Ŝmija zygzakowa. Jaszczurki s ą reprezentowane przez padalca, jasz- czurk ę zwink ę i Ŝyworodn ą. W śród ptaków awifaun ę l ęgow ą tworzy około 150 gatunków. Nato- miast liczba dotychczas stwierdzonych gatunków ptaków si ęga blisko 200. Ptaki s ą najlepiej i naj- łatwiej zauwaŜaln ą w środowisku grup ę zwierz ąt. Do godnych odnotowania nale Ŝy wyst ępowanie jako l ęgowych: bociana czarnego, Ŝurawia, kani czarnej i rdzawej, błotniaka stawowego i ł ąkowe- go. Teriofauna jest niemniej bogata. Liczba wyst ępuj ących gatunków drobnych ssaków przekracza 30. Na uwag ę zasługuje obecno ść ryjówki malutkiej i rz ęsiorka rzeczka. W ostatnim 20-leciu rozpowszechniły si ę znacz ąco bobry, które szczególnie w dolinie Warty znalazły dogodne warunki do bytowania. W lasach powiatu śremskiego Ŝyj ą m.in. daniele, jelenie, sarny, dziki, lisy, zaj ące, wiewiórki, wydry, łasicie, kuny, jenoty, borsuki. 3.2. Ziele ń urz ądzona Istotne znaczenie zwłaszcza dla terenów zurbanizowanych ma ziele ń urz ądzona. Ziele ń urz ądzona to przede wszystkim obiekty przyrodnicze o formach naturalnych, półnaturalnych i przetworzonych oraz rozmaite zało Ŝenia ogrodowe istniej ące samoistnie lub towarzysz ące budo- wlom. Tereny zieleni urz ądzonej pełni ą funkcje rekreacyjne, ekologiczne i zdrowotne – wpływaj ą na złagodzenie lub eliminacj ę uci ąŜ liwo ści Ŝycia w miastach, kształtowanie układów urbanistycznych, wprowadzaj ą ład przestrzenny oraz nadaj ą specyficzny i indywidualny charakter miejscowo ściom. Wa Ŝnym elementem krajobrazowym s ą parki, aleje drzew oraz starodrzewy przyko ścielne i cmentarne. Stanowi ą one wa Ŝny składnik szaty ro ślinnej oraz ostoje fauny, jak i zasoby kulturowe. Znaczna cz ęść parków znajduje si ę w złym stanie. Tereny parkowe nale Ŝy chroni ć poprzez: utrzymanie parcelacji zało Ŝeń parkowych, rozbiórk ę samowolnych budowli, nadzór i egzekwowanie kar za wycink ę drzew. Wa Ŝnym elementem krajobrazowym s ą skupiska drzew o warto ściach histo-

40 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

rycznych i biocenotycznych. Drzewa o cechach pomników przyrody wyst ępuj ą najcz ęś ciej w parkach i alejach przydro Ŝnych. W poni Ŝszej tabeli przedstawiono dost ępne informacje na temat wybranych form zieleni urz ądzonej wyst ępuj ących na terenie analizowanego powiatu śremskiego.

Tabela 21 Ziele ń urz ądzona w gminach powiatu śremskiego Parki, ziele ńce, Cmentarze Lasy gminne Nazwa jednostki ziele ń osiedlowa ha szt. ha ha Brodnica 8,7 5 2,8 1,6 Dolsk 9,5 8 5,1 0,0 Ksi ąŜ Wielkopolski 10,0 8 5,2 2,4 Śrem 246,9 14 8,5 3,6 Powiat śremski 275,1 35 21,6 7,6 Źródło: GUS

W stosunku do roku 2005 powierzchnia terenów zielonych poszczególnych gminach zwi ęk- szyła si ę. Powierzchnia parków, skwerów i ziele ńców wzrosła o 20%. Wśród terenów zielonych powiatu śremskiego na uwag ę zasługuj ą parki miejskie i parki podworskie. Miejski Park Ekologiczny im. Włodzimierza Puchalskiego jest najmłodszym parkiem w Śre- mie. Powstał w 1993r., a formalne nadanie imienia nast ąpiło uchwał ą Rady Miejskiej dnia 8 listopada 1995r. Powołany został uchwał ą Rady Miejskiej w dniu 8 listopada 1995r. Obejmuje obszar o powierzchni ok. 22 ha. Wi ększo ść zadrzewie ń stanowi ą rodzime gatunki. W śród nich spotykamy topole czarne, klony zwyczajne i jawory, jesiony wyniosłe, d ęby szypułkowe, lipy drobnolistne, ol- sze czarne, wierzby szare, brzozy brodawkowate, buki, graby, wi ązy. Park Miejski im. Powsta ńców Wielkopolskich jest najstarszym i zarazem najwi ększym parkiem w Śremie. Obszar parku obejmuje ok. 57 ha. Jego pocz ątki si ęgaj ą roku 1 888. Najstarsz ą cz ęść parku wzdłu Ŝ ulicy Pozna ńskiej (do stawów) mo Ŝna uzna ć za pozostało ść naturalnej ro ślin- no ści nawi ązuj ącej do gr ądów. Świadczy o tym skład drzewostanu, jak i wyst ępowanie w runie takich ro ślin jak ziarnopłon czy zło ć Ŝółta. Drzewostan parku jest zró Ŝnicowany. W starszej cz ęś ci dominuj ą drzewa li ściaste, a od strony wałów przeciwpowodziowych spotykamy ju Ŝ wył ącznie nasadzenia sosnowe. Ochrona obiektów kulturowo-przyrodniczych, mi ędzy innymi zabytkowych zało Ŝeń parkowo- ogrodowych wymaga szczególnej troski. Warto ści przyrodnicze, oprócz ich samoistnego znaczenia, pełni ą tu rol ę tła albo tworzywa dla czasem cenniejszych warto ści kulturowych. Na terenie powiatu parki podworskie s ą cz ęsto zaniedbywanym elementem krajobrazu wsi. Obecnie zachowanych jest szereg parków podworskich, z czego wi ększo ść obj ętych jest ochron ą konserwatorsk ą jako obiekty zabytkowe. Najlepiej utrzymane i najwarto ściowsze z przyrodniczego punktu widzenia s ą parki w: Manieczkach, Mechlinie, Psarskim, Krzy Ŝanowie, Błociszewie i Ł ęgu.

3.3. Zagro Ŝenia przyrody Wśród zagro Ŝeń środowiska zwi ązanych z ochron ą przyrody nale Ŝy wymieni ć: • zagro Ŝenie przyrody ze wzgl ędu na blisko ść Poznania i jego przemysłu, • silna presja turystyczna i rekreacyjna, • lokalizowanie elektrowni wiatrowych w pobli Ŝu obszarów chronionych, • zmiana stosunków wodnych, • zanieczyszczenie wód i eutrofizacja, • zasypywanie starorzeczy, • wycinanie lasów ł ęgowych, • zalesianie ł ąk, pastwisk oraz torfowisk i bagien, • wyr ąb drzew, a tak Ŝe usuwanie martwego drewna z lasu, • zły stan zabytkowych parków podworskich, • nie egzekwowanie kar za wycink ę drzew. • intensyfikacja gospodarki rolnej prowadz ąca do nasilenia si ę erozji gleb, zanieczyszczenia w ód

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

3.3.1. Cel średniookresowy do 2019 r.

Zachowanie ró Ŝnorodno ści biologicznej i jej racjonalne u Ŝytkowanie

Jednym z działa ń maj ących na celu zachowanie walorów i zasobów przyrodniczych przed narastaj ącą urbanizacj ą i antropopresj ą jest zachowanie spójno ści oraz trwało ści krajowego i europejskiego systemu obszarów chronionych. Wa Ŝne jest przy tym, aby nie ogranicza ć si ę jedynie do ochrony konserwatorskiej, ale poprzez poznawanie praw rz ądz ących przyrod ą, w sposób świadomy j ą kształtowa ć, zapobiegaj ąc jednocze śnie potencjalnym zagro Ŝeniom. Podstaw ą ochrony obszarów posiadaj ących unikatowe walory przyrodnicze, jak rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe czy obszary Natura 2000, jest ścisłe przestrzeganie przepisów obowi ązuj ących na tych terenach. W przypadku obszarów Natura 2000, wszelkie działania ochronne winny by ć uj ęte w planach ochrony tych terenów, które w najbli Ŝszych latach b ędą opracowywane w Regionalnej Dy- rekcji Ochrony Środowiska w Poznaniu. Plany ochrony przygotowywane s ą na okres 20 lat i w swojej tre ści uwzgl ędniaj ą ekologiczne wła ściwo ści siedlisk przyrodniczych oraz gatunków ro ślin i zwierz ąt, dla których ochrony obszar ten został wyznaczony, wykorzystuj ąc obejmuj ące obszar Natura 2000 plany ochrony ustanowione dla rezerwatu przyrody i parku krajobrazowego oraz plany urz ądzenia lasu. Okre ślone zadania w zakresie ochrony przyrody w Programie ochrony środowiska dla powiatu śremskiego w wi ększo ści le Ŝą w kompetencjach gmin i nie s ą realizowane na szczeblu powiatowym.

Kierunki działa ń: 1) Dalsze rozpoznanie obszarów o du Ŝej ró Ŝnorodno ści biologicznej w celu ich ochrony prawnej 2) Opracowanie planów ochrony parków krajobrazowych 3) Utrzymanie ró Ŝnorodno ści siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków 4) Dbałość o przestrzeganie Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych na obszarach uŜyt- kowanych rolniczo, 5) Prowadzenie szkole ń i edukacji (formalnej i nieformalnej) w zakresie ochrony przyrody i ró Ŝnorodno ści biologicznej, 6) Utrzymanie i rozwój terenów zieleni 7) Ochrona zabytkowych parków wiejskich wraz z obiektami budowlanymi znajduj ą- cymi si ę na ich terenie. 8) Rewitalizacja obiektów zabytkowych 3.4. Lasy Lasy s ą najbardziej naturaln ą formacj ą przyrodnicz ą zwi ązan ą z krajobrazem oraz niezb ęd- nym czynnikiem równowagi środowiska przyrodniczego. Szczególn ą rol ę w ochronie ekosystemów le śnych ich biocenoz oraz zachodz ących naturalnych procesów przyrodniczych, odgrywaj ą tereny chronione i rezerwaty le śne. Lasy spełniaj ą bardzo ró Ŝnorodne funkcje w sposób naturalny, którymi są: • funkcje ekologiczne (ochronne) – zapewniaj ące stabilizacj ę stosunków wodnych, ochron ę gleb przed erozj ą, kształtuj ą klimat, stabilizuj ą układ atmosfery, tworz ąc warunki do zachowania potencjału biologicznego gatunków i ekosystemów, zachowu- jąc ró Ŝnorodno ść i zło Ŝono ść krajobrazu, • funkcje produkcyjne – polegaj ące na pozyskiwaniu drewna z zachowaniem odna- wialno ści, pozyskiwaniu niedrzewnych u Ŝytków z lasu, prowadzenie gospodarki ło- wieckiej, • funkcje społeczne – które słu Ŝą kształtowaniu korzystnych warunków zdrowotnych i rekreacyjnych dla społecze ństwa. Lasy maj ą istotne znaczenie gospodarcze i s ą kluczowym elementem bezpiecze ństwa ekologicznego oraz maj ą szczególne znaczenie w ochronie środowiska naturalnego. Główn ą form ą u Ŝytkowania terenu powiatu śremskiego s ą pola uprawne, a lasów jest stosunkowo mało. Ogólna powierzchnia lasów w 2010 r. wynosiła 11 237,6 ha, lesisto ść wynosi 19,6% po-

42 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

wierzchni powiatu. Wska źnik ten jest ni Ŝszy od wska źnika dla kraju, który wynosi 29%, jest równie Ŝ ni Ŝszy ni Ŝ średnia dla województwa wielkopolskiego (25,6%.). W stosunku do pozostałych powiatów województwa analizowany obszar uplasował si ę na 19 miejscu.

Tabela 22 Powierzchnia gruntów le śnych i lesisto ść na terenie powiatu śremskiego 2005 2010 Grunty Grunty Powierzchnia Powierzchnia Jednostka Lesisto ść le śne pry- Lesisto ść le śne pry- lasów lasów [%] watne [%] watne [ha] [ha] [ha] [ha] Brodnica 2219,3 23,20 209,6 2212,4 23,10 209,6 Dolsk 2384,9 19,10 192,1 2384,4 19,20 192,1 Ksi ąŜ Wielkopol- ski 3407,2 23,00 310,1 3398,9 23,00 310,1 Śrem 3234,6 15,70 664,1 3241,9 15,70 664,1 Powiat śremski 11 246,0 19,60 1 375,9 11 237,6 19,60 1 375,9 Źródło: GUS

Lasy powiatu rozło Ŝone s ą wi ększymi lub mniejszymi płatami tworz ąc kompleksy le śne. Najwi ększe kompleksy le śne wyst ępuj ą w północnej cz ęś ci powiatu w gminach Brodnica i Śrem oraz w cz ęś ci południowo-wschodniej. Zarówno w pradolinie, jak i na wysoczy źnie dominuj ą siedliska borów mieszanych świe Ŝych i lasów mieszanych ze składem gatunkowym: d ąb, buk, jodła. Wydmy w pradolinie poro śni ęte s ą głównie sosn ą i świerkiem. Siedliska lasów wilgotnych i borów mieszanych wilgotnych z drzewo- stanem brzozowym, d ębowym, świerkowym i olchowym wyst ępuj ą głównie w dolinach: Kanału Ob- ry, Kanału Ksi ąŜ a, Rynnie Jarosławskiej i wokół terenów źródłowych cieków w dwudzielnym sto Ŝku sandrowym koło Wło ściejewek. Cały obszar powiatu le Ŝy w granicach Regionalnej Dyrekcji Lasów Pa ństwowych w Pozna- niu. Gospodark ę le śną prowadz ą: Nadle śnictwo Babki, Nadle śnictwo Piaski, Nadle śnictwo Kon- stantynowo. Powierzchnia lasów b ędących w administracji Nadle śnictw wynosi 10 601,72 ha., w tym: Nadle śnictwo Babki: • lasy Skarbu Pa ństwa: 1 776,40 ha, • nie stanowi ące własno ści Skarbu Pa ństwa: 465ha (nadzór wykonywanych w imieniu Starosty Śremskiego). Nadle śnictwo Piaski: • lasy Skarbu Pa ństwa: 4799,08 ha, • lasy nie stanowi ące własno ści Skarbu Pa ństwa: 549 ha, Nadle śnictwo Konstantynowo: • lasy Skarbu Pa ństwa: 2531,74 ha, • lasy nie stanowi ące własno ści Skarbu Pa ństwa: 480,5 ha.

Cz ęść lasów poszczególnych nadle śnictw pełni funkcje ochronne: • Nadle śnictwo Babki - wyznaczone zostały na podstawie Decyzji Ministra Środowiska z dnia 7 grudnia 2001 roku, BOA-lplo-329/2747/2001. Funkcje ochronne na terenie powiatu śremskiego pełni ą lasy o powierzchni 1663,96 ha. • Nadle śnictwo Piaski - Decyzja Ministra Środowiska znak BOA-lplo-137/1251/2001 z dnia 19 lipca 2001 roku. Funkcje ochronne na terenie powiatu śremskiego pełni 1800,19 ha lasów, w tym: glebochronn ą - 223,28 ha lasów, funkcj ę wodochronn ą – 1532,88 ha, ostoje zwierz ąt – 44,02 ha. • Nadle śnictwo Konstantynowo – wyznaczone zostały na podstawie Decyzji Ministra Środowiska z dnia 10 listopada 2000 r. znak BOA-Iplo-56/1723/2000. Powierzchnia lasów ochronnych w obr ębie Konstantynowo wynosi 5310,22 ha, w tym m.in.: wodo- chronne – 4090,41 ha, glebochronne - 542,86, ostoje zwierz ąt chronionych, strefa ochronna gniazd – 185,99 ha. Nadle śnictwa w ramach swej działalno ści prowadz ą zalesienia i odnowienia lasów. Efektem prowadzonych działa ń jest powstanie nowej uprawy le śnej, jednak zalesiaj ąc wprowadzany jest

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

las na grunt, który wcze śniej lasem nie był. Powierzchnia odnowie ń w lasach Nadle śnictw na terenie powiatu w latach 2010-2011 wynosiła 90,42 ha.12 Tabela 23 Powierzchnia zalesie ń i odnowie ń lasów na terenach nadle śnictw w latach 2010-2011 Zalesienia [ha] Odnowienia [ha] Nadle śnictwo 2010 2011 2010 2011 Nadle śnictwo Babki 0 0 0 0 Nadle śnictwo Konstantynowo 0 0 13,11 30,16 Nadle śnictwo Piaski 0 0 24,37 22,78 Razem - - 37,48 52,94 Źródło: Nadle śnictwa

Prace odnowieniowe polegaj ą na ponownym wprowadzeniu ro ślinno ści le śnej na gruncie będącym niedawno równie Ŝ lasem. 3.5. Zagro Ŝenia lasów Wśród zagro Ŝeń środowiska zwi ązanych z ochron ą lasów nale Ŝy wymieni ć: • zagro Ŝenia abiotyczne - wyst ępowanie ekstremalnych temperatur, długotrwałe susze, silne przymrozki, silne wiatry o charakterze huraganu, • zagro Ŝenia biotyczne – ujednolicenie gatunkowe i wiekowe drzewostanów, szkod- niki drzewostanów, patogeny grzybowe, szkody wyrz ądzone przez zwierz ęta (zwłaszcza bobry i zwierz ęta łowne), • zagro Ŝenia antropogeniczne – zanieczyszczenia przemysłowe, gospodarka komu- nalna, chemizacja produkcji rolnej.

3.5.1. Cel średniookresowy do 2019 r.

Racjonalne u Ŝytkowanie zasobów le śnych

Realizowana idea wielofunkcyjnej gospodarki le śnej wymaga dalszego uspołecznienia zarz ądzania lasami. Dla doskonalenia procesu wł ączenia społecze ństwa w zagadnienie gospodarki le śnej nale Ŝy kontynuowa ć edukacj ę le śną i zintensyfikowa ć współprac ę z pozarz ądowymi orga- nizacjami ekologicznymi. Okre ślone zadania w zakresie ochrony lasów w Programie ochrony środowiska dla powiatu śremskiego w wi ększo ści le Ŝą w kompetencjach gmin i nadle śnictw.

Kierunki działa ń: 1) Ochrona naturalnej ró Ŝnorodno ści biologicznej ekosystemów le śnych, 2) Stały nadzór nad gospodark ą le śną w lasach prywatnych, 3) Utrzymywanie w dobrej kondycji oraz tworzenie nowych skupisk ro ślinno ści śród- polnej i przydro Ŝnej, 4) Ujmowanie w dokumentach planistycznych gruntów do zalesie ń, wyznaczanie w mpzp granic rolno-le śnych, 5) Systematyczne zalesianie gruntów nieprzydatnych rolniczo, 6) Stały monitoring środowiska le śnego w celu przeciwdziałania stanom niepo Ŝą danym (po Ŝary, choroby, szkody przemysłowe, degradacja), 7) Prowadzenie edukacji na rzecz zrównowa Ŝonego rozwoju przez nadle śnictwa i inne instytucje oraz organizacje pozarz ądowe.

3.6. Powierzchnia ziemi W gminie Śrem na wysoczy źnie wyst ępuj ą gleby bielicowe i pseudobielicowe, brunatne wła ściwe i wyługowane oraz czarne ziemie. S ą to w przewadze gleby klas III i IV, zaliczane do kompleksu 1-go pszennego bardzo dobrego, 2-go pszennego dobrego i 4-go Ŝytnio- ziemniaczanego. Gleby te winny by ć chronione dla wykorzystania rolniczego. W strefie zboczowej

12 Źródło: Nadle śnictwa

44 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

wyst ępuje te Ŝ kompleks 3-ci pszenny wadliwy, zagro Ŝony erozj ą, lecz przy odpowiednich zabie- gach tak Ŝe wskazany do u Ŝytkowania rolniczego. W pradolinie, na terasie środkowej, wyst ępuj ą w przewadze gleby przesuszone 6. i 7. kompleks Ŝytnio - ziemniaczany słaby i bardzo słaby. W dnach dolin, na terasie zalewowej, wyst ępuj ą gleby mułowo-torfowe, murszowe, mady, stanowi ą- ce baz ę dla rozwoju u Ŝytków zielonych, bardzo dobrych i dobrych klas bonitacyjnych. Około 75% powierzchni gminy Brodnica zajmuj ą gleby pseudobielicowe i gleby brunatne wyługowane charakteryzuj ące si ę zaawansowanym stanem ich przemycia w wyniku procesów glebotwórczych, co wypływa na znaczne ich zubo Ŝenie. Dlatego te Ŝ prawie wszystkie gleby na terenie Gminy Brodnica wymagaj ą stosowania wysoko zaawansowanej agrotechniki i racjonalnego zasilania nawozami organicznymi i mineralnymi. Jednak za gleby dobre do produkcji rolnej mo Ŝna przyj ąć prawie 60% gruntów ornych (około 80% powierzchni stanowi ą gleby klasy II, III i IV). W gminie Dolsk dominuj ą grunty brunatne wyługowane (31,5%), gleby pseudobielicowe (24,2%) i brunatne wła ściwe (18,7%). Wyst ępuj ą te Ŝ rozproszone obszary czarnych ziem i gleb murszowatych. Du Ŝo jest podmokłych gleb torfowych, kwa śnych i bardzo kwa śnych. Bior ąc pod uwag ę ich skład mechaniczny, przewa Ŝaj ą gleby lekkie (49,8% wszystkich gruntów), a w śród nich najwi ęcej jest piasków gliniastych lekkich. Nast ępn ą grup ę stanowi ą gleby bardzo lekkie ( 42,3%). Są to gleby średnie, w wi ększo ści piaszczyste i jałowe. Łączna powierzchnia gleb „dobrych” z punktu widzenia wykorzystania rolniczego wynosi 36,8%, s ą to jednak gleby typowo Ŝytnie, obejmuj ące 67% gruntów ornych. Pozostałe to gleby słabsze (Ŝytnio- ziemniaczane). Znaczna cz ęść gruntów rolniczych na terenie gminy Ksi ąŜ Wlkp. le Ŝy bezpo średnio w zlewni rzeki Warty. Około 76% gruntów rolniczych zajmują gleby pseudobielicowe, gleby brunatne wła ściwe i wyługowane. Pozostałe 24% powierzchni gruntów s ą to gleby hydrogeniczne - torfy, muły, mursze wyst ępuj ące głównie pod u Ŝytkami zielonymi oraz grunty przy rzece Warcie, cz ęsto zalewane piaski lu źne i Ŝwiry piaszczyste. W granicach 31% gruntów ornych gminy stanowi ą gleby o korzystnym składzie mechanicznym, na których mo Ŝna uprawia ć ro śliny intensywne i śred- niointensywne. Pozostałe 69% gruntów to gleby wytworzone z piasków lekkich i bardzo lekkich. Okresowo wykazuj ą niedobór wilgoci.

W latach 2010-2011 Okr ęgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Poznaniu przeprowadziła badania gleb pod k ątem: odczynu pH, potrzeb wapnowania oraz zawarto ści w makroelementy: fosfor, potas i magnez. W zakresie odczynu i potrzeb wapnowania przebadano próbki z powierzchni ponad 6 284,81ha u Ŝytków rolnych. Z przeprowadzonych analiz wynika, Ŝe 45% gleb powiatu charakteryzował odczyn bardzo kwa śny i kwa śny, natomiast 11% gleb posiadało odczyn oboj ętny. Około 43% przebadanych próbek gleb wykazywało ograniczone lub zb ędne potrzeby w zakresie wapnowania, a w 28% przypadków stwierdzono potrzeb ę i konieczno ść prowadzenia zabiegów z zakresu wapnowania gleb. W przypadku bada ń gleb pod k ątem zawarto ści makro- elementów około 41% gleb odznaczało si ę wysok ą i bardzo wysok ą zawarto ści ą fosforu, 30% gleb wysok ą i bardzo wysok ą zawarto ści ą potasu, a 39% próbek wykazywało wysok ą i bardzo wysok ą zawarto ść magnezu. 26% gleb odznaczało si ę nisk ą i bardzo nisk ą zawarto ści ą fosforu, 38% nisk ą i bardzo nisk ą zawarto ści ą potasu, a 26% gleb nisk ą i bardzo nisk ą zawarto ści ą magnezu 13 . Podsumowanie bada ń gleb w powiecie śremskim znajduje si ę w poni Ŝszych tabelach, natomiast zestawienie wyników dla poszczególnych gmin znajduje si ę w zał ączniku nr 1.

Tabela 24 Wyniki bada ń odczynu gleby za lata 2010-2011 w powiecie śremskim Powiat śremski Odczyn pH [%] Potrzeby wapnowania [%] Bardzo kwa śny 12 Konieczne 13 Kwa śny 33 Potrzebne 15 Lekko kwa śny 36 Wskazane 20 Oboj ętny 11 Ograniczone 20

13 Wyniki bada ń odczynu gleby za lata 2007-2010 w powiecie śremskim/ przez Okr ęgow ą Stacj ę Chemiczno- Rolnicz ą w Poznaniu.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Zasadowy 7 Zb ędne 33

Źródło: OSChR w Poznaniu

Tabela 25 Wyniki bada ń zasobno ści gleby w makroelementy za lata 2010-2011 w powiecie śremskim Powiat śremski Zawarto ść fosforu [%] Zawarto ść potasu [%] Zawarto ść magnezu [%] Bardzo niska 4 Bardzo niska 9 Bardzo niska 10 Niska 22 Niska 29 Niska 16 Średnia 34 Średnia 32 Średnia 35 Wysoka 20 Wysoka 17 Wysoka 24

Bardzo wysoka 21 Bardzo wysoka 13 Bardzo wysoka 15

Źródło: OSChR w Poznaniu

Wydobywanie kopalin, eksploatacja składowisk odpadów, przemysł wi ąŜą si ę z powstawa- niem szkód w środowisku. Obowi ązki zwi ązane z rekultywacj ą ci ąŜą na u Ŝytkowniku terenu, natomiast rol ą administracji publicznej jest okre ślenie warunków prowadzenia eksploatacji, jej zako ńczenia i rozliczenia. Ustawa o ochronie gruntów rolnych i le śnych (Dz.U. z 2004 r. Nr 121, poz. 1266 ze zm.) oraz ustawa - Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. z 2011 r. Nr 163, poz. 981), na- kładają na prowadz ącego eksploatacj ę obowi ązek sukcesywnego prowadzenia rekultywacji tere- nów poeksploatacyjnych oraz przywracania do wła ściwego stanu inne elementy przyrodnicze. Rekultywacj ę gruntów prowadzi si ę w miar ę jak grunty te staj ą si ę zb ędne całkowicie, cz ęś ciowo lub na okre ślony czas do prowadzenia działalności przemysłowej oraz ko ńczy si ę w terminie do 5 lat od zaprzestania tej działalno ści. Na terenie powiatu wyst ępuje ok. 16,3 ha obszarów zdegradowanych przeznaczonych do rekultywacji. Powierzchnia tych terenów w poszczególnych gminach wynosi: • gmina Śrem – 5,1 ha , • gmina Brodnica – 2,2 ha, • gmina Dolsk – 4,4 ha, • gmina Ksi ąŜ Wlkp. – 4,6 ha. Przeprowadzenie rekultywacji o kierunku rolnym przewiduje si ę na lata 2012-2019.

Niewła ściwe zagospodarowanie ścieków komunalnych oraz niewła ściwe przechowywanie i stosowanie nawozów mineralnych (takich jak obornik, gnojowica, gnojówka i inne), nawozów naturalnych, kiszonek i osadów ściekowych to główne przyczyny przenikania zanieczyszcze ń ze źródeł rolniczych do wód. Jednym z powa Ŝniejszych zanieczyszcze ń b ędących wynikiem ww. działa ń s ą zwi ązki azotu, które po przemieszczeniu si ę do wód (zarówno powierzchniowych, jak i podziemnych) staj ą si ę bezpośrednim zagro Ŝeniem dla Ŝycia i zdrowia ludzi oraz zwierz ąt. Zwi ązki azotu charakteryzuj ą si ę wysok ą rozpuszczalno ści ą w wodzie, st ąd te Ŝ zwi ększone jest ryzyko przedostania si ę tych zwi ązków wraz ze spo Ŝywan ą wod ą do organizmów ludzi i zwierz ąt. W zwi ązku z tym dyrektorzy Regionalnych Zarz ądów Gospodarki Wodnej realizuj ąc obowi ązek nało Ŝony przez Prawo wodne zobligowani s ą do wyznaczenia wód wra Ŝliwych na zanieczyszczenie zwi ązkami azotu (czyli wód ju Ŝ zanieczyszczonych b ądź nara Ŝonych na zanieczyszczenie) oraz obszarów szczególnie nara Ŝonych (OSN). Na podstawie prawa wodnego wprowadzono "Program działa ń maj ących na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych dla obszaru szczególnie nara Ŝonego zlewni Rowu Ra- cockiego" okre ślonego w drodze rozporz ądzenia Dyrektora Regionalnego Zarz ądu Gospodarki Wodnej w Poznaniu z dnia 4 kwietnia 2008 r. w sprawie okre ślenia wód wra Ŝliwych na zanieczyszczenie zwi ązkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie nara Ŝonych, z któ- rych odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód nale Ŝy ograniczy ć (Dz. Urz. Woj. Wielkopol-

46 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

skiego Nr 57 poz. 1128). Zlewnia Rowu Racockiego obejmuje zlewnie jeziora Zb ęchy i jeziora Mórka, a obszar OSN na terenie powiatu (w granicach gminy Śrem), wynosi 14, 4 km 2. Celem Programu jest zapobieganie pogorszeniu stanu czysto ści wód oraz poprawa naru- szonych standardów jako ści środowiska i obejmuje nast ępujące kierunki działa ń: 1) Popraw ę praktyki rolniczej, obejmuj ąca środki zaradcze zwi ązane z popraw ą stosowania nawozów, gospodarki nawozami i gruntami w gospodarstwach rolnych. 2) Diagnozowanie zagro Ŝeń wynikaj ących z produkcji rolnej i sporz ądzenie rejestru gospodarstw stanowi ących najwi ększe potencjalne zagro Ŝenie emisj ą zwi ązków azotu. 3) Edukacj ę rolników w zakresie dobrej praktyki rolniczej oraz prowadzenie specjalistycz- nego doradztwa dla rolników. 4) Kontrol ę rolniczych źródeł zanieczyszcze ń i wypełniania przez rolników obowi ązków wynikaj ących z Programu. 5) Monitoring skuteczno ści realizacji Programu, obejmuj ący monitoring wód i gleb umo Ŝli- wiaj ący oszacowanie efektów zastosowanych środków zaradczych. 6) Działania wspomagaj ące. Wszyscy prowadz ący działalno ść rolnicz ą w strefie OSN s ą zobligowani do corocznego sporz ądzania planu nawozowego dla poszczególnych pól w gospodarstwie zgodnie z wymaga- niami okre ślonymi w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z 23 grudnia 2002 r. w sprawie szcze- gółowych wymaga ń, jakim powinny odpowiada ć programy działa ń maj ących na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. z 2003 r. Nr 4, poz. 44). Gospodarstwa, które musz ą realizowa ć zało Ŝenia Programu zostały wyznaczone na podstawie przeprowadzonego przez Burmistrza rejestru przy współpracy z WODR. Gospodarstwa znajduj ące si ę na całym OSN (nie tylko w rejestrze) s ą poddawane okresowym kontrolom. Organem odpowiedzialnym za ich przeprowadzanie jest Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Poznaniu. Obowi ązku udzielania pomocy rolnikom z OSN maj ą: WODR w Poznaniu, Burmistrz Śremu, Starosta Śremski, Okr ęgo- wa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Poznaniu, Wojewoda Wielkopolski, Marszałek Województwa Wielkopolskiego, WIR i inne organizacje rolnicze, WFO ŚiGW. Od 1 maja 2012 r. zacznie obowi ązywa ć nowy Program działa ń maj ących na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych na lata 2012-2016, który zostanie wprowadzony Roz- porz ądzeniem Dyrektora RZGW w Poznaniu w sprawie okre ślenia w regionie wodnym Warty w granicach województwa wielkopolskiego wód wra Ŝliwych na zanieczyszczenie zwi ązkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie nara Ŝonych, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód nale Ŝy ograniczy ć. Projekt Programu, który obecnie jest konsultowany przedstawia wykaz obszarów znajduj ą- cych si ę w granicach wyznaczonych OSN oraz plan działa ń. Cały powiat śremski wchodzi w skład Obszaru w zlewni Środkowej Warty i Dolnej Prosny. Powierzchnia całego obszaru wynosi 4 711,82 km 2.

3.7. Zagro Ŝenia dla powierzchni ziemi Zagro Ŝenia dla gleb powiatu śremskiego: • dzikie wysypiska odpadów, • obszary wzdłu Ŝ ci ągów komunikacyjnych; w glebach znajdowa ć si ę mog ą podwy Ŝ- szony wska źnik zawarto ści metali ci ęŜkich, głównie kadmu, • 11 miejsc potencjalnego zagro Ŝenia ruchami masowymi; zagro Ŝenia te zwi ązane są z terenem doliny Warty, • nieuporz ądkowana gospodarka ściekowa w szczególno ści w sektorze komunalnym, • nieszczelne szamba, niewła ściwie eksploatowane przydomowe oczyszczalnie ścieków, • spływ powierzchniowy zanieczyszcze ń z u Ŝytków rolnych, • fermy hodowlane zwierz ąt, • nielegalne i niekontrolowane wydobycie surowców mineralnych.

3.7.1. Cel średniookresowy do 2019 r.

Ochrona i racjonalne wykorzystanie powierzchni ziemi oraz rekultywacja terenów zdegradowanych

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Kierunki działa ń: 1) Przestrzeganie zasad dobrej praktyki rolniczej (KDPR) w zakresie ochrony gleb uŜytkowanych rolniczo, 2) Wspieranie i rozwijanie rolnictwa ekologicznego, 3) Ochrona gruntów ornych (przeciwdziałanie przeznaczaniu gruntów ornych na cele nierolnicze). 4) Minimalizacja negatywnego wpływu działalno ści gospodarczej na stan powierzchni ziemi, 5) Kontynuacja i rozwój monitoringu środowiska glebowego, 6) Prowadzenie rejestru terenów zdegradowanych, 7) Rekultywacja terenów zdegradowanych.

3.8. Kopaliny W granicach powiatu śremskiego wyst ępuj ą licznie udokumentowane zło Ŝa kopalin pospolitych, głównie kruszywa naturalnego – piasków i Ŝwirów oraz surowców ilastych ceramiki budowlanej. Zgodnie z „Bilansem zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.12.2010r.” opublikowanym przez Ministerstwo Środowiska Pa ństwowy Instytut Geologiczny Pa ństwowy Instytut Badawczy, na terenie powiatu śremskiego znajdowały si ę nast ępuj ące udokumentowane zło Ŝa kopalin pospolitych: • piaski i Ŝwiry – 35 złó Ŝ: „Bodzyniewo”, „Bodzyniewo I”, „Brze śnica JS”, „D ąbrowa”, „D ąbrowa Śremska”, „Dolsk”, „Drzonek”, „Drzonek OM”, „Góra ZW”, „Jarosławki”, „Kiełczynek”, Konarzyce”, „Kotowo”, „Lipówka BR”, „Lipówka JG”, „Lipówka KS”, „Lipówka PW”, „”Luciny”, Luciny II”, „Luciny LK”, „Luciny MP”, „Mechlin”, „Ostro- wieczno I”, „Ostrowieczno II”, „Pokrzywnica HD”, „Pokrzywnica II”, „”Pokrzywnica III”, „Pysz ąca zarejestr.”, „Szymanowo”, „Włosciejewice I”, „Wło ściejewice IX”, „Wło ściejewice KP”, „Wło ściejewice V”, „Wło ściejewice VIII”, „Wło ściejewice X”, • surowce ilaste ceramiki budowlanej – 6 złó Ŝ: „Binkowo”, „Ksi ąŜ Wlkp.”, „Mchy”, „Ostrowieczko”, „Pysz ąca”, „ Śrem (Wójtostwo)”.

W poni Ŝszej tabeli znajduj ą si ę wykazy obecnie obowi ązuj ących koncesji na wydobycie kopalin, udzielonych przez Marszałka Województwa Wielkopolskiego i Starost ę Śremskiego. Tabela 26 Wykaz obowi ązuj ących koncesji na wydobywanie kopalin udzielonych przez Mar- szałka Województwa Wielkopolskiego Termin wa Ŝ- Numer oraz data wy- Inf. do- Rodzaj no ści konce- dania decyzji udziela- Lp. Nazwa zło Ŝa Poło Ŝenie datkowe kopaliny sji jącej koncesji

kruszywo m. Brze śni- naturalne - DSR.IV.7428.57.2011 z 1 BRZE ŚNICA JS ca, gm. 31.12.2040 r. piaski i dnia 15.07.2011 r. Dolsk Ŝwiry kruszywo m. Drzonek, naturalne - DSR.IV.7512-109/10 z 2 DRZONEK 31.12.2020 r. gm. Dolsk piaski i dnia 16.11.2010 r. Ŝwiry kruszywo m. Lipówka, naturalne - DSR.IV.7512-11/06 z 3 LIPÓWKA BR 31.03.2016 r. gm. Dolsk piaski i dnia 6.03.2006 r. Ŝwiry kruszywo m. Lipówka, naturalne - DSR.IV.7512-239/10 z 4 LIPÓWKA KS 31.12.2035 r. gm. Dolsk piaski i dnia 27.10.2010 r. Ŝwiry kruszywo m. Lipówka, naturalne - DSR.IV.7512-235/08 z 5 LIPÓWKA PW 31.10.2023 r. gm. Dolsk piaski i dnia 15.12.2008 r. Ŝwiry 6 LUCINY m. Luciny, kruszywo 31.12.2019 r. DSR.IV.7512-6/09 z

48 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

gm. Śrem naturalne - dnia 25.02.2009 r. piaski i Ŝwiry kruszywo m. Luciny, naturalne - SR.IV-2-74121-12/05 z 7 LUCINY MP 31.05.2021 r. gm. Śrem piaski i dnia 19.07.2007 r. Ŝwiry surowiec ilasty ce- w trakcie m. Pysz ąca, SR.IV-2-74121-30/02 z 8 PYSZ ĄCA ramiki 31.12.2015 r. wyga- gm. Śrem dnia 28.10.2002 r. budowla- szania nej kruszywo m. Wło ście- WŁO ŚCIEJEWICE naturalne - DSR.IV.7512-147/09 z 9 jewice, gm. 31.12.2020 r. KP piaski i dnia 14.08.2009 r. Ksi ąŜ Wlkp. Ŝwiry Źródło: Urz ąd Marszałkowski Woj. Wielkopolskiego, Departament Środowiska, Wydział Geologii

Tabela 27 Wykaz obowi ązuj ących na dzie ń 31.12.2011r. koncesji na wydobywanie kopalin udzielonych przez Starost ę Śremskiego w okresie od dnia 01.01.1999 r. do dnia 31.12.2011 r. Numer oraz data Termin wa Ŝ- wydania decyzji Lp. Nazwa zło Ŝa Poło Ŝenie Rodzaj kopaliny no ści konce- udzielaj ącej sji koncesji Dolsk, kruszywo natural- OS. 7510-4/01 1. DOLSK 31.12.2014r. gm. Dolsk ne- piaski i Ŝwiry 21.03.2002r. Jarosławki, kruszywo natural- OS. 7510-6/04 2. JAROSŁAWKI 31.07.2014r. gm. Ksi ąŜ Wlkp. ne- piaski i Ŝwiry 27.07.2004r. Kotowo, kruszywo natural- OS. 7510-14/04 3. KOTOWO 31.10.2015r. gm. Dolsk ne- piaski i Ŝwiry 03.11.2004r. Pokrzywnica, kruszywo natural- OS. 7510-7/05 4. POKRZYWNICA III 31.12.2013r. gm. Dolsk ne- piaski i Ŝwiry 23.05.2005r. DĄBROWA ŚREM- Dąbrowa, kruszywo natural- OS. 7510-21/05 5. 31.12.2013r. SKA gm. Śrem ne- piaski i Ŝwiry 06.10.2005r. Luciny kruszywo natural- OS.7510-7/07 6. LUCINY LK 30.04.2017r. gm. Śrem ne - piaski i Ŝwiry 27.06.2007r. Dąbrowa kruszywo natural- OS.7510-13/07 7. DĄBROWA 31.12.2014r. gm. Śrem ne - piaski i Ŝwiry 31.07.2007r. Szymanowo kruszywo natural- OS.7510-15/07 8. SZYMANOWO gm. Śrem ne - piaski i Ŝwiry 31.08.2017r. 22.10.2007r.

Lipówka, kruszywo natural- OS.7510-22/08 9. LIPÓWKA JG 31.12.2019r. gm. Dolsk ne - piaski i Ŝwiry 30.09.2008r. Wło ściejewice, gm. kruszywo natural- OS.7510-17/09 10. WŁO ŚCIEJEWICE X 30.06.2019r. Ksi ąŜ Wlkp. ne - piaski i Ŝwiry 02.07.2009r. Mechlin kruszywo natural- OS.7510-23/09 11. MECHLIN gm. Śrem ne - piaski i Ŝwiry 31.12.2016r. 15.10.2009r.

Drzonek kruszywo natural- OS.7510-6/09 12. DRZONEK OM 30.11.2019r. gm. Dolsk ne - piaski i Ŝwiry 17.12.2009r. Luciny kruszywo natural- OS.7510-27/09 13. LUCINY II 31.10.2020r. gm. Śrem ne - piaski i Ŝwiry 15.01.2010r. Ostrowieczno kruszywo natural- OS.6522.11.2011 14. OSTROWIECZNO II 31.12.2020r. gm. Dolsk ne - piaski i Ŝwiry 30.06.2011r. Ostrowieczno kruszywo natural- OS.6522.2.2011 15. OSTROWIECZNO III 31.12.2026r. gm. Dolsk ne - piaski i Ŝwiry 30.03.2011r. Mechlin kruszywo natural- OS.6522.4.2011 16. MECHLIN AC gm. Śrem ne - piaski i Ŝwiry 12.05.2026r. 12.05.2011r.

Źródło: Wydział Ochrony Środowiska, Rolnictwa i Le śnictwa Starostwa Powiatowego w Śremie

W latach 2010-2011 wygaszone zostały cztery koncesję na wydobycie kopalin dla złó Ŝ: „Bodzyniewo I”, „Ostrowieczno I”, „Wło ściejewice VIII”, „Wło ściejewice IX”.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

3.9. Zagro Ŝenia kopalin Zagro Ŝenia zwi ązane z wydobyciem kopalin na terenie powiatu śremskiego to głównie nielegalne i niekontrolowane wydobycie surowców mineralnych.

3.9.1. Cel średniookresowy do 2019 r.

Zrównowa Ŝone u Ŝytkowanie zasobów kopalin oraz ochrona środowiska w trakcie i po ich eksploatacji

Kierunki działa ń: 1) Eliminacja nielegalnej eksploatacji kopalin, 2) Uwzgl ędnianie złó Ŝ kopalin w opracowaniach planistycznych, 3) Prowadzenie rejestru terenów zdegradowanych, 4) Sukcesywna rekultywacja i zagospodarowanie terenów po eksploatacji kopalin.

4. Zrównowa Ŝone wykorzystanie materiałów, wody i energii 4.1. Materiałochłonno ść , wodochłonno ść , energochłonno ść

Analiza zu Ŝycia wody Śremski zajmuje 20-te miejsce w śród powiatów w województwie pod wzgl ędem ilo ści zu Ŝy- cia wody. Stanowiło to zaledwie 0,3% zu Ŝytej wody w województwie wielkopolskim. Najwi ęcej – 49,9% wody wykorzystano na eksploatacj ę sieci wodoci ągowych w tym w gospodarstwach domowych, 42,8% zasobów wodnych wykorzystano na cele przemysłowe w mie ście Śrem, na cele rolnictwa i le śnictwo zu Ŝyto 7,3% ogólnej ilo ści wody. W odniesieniu do gmin - najwi ęcej wody wykorzystano w gminie Śrem, najmniej w gminie Brodnica. Poni Ŝej w tabeli przedstawiono analiz ę zu Ŝycia wody w latach 2005 i 2010.

Tabela 28 Zu Ŝycie wody w latach 2005 i 2009 r. na terenie powiatu śremskiego Zu Ŝycie wody [dam 3] według kategorii: Jednostka w przemy śle w rolnictwie i le śnictwie eksploatacja sieci wod. administracyjna 2005 2010 2005 2010 2005 2010 Gmina Brodnica 0 0 2318 0 244,7 276,0 Gmina Dolsk: 0 0 0 380 223,5 272,8 Miasto Dolsk 0 0 0 0 78,4 89,6 Obszar wiejski 0 0 0 380 145,1 183,2 Gmina Ksi ąŜ Wlkp.: 0 0 0 0 319,5 341,0 Miasto Ksi ąŜ Wlkp. 0 0 0 0 123,5 128,7 Obszar wiejski 0 0 0 0 196,0 212,3 Gmina Śrem: 3602 2211 1915 0 1653,7 1687,1 Miasto Śrem 3602 2211 89 0 1281,6 1231,5 Obszar wiejski 0 0 1826 0 372,1 455,6 Powiat śremski 3602 2211 4233 380 2441,4 2576,9 Województwo 1552540 1267070 98806 115458 154939,3 156787,5 wielkopolskie Polska 7693610 7662195 1100964 1153287 1587423,2 1541058,6 wzrost zu Ŝycia w stosunku do roku 2005 spadek zu Ŝycia w stosunku do roku 2005 Źródło: GUS

W porównaniu z rokiem 2005 ogólne zu Ŝycie wody spadło o 49,7%, jednak nie we wszystkich gminach. Wzrost zu Ŝycia wody zanotowano w gminach Dolsk i Ksi ąŜ Wlkp. Najwi ększe ró Ŝ- nice zaobserwowa ć mo Ŝna w rolnictwie i le śnictwie. Du Ŝym problemem s ą straty wody na cele własne zakładu wodoci ągowego czyli na płuka- nie sieci i filtrów, przygotowanie do uzdatniania. Straty wody s ą jednym z podstawowych elemen- tów oceny stanu technicznego systemu wodoci ągowego. Analiza straty wody powinna by ć podstaw ą do podejmowania działa ń modernizacyjnych i naprawczych, a tym samym do zmniejszania kosztów zwi ązanych z produkcj ą wody i jej dystrybucj ą.

50 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Poni Ŝsza tabela zawiera informacje na temat zu Ŝycia wody w gospodarstwach domowych w przeliczeniu na jedn ą osob ą.

Tabela 29 Zmiany zu Ŝycia wody w gospodarstwach domowych powiatu śremskiego Zu Ŝycie wody w przeliczeniu na 1 osob ę [m 3/1os.] % zu Ŝycia Jednostka administracyjna 2005 2010 wody* Gmina Brodnica 40,4 58,4 30,8 Gmina Dolsk: 33,4 43,7 23,5 Miasto Dolsk 37,9 53,2 28,7 Obszar wiejski 31,8 40,3 21,1 Gmina Ksi ąŜ Wlkp.: 29,1 30,5 4,6 Miasto Ksi ąŜ Wlkp. 32,1 34,7 7,5 Obszar wiejski 27,8 28,4 2,1 Gmina Śrem: 30,2 38,3 21,1 Miasto Śrem 30,2 37,9 20,3 Obszar wiejski 29,9 39,6 24,5 Powiat śremski 31,1 39,3 20,8 Województwo 34,8 35,3 wielkopolskie 1,4 Polska 32,0 31,4 1,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS *% zu Ŝycia wody w 2010 r. w stosunku do roku 2005 (100%) wzrost zu Ŝycia w stosunku do roku 2005 spadek zu Ŝycia w stosunku do roku 2005

We wszystkich gminach powiatu śremskiego odnotowano wzrost zu Ŝycia wody w tej grupie w 2010 r.; najwy Ŝszy wzrost w gminie Brodnica.

Analiza stanu izolacji termicznej obiektów budowlanych Według danych GUS (2010 r.) na terenie powiatu śremskiego znajduje si ę ponad 17229 mieszka ń, z czego 57% zlokalizowanych jest na terenie miasta Śrem. Na podstawie Projektu zało Ŝeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe na terenie gminy Śrem mo Ŝna oszacowa ć, Ŝe niewiele ponad 15% budynków budowanych wg starych norm spełnia obecne wszystkie wymagania co do izolacyjno ści budynku. W 65% bu- dynków wymieniono stare okna drewniane na plastikowe lub drewniane nowoczesnej konstrukcji. W 35% budynków nie przeprowadzono Ŝadnych zabiegów termomodernizacyjnych. W gminie Dolsk tylko niewiele ponad 20% budynków budowanych wg starych norm spełnia obecne wymagania co do izolacyjno ści budynku. W 40% budynków wymieniono stare okna drewniane na plastikowe lub drewniane nowoczesnej konstrukcji. W 50% budynków nie przeprowadzono Ŝadnych zabiegów termomodernizacyjnych. W ostatnim czasie obserwuje si ę wzrastaj ącą liczb ę przeprowadzanych termomodernizacji budynków równie Ŝ przez indywidualnych u Ŝytkowników. Skuteczna termomodernizacja obiektów pozwala na zatrzymanie nawet 15-25% ciepła w budynkach, co jest równoznaczne ze zwi ększeniem efektywno ści energetycznej i oszcz ędno ści ą surowców energetycznych. Według Projektu zało Ŝeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe na terenie gminy Śrem ponad 40% ankietowanych deklarowało w okresie najbli Ŝszych 10 lat przeprowadzenie zabiegów termomodernizacyjnych w swoich budynkach. Zabiegi te polega ć b ędą na ociepleniu ścian i stropów budynków oraz wymianie okien. Szacuje si ę, Ŝe tego typu zabiegi pozwalaj ą osi ągn ąć średnio około 17% zmniejszenie zapotrzebowania na ciepło. Wykonanie zabie- gów termomodernizacyjnych zarz ądcy wspólnot uzale Ŝniaj ą od zdobycia środków na finansowanie przedsi ęwzi ęć . Tego typu zabiegi pozwalaj ące ograniczy ć koszty ogrzewania b ędą realizowane tym ch ętniej, im bardziej wzrasta ć b ędą ceny no śników energii.

Analiza zu Ŝycia gazu W ko ńcu 2010 r. sie ć gazowa prowadzona do gospodarstw domowych miała długo ść 267,4 km, tj. o 24,5% wi ęcej ni Ŝ w 2005 r. W powiecie śremskim z sieci gazowej korzystało 11,3 tys. od- biorców, tj. o 10,6% wi ęcej w stosunku do 2005 r. Średnio ka Ŝde gospodarstwo domowe zu Ŝyło

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

624,3m3 gazu, tj. o 27% mniej ni Ŝ przeci ętna w województwie. W stosunku do zu Ŝycia gazu w 2005 r. nast ąpił spadek o 17,9%, co prawdopodobnie spowodowane jest drastycznym wzrostem cen gazu. Zastosowanie gazu ziemnego zamiast w ęgla w celu pozyskiwania energii cieplnej jest zde- cydowanie lepszym rozwi ązaniem, je śli chodzi o wpływ na środowisko przyrodnicze. Pozwala przede wszystkim na całkowit ą eliminacj ę emisji pyłów, sadzy, cz ąstek smolistych, SO 2 i CO. Przy- czynia si ę tak Ŝe do zmniejszenia emisji CO 2 oraz uzyskania znacznych oszcz ędno ści energii pier- wotnej w wyniku poprawy sprawno ści pozyskiwania energii.

Analiza zu Ŝycia energii Poni Ŝej w tabeli przedstawiono analiz ę zu Ŝycia energii elektrycznej w miastach powiatu śremskiego: Tabela 30 Zu Ŝycie energii elektrycznej w powiecie śremskiego w latach 2005 i 2010 Energia elektryczna Jednostka 2005 2010 Zu Ŝycie energii w miastach MWh 19 311 20 943 Źródło: na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych GUS

Analizuj ąc powy Ŝsze zestawienie mo Ŝna stwierdzi ć, Ŝe wzrasta zu Ŝycie energii elektrycznej. W porównaniu z rokiem 2005 ogólne zu Ŝycie wzrosło o 7,8%.

4.1.1. Cel średniookresowy do 2019 r.

Wzrost efektywno ści wykorzystania surowców, wody i energii oraz zapobieganie i ograniczanie powstawania odpadów

W ramach tego zagadnienia pod uwag ę nale Ŝy wzi ąć przede wszystkim zmniejszenie ma- teriałochłonno ści, odpadowo ści, wodochłonno ści i energochłonno ści produkcji przemysłowej. Jest to podej ście korzystne zarówno ze wzgl ędów ochrony zasobów środowiska, jak te Ŝ ekonomii prowadzonych procesów technologicznych w poszczególnych zakładach. Oprócz minimalizacji oddziaływania na środowisko, poprzez pobór wody, surowców naturalnych i energii, wytwórcy z sektora gospodarczego maj ą szans ę ponosi ć ni Ŝsze opłaty za gospodarcze korzystanie ze śro- dowiska oraz redukowa ć koszty energii i surowców stosowanych w produkcji. Efektem działa ń zmniejszaj ących te wska źniki nie powinno by ć pogarszanie dost ępno ści surowców i energii lub pogarszanie si ę wska źników rozwoju gospodarczego. Działania zwi ązane z oszcz ędnym gospodarowaniem surowcami naturalnymi, ograniczaniem zu Ŝycia wody i energii oraz ograniczaniem powstawania odpadów s ą pierwszym krokiem w kierunku zapobiegania zanieczyszczaniu środowiska u źródła. Prawo ochrony środowiska wprowadza dla wybranych rodzajów instalacji konieczno ść uzyskania pozwolenia zintegrowanego i ustalenia w nim pozwole ń emisyjnych na podstawie najlepszych dost ępnych technik (tzw. BAT). Pozostałymi instrumentami mog ą by ć wdra Ŝanie syste- mów zarz ądzania środowiskowego oraz systemów jako ści produktów czy usług.

Kierunki działa ń: 1) Eliminacja strat wody w sieci, 2) Promowanie działa ń zmierzaj ących do zmniejszenia zu Ŝycia wody, 3) Modernizacja procesów przemysłowych w kierunku osi ągni ęcia normatywów naj- lepszej dost ępnej techniki (BAT). 4) Promowanie wykorzystania gazu do celów grzewczych, 5) podniesienia efektywno ści wykorzystania energii w gospodarce komunalnej poprzez. Promowanie termomodernizacji i wykorzystanie energii odnawialnej 6) Zwi ększenie sprawno ści wytwarzania energii i zmniejszenie strat energii w przesyle. 4.2. Wykorzystanie energii odnawialnej

4.2.1. Analiza stanu i mo Ŝliwo ści korzystania z energii wiatru Dla uzyskania realnych wielko ści energii u Ŝytecznej z wiatru wymagane jest wyst ępowanie odpowiednio silnych wiatrów (o pr ędko ści powy Ŝej 4 m/s) o stałym nat ęŜeniu.

52 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Powiat śremski nale Ŝy do II strefy energii wiatrowej (Rys. 7), co oznacza, Ŝe na jego terenie wyst ępuj ą korzystne warunki meteorologiczne dla rozwoju tego rodzaju energetyki. Energia u Ŝy- teczna wiatru w tej strefie na wysoko ści 30 m n.p.t. kształtuje si ę na poziomie 1000-1500 kWh/m 2/rok 14. Na terenie gminy Dolsk planowana jest budowa dwóch turbin wiatrowych w miejscowo- ściach Wieszczyczyn i Drzonek. Inwestycja jest na etapie wydawania pozwolenia na budow ę. W pozostałych gminach warunki wietrzne s ą równie Ŝ korzystne. Jednak w gminie Śrem ze wzgl ędu na konieczno ść zachowania minimalnej odległo ści od budynków (600 m) oraz pomi ędzy poszczególnymi masztami nie ma mo Ŝliwo ści budowy du Ŝych farm wiatrowych.

Rysunek 7 Strefy energii wiatru w Polsce wg H. Lorenc (Źródło: O środek Meteorologii IMiGW)

Aby ogranicza ć negatywne oddziaływanie turbin wiatrowych na ludzi i środowisko, koniecz- ny jest odpowiedni wybór lokalizacji na etapie planowania przestrzennego. Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 8 ustawy z dnia 3 pa ździernika o udost ępnianiu informacji o śro- dowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziały- wania na środowisko (Dz. U. z 2008 r. Nr 199 poz. 1227 ze zm.) raport o oddziaływaniu przedsi ęwzi ęcia na środowisko sporz ądza si ę w ramach oceny oddziaływania przedsi ęwzi ęcia na śro- dowisko. Natomiast zgodnie z art. 59 ust. 1 ww. ustawy przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko wymaga realizacja planowanego przedsi ęwzi ęcia mog ącego zawsze znacz ąco od- działywa ć na środowisko lub planowanego przedsi ęwzi ęcia mog ącego potencjalnie znacz ąco od- działywa ć na środowisko. Zgodnie m.in. z Rozporz ądzeniem Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie okre ślenia rodzajów przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko (Dz. U. z 2010 r. Nr 213 poz. 1397 ze zm.) elektrownie wiatrowe zaplanowane do realizacji na terenie powiatu śremskiego nale Ŝą do przedsi ęwzi ęć mog ących potencjalnie znacz ąco oddziaływa ć na śro- dowisko.

4.2.2. Analiza stopnia korzystania z energii biomasy i biogazu Biomasa to najstarsze i najszerzej współcze śnie wykorzystywane odnawialne źródło energii. Nale Ŝą do niej zarówno odpadki z gospodarstwa domowego, jak i pozostało ści po przycinaniu zieleni miejskiej. Biomasa to cała istniej ąca na Ziemi materia organiczna, wszystkie substancje

14 Ośrodek Meteorologii IMiGW

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

pochodzenia ro ślinnego lub zwierz ęcego ulegaj ące biodegradacji. Biomas ą s ą resztki z produkcji rolnej, pozostało ści z le śnictwa, odpady przemysłowe i komunalne. Biopaliwa, Ŝe wzgl ędu na stan skupienia podzieli ć mo Ŝna na stałe, płynne oraz biogaz wyst ępuj ący w postaci gazowej. Biopaliwa stałe u Ŝywane mog ą by ć na cele energetyczne w proce- sach bezpo średniego spalania, gazyfikacji oraz pyrolizy w postaci: • drewna i odpadów drzewnych (w tym zr ębków z szybko-rosn ących gatunków drzewiastych tj.: wierzba, topola), • słomy jak i ziarna (zbó Ŝ, rzepaku), • słomy upraw specjalnych ro ślin energetycznych z rodziny Miscanthus, Topinambur itp. • osadów ściekowych, • makulatury, • szeregu innych odpadów ro ślinnych powstaj ących na etapach uprawy i pozyskania jak te Ŝ przetwarzania przemysłowego produktów (siana, ostatek kukurydzy, trzciny cukrowej i bagiennej, łusek oliwek, korzeni, pozostało ści przerobu owoców itp.) Na poni Ŝszej tabeli przedstawiono ro Ŝne sposoby pozyskiwania energii z biomasy.

Materiał Energetyczno ść Słoma Ŝółta 14,3 MJ/kg Słoma szara 15,2 MJ/kg Drewno opałowe 13,0 MJ/kg Trzcina 14,5 MJ/kg Źródło: www.cire.pl

Pod wzgl ędem energetycznym 2 tony biomasy równowa Ŝne s ą 1 tonie w ęgla kamiennego. Tak Ŝe pod wzgl ędem ekologicznym biomasa jest lepsza ni Ŝ w ęgiel gdy Ŝ podczas spalania emituje mniej SO 2 ni Ŝ w ęgiel. bilans emisji dwutlenku w ęgla jest zerowy poniewa Ŝ podczas spalania do atmosfery oddawane jest tyle CO 2 ile wcze śniej ro śliny pobrały z otoczenia. Ogrzewanie biomas ą staje si ę opłacalne - ceny biomasy s ą konkurencyjne na rynku paliw. Wykorzystanie biomasy pozwala wreszcie zagospodarowa ć nieu Ŝytki i spo Ŝytkowa ć odpady. Biomasa jest zatem o wiele bardziej wydajna ni Ŝ w ęgiel, a w dodatku jest stale odnawialna w procesie fotosyntezy. Powiat śremski posiada du Ŝe mo Ŝliwo ści do wykorzystania biomasy przede wszystkim z upraw rolnych. Biomas ę pozyska ć mo Ŝna z: • gospodarstw rolnych - biogazownie rolnicze – z odchodów zwierz ęcych i gnojowicy, o z 1 tony gnojowicy bydl ęcej mo Ŝna wyprodukowa ć ok. 25 m 3 biogazu, o z 1 tony gnojowicy świ ńskiej mo Ŝna wyprodukowa ć ok. 36 m 3 biogazu, o gnojówka, o obornik, o odchody drobiu, W praktyce, z ekonomicznego punktu widzenia instalacje do pozyskania biogazu maj ą szanse powsta ć tylko w du Ŝych gospodarstwach hodowlanych. • upraw ro ślinnych - biomasa o du Ŝej zawarto ści w ęglowodanów, Tabela 31 Pozyskanie biogazu z ro ślin uprawnych Plon masy świe Ŝe Biogaz Energia Substrat ro ślinny 3 jdt/ha m /ha GJ/ha Kukurydza cała ro ślin- 300-500 4 050-6 750 87-145 na Lucerna 250-350 3 960-4 360 85-94 śyto 300-400 1 620-2 025 35-43 Pszen Ŝyto 300 2 430 52 Burak cukrowy-korze ń 400-700 10 260 220 Burak cukrowy-li ście 300-500 3 375 72 Słonecznik 300-500 2 430-3 240 52-70 Rzepak 200-350 1 010-1 620 22-37 Źródło: Podkówka Z., Kiszonka z Sucrosorgo 506 w Ŝywieniu bydła, www.nk.com

54 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

W zasadzie ka Ŝdy rodzaj biomasy ro ślinnej, z wyj ątkiem ro ślin zdrewniałych, mo Ŝe by ć wykorzystany w procesie produkcji biogazu. To, co decyduje o wyborze konkretnego gatunku, to wzgl ędy ekonomiczne i ekologiczne jego uprawy. Ponadto biomas ę pozyska ć mo Ŝna z: • oczyszczalni ścieków - osady ze ścieków komunalnych, • zakładów przemysłowych - ścieki z zakładów: o przetwórstwa spo Ŝywczego (rze źni, mleczarni, przetwórstwa mi ęsnego, cukrowni), o farmaceutycznych i kosmetycznych, o papierniczych, • odpady z przemysłu rolno-spo Ŝywczego: o wywar z gorzelni, o młóto z browarów, o wytłoki z przetwórni owoców, chłodni, wytwórni soków, • składowisk odpadów komunalnych - frakcja organiczna na wy na terenach su- chych, o du Ŝym nasłonecznieniu, oraz Ŝycica trwała, tzw. rajgras angielski ( Lolium perenne L.), któr ą charakteryzuje bardzo szybkie tempo wzrostu, ale równie Ŝ nie- stety du Ŝa wra Ŝliwo ść na ple śń śniegow ą i niskie temperatury.

Potencjaln ą przestrzeni ą rozwojow ą dla gminy w zakresie energii odnawialnej jest niezur- banizowana przestrze ń rolnicza. W kontek ście ustawy o ochronie gruntów rolnych i le śnych, przedmiotem zainteresowania s ą przede wszystkim grunty orne ni Ŝszych klas bonitacyjnych. Grunty orne, sady i nieu Ŝytki ni Ŝszych klas bonitacyjnych (IV-VI) zajmuj ą w powiecie śremskim ok. 40% powierzchni, klasyfikuj ą si ę do wprowadzenia upraw energetycznych takich jak wierzba energetyczna, topinambur, ró Ŝy wielokwiatowej, itp. Zgodnie z projektem zało Ŝeń do planu zaopatrzenia. w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe (2008) gmina Ksi ąŜ Wlkp. zamierza wykorzysta ć istniej ący energetyczny potencjał biomasy (drewno, słoma) na miejscu w przedsi ębiorstwach przetwarzaj ących drewno oraz w gospodarstwach rolnych. Mo Ŝliwe jest równie Ŝ zało Ŝenie plantacji biomasy (np. wierzby energetycznej) na obszarze gminy i/lub gmin o ściennych. Przewiduje si ę, Ŝe plantacja ta mo Ŝe powsta ć w południowej i południowo-wschodniej cz ęś ci miasta. Uzyskana biomasa mo Ŝe by ć wykorzystywana głównie w gospodarstwach indywidualnych. W dniu 6 pa ździernika Rada Miejska w Ksi ąŜ u Wlkp. przyj ęła uchwał ę w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu we wsi Zawory w zakresie przeznaczenia gruntów rolnych z uwzgl ędnieniem funkcji zabudowy techniczno-przemysłowej umo Ŝliwiaj ącego budow ę biogazowni. Budowa biogazowni zaplanowana jest na rok 2012. Ponadto w gminach Brodnica w miejscowo ści Iłówiec i gminie Dolsk w miejscowo ści Koto- wo planowane s ą przedsi ęwzi ęcia zwi ązane z budow ą biogazowi. Na oczyszczalni ścieków w Śremie odzyskiwany jest biogaz, który spalany jest w kotłach gazowych, a powstałe w procesie ciepło wykorzystywane jest do ogrzewania komór fermentacyjnych, a w okresie zimowym tak Ŝe do ogrzewania zbiornika gazu i budynków technologicznych oczyszczalni ścieków. Osady po fermentacji i odwodnieniu na prasie ta śmowej s ą higienizowane wapnem palonym i wykorzystywane rolniczo jako nawóz organiczny przy produkcji wierzby energetycznej.

4.2.3. Analiza wykorzystania energii słonecznej W Polsce istniej ą do ść dobre warunki do wykorzystania energii promieniowania słoneczne- go przy dostosowaniu typu systemów i wła ściwo ści urz ądze ń wykorzystuj ących t ę energi ę do charakteru, struktury i rozkładu w czasie promieniowania słonecznego. Nat ęŜ enie promieniowania słonecznego w całym obszarze województwa wielkopolskiego i wyst ępuj ące warunki klimatyczne zapewniają ekonomiczne przetwarzanie go w energi ę u Ŝyteczn ą. Potencjał ten jest wystarczaj ący do wykorzystania na potrzeby bytowe mieszka ńców, do podgrzewania ciepłej wody, cho ć koszty inwestycji s ą obecnie zbyt du Ŝe w stosunku do mo Ŝliwo ści osób fizycznych. Ze wzgl ędu na du Ŝą zmienno ść sezonow ą i dobow ą potencjał ten nie zaspokoi potrzeb produkcyjnych przemysłu rolnego i rolno-spo Ŝywczego. Energia słoneczna mo Ŝe by ć przetwarzana na pr ąd i ciepło przez instalacje zamontowane na dachach budynków i w miejscach zabudowanych. Promieniowanie słoneczne jest wykorzystywane głównie w rolnictwie, ciepłownictwie (cieplne kolektory słoneczne) oraz elektroenergetyce

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

(ogniwa fotowoltaiczne). Jednak Ŝe najwi ększe szanse rozwoju w krótkim okresie maj ą technologie oparte na wykorzystaniu kolektorów słonecznych. Sprawno ść kolektorów słonecznych wynosi przeci ętnie około 80%. Jednak całkowita sprawno ść układu podgrzewaj ącego wod ę ze wzgl ędu na sprawno ść całej instalacji, a głównie wymienników ciepła, wynosi od 50% do 70%. 15 Energia słoneczna wykorzystuje si ę w szpitalu w Śremie oraz na budynku Zespo- łu Szkół Rolniczych w Grzybnie, gdzie zamontowane są instalacje solarne. Planowana jest budowa instalacji solarnej dla odwadniania osadów ściekowych na terenie oczyszczalni ścieków w Śremie. Ponadto tocz ą si ę rozmowy z zainteresowan ą firm ą komercyjn ą na temat budowy farmy solarnej o mocy ok. 3 MW i pow. ok. 6,75 ha. Inwestycja zlokalizowana ma by ć na działce przy ul. Farnej. Realizacja planowana jest w najbli Ŝszych dwóch latach. Gmina Śrem podejmie działania w celu pozyskania środków zewn ętrznych m.in. Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. W Ksi ąŜ u Wlkp. zastosowano kolektory słoneczne w cz ęś ci budynków zarz ądzaj ących przez gmin ę (szkoła, przedszkole). Ponadto przewiduje si ę popularyzacj ę tego typu urz ądze ń wśród wła ścicieli budynków jednorodzinnych oraz podmiotów gospodarczych.

4.2.4. Analiza mo Ŝliwo ści wykorzystania energii geotermalnej Na terenie Polski wyst ępuj ą naturalne baseny sedymentacyjno-strukturalne, wypełnione gor ą- cymi wodami podziemnymi o zró Ŝnicowanych temperaturach, których bezwzgl ędna warto ść zdetermi- nowana jest powierzchniowymi zmianami intensywno ści strumienia cieplnego ziemi. Temperatury tych wód wynosz ą od kilkudziesi ęciu do ponad 90°C, a w skrajnych przypadkach osi ągaj ą ponad 100ºC Niezale Ŝnie od wyst ępowania naturalnych basenów sedymentacyjnych wypełnionych gor ącymi wodami podziemnymi coraz powszechniej stosowane s ą pompy ciepła. Pompy ciepła to urz ądzenia proekologiczne pozwalaj ące na zmniejszenie kosztów ogrzewania domów. Umo Ŝliwiają wykorzystanie ciepła niskotemperaturowego oraz odpadowego do ogrzewania, wentylacji i przygotowania ciepłej wody u Ŝytkowej. Zasada ich działania jest prosta i analogiczna do zasady działania lodówki. Pompa ciepła pobiera energi ę (ciepło) z powietrza lub ziemi z zewn ątrz budynku, kumuluje je do odpowiedniej wysoko ści i przekazuje do wymiennika ciepła. Pozyskana energia mo Ŝe by ć przeznaczona na ogrza- nie wody u Ŝytkowej lub budynku. Podstawow ą zalet ą wyró Ŝniaj ącą pompy ciepła od innych systemów grzewczych jest to, Ŝe 75% energii potrzebnej do celów grzewczych czerpanych jest bezpłatnie z otoczenia, a pozostałe 25% stanowi pr ąd elektryczny. Powoduje to, Ŝe pompy ciepła, w obecnej chwili s ą najta ńszymi w eksploatacji urz ądzeniami w porównaniu z innymi urz ądzenia i grzewczymi 16 . Pompa ciepła zamontowana jest na oczyszczalni ścieków w Śremie. W archiwalnych dokumentach planistycznych Wielkopolskiego Biura Planowania Przestrzenne- go w Poznaniu istniej ą materiały świadcz ące o próbach zmierzenia si ę z tematem geotermii. Wytypo- wano 10 miejscowo ści, w których mogłyby rozwija ć si ę lecznictwo w oparciu o wody termalne. Jest to m.in. Ostrowieczno w gminie Dolsk. Jednak po dokonanej analizie warunków środowiskowo- klimatycznych nie stwierdzono mo Ŝliwo ści rozwoju uzdrowiska w tym miejscu. Opracowane zostały równie Ŝ projekty prac geologicznych na prywatne przydomowe pompy cie- pła w miejscowo ściach Krzy Ŝanowo, Mechlin (gm. Śrem) i Jaszkowo (gm. Brodnica).

4.3. Ograniczenia dla rozwoju energii odnawialnej Wykorzystanie energii odnawialnej nie powoduje zanieczyszcze ń, ogranicza emisj ę gazów cieplarnianych, a jednak powoduje pewne problemy i nie pozostaje bez negatywnego wpływu na środowisko. Wykluczenia rozwoju energetyki wiatrowej z uwagi na uwarunkowania przestrzenne: • Rezerwaty przyrody, • Obszary ochrony ptaków (obszary specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 - PLB 300017 Ostoja Rogali ńska ), • Miejsca kolonii rozrodczych i potencjalne obszary Ŝerowisk nietoperzy, • Lasy, • Zbiorniki wodne (jeziora, zbiorniki retencyjne),

15 Źródło: www.cire.pl 16 www.energiaodnawialna.net

56 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

• Układy dolinne rzek o znaczeniu krajowym (rz. Warta), regionalnym i lokalnym, • Tereny zabudowane, • Strefy rolno-le śne, Elektrowni wiatrowe nie nale Ŝy lokalizowa ć w odległo ści mniejszej ni Ŝ 200 m od granicy lasu i nieb ędących lasem skupisk drzew o powierzchni 0,1 ha lub wi ększej oraz odległo ści mniejszej ni Ŝ 200 m od brzegów zbiorników i cieków wodnych wykorzystywanych przez nietoperze zgodnie z „Tymczasowymi wytycznymi dotycz ącymi oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze”. Ograniczeniem dla rozwoju energetyki z pozyskiwania biomasy, biogazu i biopaliw tak jak w przypadku energetyki wiatrowej mog ą by ć obszary obj ęte ochron ą prawn ą, a w szczególno ści obszary Natura 2000. Rozwój jest tak Ŝe uwarunkowany wyst ępowaniem i mo Ŝliwo ści ą pozyskiwania zasobów surowcowych, ograniczony jest czynnikami ekonomicznymi oraz sytuacja na rynku Ŝyw- no ściowym. Ograniczeniem dla lokalizowania kolektorów słonecznych jest jedynie ich miejsce usytuowa- nia na obiekcie. W przypadku du Ŝych powierzchni instalacji przemysłowych niezb ędne jest ich umieszczenie w gminnych dokumentach planistycznych.

4.3.1. Cel średniookresowy do 2019 r.

Promocja i wspieranie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych

W listopadzie 2009 r. Rada Ministrów przyj ęła Polityk ę energetyczn ą Polski do 2030 r. Do- kument zawiera długoterminow ą strategi ę rozwoju sektora energetycznego, prognoz ę zapotrzebowania na paliwa i energi ę oraz program działa ń wykonawczych do 2012 r. Polityka wiele uwagi po świ ęca tak Ŝe rozwojowi energetyki odnawialnej. Najwa Ŝniejszym przedsi ęwzi ęciem w tym obszarze b ędzie wypracowanie ście Ŝki dochodzenia do realizacji celów zawartych w pakiecie klimatycznym, w podziale na poszczególne rodzaje OZE i zwi ązane z nimi technologie. Dokument wyznacza nast ępuj ące cele: • 15-proc. udział OZE w zu Ŝyciu energii finalnej w 2020 r. • oraz 10-proc. udział biopaliw w rynku paliw transportowych w 2020 r. Polska b ędzie tak Ŝe d ąŜ yć do wi ększego wykorzystania biopaliw II generacji. Ponadto prowadzone b ędą działania, które pomog ą w rozwoju biogazowni rolniczych oraz farm wiatrowych na lądzie i morzu. Nowe jednostki OZE i umo Ŝliwiaj ące ich przył ączenie sieci elektroenergetyczne, będą mogły uzyska ć bezpo średnie wsparcie z funduszy europejskich oraz środków funduszy ochrony środowiska.

Kierunki działa ń: 1) Promowanie odnawialnych źródeł energii, 2) Propagowanie działa ń na rzecz zmiany paliw kopalnych na paliwa odnawialne, 3) Poszukiwanie środków dla realizacji inwestycji z zakresu odnawialnych źródeł energii na terenie powiatu; 4) Współpraca z instytucjami edukacyjnymi i szkoleniowymi w zakresie organizacji szkole ń, konferencji, promocji odnawialnych źródeł energii, 5) Zwi ększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii.

4.4. Kształtowanie stosunków wodnych ochrona przed powodzi ą i skutkami suszy Najwi ększe zagro Ŝenie powodziowe wyst ępuje na terenie gmin Śrem i Ksi ąŜ Wlkp., gdzie w okresie podwy Ŝszonych stanów wody, zagro Ŝenie to wywołuje rzeka Warta. Przy wysokich stanach wody w rzece Warta, wszelkiego rodzaju przepusty s ą blokowane i mog ą tym samym wywoła ć zagro Ŝenie powodziowe w formie lokalnych podtopie ń, zwłaszcza przy zwi ększonych opadach atmosferycznych lub podczas nagłych roztopów. Dla gminy Śrem najbardziej zagro Ŝone tereny to: Orkowo, Niesłabi, Górka, Zbrudzewo, Mechlin, D ąbrowa. W gminie Ksi ą Wlkp. zagro Ŝenie powodziowe wyst ępuje na terenach miejscowo ści: Ł ęŜ ek, Sroczewo, Zaborowo, Gogolewo, Gogolewo. Zagro Ŝenie powodziowe w ograniczonym zakresie wyst ępuje równie Ŝ na terenie gminy Dolsk, które mog ą powodowa ć kanały rzeki Obry, przepływaj ącej przy granicy gminy Dolsk z jej po-

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

łudniowej strony. Zagro Ŝenie powodziowe wyst ępuje te Ŝ dla terenów gminy Brodnica, w rejonie Tworzykowa i Jaszkowa. MoŜe ono by ć wywołane poziomem wody rzeki Warty oraz brakiem spły- wu - zwłaszcza kanału Szymanowo - Grzybno, co mo Ŝe powodowa ć lokalne podtopienia. Zagro Ŝenie powodziowe nie wywołuj ą Ŝadne stoj ące wody powierzchniowe za wyj ątkiem zbiornika retencyjnego - Zalew Śrem, który jest sztucznie ograniczony tam ą hydrotechniczn ą w Psarskiem. Uszkodzenie jednak tej tamy nie spowoduje wi ększych zagro Ŝeń dla ludzi i mienia, poniewa Ŝ zlewnia i dopływ do rzeki Warty s ą wystarczaj ące do rozładowania fali powodziowej i od- prowadzenia wód do Warty. W celu zminimalizowania skutków wysokich stanów wód dla rzeki Warty, na terenie powiatu wyst ępuj ą tereny zalewowe - poldery, których wielko ść wynosi ok. 12 km 2, co przy średnim poziomie ok. 0,5 m. daje pojemno ść 60 mln m 3.Jednak w sytuacji znacznych opadów atmosferycznych, przy utrzymuj ącym si ę wysokim poziomie wód, kiedy przepusty nie odprowadzaj ą wód opadowych, mog ą zosta ć zalane lub podtopione uprawy rolnicze wg ni Ŝej przedstawionego zestawienia. Tereny zalane i podtopione s ą zwi ązane z dolinami kanałów i rzeki Warty, nie prognozuje si ę zagro Ŝeń powodziowych poza dolinami zlewni kanałów i rzeki Warty. Istotne dla utrzymania stosunków wodnych w glebach oraz przeciwdziałania podtopieniom jest utrzymanie w dobrym stanie technicznym urz ądze ń melioracji szczegółowej. Powierzchnia gruntów zmeliorowanych w powiecie śremskim wynosi 17 508 ha, z tego w gminie Brodnica – 3765 ha, gminie Dolsk – 4403 ha, gminie Ksi ąŜ Wlkp. – 3453 ha i gminie Śrem – 5887 ha. Powierzchnia gruntów ornych wymagaj ących melioracji w powiecie wynosi 595 ha, a u Ŝytków zielonych – 19 ha. Wła ściwa melioracja gruntów rolniczych przynosi w bardzo krótkim czasie wymierne korzy ści dla wszystkich. Prawidłowe stosunki wodne w glebie daj ą popraw ę plonów, natomiast dobrze rozwini ę- ta eksploatacja melioracji podstawowej i szczegółowej zapobiega zalewaniu gruntów 17 . Na terenie powiatu śremskiego budow ą urz ądze ń melioracji szczegółowej i podstawowej oraz utrzymaniem i eksploatacja urz ądzeń melioracji wodnej szczegółowej i podstawowej zajmuje si ę Rejonowy Zwi ązek Spółek Wodnych w Śremie. Zwi ązek działa na podstawie Statutu zatwierdzonego decyzj ą Marszałka Województwa Wielkopolskiego i ustawy Prawo wodne. Zwi ązek zrze- sza cztery gminne spółki wodne: Brodnica, Dolsk, Ksi ąŜ i Śrem. Obszar obj ęty działalno ści ą Zwi ązku wynosi ł ącznie 5 000,66 ha, na którym znajduje si ę 290,3 km rowów melioracji wodnej szczegółowej. Zgodnie z posiadan ą (zaktualizowan ą) ewidencj ą, długo ść rowów, która powinna by ć obj ęta konserwacj ą i eksploatacj ą wynosi 171,0 km. Poza utrzymaniem w sprawno ści technicznej rowów, Zwi ązek zajmuje si ę napraw ą systemów drenarskich i ruroci ągów melioracyjnych słu Ŝą cych obni Ŝeniu poziomu wody gruntowej na u Ŝytkach rolnych. Obszar zdrenowany na terenie powiatu śremskiego wynosi 2644,51 ha, z tego w gminie Brodnica - 462,69 ha, gminie Dolsk - 1331,25 ha, gminie Ksi ąŜ Wlkp. - 562,21 ha, gminie Śrem - 2644,51 ha. Na środki finansowe, którymi dysponuje Zwi ązek, na bie Ŝą ce utrzymanie wód i urz ądze ń wodnych oraz na finansowanie lub dofinansowanie inwestycji składaj ą si ę wpływy z składek człon- kowskich naliczanych od obszaru konkurencyjnego, dotacje jednostek samorz ądu terytorialnego wszystkich szczebli, dotacji z bud Ŝetu pa ństwa 18 . Przed skutkami powodzi na terenie powiatu śremskiego chroni ą zbiorniki retencyjne, prze- pompownie wody, wały przeciwpowodziowe oraz inne budowle hydrotechniczne. Do zbiorników retencyjnych nale Ŝy zaliczy ć zalew " Śrem", zlokalizowany w Psarskiem, któ- rego wielko ść terenu zalewowego wynosi ok. 2 ha o pojemno ści do 50 tys. m 3. Ponadto na terenie poszczególnych gmin znajduj ą si ę liczne zbiorniki małej retencji 19 : • gm. Brodnica 14 szt. (0-50 ha), • gm. Dolsk 12 szt. (0-50 ha), • gm. Ksi ąŜ Wlkp. 4 szt. (0-50 ha), • gm. Śrem 20 szt. (0-50 ha). W latach 2010-2011 na terenie powiatu śremskiego zostało zrealizowanych sze ść zbiorni- ków wodnych małej retencji, z czego pi ęć z nich to budowa nowych o ł ącznej powierzchni 6,85 ha.

17 Źródło: Wielkopolski Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych w Poznaniu 18 Źródło: Rejonowy Związek Spółek Wodnych w Śremie, 19 Źródło: Urz ąd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego Departament Geodezji, Kartografii I Gospodarki Mieniem

58 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Renowacji podlegał tylko jeden staw o powierzchni 2,0 ha. W 2012 roku planowana jest budowa dwóch zbiorników wodnych słu Ŝą cych małej retencji o ł ącznej powierzchni 2,45 ha. Z danych WZMiUW w Poznaniu wynika, Ŝe na terenie powiatu planowane są nast ępuj ące zbiorniki małej retencji: • m. Brodnica, pow. 19 ha, pojemno ść całkowita 0,418 tys. m 3, pojemno ść u Ŝytkowa 0,342 tys. m 3, • m. Wieszczyczyn, pow. 48 ha, pojemno ść całkowita 1,65 ty ś. m 3, pojemno ść u Ŝyt- kowa 0,95 tys. m 3, • m. Ksi ąŜ Wlkp., pow. 50 ha, pojemno ść całkowita 1,33 ty ś. m 3, pojemno ść u Ŝytko- wa 0,87 tys. m 3, • m. Konarskie, pow. 117 ha, pojemno ść całkowita 2,20 ty ś. m 3, pojemno ść u Ŝytko- wa 1,40 tys. m 3. Realizacja programu małej retencji przyczyni si ę do zwi ększenia zasobów wody na terenach rolnych i le śnych. W Nadle śnictwie Piaski realizowany jest Program małej retencji w ramach „Zwi ększania mo Ŝliwo ści retencyjnych oraz przeciwdziałanie powodzi i suszy w ekosystemach le śnych na terenach nizinnych”. Projekt ten ma szans ę sta ć si ę pierwszym w Europie, realizowanym na tak wielk ą skal ę, przedsi ęwzi ęciem zwi ązanym z mał ą retencj ą w lasach. Celem projektu jest likwidacja w lasach nizinnych skutków pogorszenia naturalnych stosunków wodnych, które spowodowały lub powoduj ą zmiany w re Ŝimie hydrologicznym całej zlewni. Cel ten zostanie osi ągni ęty poprzez podj ę- cie działa ń zwi ększaj ących potencjalne zdolno ści retencyjne lasów 20 .

Na terenie miasta Śrem na lewym brzegu rzeki Warty zlokalizowana jest pompownia, która słu Ŝy do uj ęcia i przerzutu wody z rz. Warty w Śremie, w skład tej pompowni wchodz ą m.in. nast ę- puj ące obiekty: pompownia „ Śrem" z uj ęciem wody, komor ą zasuw i ruroci ągami-tłocznymi, stawy A i B z budynkami rozrz ądu wody A-14 , A-B-16, B-23 z groblami i odwodnieniem terenów przyle- głych, kanały przerzutowe wody A-28, B-29, pompownia „Gaj", obwałowania przeciwpowodziowe rzeki na odcinku od mostu w Śremie do pompowni. Pompownia „Śrem" zlokalizowana jest przy korycie rzeki, uj ęcie stanowi zatoka o szer.10-20m ze skarpami ubezpieczonymi narzutem kamien- nym. Pompownia ta jest wyposa Ŝona w cztery pompy z silnikami elektrycznymi 500 kW. Wydaj- no ść ka Ŝdej pompy 1,8 m 3/s. W celu pewnego zabezpieczenia w odprowadzaniu wody w okresie wysokich stanów wody na rz. Warcie i zlewni kanału Hermaniec, na lewym brzegu rzeki w miejscowo ści Zaborowo jest zlokalizowana przepompownia wyposa Ŝona w dwa agregaty pompowe o wydajno ści 1080 m 3/h. Na terenie powiatu, poza rzek ą Warta, nie wyst ępuj ą cieki wodne, dla których ustalono poziomy ostrzegawcze i alarmowe. Dla rz. Warta, poziom ostrzegawczy to 4 m a alarmowy poziom wód to 4,5 m. mierzone na wodowskazie Śrem. Realne zagro Ŝenia dla terenów powiatu śremskie- go mog ą wyst ąpi ć przy poziomie wody w rz. Warcie w wielko ści 5,7 m. Wały przeciwpowodziowe dla rzeki Warta które chronią dolin ę wyst ępuj ą w Śremie, m. Śrem – Wójtostwo i Świ ączy ń. Długo ść wałów 32,84 km, zaliczone do III klasy budowli hydrotechnicznych. Modernizacji wymaga 21,264 km. Uszkodzenia wałów powstały w czasie powodzi wiosna/jesie ń 2010 r. tj. uszkodzenie: skarp i korony przez bobry, budowli wałowych, przejazdów wałowych. Uszkodzenia wałów zostały usuni ęte w 2011 r. ze środków bud Ŝetowych i NFO ŚiGW. W zakresie przedsi ęwzi ęć zwi ązanych z ochron ą przeciwpowodziow ą i gospodark ą wodn ą na terenie powiatu śremskiego RZGW w Poznaniu w roku 2011 realizował nast ępuj ące zadania: "Odmulenie wlotu Kanału Ulgi w Śremie" oraz "Remont ostróg na lewym brzegu rzeki Warty w km 290+900 - 291+160 w m. Śrem. Zadania realizowane były z rezerwy celowej powodziowej MSWIA.

Tabela 32 Wykaz obwałowa ń powiatu śremskiego Rok Stan Pow. Jednostka L.p. Lokalizacja/dolina Długo ść[km] Uwagi zał. techn. chroniona odpowidzialna 1. Warta, D. Śrem, P - 5,2 1953 dobry 297 ha Ochrona WZMiUW In- m. Śrem spektorat w

20 Źródło: Nadle śnictwo Piaski

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Śremie 2. Warta, Doli- L - 27,6 1933 dobry 5241 ha Ochrona WZMiUW In- na Śrem- m. Śrem, spektorat w Wójtostwo- gminy Śremie Świ ączy ń Śrem i Ksi ąŜ Wl- kp 3. Kanał "ulgi" rzeki L - 4,47 1962 Zadowalaj. 297 ha Ochrona RZGW Nadzór Warta m. Śrem Wodny w Śre- mie L - lewostronne: P - prawostronne; Źródło: http://www.kppspsrem.bip.net.pl

Stan techniczny urz ądze ń hydrotechnicznych b ędących na utrzymaniu Inspektoratu w Śre- mie jest dobry lub bardzo dobry nie zagra Ŝaj ący bezpiecze ństwu. Na terenie powiatu wyst ępuj ą równie Ŝ jazy, przepusty i zastawki, które reguluj ą gospodark ę wodn ą na ciekach wodnych dla terenów wg poni Ŝszego zestawienia: • Kanał Biały; jazy dla m. Ługi, Kołacin, Lipówka, • Kanał Szymanowo - Grzybno; jazy dla m. Brodnica, Manieczki, śabno, Szymanowo, Grzybno, Błociszewo, • Ko ścia ński Kanał Obry (KKO), jaz w Mszczyczynie, • Kanał Tesiny - Orkowo; przepust z progiem w m. Czmoniec, • Kanał Kadzewski; przepust z progiem w m. Kadzewo, • Kanał Dalewski; przepust z progiem w m. Kadzewo, • Kanał Dolski; zastawka w m. Brzednia, • Kanał Iłówiec - Grzybno; zastawka w m. Grzybno. Razem wyst ępuje 29 ró Ŝnych budowli z czego wszystkie s ą w IV klasie wa Ŝno ści w tym tylko jeden obiekt jest o szczególnym znaczeniu tj. przepust z pi ętrzeniem w m. Grzybno kanału Szymanowo - Grzybno. Ta wła śnie budowla decyduje w znacznym stopniu o podtopieniach w m. Pucołowo z zagro Ŝeniem dla ruchu kołowego na trasie Śrem - Czempi ń.

Zgodnie z zapisami ustawy Prawo wodne (Dz.U.2012.145) ochron ę przed powodzi ą prowadzi si ę z uwzgl ędnieniem map zagro Ŝenia powodziowego, map ryzyka powodziowego oraz planów zarz ądzania ryzykiem powodziowym. W my śl ustawy KZGW przygotowuje wst ępn ą ocen ę ryzyka powodziowego, która powinna by ć wykonana do ko ńca 2011 r. i b ędzie opiniowana przez wojewo- dów i marszałków Dla obszarów nara Ŝonych na niebezpiecze ństwo powodzi wskazanych we wst ępnej ocenie ryzyka powodziowego, zostan ą sporz ądzone mapy zagro Ŝenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego, które wg ustawy maj ą by ć gotowe do ko ńca 2013 r. Natomiast do ko ńca 2015 r. powinny by ć sporz ądzone plany zarz ądzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy. Ewentualne przedsi ęwzi ęcia konieczne do wykonania ze wzgl ędu na ochron ę przeciwpowodziow ą wynika ć b ędą z planu zarz ądzania ryzykiem powodziowym. Terminy sporz ądzenia w/w dokumentów reguluj ą przepisy Dyrektywy Powodziowej 2007/60/WE Parlamentu Europejskie- go i Rady z dnia 23 pa ździernika 2007r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarz ądzania nim. Prace te b ędą realizowane w jednolitej formie i zakresie zgodnie ze standardami obowi ązuj ącymi w całej Unii Europejskiej. Zgodnie z art. 79. ust. 2 ustawy Prawo wodne sprzed nowelizacji dokonanej ustaw ą z dnia 5 stycznia 2011 r. o zmianie ustawy Prawo wodne oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 32, poz. 159) jednym z obowi ązków dyrektora regionalnego zarz ądu gospodarki wodnej było sporz ądzanie studium ochrony przeciwpowodziowej dla potrzeb planowania ochrony przed powodzi ą. W tamtym okresie dla terenu Gminy Śrem sporz ądzone zostało przez Dyrektora RZGW w Poznaniu studium ochrony przeciwpowodziowej dla rzeki Warty w tym mapy w skali 1:10 000. Zgodnie z art. 84 cytowanej ustawy obszary, o których mowa w art. 79 ust. 2, nale Ŝało uwzgl ędnia ć przy sporz ądzaniu planu zagospodarowania przestrzennego województwa, studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego, decyzji o lokalizacji inwestycji celu publicznego oraz o warunkach zabudowy. W studium dla przedmiotowego terenu wyst ępuj ą obszary bezpo średniego zagro Ŝenia powodzi ą w rozumieniu art. 82. ust. 1 Prawa wodnego (ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. - Dz. U. z 2005 r. Nr 239 poz. 2019 z po źn. zm.) - w brzmieniu obowi ązuj ącym do dnia 17.03.2011 r.

60 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

4.4.1. Cel średniookresowy do 2019 r.

Racjonalne kształtowanie stosunków wodnych na obszarze powiatu

Dnia 26 listopada 2007 r. weszła w Ŝycie Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskie- go i Rady z dn. 23 pa ździernika 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarz ądzania nim, potocznie zwana Dyrektyw ą Powodziow ą. Dyrektywa Powodziowa jest wa Ŝnym uzupełnie- niem wcze śniejszego prawodawstwa wspólnotowego w zakresie gospodarowania wodami. Nale- Ŝy podkre śli ć, i Ŝ jest ona równorz ędna z Ramow ą Dyrektywą Wodn ą (RDW) i w pełni spójna z jej zapisami. Nadrz ędnym celem Dyrektywy Powodziowej jest ograniczanie ryzyka powodziowego i zmniejszanie nast ępstw powodzi w pa ństwach Unii Europejskiej. D ąŜ y do właściwego zarz ądza- nia ryzykiem, jakie mo Ŝe stwarza ć powódź dla ludzkiego zdrowia, środowiska, działalno ści gospodarczej i dziedzictwa kulturowego. Dyrektywa wymaga długoterminowego procesu planowania, który odbywa ć si ę b ędzie w trzech etapach. Pa ństwa członkowskie zobligowane s ą do sporz ądzenia: 1. Wst ępnej oceny ryzyka powodziowego do grudnia 2011 roku, 2. Map zagro Ŝenia i map ryzyka powodziowego do grudnia 2013 roku, 3. Planów zarz ądzania ryzykiem powodziowym do grudnia 2015 roku.

Kierunki działa ń: 1) Monitorowanie zagro Ŝenia powodziowego w rejonie powiatu, 2) Zwi ększanie zdolno ści retencyjnej zlewni poprzez budow ę małych zbiorników retencyjnych, 3) Kontrola stanu melioracji szczegółowych i urz ądze ń wodnych wraz z wytypowa- niem odcinków do rekonstrukcji i modernizacji, 4) Zalesienia, wła ściwe zabiegi agrotechniczne i melioracyjne.

5. Środowisko i zdrowie. Dalsza poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego 5.1. Jako ść wód 5.1.1. Wody powierzchniowe Obszar powiatu poło Ŝony jest w zlewni rzeki Warty. Według „Podziału Hydrograficznego Polski” IMGW, zlewnia ta dzieli si ę na nast ępuj ące zlewnie cz ąstkowe:

• zlewnia bezpo średnia rzeki Warty od wodowskazu Solec do Maskawy (nr 7); • zlewnia bezpo średnia rzeki Warty od Maskawy do wodowskazu Śrem (nr 9a); • kanału Ksi ąŜ ł ącz ącego zlewni ę rzeki Warty z dorzeczem Obry (nr 9b1, 9b2).

Obszar powiatu poło Ŝony jest w środkowym biegu rzeki Warty. Rzeka Warta stanowi głów- ny regulator stosunków wodnych analizowanego terenu, przy jednoczesnym oddziaływania czyn- ników meteorologicznych. Na terasie zalewowej Warty wyst ępuj ą liczne starorzecza, „oczka wodne”, zastoiska, cieki. Starorzecza oraz zagł ębienia erozyjne pełni ą funkcj ę lokalnych zbiorników retencyjnych. W czasie wysokich stanów wód przechwytuj ą ich nadmiar, natomiast przy stanach ni Ŝszych, cz ęść wód odpływa z powrotem do koryta głównego, cz ęść stagnuje dłu Ŝszy czas. warta administrowana jest przez Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej w Poznaniu. Wykaz cieków przepływaj ących przez obszar powiatu, administrowanych przez Wojewódz- ki Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych w Poznaniu wraz z podaniem ich długo ści przedstawia poni Ŝsza tabela:

Tabela 33 Wykaz cieków przepływaj ących przez powiat śremski Lp. Nazwa cieku Długo ść cieku [km] 1 Szymanowo Grzybno 24,04 2 Piotrowo-Iłówiec 11,48 3 Tesiny-Orkowo 17,510

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

4 Dobczyn-Chrz ąstowo 13,96 5 Konarskie-ŁęŜ ek 11,025 6 Grzymysławski 7,18 7 Kadzewski 6,75 8 Mełpin-Mórka 0,75 9 Dalewski 3,02 10 Dolsk 3,0 11 Ko ścia ński Kanał Obry 9,376 12 Kanał Biały 1 i 2 11,52 13 Hermaniec 13,02 14 Ksi ąŜ 13,9 15 Przerzut wody z rz. Warty W tym: -Rów A – 1,29 km 4,765 - Kanał B – 0,465 km - Kanał zrzutowy – 0,78 km - Kanał A – 2,23 km Razem cieki 151,296 Źródło: WZMiUW w Poznaniu

Wody stoj ące Jeziora na terenie powiatu śremskiego poło Ŝone s ą przewa Ŝnie w rynnach lodowcowych. Ekosystemy jeziorne ulegaj ą procesom eutrofizacji wskutek wzrostu Ŝyzno ści wód. Jeziora w wi ększo ści przypadków nale Ŝą do tzw. jezior przepływowych. Do najwa Ŝniejszych zbiorników wodnych wyst ępuj ących na obszarze gminy Śrem nale Ŝą : Jezioro Grzymisławskie, Jezioro Szymanowskie i Jezioro Gajewskie. W granicach gminy Śrem znajduje si ę równie Ŝ cz ęść Jeziora Mórka. Jeziora na terenie Gminy Śrem poło Ŝone s ą przewa Ŝ- nie w rynnach lodowcowych. Najwi ększym jeziorem na terenie gminy Dolsk jest Jezioro Dolskie Wielkie, którego powierzchnia wynosi 167 ha, a gł ęboko ść dochodzi do 3 m. Inne jeziora to Dolskie Małe (pow.17 ha, gł ęb. 1,9 m), Lubiatówko (pow.28 ha, gł ęb. 2,7 m), Nowiec (pow.22 ha, gł ęb. 1,3 m), Ostrowiecz- no (pow.62 ha, gł ęb. 4,8 m), Mełpi ńskie Wielkie (pow.14 ha, gł ęb. 7,7 m), Mełpi ńskie Małe (po- w.10 ha, gł ęb. 9,2 m), Tr ąbinek (pow.16 ha, gł ęb. 3,6 m), Brzednia (pow.18 ha), Ostrowieczko (pow.8 ha). Na terenie gminy le Ŝy te Ŝ cz ęść najwi ększego jeziora w okolicy Jeziora Grzymisław- skiego, którego powierzchnia wynosi 184 ha, a głęboko ść dochodzi do 11,2 m. Na terenie gminy Ksi ąŜ Wlkp. najwi ększym zbiornikiem wodnym jest Jezioro Jarosławskie o powierzchni około 25 ha. Pozostałe to niewielkie jeziora: Kiełczynek, Konarskie i dwa w okolicach wsi Włościejewki.

Sztuczne zbiorniki wodne Sztuczne zbiorniki małej retencji pełni ą wiele funkcji. Wi ększo ść niewielkich oczek wodnych zlokalizowana jest na terenach rolniczych, w tym głównie w obr ębie zabudowy wiejskiej lub w jej bliskim s ąsiedztwie. Cz ęść z nich wykonana lub zaadaptowana została w celu ujmowania wody na cele przeciwpo Ŝarowe, cz ęść wykorzystywana jest do hodowli ryb lub na cele rekreacyjne, a wiele utraciło swe pierwotne funkcje i nie gospodaruje si ę na nich. Funkcje zbiorników małej retencji pełni ą tak Ŝe zalane wod ą odkrywki po eksploatacji kruszyw naturalnych lub innych surow- ców mineralnych, niekiedy specjalnie rekultywowane w tym kierunku. Na terenie gminy Śrem istniej ą liczne obiekty hydrotechniczne, z których do najwaŜniej- szych zalicza si ę zbiornik w Śremie (pow. 64,0 ha; poj. retencyjna 950.000 m 3), Dobczynie (50,3 ha; 820.000 m 3), Mórce (5,35 ha; 87.675 m 3), Kalejach (4,65 ha; 83.280 m 3), Kadzewie (0,91 ha; 14.750 m 3), Nochowie (0,83 ha; 11.644 m 3), Mechlinie (0,63 ha; 8.190 m 3), Wirginowie (0,65 ha; 5.239 m 3). Cz ęść z tych obiektów została wykonana w ramach przedsi ęwzi ęcia p.n. „Uj ęcie i przerzut wody z rzeki Warty”. Zbiorniki stworzone zostały w celu zapewnienia wody na potrzeby na- wodnie ń rolniczych. Obecnie zapotrzebowanie na ujmowanie wód celem nawadniania jest ograniczone. Z informacji uzyskanych od Wielkopolskiego Zarz ądu Melioracji i Urz ądze ń Wodnych wynika, Ŝe na terenie poszczególnych gmin zewidencjonowanych jest 50 zbiorników małej retencji o powierzchni do 50 ha, w tym: w gminie Brodnica 14 sztuk, gm. Dolsk- 12 sztuk, gm. Ksi ąŜ Wlkp. – 4 sztuki, gm. Śrem – 20 sztuk.

62 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

W najbli Ŝszych latach planuje si ę budow ę nast ępuj ących zbiorników małej retencji 21 : • miejscowo ść Brodnica, pow. 19 ha, pojemno ść całkowita 0,418 tys. m 3, pojemno ść uŜytkowa 0,342 tys. m 3, • miejscowo ść Wieszczyczyn, pow. 48 ha, pojemno ść całkowita 1,65 ty ś. m 3, pojemno ść u Ŝytkowa 0,95 tys. m 3, • miejscowo ść Ksi ąŜ Wlkp., pow. 50 ha, pojemno ść całkowita 1,33 ty ś. m 3, pojemno ść u Ŝytkowa 0,87 tys. m 3, • miejscowo ść Konarskie, pow. 117 ha, pojemno ść całkowita 2,20 tyś. m 3, pojemno ść u Ŝytkowa 1,40 tys. m 3.

Stan wód W 2010 r. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu w ramach Pa ństwowe- go Monitoringu Środowiska, prowadził monitoring jednolitych cz ęś ci wód (jcwp) na terenie powiatu śremskiego - zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 13 maja 2009 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. 2009 nr 81, poz. 685). Na terenie powiatu zlokalizowany został 1 punkt monitoringu operacyjnego Kanał Ksi ąŜ - Ł ę- Ŝek. Nadrz ędnym celem Ramowej Dyrektywy Wodnej 2000/60/WE jest ochrona wód i środowiska wodnego dla przyszłych pokole ń. Celem operacyjnym jest osi ągni ęcie dobrego stanu wszystkich wód powierzchniowych i podziemnych do roku 2015. Dobry stan wód oznacza stan mo Ŝliwie bliski naturalnemu, czyli taki, w którym widoczna jest jak najmniejsza ingerencja człowieka, a tak Ŝe woda płyn ąca w naturalnie ukształtowanym korycie. Dla jednolitych cz ęś ci wód (rzek, jezior, wód przej- ściowych i przybrze Ŝnych) powinien by ć osi ągni ęty dobry stan ekologiczny i chemiczny, dla sztucznych i silnie zmienionych cz ęś ci wód – dobry potencjał ekologiczny i dobry stan chemiczny. Dla wód podziemnych – dobry stan ilo ściowy i chemiczny. Stan/potencjał ekologiczny jest wynikiem klasyfikacji elementów biologicznych, fizykochemicznych i hydromorfologicznych. W trakcie ustalania s ą warto ści graniczne dla hydromorfologicznych elementów. W przebadanym punkcie na rzece Ksi ąŜ stwierdzono umiarkowany stan/potencjał ekologiczny (III). Na klasyfikacj ę stanu/potencjału ekologicznego wód powierzchniowych miał wpływ głównie stan elementów fizykochemicznych wspieraj ących element biologiczny (azot Kjeldahla, azot azotanowy, azot ogólny, fosfor ogólny) oraz warunki tlenowe (tlen rozpuszczony, ogólny w ęgiel organiczny (OWO).

Tabela 34 Monitoring wód płyn ących na terenie powiatu śremskiego w 2010 r. Klasa elemen- Nazwa punktu Klasa elementów Stan/Potencjał Lp. Nazwa rzeki tów biolo- kontrolnego fizykochemicznych ekologiczny gicznych 1. Kanał Ksi ąŜ – Poni Ŝej stanu Ksi ąŜ II III ŁęŜ ek dobrego Źródło: Klasyfikacja stanu/potencjału ekologicznego i stanu chemicznego rzek w ppk monitoringu operacyjnego za 2010 r., WIO Ś

Eutrofizacja wód powierzchniowych Ocen ę stopnia eutrofizacji wód powierzchniowych badanych w latach 2008–2010 wykonano w oparciu o wytyczne Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, odr ębnie dla rzek (w jednolitych cz ęś ciach wód i w punktach pomiarowych oraz w oparciu o wykaz jednolitych cz ęś ci wód, obowi ązuj ący do ko ńca 2009 roku. Do oceny eutrofizacji rzek w punktach pomiarowych oraz dla jednolitych cz ęś ci wód rzek po- słu Ŝyły elementy biologiczne: chlorofil a, fitobentos oraz elementy fizykochemiczne: BZT5, ogólny węgiel organiczny, azot amonowy, azot Kjeldahla, azot azotanowy, azot ogólny, fosfor ogólny i fosforany. Na terenie powiatu śremskiego zlokalizowano trzy punkty pomiarowe: Kanał Ksi ąŜ -ŁęŜ ek, Warta – Śrem, Pysz ąca-Śrem. Wszystkie punkty s ą obj ęte monitoringiem operacyjnym jako ści wód nara Ŝonych na eutrofizacj ę ze źródeł komunalnych. We wszystkich punktach wykazano eutrofizacj ę. Wska źnikiem, który najcz ęś ciej przekraczał warto ści graniczne był azot Kjeldahla (we wszyst-

21 Źródło: WZMiUW w Poznaniu

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

kich trzech punktach) oraz OWO, azot azotanowy, BZT5, fosfor ogólny i fosforany – w dwóch punktach.

Jako ści wód jezior W 2010 roku na terenie województwa wielkopolskiego ocen ą obj ęto 29 jezior, w tym 2 z terenu powiatu śremskiego: Jezioro Grzymisławskie jest zbiornikiem niestratyfikowanym (cz ęś ciowa stratyfikacja ter- miczna obejmowała jedynie cz ęść wód w rejonie gł ęboczka), o gł ęboko ści średniej 3 m i maksymalnej 11,2 m, bardzo podatnym na degradacj ę. Zlewnia jeziora to w przewa Ŝaj ącej wi ększo ści pola uprawne i ł ąki, a główn ą presj ą oddziałuj ącą na jako ść wód jest rolnictwo. Punktowym źródłem zanieczyszcze ń wód jest zrzut wód chłodniczych z pobliskiej odlewni. Jezioro jest wykorzystywane do rekreacji pobytowej, pla Ŝowania i k ąpieli. Jezioro Móreckie (Mórka ) – cz ęś ciowo poło Ŝone na terenie powiatu śremskiego, jest zbiornikiem niestratyfikowanym o gł ęboko ści średniej 4,5 m i maksymalnej 9 m, o du Ŝym wpływie zlewni na jako ść wód. Jezioro jest bardzo podatne na degradacj ę. Główn ą presj ą oddziałuj ącą na jako ść wód jest rolnictwo – grunty orne zajmuj ą prawie 62% powierzchni zlewni bezpo średniej. Wo- dy jeziora zostały wyznaczone jako wra Ŝliwe na zanieczyszczenie azotanami pochodzenia rolniczego. Jezioro jest w coraz wi ększym stopniu wykorzystywane do celów rekreacyjnych. Ocen ę stanu/potencjału ekologicznego jednolitych cz ęś ci wód stoj ących monitorowanych jezior wykonan ą przez WIO Ś w Poznaniu wykonano zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Środo- wiska z dnia 20 sierpnia 2008 roku w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych /Dz. U. Nr 162, poz. 1008/.

Tabela 35 Ocena stanu/potencjału ekologicznego wód stoj ących w powiecie śremskim Klas elemen- Ocena elemen- Wska źnik de- Stan/potencjał Lp. Nazwa jeziora tów biologicz- tów fizyko- cyduj ący o ekologiczny nych chemicznych ocenie 1. Grzymisławskie Poni Ŝej stanu Chlorofil a, III Umiarkowany dobrego makrolity 2 Móreckie Poni Ŝej stanu Chlorofil a, III Umiarkowany dobrego makrolity Źródło: Raport o stanie środowiska w województwie wielkopolskim w roku 2010, WIOS

Jeziora Móreckie i Grzymisławskie dla jednolitych cz ęś ci wód stoj ących okre ślono umiarkowany stan ekologiczny. Przy czym o tej klasyfikacji zdecydowały elementy biologiczne: chlorofil „a” oraz makrofity.

5.1.2. Wody podziemne Zasoby wód podziemnych na terenie powiatu w znacznej mierze nale Ŝą do Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 150 – Pradolina Warszawsko-Berli ńska. S ą to obszary o najwy Ŝ- szej i wysokiej ochrony wód podziemnych, ze wzgl ędu na du Ŝe zasoby wód podziemnych oraz brak warstw nieprzepuszczalnych. Na terenie powiatu wyst ępuj ą dwa poziomy wodono śne: czwartorz ędowy i trzeciorz ędowy. W pi ętrze czwartorz ędowym mo Ŝemy wyró Ŝni ć dwa poziomy wodono śne: gruntowy o znaczeniu podstawowym i wgł ębny maj ący znaczenie uboczne. Poziom wodono śny gruntowy jest to poziom o zwierciadle swobodnym wyst ępuj ący w utworach piaszczysto – Ŝwirowych. Ujmowany jest on w przelocie gł ęboko ściowym 2,0-53,0 m p.p.t.. Charakteryzuje si ę on du Ŝymi wydajno ściami 2,0-50,0 m 3/h m. Poziom czwartorz ędowy wgł ębny charakteryzuje si ę niewielk ą mi ąŜszo ści ą 1,0-10,0 m oraz niewielkimi wydajno ściami 1,0- 3,0 m 3/h m, st ąd jego uboczne znaczenia dla zaopatrzenia w wod ę. Wody podziemne pi ętra trzeciorz ędowego zwi ązane s ą z mioce ńskim poziomem wodono- śnym – zbiornika zasobowego Niecki Wielkopolskiej, zbudowanym z trzech zasadniczych warstw wodono śnych (górnej, środkowej, dolnej). Buduj ą je piaski pylaste, drobno i średnio ziarniste przedzielone frakcjami mulistymi, iłami i w ęglem brunatnym. Ł ączna mi ąŜ szo ść warstw wodono- śnych wynosi ok. 30 - 60 m, a uzyskane w istniej ących uj ęciach wydajno ści s ą stosunkowo niskie, nie przekraczaj ą 1m 3/h m. Uj ęcia wody zaopatruj ące ludno ść w wod ę do picia powinny by ć chronione. Ochron ę t ą mo Ŝna uzyska ć poprzez wyznaczenie terenów zwanych strefami i obszarami ochronnymi na któ- rych uj ęcia te s ą poło Ŝone. Zagadnienia zwi ązane z wyznaczeniem i ustanowieniem stref ochron-

64 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

nych reguluje ustawa Prawo wodne ( Dz.U. 2012.145). Strefa ochronna składa si ę z terenu ochrony bezpo średniej i terenu ochrony po średniej, której wielko ść zale Ŝy od wielko ści zasobów eksploatacyjnych uj ęcia, budowy geologicznej i warunków hydrogeologicznych. Ochron ę jako ści wód takiego uj ęcia uzyskuje si ę poprzez sformułowanie i wyegzekwowanie zakazów, nakazów i ogranicze ń obowi ązuj ących wła ścicieli gruntów stanowi ących teren ochrony uj ęcia. Organem wła ściwym do ustanawiania stref ochronnych uj ęć wód jest dyrektor RZGW w przypadku obszarów ochrony bezpo średniej i po średniej natomiast dla samej strefy bezpo średniej stref ę ustanawia Starosta a w przypadkach szczególnych Marszałek Województwa jak równie Ŝ Dyrektor RZGW. Obecnie na terenie powiatu śremskiego obowi ązuje jedna strefa ochrony po średniej usta- nowiona dla uj ęcia wód w miejscowo ści Przywale administrowanego przez PWiK sp. z o.o. w Śremie.

Ocena wód podziemnych W 2011 roku badania jako ści wód podziemnych prowadzone były w ramach monitoringu operacyjnego. Badania wykonał Pa ństwowy Instytut Geologiczny na zlecenie Głównego Inspektora Ochrony Środowiska. Na terenie powiatu znajduj ą si ę dwa punkty pomiarowe w miejscowo ściach Orkowo i Mchy. Ocena jako ści wód została wykonana w oparciu o rozporz ądzenie Ministra Śro- dowiska z dnia 23 lipca 2008 roku w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych.

Tabela 36 Ocena jako ści wód podziemnych w punktach pomiarowych sieci krajowej w ramach monitoringu operacyjnego Klasa jako ści wody w punkcie wg Lp. Miejscowo ść Gmina Stratygrafia RM Ś 896 z dn. 23 lipca 2008r. 2010 2011 1. Orkowo Śrem Czwartorz ęd III III 2. Mchy Ksi ąŜ Wlkp. Czwartorz ęd III III Źródło: WIOS

Na obu stanowiskach pomiarowych wyst ępuj ą wody (III klasy) zadowalaj ącej jako ści. Stan wód od roku 2010 nie zmienił si ę.

Ocena jako ści wody do spo Ŝycia przez ludzi Pa ństwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Śremie na podstawie sprawozda ń z bada ń prób wody wykonanych w roku 2011 z nast ępuj ących wodoci ągów: • wodoci ąg publiczny Śrem ul. Parkowa 8 • wodoci ąg publiczny Gaj gmina Śrem, • wodoci ąg publiczny Nochowo gmina Śrem, • wodoci ąg publiczny D ąbrowa gmina Śrem, • wodoci ąg publiczny Orkowo gmina Śrem, • wodoci ąg publiczny Piotrowo gmina Brodnica. • wodoci ąg publiczny Ksi ąŜ Wielkopolski ul. D ębniacka, • wodoci ąg publiczny Konarzyce, gmina Ksi ąŜ Wlkp., • wodoci ąg publiczny Mchy, gmina Ksi ąŜ Wlkp., • wodoci ąg publiczny Dolsk, ul. Widokowa 1 • wodoci ąg publiczny Wieszczyczyn, gmina Dolsk, • wodoci ąg publiczny Małachowo, gmina Dolsk, • wodoci ąg zakładowy Spółdzielni Rolniczo-Usługowej w Ł ęŜ ku, gmina Wlkp.

wydał ocen ę jako ści wody do spo Ŝycia przez ludzi z poszczególnych wodoci ągów. W ocenach tych stwierdzono, Ŝe jako ść wody we wszystkich wodoci ągach w zakresie wykonanych bada ń odpowiada warunkom okre ślonym w zał ącznikach nr 1 do 4 do rozporz ądzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007r. w sprawie jako ści wody przeznaczonej do spo Ŝycia przez ludzi (Dz. U. Nr 61 poz. 417 ze zm).

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Stan k ąpielisk w powiecie śremskim W sezonie letnim w 2010 r. na terenie powiatu wyznaczone zostały 4 k ąpieliska: • Jarosławki nad Jeziorem Jarosławskim, • Śrem nad Jeziorem Grzymisławskim, • Dolsk – pla Ŝa miejska nad Jeziorem Dolskim Wielkim • Dolsk - Podrzekta nad Jeziorem Dolskim Wielkim. Jako ść wody z k ąpielisk w Jarosławkach i w Śremie oceniona została jako dobra - woda od- powiadała warunkom okre ślonym w zał ączniku nr 1 do rozporz ądzenia Ministra Zdrowia z dnia 16 pa ździernika 2002r. w sprawie wymaga ń jakim powinna odpowiada ć woda w kąpieliskach (Dz. U. Nr 183 poz. 1530). Jako ść wody z k ąpielisk w Dolsku pla Ŝa miejska i w Dolsku – Podrzekcie oceniona została jako dobra warunkowo ze wzgl ędu na zbyt mał ą prze źroczysto ść wody - woda odpowiadała warunkom okre ślonym w zał ączniku nr 1 do w/w rozporz ądzenia z wyj ątkiem zbyt małej prze źroczy- sto ści wody. Liczba k ąpielisk w sezonie 2011r. na terenie powiatu śremskiego – 2: Do Pa ństwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Śremie wpłyn ęły do zaopiniowa- nia 2 wnioski o umieszczenie k ąpieliska w wykazie k ąpielisk na 2011r. Wnioski te dotyczyły k ąpie- lisk w: • Jarosławkach nad Jeziorem Jarosławskim, • Dolsku – pla Ŝa miejska nad Jeziorem Dolskim Wielkim. Ponadto na terenie powiatu śremskiego zostało zgłoszone miejsce wykorzystywane do kąpieli nad Jeziorem Grzymisławskim w Śremie. Jako ść wody z k ąpielisk w Jarosławkach i Dolsku oraz w miejscu wykorzystywanym do kąpieli w Śremie oceniona została jako dobra - woda odpowiadała warunkom okre ślonym w za- łączniku nr 1 cz ęść A do rozporz ądzenia Ministra Zdrowia z dnia 8 kwietnia 2011r. w sprawie prowadzenia nadzoru nad jako ści ą wody w k ąpielisku i miejscu wykorzystywanym do k ąpieli (Dz. U. Nr 86 poz. 478).

5.1.3. Cel średniookresowy do 2019 r.

Osi ągni ęcie i utrzymanie dobrego stanu ekologicznego i chemicznego wód

Od kilku lat wyzwaniem dla całego kraju jest realizacja wymaga ń Ramowej Dyrektywy Wodnej. Głównym zadaniem Ramowej Dyrektywy Wodnej jest poprawa jako ści wód. Dyrektywa ta ustanawia ramy dla ochrony wszystkich wód ( śródl ądowych wód powierzchniowych, wód przejściowych, wód przybrze Ŝnych oraz wód podziemnych). Zobowi ązuje pa ństwa członkowskie do racjonalnego wykorzystywania i ochrony zasobów wodnych w my śl zasady zrównowa Ŝonego rozwoju. Wszystkie pa ństwa UE powinny wprowadzi ć programy naprawcze tak, aby w roku 2015 stan ekologiczny wód powierzchniowych spełnił wymagania przynajmniej II klasy. Celem RDW jest osi ągni ęcie dobrego stanu wszystkich wód do 2015 roku. Cel wynika z wprowadzenia do polityki zasady zrównowa Ŝonego rozwoju i dotyczy: • zaspokojenia zapotrzebowania na wod ę ludno ści, rolnictwa i przemysłu, • promowania zrównowa Ŝonego korzystania z wód, • ochrony wód i ekosystemów znajduj ących si ę w dobrym stanie ekologicznym, • poprawy jako ści wód i stanu ekosystemów zdegradowanych działalności ą człowie- ka, • zmniejszenia zanieczyszczenia wód podziemnych, • zmniejszenia skutków powodzi i suszy.

Zadania w gospodarce ściekowej w sektorze komunalnym wynikaj ą ze zobowi ąza ń mi ę- dzynarodowych Polski (stanowisko negocjacyjne w negocjacjach z UE w sprawie wdra Ŝania Dy- rektywy 91/271/EWG) i zapisów Prawa Wodnego oraz aktualnego stanu gospodarki ściekowej na danym terenie. W perspektywie do 2010 roku wszystkie aglomeracje o RLM ≥15 000 powinny by- ły zosta ć wyposa Ŝone w mechaniczno – biologiczne oczyszczalnie ścieków z usuwaniem bioge-

66 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

nów wraz z systemami kanalizacji. Natomiast do ko ńca 2015 roku ten zapis odnosi si ę tak Ŝe do aglomeracji od 2000 do 15 000 RLM. Pozostała cz ęść obszaru aglomeracji, która nie jest obsłu- giwana systemem kanalizacyjnym, powinna mie ć zapewnione odprowadzenie i oczyszczanie ścieków przy wykorzystaniu systemów indywidualnych.

Kierunki działa ń: 1) Racjonalizacja poboru wody oraz stymulacja odbiorców do jej oszcz ędzania; 2) Minimalizacja strat wody na przesyle wody wodociągowej, 3) Zapewnienie odpowiedniej jako ści wody dostarczanej u Ŝytkownikom wody przeznaczonej do spo Ŝycia, 4) Rozbudowa sieci wodoci ągowej, budowa nowych i modernizacja istniej ących uj ęć i stacji, 5) uzdatniania wody Rozbudowa i modernizacja systemu odprowadzania ścieków; 6) Budowa i modernizacja oczyszczalni ścieków, 7) Budowa oczyszczalni przydomowych, gdzie z przyczyn ekonomicznych i technicznych nie jest mo Ŝliwa budowa zbiorczych systemów odprowadzania ścieków, a warunki geologiczne pozwalaj ą na budow ę oczyszczalni przydomowych, 8) Prowadzenie kontroli eksploatacji zbiorników bezodpływowych i ich likwidacja w przypadku podł ączenia si ę do kanalizacji zbiorczej, 9) Ograniczanie spływu zanieczyszcze ń obszarowych z terenów rolniczych, 10) Budowa systemów odprowadzania i oczyszczania wód opadowych i roztopowych 11) Kontrola miejsc nielegalnego odprowadzania ścieków do wód powierzchniowych i do ziemi, 12) Realizacja programów działa ń maj ących na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych w obszarach regionalnych zarz ądów gospodarki wodnej, 13) Prowadzenie monitoringu wód.

5.2. Zanieczyszczenie powietrza W województwie wielkopolskim podstawowym źródłem zanieczyszcze ń wprowadzanych do powietrza jest emisja antropogeniczna, pochodz ąca głównie z działalno ści przemysłowej (emisja punktowa) oraz komunikacji (emisja liniowa), które zwi ązane s ą z obszarami zurbanizowanymi miast oraz dominacj ą energetyki, górnictwa i przemysłu wydobywczego w cz ęś ci wschodniej woje- wództwa. Najwy Ŝsze uprzemysłowienie cechuje miasta na prawach powiatu. Z analizy danych statystycznych wynika, Ŝe emisja substancji gazowych z zakładów prze- mysłowych utrzymuje si ę od lat na zbli Ŝonym poziomie. Porównuj ąc lata 2005 i 2010 udział Zanie- czyszcze ń gazowych zmniejszył si ę o zaledwie 1%. Natomiast zauwa Ŝalny jest spadek emisji py- łów, w tym pyłów ze spalania paliw, gdzie zanotowano róŜnic ę 42%. Na urz ądzeniach do redukcji zanieczyszcze ń do powietrza zatrzymano niemal 99,6% zanieczyszcze ń pyłowych i 60,7% zanieczyszcze ń gazowych. Według danych GUS w 2010 r. emisja pyłów z terenu powiatu śremskiego z zakładów zaliczanych do szczególnie uci ąŜ liwych wyniosła 126 ton, co stanowiło 2,2% ogólnej masy emitowanych zanieczyszcze ń pyłowych z terenu województwa wielkopolskiego. Wielko ść emisji gazów w powiecie osi ągn ęła poziom 51 891 ton, co w odniesieniu do całkowitej masy emitowanych gazów w województwie stanowiło zaledwie 0,3%. Powiat śremski charakteryzuje si ę nisk ą emisj ą zanieczyszcze ń pyłowych w województwie. Poni Ŝsza tabela przedstawia emisj ę zanieczyszcze ń powietrza z zakładów szczególnie uci ąŜ liwych na terenie powiatu śremskiego.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Tabela 37 Emisja zanieczyszcze ń powietrza z zakładów szczególnie uci ąŜ liwych na terenie powiatu śremskiego w latach 2005 i 2010 r. Emisja zanieczyszcze ń pyłowych t/rok 2005 2010 ogółem 447 126 ze spalania paliw 342 75 krzemowe 10 4 węglowo-grafitowe, sadza 1 1 Emisja zanieczyszcze ń gazowych t/rok 2005 2010 ogółem 79415 51891 ogółem (bez dwutlenku w ęgla) 957 579 dwutlenek siarki 461 219 tlenki azotu 152 107 tlenek w ęgla 303 184 dwutlenek w ęgla 78458 51312 metan 0 25 Zanieczyszczenia zatrzymane lub zneutralizowane w urz ądzeniach do redukcji t/rok 2005 2010 pyłowe 3450 4340 gazowe 0 160 Źródło: GUS

Głównym źródłem emisji zanieczyszcze ń do powietrza w powiecie śremskim jest emisja antropogeniczna, a zwłaszcza emisja niska, wynikaj ąca z działalno ści człowieka. Naturalne procesy zachodz ące w przyrodzie (emisja naturalna) maj ą znaczenie marginalne i w niewielkim stopniu od- działuj ą na jako ść powietrza. Emisja antropogeniczna obejmuje emisj ę z zakładów przemysłowych i energetycznych, emisj ę nisk ą z gospodarki komunalnej (kotłownie, indywidualne paleniska domowe i prywatne zakłady) oraz emisj ę komunikacyjn ą. Wielko ść emisji zanieczyszcze ń z zakładów przemysłowych zlokalizowanych na obszarze powiatu śremskiego przedstawiono na podstawie wydanych i aktualnie obowi ązuj ących decyzji o dopuszczalnej emisji.

Tabela 38 Wielko ść emisji zanieczyszcze ń z zakładów przemysłowych na terenie powiatu śremskiego Wielko ść emisji Udział Podmiot gospodarczy [Mg/rok] w emisji [%] Piotr i Dawid Szmyt STUDIO "SZYMANOWO" s.c. 0,043 0,063 Szymanowo, ul. Główna 3, 63-100 Śrem KONBET Sp. z o. o. Sp. k. 0,001464 0,002 Konarzyce, ul. Lipowa 6, 63-130 Ksi ąŜ Wlkp. BASF Polska Sp. z o. o. 1,78 2,623 ul Wiosenna 12, 63-100 Śrem REHAU Sp. z o. o. Zakład Produkcyjny 2,94714 4,342 Nochowo, ul. Jesienna 10, 63-100 Śrem Przedsi ębiorstwo Drogowo - Mostowe "DROMOST" Sp. z o. o. 6,58 9,695 śabno 2A, 63-112 Brodnica Polski Asfalt Sp. z o. o. 6,76468 9,967 ul. Staszica 1, 63-100 Śrem LEOPOL Meble Sp. z o. o. 4,4 6,483 Zbrudzewo, ul. Średzka 2, 63-100 Śrem POJ-KON Import - Export Michałowska Maria, Michałowski 0,7245 1,068 Piotr Spółka Jawna

68 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Małachowo 18, 63-140 Dolsk "DOMO-Meble" Sp. z o. o. 0,651 0,959 Psarskie, ul. Le śna 6a, 63-100 Śrem WALCZAK - Tartak - Parkieciarnia 18,9 27,848 Radoszkowo II, 63-140 Ksi ąŜ Wlkp. PPHU "MALKO" Sp. j. Małgorzata Kolasa, Albert Kolasa 24,848 36,612 Radoszkowo II/ 22, 63-140 Ksi ąŜ Wlkp. "Metalpress" Sp. z o. o. 0,229 0,337 ul. Krupczyn 3, 63-140 Dolsk ATMOS Rze źnictwo - W ędliniarstwo 0,000003 0,000 Pl. Wyzwolenia 22/1, 63-140 Dolsk RAZEM 67,868787 100% Źródło: Starostwo Powiatowe w Śremie

Ze wzgl ędu na ilo ści emitowanych zanieczyszcze ń, szacuje si ę, Ŝe w powiecie emisja antropogeniczna jest jednym z głównych zagro Ŝeń dla warunków Ŝycia i zdrowia człowieka oraz środo- wiska. Dla terenów wiejskich jej uci ąŜ liwo ść wynika głównie z rozproszenia źródeł emisji (emisja niska z palenisk domowych). Ze wzgl ędu na koncentracj ę o środków przemysłowych w terenach miejskich obszary miejskie s ą w najwi ększym stopniu nara Ŝone na skutki emisji antropogenicznej (przemysłowej, niskiej i komunikacyjnej).

Istotnym źródłem emisji zanieczyszcze ń do powietrza na terenie powiatu jest transport dro- gowy. Na skutek czynno ści eksploatacyjnych do atmosfery emitowane s ą: zanieczyszczenia gazowe: tlenki azotu, tlenek w ęgla, dwutlenek w ęgla i w ęglowodory aromatyczne oraz zanieczyszczenia pyłowe w postaci zwi ązków: ołowiu, kadmu, niklu i miedzi. WIO Ś w Poznaniu r. opracował ocen ę roczn ą jako ści powietrza w województwie wielkopolskim dotycz ącą roku 2011. Ocena została wykonana w nowym układzie stref. W zwi ązku z trans- pozycj ą do prawa polskiego Dyrektywy 2008/50/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jako ści powietrza i czystszego powietrza dla Europy, przyjmuje si ę, Ŝe od stycznia 2011 r. dla wszystkich zanieczyszcze ń uwzgl ędnianych w ocenach jako ści powietrza obowi ązuje nowy podział kraju na strefy. W przypadku województwa wielkopolskiego wyró Ŝniono trzy strefy: aglomeracja pozna ńska, Miasto Kalisz oraz pozostały teren województwa stanowi ący tzw. strefę wielkopolsk ą. Roczna ocena jako ści powietrza pozwoliła uzyska ć informacje na temat st ęŜ eń: dwutlenku azotu, dwutlenku siarki, tlenku w ęgla, benzenu, pyłu zawieszonego PM2,5 oraz pyłu zawieszonego PM10, benzo[a]pirenu, arsenu, ołowiu, kadmu, nikla i ozonu z uwzgl ędnieniem kryteriów ochrony zdrowia. Uzyskane informacje umo Ŝliwiły sklasyfikowa ć strefy w oparciu o przyj ęte kryteria, ustanowione ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia ludzi oraz ze wzgl ędu na ochron ę ro ślin, tj. dopuszczalny poziom substancji w powietrzu, poziom dopuszczalny powi ększony o margines tolerancji, poziom docelowy oraz poziom celu długoterminowego (zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu, Dz. U. Nr 47, poz. 281). Ocena jako ści powietrza przeprowadzona z uwzgl ędnieniem kryteriów ochrony zdrowia wy- kazała, i Ŝ we wszystkich strefach wyst ąpiły przekroczenia. W strefie wielkopolskiej, do której zalicza si ę powiat śremski, wyst ąpiły przekroczenia st ęŜ enia średnio-dobowego dla pyłu zawieszonego PM10. Wszystkim strefom, ze wzgl ędu na stwierdzone przekroczenia dopuszczalnego poziomu substancji przypisano klas ę C. Z przebiegu rocznej serii pomiarów odczyta ć mo Ŝna wyra źną sezonow ą zmienno ść st ęŜ eń pyłu (wy Ŝsze w okresie zimnym, ni Ŝsze w sezonie letnim). Mo Ŝna wi ęc przypuszcza ć, Ŝe powodem przekrocze ń w sezonie grzewczym jest niska emisja z sektora komu- nalno-bytowego wpływaj ąca na wyra źne pogorszenie warunków aerosanitarnych w miastach. W przypadku ocenianego pyłu PM2,5 stref ę wielkopolsk ą zaliczono do klasy B. W przypadku ozonu na podstawie otrzymanych wyników z kolejnych trzech lat pomiarów (2009–2011) stref ę wielkopolsk ą zaliczono do klasy C. Odnosz ąc otrzymane wyniki do celu długo- terminowego dla ozonu wszystkie strefy zaliczono do klasy D2. W przypadku celu długotermino- wego stwierdzono przekraczanie warto ści normatywnej 120 g/m 3 spo śród warto ści st ęŜ eń 8- godzinnych średnich krocz ących w roku kalendarzowym. Wszystkie strefy w tym wielkopolsk ą zaliczono do klasy D2. W roku 2011 stwierdzono równie Ŝ przekroczenia poziomu docelowego dla benzo(a)pirenu;

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

oceniane strefy zaliczono do klasy C, dla której przygotowuje si ę program naprawczy maj ący na celu osi ągni ęcie poziomu docelowego substancji w powietrzu tam, gdzie jest to mo Ŝliwe tech- nicznie i uzasadnione ekonomicznie.

Tabela 39 Klasyfikacja stref z uwzgl ędnieniem kryteriów okre ślonych w celu ochrony zdrowia Symbol klasy strefy dla poszczególnych substancji Nazwa strefy Pył Pył NO SO CO C H Ba/a/P As Cd Ni Pb O 2 2 6 6 PM2,5 PM10 3 Strefa A A A A B C C A A A A C wielkopolska Źródło: WIO Ś Pozna ń

Analizuj ąc dane z okresu wcze śniejszego (lata 2008-2009) w strefie ko ścia ńsko-śremskiej (do której uprzednio zaliczany był powiat śremski) mo Ŝna stwierdzi ć, i Ŝ we wcze śniejszym okresie wyst ępowały tylko przekroczenia dopuszczalnych poziomu ozonu powietrzu. Na podstawie otrzymanych wtedy wyników stref ę wielkopolsk ą zaklasyfikowano do klasy C. Rezultatem ko ńcowym oceny stref pod k ątem ochrony ro ślin, podobnie jak pod k ątem ochrony zdrowia, jest okre ślenie klas wynikowych dla poszczególnych zanieczyszcze ń w danej strefie. W efekcie oceny przeprowadzonej dla 2011 roku dla ozonu strefie wielkopolskiej przypisano klas ę C, dla dwutlenku siarki i tlenków azotu stref ę wielkopolsk ą zaliczono do klasy A.

Tabela 40 Klasyfikacja stref z uwzgl ędnieniem kryteriów okre ślonych w celu ochrony ro ślin Symbol klasy strefy dla poszczególnych substancji Nazwa strefy x NO SO 2 O3 Strefa A A C wielkopolska Źródło: WIO Ś Pozna ń

Zgodnie z Programem Monitoringu Środowiska w województwie wielkopolskim w 2011 roku kontynuowano badania jako ści powietrza w zakresie st ęŜ eń dwutlenku azotu i dwutlenku siarki metod ą pasywn ą (wska źnikow ą), co pozwoliło na okre ślenie aktualnego stanu zanieczyszczenia powietrza w rejonach, gdzie czynniki techniczne lub ekonomiczne uniemo Ŝliwiaj ą zastosowanie bardziej zło Ŝonych metod pomiarowych. Pomiaru NO 2 i SO 2 w powiecie śremskim dokonano w miejscowo ści Dobczyn (gmina Śrem). Średnioroczne st ęŜ enie dwutlenku siarki w 2011 roku wyniosło 6,7 g/m 3. St ęŜ enia miesi ęczne wykazuj ą sezonowo ść . Najwy Ŝsze warto ści osi ągane s ą w okresie grzewczym, natomiast miesi ące ciepłe charakteryzuj ą si ę du Ŝo ni Ŝszymi warto ściami st ęŜ eń SO 2. Średnioroczne st ęŜ enie dwutlenku azotu w punkcie pomiarowym w 2011 roku wyniosło 18,8 3 3 g/m , co stanowi 47% dopuszczalnego poziomu 40 g/m . Zarówno stęŜ enie średnioroczne dwutlenku azotu jak i dwutlenku siarki w 2011 roku spadło w porównaniu do roku poprzedniego odpowiednio o 1,2g/m 3 i 0,7 g/m 3. Otrzymane w poprzednich latach wyniki bada ń wykazały, Ŝe znacz ący wpływ na jako ść powietrza w punkcie pomiarowym maj ą zanieczyszczenia pochodzenia komunikacyjnego, a w okresie grzewczym dominuje wpływ niskiej emisji. W celu ograniczania emisji, głównie pyłów z tzw. emisji niskiej wskazane byłoby propagowanie i realizacja inwestycji zwi ązanych ze zmian ą starych, nie- ekologicznych systemów ogrzewania na nowoczesne kotły opalane gazem ziemnym lub płynnym lub ze źródeł odnawialnych (np. biomasa).

5.2.1. Cel średniookresowy do 2019 r.

Poprawa i ochrona jako ści powietrza, poprzez sukcesywn ą redukcj ę emisji zanieczyszcze ń

W krajach Unii Europejskiej kompleksow ą regulacj ę w dziedzinie ochrony powietrza stanowi tzw. dyrektywa ramowa w sprawie oceny i zarz ądzania jako ści ą powietrza w otoczeniu -

70 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

96/62/EC. Okre śla ona podstawowe ramy prawne, w tym ujednolicone metody i kryteria oceny jako ści powietrza i jest uzupełniana licznymi pochodnymi aktami prawnymi. Wymagania w zakresie ochrony powietrza b ędą zwi ązane z konieczno ści ą wdro Ŝenia dyrektywy 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jako ści powietrza i czystszego powietrza dla Europy (tzw. dyrektywa CAFE, ogłoszona w Dzienniku Urz ędowym Unii Europejskiej w dniu 11 czerwca 2008 r.). Dyrektywa CAFE porz ądkuje istniej ące przepisy w zakresie ochrony powietrza, zwłaszcza w zakresie monitorowania i sprawozdawczo ści oraz wprowadza kontrol ę stopnia nara Ŝenia człowieka na działanie pyłu PM2,5 zawartego w powietrzu. Wprowadzenie standardu dla pyłu PM2,5 dotyczy wszystkich gał ęzi przemysłu, transportu, a zwłaszcza źródeł bytowo- komunalnych. Konieczne jest tak Ŝe dalsze wzmacnianie systemu monitoringu powietrza i jego dostosowywanie do wymaga ń Unii Europejskiej, zwłaszcza w zakresie wymaga ń nowej Dyrektywy 2004/107/WE w sprawie arsenu, kadmu, rt ęci, niklu i wielopier ścieniowych w ęglowodorów aroma- tycznych w otaczaj ącym powietrzu, oceny st ęŜ eń pyłu PM10, PM2,5, a tak Ŝe benzenu, SO2 i NOx. Wa Ŝnym elementem redukcji emisji gazów jest emisja gazów cieplarnianych. Narz ędziem wspomagającym działania w zakresie ochrony powietrza b ędzie wprowadzenie handlu emisj ą SO2 i NOx. Istotn ą rol ę w osi ąganiu wymaganej prawem jako ści powietrza odgrywa ć będzie realizacja programów ochrony powietrza dla stref klasy C.

Kierunki działa ń: 1) Likwidacja lub modernizacja źródeł „niskiej emisji” (indywidualnych w ęglowych sys- temów grzewczych, lokalnych kotłowni opalanych w ęglem), w tym podł ączanie nowych odbiorców do sieci c.o. 2) Wprowadzenie systemu wsparcia finansowego dla wła ścicieli mieszka ń zmieniaj ą- cych system ogrzewania na proekologiczny, 3) Termomodernizacja budynków, 4) Edukacja ekologiczna mieszka ńców w zakresie mo Ŝliwo ści oszcz ędzania energii, stosowania, proekologicznych no śników ciepła, korzystania z publicznych środków transportu, 5) Przeciwdziałanie wypalaniu traw i ugorów na terenach rolnych, 6) Poprawa funkcjonowania infrastruktury drogowej (budowa obej ść , modernizacja dróg) oraz poprawa płynno ści ruchu, 7) Modernizacja taboru autobusowej komunikacji miejskiej (wymiana pojazdów na bardziej „ekologiczne"), 8) Opracowanie i realizacja Programu ochrony powietrza (POP) dla strefy w której stwierdzono przekroczenia st ęŜ enia średnio-dobowego dla pyłu zawieszonego PM10 oraz st ęŜ enia średniorocznego dla benzo[a]pirenu, 9) Promocja działa ń zwi ązane z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii, 10) Rozwój infrastruktury rowerowej, 11) Rozwój sieci gazowej na terenie gmin powiatu. 12) Wdra Ŝanie nowoczesnych technologii przyjaznych środowisku (BAT). 13) Wzmocnienie monitoringu powietrza

5.3. Powa Ŝne awarie Definicje powa Ŝnej awarii i powa Ŝnej awarii przemysłowej okre śla odpowiednio art. 23 i 24 ustawy Prawo ochrony środowiska: • powa Ŝna awaria - to zdarzenie, w szczególno ści emisja, po Ŝar lub eksplozja powsta- ła w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których wyst ępuje jedna lub wi ęcej niebezpiecznych substancji, prowadz ące do natychmiasto- wego powstania zagro Ŝenia Ŝycia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagro Ŝenia z opóźnieniem. • powa Ŝna awaria przemysłowa przez poj ęcie to rozumie si ę powa Ŝną awari ę w za- kładzie. Z oceny zagro Ŝenia powiatu śremskiego wynika, Ŝe do potencjalnych zagro Ŝeń mog ących doprowadzi ć do sytuacji kryzysowych nale Ŝy zaliczy ć: • poŜary, • katastrofy, awarie i niekontrolowane przenikanie ró Ŝnych substancji do środowiska naturalnego,

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

• katastrofy budowlane, • ska Ŝenie toksycznymi środkami przemysłowymi – transport substancji niebezpiecznych, • kl ęski Ŝywiołowe (susze, huragany, intensywne opady, powodzie). Obowi ązki zwi ązane z awariami przemysłowymi spoczywaj ą głównie na prowadz ącym za- kład o du Ŝym lub zwi ększonym ryzyku wyst ąpienia awarii oraz na organach Pa ństwowej Stra Ŝy Po Ŝarnej, a tak Ŝe Wojewodzie. Szczegółowy opis obowi ązków podaje ustawa Prawo ochrony śro- dowiska. WIO Ś realizuje zadania z zakresu zapobiegania wyst ępowania awarii przemysłowych poprzez wykonywanie kontroli przedsi ębiorstw. Z danych uzyskanych z Komendy Powiatowej Pa ństwowej Stra Ŝy Po Ŝarnej w Śremie na terenie powiatu wyst ępuje jeden zakład o du Ŝym ryzyku wyst ąpienia powa Ŝnej awarii przemysłowej – Punkt Przeładunkowo-Magazynowy Gazu Płynnego w Śremie nale Ŝą cy do PHU BUT-GAZ w Śre- mie. Raz w roku KP PSP w Śremie przy współudziale KW PSP w Poznaniu przeprowadza czynno- ści kontrolno-rozpoznawcze w zakresie przestrzegania przepisów przeciwpo Ŝarowych w ZDR (za- kładach du Ŝego ryzyka). W ostatnich latach na terenie powiatu śremskiego nie odnotowano powa Ŝnych awarii lub kl ęsk Ŝywiołowych.

5.3.1. Cel średniookresowy do 2019 r.

Minimalizacja ryzyka skutków nadzwyczajnych zagro Ŝeń środowiska w razie ich wyst ąpienia

Powa Ŝne awarie nale Ŝą do trudno przewidywalnych zagro Ŝeń środowiska. W zwi ązku z tym znacznie ograniczone s ą mo Ŝliwo ści przeciwdziałania im. Istotne znaczenie dla bezpiecze ń- stwa kraju pełni Krajowy System Ratowniczo-Ga śniczy (KSRG), skupiaj ący jednostki ochrony przeciwpo Ŝarowej, słu Ŝby i instytucje oraz inne podmioty, które uczestnicz ą w działaniach ratowniczych. Skutki powa Ŝnych awarii dla ludzi w znacznym stopniu zale Ŝą od prawidłowych zachowa ń w sytuacji wyst ąpienia zagro Ŝenia. Zadania koordynacji m.in. prac zwi ązanych z powa Ŝnymi awariami i ewentualnie powstałymi zagro Ŝeniami reguluj ą stosowne procedury na szczeblu powiatowym, w powi ązaniu z działaniem słu Ŝb ratowniczych (stra Ŝą po Ŝarn ą, policj ą, pogotowiem ratun- kowym, pogotowiem energetycznym, pogotowiem gazowym, pogotowiem wodoci ągowo- kanalizacyjnym). Powinny by ć one zawarte w Powiatowym Planie Reagowania Kryzysowego.

Kierunki działa ń: 1) Kontrola zakładów przemysłowych zlokalizowanych w pobli Ŝu jednostek osadni- czych, których działalno ść ujemnie wpływa na środowisko. 2) Bezpieczny transport materiałów niebezpiecznych, w tym minimalizacja transportu substancji niebezpiecznych przez obszary zamieszkałe. 3) Eliminowanie i zmniejszanie negatywnych skutków dla mieszka ńców i środowiska z tytułu powa Ŝnych awarii przemysłowych 4) Wykreowanie wła ściwych zachowa ń mieszka ńców w sytuacji wyst ąpienia awarii przemysłowej lub zagro Ŝenia w wyniku transportu materiałów niebezpiecznych.

5.4. Oddziaływanie hałasu Najcz ęś ciej klimat akustyczny ocenia si ę ilo ściowo przy pomocy równowa Ŝnego poziomu dźwi ęku A (LAeq), wyra Ŝonego w decybelach [dB], b ędącego poziomem u średnionym w funkcji czasu. Dopuszczalne warto ści poziomów d źwi ęku w środowisku okre śla zał ącznik do Rozporz ądzenia Mini- stra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2007 nr 120, poz. 826 ze zm.).

72 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Tabela 41 Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku Dopuszczalny poziom hałasu w dB Pozostałe obiekty i działal- Drogi lub linie kolejowe no ść b ędąca źródłem hałasu

LAeq D LAeq N LAeq D przedział czasu Rodzaj terenu LAeq N przedział czasu L.p Przedział odniesienia przedział czasu odniesienia czasu odnie- równy 8-miu odniesienia równy 1-ej naj- sienia równy najmniej ko- równy 8 h mniej korzystnej 16 godzinom rzystnym godz. godz. nocy dnia a. Obszary A ochrony uzdrowisko- 1. wej 50 45 45 40 b. Tereny szpitali poza miastem 2. a. Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej b. Tereny zabudowy zwi ązanej ze stałym lub wielogodzinnym 55 50 50 40 pobytem dzieci i młodzieŜy c. Tereny domów opieki d. Tereny szpitali w miastach 3. a. Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego 60 50 55 45 c. Tereny zabudowy zagrodowej d. Tereny mieszkaniowo-usługowe Tereny w strefie śródmiejskiej miast 4. 65 55 55 45 powy Ŝej 100 tys. mieszka ńców (Źródło: Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2007 Nr 120, poz. 826 ze zm.)

Źródła hałasu komunikacyjnego na terenie powiatu śremskiego są zwi ązane przede wszystkim z eksploatacj ą dróg. Przez powiat przebiegaj ą drogi wojewódzkie nr 310, 432, 434 i 436 które promieni ście zbie- gaj ą si ę w stolicy powiatu, w Śremie oaz fragment drogi wojewódzkiej nr 437. Ł ączna długo ść dróg wojewódzkich wynosi 86 km. Wymienione drogi charakteryzuj ą si ę znacznym nat ęŜ eniem ruchu, dlatego ich uci ąŜ liwo ść akustyczna jest du Ŝa. Mimo niew ątpliwych osiągni ęć przemysłu samocho- dowego, pozwalaj ących na stosowanie rozwi ąza ń konstrukcyjnych zmniejszaj ących uci ąŜ liwo ść akustyczn ą pojazdów, rozbudowa sieci dróg i rosn ące nat ęŜ enie ruchu powoduj ą coraz wi ększ ą presj ę na środowisko. Wieloletnie badania wskazuj ą na zwi ększanie si ę obszarów pod- danych nadmiernemu oddziaływaniu hałasu i niepokoj ące zmniejszanie powierzchni terenów o korzystnych warunkach akustycznych. Analiza danych statystycznych na przestrzeni lat 2000–2010 wykazuje stały wzrost ogólnej liczby pojazdów, w tym liczby pojazdów osobowych. Wzrost ilo ści u Ŝytkowników dróg wpływa na stan nawierzchni, co z kolei ma niemały wpływ na wielko ść emisji hałasu. Wklejanie łat o nierównych kraw ędziach powoduje, Ŝe przeje ŜdŜaj ące samochody powoduj ą powstawanie dodatkowych hałasów. Dzi ęki środkom unijnym, w ostatnich latach obserwuje si ę znaczn ą popraw ę stanu dróg. Wymiana nawierzchni oraz poprawa parametrów wpływa nie tylko na komfort jazdy pasa Ŝerów, ma te Ŝ istotne znaczenie dla mieszka ńców lokalnych miejscowo ści. Podczas przeprowadzonego przez Wielkopolski Zarz ąd Dróg Wojewódzkich w Poznaniu w 2010 r. Generalnego pomiaru ruchu drogowego zlokalizowano punkty pomiarowe na terenie powiatu. Pomiar nat ęŜ enia ruchu był przeprowadzony dla dróg wojewódzkich nr: 310, 432, 434, 436 i 437. W poni Ŝszej tabeli przedstawiono informacje na temat ruchu kołowego na drogach woje- wódzkich powiatu.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Tabela 42 Ruch kołowy na drogach krajowych powiatu śremskiego w 2010 r. Opis odcinka Rodzajowa struktura ruchu pojazdów silnikowych Nr Nr pkt. drogi Dł. Nazwa O M SoM Lsc Scbp Sczp A C pom. woj. (km) Czempi ń od sk. Na Mo- 30163 310 6,9 2561 41 1874 318 100 151 10 67 sin ę-Grabianowo 30164 310 10,2 Grabinowo-Śrem 9271 74 8084 640 185 195 65 28 30178 432 15,1 Jerka-Śrem 5421 43 4299 515 179 298 27 60 m. Śrem ul. Grunwaldz- 30291 432 2,4 ka od sk. z DW 310 do 7721 85 6370 378 278 471 108 31 sk. Z 434 30181 432 10,9 Śrem-Zaniemy śl 4615 42 3383 596 212 323 32 28 30191 434 10,5 Kórnik-Zbrudzewo 7801 47 6092 866 320 382 86 8 30192 434 2,0 Zbrudzewo-Śrem 10302 52 8590 783 361 402 93 21 30293 434 5,3 Obwodnica Śremu 7302 44 5600 606 365 650 15 22 30193 434 11,4 Srem-Dolsk 7817 47 6113 829 281 430 70 47 30194 434 6,7 Dolsk-Kunowo 5119 41 4018 466 225 287 46 36 30200 436 15,9 Pysz ąca-Ksi ąŜ 3464 24 2913 281 118 90 31 7 30201 436 12,4 Ksi ąŜ -Kl ęka 3934 55 3190 397 134 118 24 16 30202 437 9,5 Dolsk-Koszkowo 2624 10 2142 210 108 115 13 26 Źródło: na podstawie zestawienia pn. „Generalny Pomiar Ruchu w 2010 r. -Wielkopolskie”, WZDW, O - ogółem; M - motocykle; SoM - samochody osobowe (mikrobusy); Lsc - lekkie samochody ci ęŜ a- rowe; Scbp - samochody ci ęŜ arowe bez przyczepy; Sczp - samochody ci ęŜ arowe z przyczep ą; A - autobusy; C - ci ągniki rolnicze; R – rowery

Według wykonanych w 2010 r. pomiarów, najbardziej obci ąŜ on ą ruchem była wówczas droga wojewódzka nr 434 na odcinku Zbrudzewo-Śrem, na której odbywał si ę ruch lokalny i tranzyto- wy w kierunku Poznania. Nat ęŜ enie ruchu wynosiło tu ponad 10 tys. pojazdów na dob ę. W porów- naniu z poprzednim pomiarem ruchu z 2005 r. ilo ść pojazdów na tym odcinku wzrosła niemal o 26%. Najwi ększy ponad 50% wzrost nat ęŜ enia ruchu w badanych latach zanotowano jednak na drodze nr 432 na odcinku Jerka-Śrem. Spadek ilo ści pojazdów odnotowano jedynie w mie ście Śrem przy ul. Grunwaldzkiej od skrzy Ŝowania z DW 310 do skrzy Ŝowania z DW 434 (o 34%), na co miała wpływ oddana w mi ędzyczasie do u Ŝytku obwodnica Śremu w ci ągu drogi wojewódzkiej nr 434, która odci ąŜ yła ruch w centrum miasta. Rodzaj pojazdu te Ŝ ma du Ŝe znaczenie dla emisji hałasu, mo Ŝna powiedzie ć, Ŝe zachodzi tutaj zale Ŝno ść : im wi ększy pojazd tym wy Ŝszy poziom hałasu jest przez niego generowany. W ostatnich latach na drogach powiatu śremskiego przybyło równie Ŝ samochodów ci ęŜ arowych.

Z ewidencji WIO Ś w Poznaniu wynika, Ŝe w 2010 r. na terenie powiatu śremskiego Inspekcja przeprowadziła badania z zakresu monitoringu hałasu komunikacyjnego w mie ście Śrem przy ul. Kili ńskiego, w ci ągu DW 432. Poziom hałasu w porze dnia wynosi 59,1 dB, natomiast w porze nocy wynosi 53,7 dB. Tabela 43 Wyniki pomiarów hałasu na drogach wojewódzkich w powiecie śremskim w 2010 r. Warto ść równowa Ŝ- Ró Ŝnica mi ędzy Poziom nego poziomu hałasem pomierzo- Punkt pomiarowy Pora doby dopuszczalny [dB] dźwi ęku, [dB] (zmie- nym a dopuszczal- rzone) nym [dB] 432 Śrem, ul. dzie ń 60 59,1 - Kili ńskiego – noc 50 53,7 3,7 przy Ko ściele Źródło: WIO Ś Pozna ń, 2010

Z przedstawionych danych wynika, Ŝe przekroczony został o 3,7 dB poziom dopuszczalnego hałasu w porze nocnej, natomiast w porze dziennej przekrocze ń nie odnotowano. Zaleca si ę dalsze prowadzenie pomiarów hałasu. Na terenie powiatu wyst ępuj ą zakłady przemysłowe stanowi ące pewne zagro Ŝenie hałasem. WIO Ś prowadzi działalno ść kontroln ą w zakresie hałasów przemysłowych. Przeprowadzane kon- trole wynikaj ą z planowej działalno ści oraz zgłoszonych interwencji. W wyniku przeprowadzonej

74 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

kontroli w 2010 r. stwierdzono m.in. całkowit ą likwidacj ę wcze śniej wykrytych przekrocze ń w firmie Somier s.c. Sławomir Tadeusz Graefling, ul. Warsztatowa 8, w Śremie. Popraw ę klimatu akustycznego w środowisku w otoczeniu kontrolowanych zakładów uzyskuje si ę poprzez zwi ększenie izolacyjno ści akustycznej przegród zewn ętrznych obiektów produkcyjnych (zwi ększenie grubo ści ścian, zastosowanie materiałów d źwi ękoizolacyjnych, wymian ę okien i drzwi lub likwidacj ę otwo- rów okiennych) oraz likwidacj ę najbardziej uci ąŜ liwych źródeł hałasu.

W celu skutecznej ochrony środowiska przed nadmiarem hałasu naleŜy: • zinwentaryzowa ć źródła emisji hałasu do środowiska, • wyszukiwa ć tzw. „obszary szczególnej uci ąŜ liwo ści dla środowiska”, • kontynuowa ć ci ągłe badania (monitoring) w środowisku chronionym akustycznie, • kontynuowa ć systematycznie pomiary hałasu komunikacyjnego i przemysłowego, • wdra Ŝać technologie (urz ądzenie) charakteryzuj ące si ę niskimi emisjami hałasu do środowiska, • stosowa ć maszyny i urz ądzenia o obni Ŝonej hała śliwo ści, • budowa ć ekrany akustyczne w miejscach o du Ŝej uci ąŜ liwo ści hałasu drogowego, • zakłada ć pasy zieleni ochronnej (izolacyjne).

5.4.1. Cel średniookresowy do 2019 r.

Zmniejszenie zagro Ŝenia mieszka ńców powiatu ponadnormatywnym hałasem

Zgodnie z ustaw ą Prawo ochrony środowiska od 1 stycznia 2011 r. oceny stanu akustycznego dokonuje si ę dla drogi po których przeje ŜdŜa ponad 3 mln pojazdów rocznie oraz linie kolejowe, po których przeje ŜdŜa ponad 30 tys. poci ągów rocznie które mo Ŝe powodowa ć przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu.

Kierunki działa ń: 1) Zmniejszenie uci ąŜ liwo ści hałasu, zwłaszcza na terenach zabudowanych, 2) Ochrona przed hałasem komunikacyjnym, 3) Realizacja inwestycji zmniejszaj ących nara Ŝenie na hałas komunikacyjny (budowa obwodnic, modernizacja szlaków komunikacyjnych, budowa ekranów akustycznych, rewitalizacja odcinków linii kolejowych itp.), 4) Identyfikacja zagro Ŝeń akustycznych na terenie powiatu, 5) Wyznaczenie terenów szczególnie zagro Ŝonych hałasem drogowym 6) Ograniczenie hałasu przemysłowego, 7) Budowa ekranów akustycznych i zieleni izolacyjnej, 8) Opracowanie programów edukacyjnych u świadamiaj ących problemy ochrony przed hałasem.

5.5. Oddziaływanie pól elektromagnetycznych W 2010 r. zako ńczono trzyletni cykl pomiarowy pól elektromagnetycznych (PEM). Pocz ąw- szy od roku 2008 monitoring PEM realizowany był w oparciu o rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 roku w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych bada ń po- ziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U. Nr 221, poz. 1645). Zgodnie z powy Ŝszym rozporz ądzeniem monitoring pól elektromagnetycznych polega na wykonywaniu w cyklu trzyletnim pomiarów nat ęŜ enia składowej elektrycznej pola. Pomiary wykonywane były w odległo ści nie mniejszej ni Ŝ 100 metrów od rzutu anten instalacji emituj ących pola elektromagnetyczne na powierzchni ę terenu. Celem pomiarów było wył ącznie okre ślenie poziomu pól elektromagnetycznych w środowisku w miejscach dost ępnych dla ludno ści. Pomiary nie słu Ŝą okre śleniu wpływu poszczególnych obiektów emituj ących fale elektromagnetyczne na poziom pól w środowisku. W zwi ązku z tym uzyskane wyniki nie mog ą stanowi ć podstawy do wnioskowania o wielko ści emisji pól elektromagnetycznych ze źródeł (obiektów) znajduj ą- cych si ę w pobli Ŝu miejsc, w których realizowano pomiary. W ci ągu trzech lat pomiary nat ęŜ enia pól elektromagnetycznych wykonano w dwóch punktach w Śremie, ul. Chłapowskiego i Brodnicy. W Ŝadnym z punktów pomiarowych nie stwierdzono

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

przekroczenia poziomu dopuszczalnego (7 V/m dla zakresu cz ęstotliwo ści od 3 MHz do 300 GHz). Nie stwierdzono te Ŝ wyst ępowania pól o wartościach zbli Ŝonych do dopuszczalnych. Na terenie powiatu zewidencjonowanych jest 10 stacji bazowych telefonii komórkowej: • Gmina Brodnica - trzy stacje bazowe w miejscowo ściach: Iłówiec Wielki, śabno, przy trasie Piotrowo – Brodnica, • Gmina Ksi ąŜ Wlkp. - dwie stacje bazowe GSM 900 nale Ŝą ce do Polkomtel (Plus), PTK Centertel (Orange), PTC T mobile, Play. Wyst ępuj ą na terenie Kiełczynka i Ra- doszkowa Drugiego, • Gmina Dolsk – dwie stacje bazowe na budynku Zakład Gospodarki Komunalnej, na magazynach w Dolsku, • Gmina Śrem – trzy stacje bazowe: ul. Chełmo ńskiego 1 - komin kotłowni szpitala, ul. Staszica 1 - Odlewnia śeliwa ŚREM S.A, ul. Grunwaldzka 8c - blok mieszkalny, ul. Parkowa 9 - maszt własny przy stacji uzdatniania wody.

5.5.1. Cel średniookresowy do 2019 r.

Ograniczenie wpływu promieniowania elektromagnetycznego na mieszka ńców powiatu

Zgodnie z art. 123 ustawy PO Ś, oceny poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku dokonuje si ę w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska a prowadzenie okresowych bada ń kontrolnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku jest zadaniem wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska. Do zada ń wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska nale Ŝy tak Ŝe prowadzenie rejestru (aktualizowanego corocznie), zawieraj ącego informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku.

Kierunki działa ń: 1) Kontynuacja bada ń, które pozwol ą na ocen ę skali zagro Ŝenia polami elektromagnetycznymi oraz poszerzenie wiedzy na temat stopnia ich oddziaływania. 2) Wprowadzenie do planów zagospodarowania przestrzennego zapisów po świ ęco- nych ochronie przed polami elektromagnetycznymi. 3) Preferowanie niskokonfliktowych lokalizacji źródeł pól elektromagnetycznych. 4) Edukacja ekologiczna nt. rzeczywistej skali zagro Ŝenia emisj ą pól elektromagnetycznych.

5.6. Gospodarka odpadami 5.6.1. Rodzaje, źródła powstawania, ilo ść i jako ść wytwarzanych odpadów W 2011 r. na terenie powiatu śremskiego zebrano ok. 21 222,72 Mg odpadów, z tego ok. 16 891 Mg odpadów komunalnych. Mo Ŝna przyj ąć , Ŝe średnio na jednego mieszka ńca przypada ok. 335 kg odpadów. Ogólna ilo ść odpadów zebranych, odzyskanych i unieszkodliwionych na terenie powiatu śremskiego w latach 2010-2011 wyniosła odpowiednio: Tabela 44 Ilo ść odpadów zebranych, odzyskanych i unieszkodliwionych Kody odebrane /zebrane Odzysk Unieszkodliwianie Gmina Masa Mg Masa Mg Masa Mg 2010 2011 2010 2011 2010 2011 Ksi ąŜ Wlkp 1333,909 1775,394 818,497 1632,068 515,412 143,326 Dolsk 1093,198 1200,342 67,868 74,942 1025,33 1125,4 Brodnica 1719,917 1728,928 43,757 155,29 1676,16 1573,638 Śrem 14684,94 16518,060 14606,44 16220,58 78,5 212,56 Razem 18831,96 21222,72 15536,56 18082,88 3295,402 3054,924

76 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Tabela 45 Ilo ść odpadów komunalnych zebranych z terenu powiatu śremskiego ilo ść zebranych odpadów komunalnych Mg Lp. Gmina 20 03 01 2010 2011 Ksi ąŜ Wlkp 1317,45 1624,532 Dolsk 1019,75 1124,76 Brodnica 1670,48 1573,638 Śrem 12427,48 12567,74 Razem 16435,16 16890,67

Z odpadów komunalnych (20 03 01) odebranych w powiecie w 2010 r.: • 13 192,55 Mg poddano odzyskowi (80,3%) • 3 242,61 Mg poddano unieszkodliwieniu (19,7%)

Z odpadów komunalnych (20 03 01) odebranych w powiecie w 2011 r.: • 13 964,15 Mg poddano odzyskowi (82,6%) • 2 926,52 Mg poddano unieszkodliwieniu (17,4%).

Mo Ŝna przyj ąć , Ŝe prawie 92% mieszkańców powiatu obj ętych jest zorganizowan ą zbiórk ą odpadów, natomiast ok. 88% obj ętych jest selektywna zbiórk ą odpadów. Tabela 46 Stopie ń obj ęcia zorganizowana i selektywn ą zbiórk ą odpadów stopie ń obj ęcia zorganizowa- stopie ń obj ęcia selektywn ą Gmina ną zbiórką odpadów [%] zbiórk ą odpadów [%] Brodnica 95% 100% Dolsk 85% 85% Ksi ąŜ 88% 70% Śrem 100% 95%

Zbiórka odpadów opakowaniowych prowadzona jest w systemie workowym i pojemniko- wym. Selektywnie zbierane s ą opakowania z papieru i tektury, tworzyw sztucznych, metali i szkła. Tabela 47 Ilo ść zebranych odpadów opakowaniowych ilo ść zebranych odpadów opakowaniowych Gmina [Mg] 2010 2011 Ksi ąŜ Wlkp. 10,773 33,754 Dolsk 54,6 57,42 Brodnica 42,63 147,72 Śrem 956,3 923,414 Razem 1064,303 1162,308

Oprócz pojemników do selektywnej zbiórki odpadów opakowaniowych gminy prowadz ą zbiórk ę odpadów problemowych. Pojemnik na zu Ŝyte baterie znajduj ą si ę w obiektach u Ŝyteczno ści publicznej (w szkołach, placówkach handlowych, urz ędach). Tabela 48 Ilo ść zebranych baterii i akumulatorów ilo ść zebranych baterii i akumulatorów Mg Gmina 20 01 33 2010 2011 Ksi ąŜ Wlkp. 0,307 0,439 Dolsk 0,035 0,136 Brodnica 0,234 0,182 Śrem 1,107 1,491 Razem 1,683 2,248

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Na terenie gmin powiatu śremskiego zbierane s ą odpady w postaci zu Ŝytego sprz ętu elektrycznego i elektronicznego. Zbiórka odbywa si ę poprzez: odbiór w ramach zbiórki odpadów wielkogabarytowych i odbiór na zgłoszenie w ramach zbiórki selektywnej odpadów. Tabela 49 Ilo ść zebranych odpadów zu Ŝytego sprz ętu elektrycznego i elektronicznego ilo ść zebranych ZSEE Gmina Mg 2010 2011 Ksi ąŜ Wlkp. 4,688 13,293 Dolsk 0,564 0,53 Brodnica 0,461 1,06 Śrem 20,993 26,23 Razem 26,706 41,113

Ilo ść zebranych selektywnie pozostałych odpadów przedstawiaj ą poni Ŝsze tabele.

Tabela 50 Ilo ść zebranych przeterminowanych leków ilo ść zebranych przeterminowanych leków Gmina Mg 2010 2011 Ksi ąŜ Wlkp. 0,017 0,35 Dolsk 0,029 0,016 Brodnica 0,006 0,017 Śrem 0,129 0,427 Razem 0,181 0,81

Tabela 51 Ilo ść zebranych odpadów wielkogabarytowych ilo ść zebranych odpadów wielkogabarytowych Gmina Mg 2010 2011 Ksi ąŜ Wlkp. 0,200 0,124 Dolsk 5,58 0,64 Brodnica 5,680 b.d. Śrem 41,26 63,140 Razem 52,72 63,904

5.6.2. System gospodarowania odpadami Wszystkie gminy powiatu śremskiego maj ą zorganizowane i wdro Ŝone systemy selektywnej zbiórki odpadów komunalnych. Na terenie gmin powiatu śremskiego selektywnie zbierane s ą nast ępuj ące odpady: • Odpady opakowaniowe – zbiórka prowadzona jest w workach na terenie zabudowy jednorodzinnej, w pojemnikach typu „dzwon” na terenie zabudowy wielorodzinnej, w pojemnikach lub kontenerach u podmiotów gospodarczych. • Zu Ŝyte baterie – w obiektach u Ŝyteczno ści publicznej (placówki o światowe, pla- cówki handlowe, urz ędy, itp.) odpady przekazywane s ą do zakładu przetwarzania zu Ŝytych baterii i akumulatorów. • Zu Ŝyty sprz ęt elektryczny i elektroniczny – zbiórka odbywa si ę poprzez: odbiór w ramach zbiórki odpadów wielkogabarytowych, odbiór na zgłoszenie w ramach zbiórki selektywnej odpadów, indywidualne dostarczanie ZSEE przez mieszka ńców i podmioty gospodarcze. Odpady przekazywane s ą do zakładu przetwarzania zu Ŝy- tego sprz ętu elektrycznego i elektronicznego. • Przeterminowane leki – zbiórka prowadzona jest w specjalnych pojemnikach, które znajduj ą si ę w aptekach. Odbiór przeterminowanych leków odbywa si ę na zgłosze- nie, a nast ępnie przekazywane s ą do unieszkodliwiania.

78 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

• Odpady niebezpieczne w postaci farb, lakierów – zbiórka prowadzona jest poprzez indywidualne dostarczanie odpadów przez mieszka ńców. Odpady przekazywane są do unieszkodliwiania. • Zu Ŝyte opony – sposób odbioru: w ramach zbiorki odpadów wielkogabarytowych, indywidualne dostarczanie zu Ŝytych opon przez mieszka ńców i podmioty gospodarcze. • Odpady wielkogabarytowe – odbierane s ą w ramach cyklicznych zbiórek oraz na zgłoszenie. Unieszkodliwiane s ą na MSOK w Mateuszewie.

Gospodarowaniem odpadami komunalnymi na obszarze powiatu śremskiego zajmuj ą si ę dwa zwi ązki mi ędzygminne: Zwi ązek Mi ędzygminny Centrum Zagospodarowania Odpadów SE- LEKT z siedzib ą w Czempiniu, w skład którego wchodz ą gminy Brodnica i Dolsk oraz Porozumie- nie Mi ędzygminne "Zakład Gospodarki Odpadami" Sp. z o.o. w Jarocinie, w skład którego wchodzi gmina Ksi ąŜ Wlkp., natomiast gmina Śrem wyst ąpiła ze ZMCZO SELEKT w 2006 r. i wyraziła wol ę przyst ąpienia do Porozumienia Mi ędzygminnego w Jarocinie.

5.6.3. Istniej ące instalacje do odzysku i unieszkodliwiania odpadów Od roku 1997 na terenie Mateuszewa (gm. Śrem) znajduje si ę Mi ędzygminne Składowisko Odpadów Komunalnych. Parametry składowiska: • powierzchnia składowiska 6,82 ha, • pojemno ść planowana: 260 000 Mg, • powierzchnia wykorzystana 3,11 ha, • pojemno ść wykorzystana 191 240,33 Mg W 2008 r. została otwarta kompostownia przetwarzaj ącą odpady biodegradowalne. Inwe- stycja sfinansowana została ze środków Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz środków własnych PGKiM. Kompostownia umo Ŝliwia mieszka ńcom gminy Śrem selektywn ą zbiórk ę takich odpadów jak skoszona trawa, li ście, gał ęzie, resztki owoców, warzyw, przeterminowana Ŝywno ść . W sytuacji kiedy gmina posiada kompostowni ę zebrane odpady biodegradowalne zostan ą przetworzone na kompost, który b ędzie ponownie wykorzystany, a ilo ść odpadów kierowanych na składowisko zmniejszy si ę, tym samym wydłu Ŝy si ę okres jego eksploatacji. Na terenie powiatu znajduj ą si ę dwa zamkni ęte składowiska odpadów komunalnych we Wło ściejewkach (gm. Ksi ąŜ Wlkp.) i w Pokrzywnicy (gm. Dolsk) oraz zrekultywowane składowisko odpadów komunalnych w Górze, na którym prowadzony jest monitoring w fazie poeksploatacyj- nej. Ponadto, na terenie powiatu funkcjonuje jedno składowisko odpadów przemysłowych, eksploatowane przez Odlewni ę śeliwa ŚREM” S.A. w Śremie, zlokalizowane w Pysz ącej, gmina Śrem.

5.6.4. Odpady zawieraj ące azbest Powiat posiada opracowany „Powiatowy program usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ą- cych azbest dla powiatu śremskiego” przyj ęty uchwał ą Zarz ądu Powiatu Śremskiego nr 132/873/09 z dnia 24 czerwca 2009 r. śadna z gmin nie posiada odr ębnego programu usuwania azbestu. Na terenie powiatu zinwentaryzowano w sumie 669 901 m 2 tj. 11 388 Mg wyrobów azbestowych. We współpracy z Gminami z terenu powiatu rozpocz ęta została realizacja zadania polega- jącego na likwidacji tych wyrobów. Wykonawc ą zadania (demontowaniem i przekazywaniem wy- robów zawieraj ących azbest na składowiska odpadów niebezpiecznych zawieraj ących azbest) by- ły firmy wyłaniane corocznie w drodze przetargu przeprowadzonego przez Powiat. Zadanie finansowane było ze środków pozyskanych przez Powiat pochodz ących z WFO ŚiGW w Poznaniu oraz ze środków bud Ŝetów poszczególnych gmin. W latach 2009-2011 z terenu powiatu usuni ęto w sumie 386,87 Mg odpadów azbestowych. Ilo ść usuni ętych odpadów azbestowych z poszczególnych gmin przedstawia poni Ŝsza tabela.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Tabela 52 Ilo ść usuni ętych odpadów azbestowych z terenu powiatu śremskiego 2009 2010 2011 Gmina Mg Mg Mg Gmina Brodnica 14,630 23,702 7,462 Gmina Dolsk 16,117 39,542 29,627 Gmina Ksi ąŜ Wlkp. 10,891 12,975 31,191 Gmina Śrem 41,646 84,801 74,286 Razem 83,284 161,02 142,566 Źródło: Starostwo Powiatowe w Śremie

5.6.5. Projektowany system gospodarki odpadami Dnia 1 lipca 2011 r. sejm przyj ął ustaw ę o zmianie ustawy o utrzymaniu czysto ści i porz ąd- ku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 25 lipca 2011 r. nr 152, poz. 897). W świetle zmian w ustawie, mieszka ńcy nie b ędą ju Ŝ zobowi ązani do samodzielnego zawierania umów z firmami odbieraj ącymi odpady. Tym samym to gminy b ędą przeprowadzały przetargi na odbiór odpadów, jak i równie Ŝ gospodarowały środkami, które b ędą pobierane od mieszka ńców za odpady. Gminy b ędą mogły równie Ŝ egzekwowa ć od firm odpowiedni ą jako ść usług. Ustawa weszła w Ŝycie z pocz ątkiem 2012 r., jednakŜe z okre ślonymi okresami przej ściowymi dla poszczegól- nych rozwi ąza ń. Znowelizowane przepisy odnosz ące si ę do tworzenia systemów organizacyjno-prawnych w zakresie post ępowania z odpadami komunalnymi zakładaj ą, Ŝe powinny by ć one dwuszczeblowe. Na poziomie województwa maj ą by ć skonstruowane regiony gospodarki odpadami komunalnymi, za ś na szczeblu gminy zostanie zbudowany system w ramach regionu, do którego została ona przyporz ądkowana. Charakterystyczn ą cech ą regionu ma by ć funkcjonowanie w jego ramach instalacji przewidzianych dla zagospodarowania odpadów komunalnych powstałych w granicach danego regionu (regionalnych instalacji przetwarzania odpadów komunalnych). Konstruowanie takich regionów powinno by ć pierwszym etapem wdra Ŝania nowych rozwi ąza ń. Obecnie gminy powiatu śremskiego wchodz ą w skład dwóch zwi ązków gmin powołanych do wspólnego rozwi ązywania problemów odpadów komunalnych: • Zwi ązek Mi ędzygminny Centrum Zagospodarowania Odpadów SELEKT z siedzib ą w Czempiniu, • Porozumienie Mi ędzygminne Zakład Zagospodarowania Odpadów Jarocin.

Zwi ązek Mi ędzygminny Centrum Zagospodarowania Odpadów SELEKT z siedzib ą w Czempiniu realizuje zadania publiczne z zakresu gospodarki odpadami, skupia obecnie 17 wielkopolskich gmin w tym gminy Brodnica, Dolsk i Śrem. W obszarze obsługi CZO znajdzie si ę około 240 tys. mieszka ńców, a docelowo 350 tys. Zakład został oddany do u Ŝytku w lipcu 2011 roku. Zadania realizowane przez gminy b ędą podporz ądkowane prawidłowemu funkcjonowaniu systemu, a wi ęc zwi ązane b ędą z rozwijaniem selektywnej zbiórki odpadów, w tym równie Ŝ biodegradowalnych i niebezpiecznych oraz prowadzeniem kampanii edukacyjno - informacyjnej wspieraj ą- cej m.in. selektywn ą zbiórk ę.

Porozumienie Mi ędzygminne Zakład Zagospodarowania Odpadów Jarocin z siedzib ą w Wi- taszyczkach skupia obecnie 17 wielkopolskich gmin, w tym gmin ę Ksi ąŜ Wlkp. Zakład sukcesyw- nie si ę rozbudowuje. Wybudowany jest w pełni wyposa Ŝony zakład zagospodarowania odpadów, gdzie mo Ŝliwe jest prowadzenie selektywne zbieranie i odbieranie odpadów komunalnych. Roz- budowa potrzebnej infrastruktury idzie w parze z podnoszeniem świadomo ści ekologicznej społe- cze ństwa. Bardzo wa Ŝnym elementem jest budowa Punktów Odbioru Odpadów Problemowych na terenie Gmin nale Ŝą cych do Porozumienia Mi ędzygminnego. Pierwszy taki Punkt istnieje ju Ŝ na terenie Zakładu. Gminy wchodz ące w skład Porozumienia upowa Ŝniły ZGO Sp. z o.o. (jako operatora Zakładu Zagospodarowania Odpadów Jarocin) do zło Ŝenia wniosku o dofinansowanie w funduszu spójno ści w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko dla przedsi ęwzi ęcia pn. Rozbudowa Zakładu Zagospodarowania Odpadów Jarocin. W przypadku pozytyw- nego rozpatrzenia wniosku ZGO Sp. z o.o. planuje rozpocz ąć prace nad realizacja przedsi ęwzi ę- cia Rozbudowa Zakładu Zagospodarowania Odpadów Jarocin (w tym m. in.: Budow ę kwatery do składowania odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne i budow ę instalacji mechaniczno- biologicznego przetwarzania odpadów).

80 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

W zakresie gospodarki odpadami przewidziano równie Ŝ rekultywacj ę składowiska w Po- krzywnicy (gm. Dolsk) zamkni ętego w 2005 roku oraz rekultywacj ę składowiska we Wło ściejew- kach (gm. Ksi ąŜ Wlkp.)

5.6.6. Cel średniookresowy do 2019 r.

Racjonalna gospodarka odpadami

W gospodarce odpadami komunalnymi przyj ęto nast ępuj ące cele wynikaj ące z KPGO 2014: 1) obj ęcie zorganizowanym systemem odbierania odpadów komunalnych 100% mieszka ńców najpó źniej do 2013 r., 2) zapewnienie obj ęcia wszystkich mieszka ńców systemem selektywnego zbierania odpadów najpó źniej do 2015 r., 3) zmniejszenie ilo ści odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji kierowanych na składowiska odpadów, aby nie było składowanych: a. w 2013 r. wi ęcej ni Ŝ 50%, b. w 2020 r. wi ęcej ni Ŝ 35% masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r., 4) zmniejszenie masy składowanych odpadów komunalnych do max. 60% wytworzonych odpa- dów do ko ńca 2014 r., 5) przygotowanie do ponownego wykorzystania i recykling materiałów odpadowych, przynajmniej takich jak papier, metal, tworzywa sztuczne i szkło z gospodarstw domowych i w miar ę mo Ŝli- wo ści odpadów innego pochodzenia podobnych do odpadów z gospodarstw domowych minimum 50 % masy do 2020 roku.

W gospodarce odpadami niebezpiecznymi przyj ęto nast ępuj ące cele: • Oleje odpadowe - Utrzymanie poziomu odzysku na poziomie co najmniej 50%, a recyklingu rozumianego jako regeneracja na poziomie co najmniej 35%. • Odpady medyczne i weterynaryjne - w okresie do 2022 r. celem b ędzie podniesienie efektywno ści selektywnego zbierania odpadów medycznych i weterynaryjnych (w tym segregacji odpadów u źródła powstawania), co spowoduje zmniejszenie ilo- ści odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne w strumieniu odpadów niebezpiecznych. • Zu Ŝyte baterie i akumulatory - Rozbudowa systemu zbierania zu Ŝytych baterii przeno śnych i zu Ŝytych akumulatorów przeno śnych, który pozwoli na osi ągni ęcie nast ępuj ących poziomów zbierania: o do 2012 r. – poziom zbierania zu Ŝytych baterii przeno śnych i zu Ŝytych akumulatorów przeno śnych w wysoko ści 25%; o do 2016 r. i w latach nast ępnych – poziom zbierania zu Ŝytych baterii przeno śnych i zu Ŝytych akumulatorów przeno śnych, w wysoko ści 45%. • Zu Ŝyty sprz ęt elektryczny i elektroniczny - w okresie od 2011 r. do 2022 r. wyznacza si ę nast ępuj ące cele: o ograniczenie istnienia szarej strefy, o rozbudowa systemu odzysku oraz unieszkodliwiania zu Ŝytego sprz ętu elektrycznego i elektronicznego ukierunkowane na całkowite wyeliminowanie ich składowania, utrzymanie poziomów odzysku i recyklingu zu Ŝytego sprz ętu w wysoko ści: dla zu Ŝytego sprz ętu powstałego z wielkogabarytowych urz ądze ń gospodarstwa domowego i automatów do wydawania: • poziomu odzysku w wysoko ści 80 % masy zu Ŝytego sprz ę- tu, • poziomu recyklingu cz ęś ci składowych, materiałów i substancji pochodz ących ze zu Ŝytego sprz ętu w wysoko ści 75 % masy zu Ŝytego sprz ętu;

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

dla zu Ŝytego sprz ętu powstałego z małogabarytowych urz ądze ń gospodarstwa domowego, sprz ętu o świetleniowego, narz ędzi elektrycznych i elektronicznych z wyj ątkiem wielkogabarytowych, sta- cjonarnych narz ędzi przemysłowych, zabawek, sprz ętu rekreacyj- nego i sportowego oraz przyrz ądów do nadzoru i kontroli: • poziomu odzysku w wysoko ści 70 % masy zu Ŝytego sprz ę- tu, • poziomu recyklingu cz ęś ci składowych, materiałów i substancji pochodz ących ze zu Ŝytego sprz ętu w wysoko ści 50 % masy zu Ŝytego sprz ętu; osi ągni ęcie poziomu selektywnego zbierania zu Ŝytego sprz ętu elektrycznego i elektronicznego pochodz ącego z gospodarstw domowych w wysoko ści 4 kg/mieszka ńca/rok. • Pojazdy wycofane z eksploatacji - Celem nadrz ędnym jest zapewnienie pełnej skuteczno ści działania systemu zbierania i demonta Ŝu pojazdów wycofanych z eksploatacji oraz odzysku, w tym recyklingu odpadów powstaj ących z pojazdów wycofanych z eksploatacji oraz ograniczenie istnienia szarej strefy. Wyznacza si ę nast ępuj ące minimalne poziomy odzysku i recyklingu odniesione do masy pojaz- dów przyjętych do stacji demonta Ŝu w skali roku: o 85% i 80% do ko ńca 2014 r., o 95% i 85% od dnia 1 stycznia 2015 r. • Odpady zawieraj ące azbest - W okresie do 2022 r. zakłada si ę sukcesywne osi ą- ganie celów okre ślonych w przyj ętym w dniu 15 marca 2010 r. przez Rad ę Mini- strów „Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 - 2032”.

Odpady pozostałe W gospodarce pozostałymi odpadami przyj ęto nast ępuj ące cele • Zu Ŝyte opony - w perspektywie do 2022 r. podstawowym celem jest utrzymanie dotychczasowego poziomu odzysku na poziomie co najmniej 75%, a recyklingu na poziomie co najmniej 15%. • Odpady z budowy, remontów i demonta Ŝu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej - w okresie do 2022 r. głównym celem jest rozbudowa systemu selektywnego zbierania odpadów z remontów, budowy i demonta Ŝu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej. Do 2020 r. poziom przygotowania do ponownego u Ŝycia, recyklingu oraz innych form odzysku materiałów budowlanych i rozbiór- kowych powinien wynosi ć minimum 70% wagowo. • Komunalne osady ściekowe - w perspektywie do 2022 r. podstawowe cele w gospodarce komunalnymi osadami ściekowymi s ą nast ępuj ące: o ograniczenie składowania osadów ściekowych, o zwi ększenie ilo ści komunalnych osadów ściekowych przetwarzanych przed wprowadzeniem do środowiska oraz osadów przekształcanych metodami termicznymi, o maksymalizacja stopnia wykorzystania substancji biogennych zawartych w osadach przy jednoczesnym spełnieniu wszystkich wymogów dotycz ących bezpiecze ństwa sanitarnego i chemicznego, o zwi ększenie ilo ści komunalnych osadów ściekowych wykorzystywanych w biogazowniach w celach energetycznych, o wzrost masy komunalnych osadów ściekowych przekształcanych termicz- nie w cementowniach, kotłach energetycznych oraz spalarniach komunalnych osadów ściekowych, • Odpady ulegaj ące biodegradacji inne ni Ŝ komunalne - w zakresie gospodarki odpadami ulegaj ącymi biodegradacji innymi ni Ŝ komunalne w okresie do 2022 r. za- kłada si ę zmniejszenie masy składowanych odpadów do poziomu nie wi ęcej ni Ŝ 40% masy wytworzonych odpadów. • Odpady opakowaniowe - celem nadrz ędnym jest ograniczenie istnienia szarej strefy. Jako cel na rok 2014 przyj ęto osi ągni ęcie poziomów odzysku i recyklingu:

Lp. Odpad powstały z: Poziom w % rodzaj opakowa ń odzysku recyklingu 1 opakowania razem 60 1) 55 1)

82 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

2 opakowania z tworzyw sztucznych - 22,5 1) 2) 3 opakowania z aluminium - 50 1) 4 opakowania ze stali, w tym z blachy stalowej - 50 1) 5 opakowania z papieru i tektury - 60 1) 6 opakowania ze szkła gospodarczego, poza ampułkami - 60 1) 7 opakowania z drewna - 15 1)

Natomiast w latach nast ępnych nale Ŝy utrzyma ć te poziomy.

______1) Nie dotyczy opakowa ń maj ących bezpo średni kontakt z produktami leczniczymi okre ślonymi w przepisach Pra- wa farmaceutycznego, 2) Do poziomu recyklingu zalicza si ę wył ącznie recykling, w wyniku którego otrzymuje si ę produkt wykonany z tworzywa sztucznego.

5.7. Edukacja społeczno ści lokalnej W Polityce ekologicznej na lata 2009-2012 z uwzgl ędnieniem perspektywy do roku 2016 celem średniookresowym w omawianym zakresie jest stałe podnoszenie świadomo ści ekologicznej społecze ństwa zgodnie z zasad ą „my śl globalnie, działaj lokalnie”, która prowadzi do: • proekologicznych zachowa ń konsumenckich, • pro środowiskowych nawyków i pobudzenia odpowiedzialno ści za stan środowiska, • organizowania akcji lokalnych słu Ŝą cych ochronie środowiska, • uczestniczenia w procedurach prawnych i kontrolnych dotycz ących ochrony środowiska. W Programie Ochrony Środowiska Województwa Wielkopolskiego na lata 2008-2011 z perspektyw ą na lata 2012-2019 problematyka edukacji społecze ństwa w dziedzinie ekologii, ochrony środowiska i zrównowa Ŝonego rozwoju zajmuje znacz ące miejsce. Celem Programu w zakresie edukacji ekologicznej jest Kształtowanie postaw ekologicznych mieszka ńców województwa wielkopolskiego, zagwarantowanie szerokiego dost ępu do informacji o środowisku oraz zrównowa Ŝona polityka konsumpcyjna. Cele w ten sposób okre ślone wpisuj ą si ę w podstawowe cele sformułowane w Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej: „Edukacja ekologiczna kształtuje cało ściowy obraz relacji pomi ę- dzy człowiekiem, społecze ństwem i przyrod ą. Ukazuje zale Ŝno ść człowieka od środowiska oraz uczy odpowiedzialno ści za zmiany dokonywane w środowisku naturalnym. Istotne jest, aby został on osi ągni ęty zarówno w śród młodego pokolenia, jak i u ludzi dorosłych poprzez: edukacj ę ekologiczn ą w formalnym systemie kształcenia oraz pozaszkolną edukacj ę ekologiczn ą”. Przedsi ęwzi ę- cia edukacyjne społeczno ści lokalnej znalazły odzwierciedlenie w szeregu dokumentach lokalnych pocz ąwszy od Strategii. Zamiary w tej materii dotycz ą: wspierania programów edukacji ekologicznej prowadzonej przez organizacje pozarz ądowe, gminy, szkoły. Nie ulega w ątpliwo ści, Ŝe bardzo wa Ŝną pozycj ą w wydatkach miasta powinna by ć edukacja ekologiczna. Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego powiatu śremskiego na lata 2004-2014 okre śla priorytet w obszarze ekologii, gdzie wyznaczone s ą działania na rzecz nale Ŝytej ochrony wód, utylizacji i zagospodarowania odpadów oraz tworzenie warunków dla rozwoju terenów leśnych.

Istotn ą rol ę w szerzeniu wiedzy ekologicznej na terenie powiatu śremskiego odgrywaj ą m.in.: • jednostki samorządowe: Starostwo Powiatowe, Urz ędy Miast i Gmin; • jednostki o światy: szkoły, przedszkola; • organizacje społeczne: koła łowieckie, kluby w ędkarskie, itp. • Nadle śnictwa; • Przedsi ębiorstwo Gospodarki Komunalnej Śrem.

W ramach edukacji ekologicznej Starostwo Powiatowe w Śremie ju Ŝ od 11 lat współpracuje z Zespołem Doradczym Wielkopolskiego O środka Doradztwa Rolniczego w Śremie, z Agencj ą Re- strukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa oraz Stowarzyszeniem Sołtysów Powiatu Śremskiego. Co- rocznie organizowane s ą szkolenia, głównie dla sołtysów i przedstawicieli jednostek organizacyj- nych obsługuj ących rolnictwo. Szkolenia dotycz ące głównie ochrony środowiska, dobrej praktyki rolniczej, programów rolno-środowiskowych, ale w minionych latach tak Ŝe na temat bezpiecznego

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

usuwania wyrobów zawieraj ących azbest, oraz mo Ŝliwo ści uzyskania dofinansowania z NFO ŚiGW na kolektory słoneczne. Co roku Starostwo Powiatowe wraz z urz ędami gmin oraz szkołami ponadgimnazjalnymi or- ganizował akcje Sprz ątania Świata - zakup wyposa Ŝenia dla uczestników akcji i dofinansowanie transportu zebranych odpadów. Promowanie zachowa ń proekologicznych: zakup toreb ekologicznych. Realizowano równie Ŝ projekt edukacyjny „Spotkania z ekologi ą”, działania w kierunku zmniejszenia populacji lisów poprzez przekazanie dofinansowania kołom łowieckim na realizacj ę przedsi ęwzi ęcia: „Redukcja liczebno ści lisów w Powiecie Śremskim”. W 2011 r. zorganizowano otwarte szkolenie dla mieszka ńców powiatu w zakresie mo Ŝliwo ści wykorzystania odnawialnych źródeł energii oraz uzyskania dofinansowania na monta Ŝ kolektorów słonecznych ze środków NFO ŚiGW. Działania podejmowane w poszczególnych gminach s ą zró Ŝnicowane, koncentruj ą si ę przede wszystkim na wspieraniu edukacji ekologicznej w szkołach i organizowaniu akcji – „Sprz ą- tania świata”, „Dzie ń Ziemi”, sadzenie drzewek. Celem akcji „Sprz ątanie świata” jest budowanie świadomo ści ekologicznej oraz propagowanie działa ń na rzecz ochrony środowiska. W sprz ątaniu bior ą udział grupy uczestników z placówek o światowych. Gminy zapewniaj ą worki oraz r ękawiczki potrzebne do sprz ątania przez grupy uczniów. W ramach edukacji ekologicznej gmina Śrem prowadzi konkursy promuj ące selektywne zbieranie odpadów opakowaniowych tj. puszek aluminiowych pn. „Puszkobranie”. Gmina wspierała równie Ŝ finansowo i organizacyjnie konkursy organizowane przez szkoły. Ponadto prowadzony jest zakup materiałów i wyposa Ŝenia, prenumerata czasopism po świ ęconych ochronie środowiska, zakupy nagród w konkursach ekologicznych. W ramach kampanii „Foliówkom stop” wykonano torby wielokrotnego u Ŝytku i propagowano ich wykorzystywanie zamiast toreb jednorazowych. Okreso- wo, co 5 lat opracowuje si ę Raport o stanie środowiska w gminie. Wdro Ŝono system informacji przestrzennej (GIS), który zawiera tre ści z zakresu danych o środowisku. Regularnie organizuje si ę równie Ŝ akcje informacyjne nt. proekologicznych zachowa ń mieszka ńców; wła ściwych zachowa ń w sytuacji wyst ąpienia awarii przemysłowej i w zakresie u Ŝytkowania substancji niebezpiecznych (głównie azbestu i PCB). W gminie Ksi ąŜ Wlkp . co roku zorganizowana jest zbiórka sprz ętu elektrycznego i elektronicznego. Mieszka ńcy gminy mog ą nieodpłatnie odda ć elektro śmieci takie jak: świetlówki, chło- dziarki, zamra Ŝarki, monitory i telewizory, komputery, drukarki, telefony, pralki, kuchenki, radia, drobny sprz ęt AGD. Ponadto organizowany jest konkurs z okazji Dnia Klimatu. W 2009 r. zorganizowano konkurs Burmistrza Ksi ąŜ a Wlkp. na plakat z hasłem informuj ącym o szkodliwo ści palenia śmieci zorganizowany z okazji Dnia Czystego Powietrza. Zespół Szkół Rolniczych w Grzybnie jest głównym Partnerem w projekcie Rozwój Edukacji na Obszarach Wiejskich pt.: „Z MAN-em do ogrodów MAN – Mobilna Akademia Naukowa”, realizowany przez Stowarzyszenie Przyrodników Nadwarcia ńskich. Partnerami s ą równie Ŝ Gimnazjum w Manieczkach, Stowarzyszenie Mała Szkoła w śabnie, Przedszkole w Manieczkach oddział w Grzybnie, Przedszkole w śabnie. My ślą przewodni ą programu jest poznawanie ekologicznych aspektów własnego środowiska, najbli Ŝszego otoczenia, samodzielne zdobywanie wiedzy przyrodniczej poprzez rozwi ązywanie problemów, dokonywanie bezpo średnich obserwacji i przeprowadzanie eksperymentów. Prowadzi to do rozwoju zainteresowa ń przyrodniczych ( środowiskowych), motywowania do działania oraz kształtowania postaw i umiej ętno ści badawczych w stosunku do przyrody. Zaj ęcia w terenie to szczególnie warto ściowe lekcje patrzenia, słuchania, mówienia i my- ślenia. Zbli Ŝaj ą one do natury, przy czym uczestnicy poszerzaj ą praktyczn ą wiedz ę, do świadczaj ą emocji, rado ści i zaspokajaj ą sw ą ciekawo ść . Realizacja programu ma pomóc w kształtowaniu umiej ętno ści, postaw i zachowa ń maj ących na celu zrozumienie świata przyrody oraz problemu środowiska. Program ten to jeden ze sposobów na urozmaicenie i uatrakcyjnienie środowiska lokalnego (wiejskiego), ale tak Ŝe pomysł na zintegrowanie Ŝycia społecznego, szkolnego, atrakcyj- nego sp ędzenia czasu wolnego i u świadomienie uczestnikom własnych mo Ŝliwo ści. Konkretne działania na rzecz środowiska ucz ą tolerancji, łagodz ą agresj ę, rozwijaj ą umiej ętno ści harmonijne- go współistnienia i współdziałania z lud źmi i z przyrod ą. Uczestnicy w bezpo średnim kontakcie po- znaj ą ludzi działaj ących na rzecz środowiska lokalnego, aktywnie wł ączaj ąc si ę w jego Ŝycie. W działania programu wł ączeni b ędą rodzice (jako jurorzy w konkursie na najciekawsz ą aran Ŝacj ę terenu) oraz środowisko lokalne. Jednym z wa Ŝnych kierunków działalno ści Stowarzyszenia Unii Gospodarczej Regionu Śremskiego jest wspieranie i rozwój funkcji turystycznych i rekreacyjnych na obszarze powiatu śremskiego. Najwa Ŝniejsze zrealizowane projekty to: "Sie ć znakowanych szlaków rowerowych" - lokalny produkt turystyczny - wyznaczenie szlaków rowerowych, utworzenie miejsc postojowych na szlakach, wprowadzenie zewn ętrznych map turystycznych; współfinansowanie utworzenia pól bi-

84 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

wakowych w Kotowie n/Wart ą oraz w Dolsku; wykonanie i ustawienie pomostu pływaj ącego na pływakach w Kotowie n/Wart ą; "Sie ć informacji turystycznej w powiecie śremskim". Ponadto Sto- warzyszenie prowadzi działalno ść promocyjn ą poprzez wydawnictwa, udział w imprezach i targach turystycznych. Na terenie gminy funkcjonuje stowarzyszenie Miło śników Rzeki Warty, która jako jedna z pierwszych obywatelskich inicjatyw ma na celu odwrócenie miasta Śrem do rzeki. Istotn ą rol ę w krzewieniu wiedzy na temat ochrony terenów le śnych pełni ą nadle śnictwa. Nadle śnictwo Konstantynowo prowadzi edukacj ę le śną na ście Ŝce edukacyjnej na terenie le śnictw Błociszewo (obecnie Czempi ń), Krajkowo i Brodnica. Formy edukacji le śnej zrealizowane przez Nadle śnictwo Piaski to: lekcje terenowe i wycieczki z przewodnikiem, akcje, imprezy okoliczno- ściowe, spotkania z le śnikiem w szkołach. Nadle śnictwo Babki prowadzi edukacj ę ekologiczn ą dla dzieci i młodzie Ŝy ze wszystkich szkół za po średnictwem nast ępuj ących wydarze ń: Ogólnopolski Tydzie ń Liczenia Sów w Lasach w ramach programu Bubobory, edycje ogólnopolskiego konkursu „Mój las”, doroczny Zlot młodzie Ŝy na ście Ŝce edukacyjno-przyrodniczej w Ł ęknie, konkurs plastyczny „Ptaki naszych lasów”, Konkurs plastyczny pt „Wakacyjne spotkanie z lasem”. Ponadto prowadzone s ą spotkania z le śnikami w ramach lekcji prowadzonych b ądź to w siedzibach szkół (przedszkoli) b ądź na jednej ze ście Ŝek przyrodniczych nadle śnictwa. Funkcj ę edukacyjn ą pełni ą równie Ŝ szlaki turystyczne i ście Ŝki edukacyjne. Przez teren Nad- le śnictwa Babki przebiegaj ą nast ępuj ące ście Ŝki rowerowe i dydaktyczne oraz szlaki turystyczne: • Ŝółty szlak turystyczny ma długo ść 10 km i prowadzi z Czmonia, przez Kaleje do Zaniemyśla, • szlak wodny na Warcie: nazwa: droga wodna Warta, odcinek Konin – Kostrzyn. Na jego trasie wytyczono szlak kajakowy o niskim stopniu trudno ści. Przystanie kajako- we znajduj si ę w Jaszkowie (jedna) i Rogalinku (dwie). Jest to atrakcyjny szlak kajakowy – wiedzie malownicz ą dolin ą rzeczna o licznych meandrach i starorzeczach, • szlak konny w okolicach Mechlina Na terenie Nadle śnictwa Piaski wytyczone s ą trzy ście Ŝki edukacyjne: • ście Ŝka edukacyjna „Miranowo”- na 16 punktach przystankowych mo Ŝna dowiedzie ć si ę m.in. o gatunkach drzew, zgł ębi ć tajemnic ę Ŝycia owadów le śnych, pozna ć śro- dowisko ł ąki i ro ślin na nich wyst ępuj ących, zagro Ŝeniu i negatywnych skutkach wy- palania traw. Mo Ŝna zapozna ć si ę ze szkółk ą le śną , gdzie hoduje si ę blisko 3 mln sadzonek rocznie. • Ście Ŝka przyrodniczo-le śna „D ębno” – o długo ści 3 km. Wyznaczono 13 przystan- ków dotycz ących ró Ŝnych zagadnie ń przyrodniczych. Mo Ŝna tu zobaczy ć najwi ększ ą polsk ą lian ę, jak ą jest bluszcz pospolity oraz ciekawe Ŝerowiska kozioroga dobosza – szkodnika d ębów b ędącego pod prawn ą ochron ą. Wyst ępuje tam równie Ŝ unika- towy pomnik przyrody „siedem buków”, gdzie z jednego miejsca wyrasta siedem do- rodnych pni wspomnianego gatunku. • Ście Ŝka „Gatunki drzew le śnych” – tras ę tej ście Ŝki wyznacza 15 gatunków drzew, które najcz ęś ciej wyst ępuj ą w naszych lasach. Ka Ŝdy gatunek jest ciekawie opisany na umieszczonych wzdłu Ŝ trasy tablicach. Przez teren Nadle śnictwa Konstantynowo przebiegaj ą nast ępuj ące szlaki turystyczne: • Szlak rowerowy Brodnica – Folwark Ogieniewo – Goł ębin Stary – dł. 12 km, lasy ogieniewskie zawieraj ą miejsca pami ęci (krzy Ŝe) wskazuj ące miejsca pochówku ofiar pomoru, • Szlak pieszy śabno – Krajkowo (ł ąki), • Tereny Rogali ńskiego Parku Krajobrazowego. Zabytkowy, drewniany ko ściółek w śabnie, • Szlak rowerowy śladami Dezyderego Chłapowskiego Czempi ń – Błociszewo - No- chowo - Tereny Parku Krajobrazowego im. Dezyderego Chłapowskiego. Zabytkowy drewniany ko ściółek w Błociszewie, • Szlak rowerowy Szlak Warty - Obrze Ŝa Rezerwatu Krajkowo, • śabno- Krajkowo (mogiły – Miejsca pami ęci narodowej z II wojny światowej, • Śrem – Psarskie – Jaszkowo – Ludwikowi – Przylepki- W Górze najstarszy w Wiel- kopolsce krzy Ŝ drewniany z 1752 rok, • Krajkowo – Tworzykowo - Jaszkowo - O środek Hipiki Antoniego Chłapowskiego. Działania w zakresie edukacji ekologicznej prowadzone s ą równie Ŝ przez PGK Śrem. W latach 2010-2011 przeprowadzono kampani ę edukacyjno-informacyjn ą w bezpłatnej gazecie lokalnej

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

„Piorita” na temat zasad poprawnego segregowania odpadów. Prowadzone były spotkania edukacyjno-informacyjne dla animatorów selektywnej zbiórki odpadów zorganizowanych wraz z Funda- cj ą Ekologiczn ą Zielona Akcja w ramach kampanii: „nie marnuj ę-segreguj ę, nie marnuj ę- kompostuj ę- kampania na rzecz poprawy efektywno ści systemów selektywnej zbiórki odpadów opakowaniowych i bioodpadów” finansowane przez NFO ŚiGW. Organizowane były równie Ŝ spotkania edukacyjne z dzie ćmi i młodzie Ŝą na terenie placówek o światowych i na terenie MSOK w Mateuszewie, zorganizowano konkurs plastyczny dla uczniów szkół podstawowych „Maluj ąc edu- kuj ę, bo wiem, w którym miejscu ka Ŝdy odpad l ąduje”. Ponadto strona internetowa www.pgk.srem.pl w 2009 r. zdobyła I miejsce w konkursie na najciekawsz ą stron ę po świ ęcona od- padom.

5.7.1. Cel średniookresowy do 2019 r.

Wzrost świadomo ści ekologicznej mieszka ńców Powiatu Śremskiego

Skuteczna realizacja zada ń polityki ekologicznej pa ństwa wymaga udziału w tym procesie wszystkich zainteresowanych podmiotów wywieraj ących wpływ na sposób i intensywno ść korzystania ze środowiska, w tym tak Ŝe udziału obywateli. Podstawowym zadaniem edukacji ekologicznej jest kształtowanie cało ściowego obrazu relacji pomi ędzy człowiekiem, społecze ństwem i przyrod ą. Edukacja ekologiczna wskazuje na zale Ŝno ść człowieka od środowiska i uczy odpowiedzialno ści za zmiany dokonywane w naturalnym środowisku. Wyró Ŝnia si ę tzw. edukacj ę formal- ną, która realizowana jest w szkołach wszystkich stopni oraz edukacj ę nieformaln ą obejmuj ącą wszystkie pozaszkolne rodzaje i formy kształtowania postaw proekologicznych. Kształcenie formalne odbywa si ę w szkołach ró Ŝnego szczebla i jest ści śle zwi ązane z nauczaniem nieformal- nym prowadzonym poza placówkami szkolno-wychowawczymi. Oba obszary kształcenia oddzia- łuj ą na ucznia rozbudzaj ąc mi ędzy innymi jego zainteresowania. Bior ąc powy Ŝsze pod uwag ę wy- daje si ę, Ŝe najwi ększe efekty mo Ŝna uzyskać prowadz ąc edukacj ę ekologiczn ą wg systemu inte- gruj ącego wszystkie formy edukacji ekologicznej i uwzgl ędniającego wszystkie grupy odbiorców.

Kierunki działa ń: 1) Prowadzenie działa ń zwi ązanych z edukacj ą dla zrównowa Ŝonego rozwoju przez jednostki samorz ądu terytorialnego. 2) Wspieranie merytoryczne i finansowe działa ń z zakresu edukacji ekologicznej prowadzonej w szkołach, parkach krajobrazowych oraz promowanie aktywnych form edukacji ekologicznej dzieci i młodzie Ŝy. 3) Współpraca samorz ądów z mediami regionalnymi i lokalnymi w zakresie prezenta- cji stanu środowiska i pozytywnych przykładów działa ń podejmowanych na rzecz jego ochrony. 4) Promowanie materiałów/wydawnictw w zakresie edukacji ekologicznej. 5) Udział przedstawicieli administracji publicznej oraz przedstawicieli przedsi ębiorstw w szkoleniach z zakresu publicznego dost ępu do informacji o środowisku. 6) Informowanie mieszka ńców powiatu o stanie środowiska i działaniach na rzecz jego ochrony. 7) Promowanie materiałów/wydawnictw w zakresie edukacji ekologicznej. 8) Aktywny udział społecze ństwa w podejmowaniu decyzji dotycz ących lokalizacji inwestycji.

6. Cele i kierunki działa ń polityki ekologicznej powiatu śremskiego do 2019 roku Naczeln ą zasad ą przyj ętą w Programie jest zasada zrównowa Ŝonego rozwoju, która umo Ŝ- liwia zharmonizowany rozwój gospodarczy i społeczny zgodny z ochron ą walorów środowiska. Po dokonaniu diagnozy stanu poszczególnych komponentów środowiska na terenie powiatu oraz kie- ruj ąc si ę uwarunkowaniami zewn ętrznymi (obowi ązuj ące akty prawne) i wewn ętrznymi (lokalne opracowania planistyczne i strategiczne, stan środowiska przyrodniczego) sformułowano cel strategiczny:

86 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

DALSZA OCHRONA I RACJONALNE WYKORZYSTANIE ZASOBÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO POWIATU ŚREMSKIEGO

W oparciu o powy Ŝsze cele i zało Ŝenia wynikaj ące z dokumentacji wy Ŝszego szczebla oraz po przeanalizowaniu aktualnego stanu środowiska Powiatu Śremskiego i kierunków jego rozwoju oraz uwzgl ędniaj ąc informacje z Powiatu i Gmin wyznaczono nast ępuj ące cele ekologiczne: 1) Ochrona zasobów naturalnych, 2) Zrównowa Ŝone wykorzystanie materiałów, wody i energii, 3) Poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego.

Działania te maj ą charakter długookresowy i winny by ć realizowane, a Ŝ do osi ągni ęcia zało- Ŝonego celu. Z uwagi na długi okres „dochodzenia" do wyznaczonego celu, z zaproponowanych zada ń nale Ŝy okre śli ć zadania priorytetowe (priorytety ekologiczne) do realizacji jako najpilniejsze. Po okre śleniu powy Ŝszych zada ń konieczne jest ustalenie harmonogramu (krótko i długotermino- wego) prowadzenia działa ń ekologicznych na terenie powiatu, wraz z ich mechanizmami finansowo ekonomicznymi. W harmonogramie ka Ŝdemu wyznaczonemu celowi proponuje si ę konkretne zadania, które maj ą by ć realizowane poprzez działania ekologiczne. Zaproponowany dla powiatu cel strategiczny, cele środowiskowe i kierunki działa ń w odniesieniu do konkretnych elementów środowiska zło Ŝą si ę na wypełnianie zada ń okre ślonych w polityce ekologicznej pa ństwa, co powinno prowadzi ć do zrównowa Ŝonego rozwoju powiatu. W celu do- stosowania niniejszego dokumentu do Programu wojewódzkiego, w powiatowym programie przyj ę- to analogiczne cele ekologiczne. Cele okre ślono na podstawie analizy stanu środowiska oraz prognozowanych zmian w oparciu o obowi ązuj ące przepisy oraz nowe wymagania prawne, a tak Ŝe Programy rz ądowe oraz re- gionalne w zakresie poszczególnych komponentów. Definiuj ąc cele środowiskowe wzi ęto równie Ŝ pod uwag ę wyniki analizy stanu środowiska w powiecie, przeprowadzonej w cz ęś ci pierwszej dokumentu oraz specyficzne uwarunkowania powiatu.

7. Harmonogram działa ń na lata 2012-2019 Cele ekologiczne do 2019 roku i kierunki działa ń są stanem wyj ściowym dla harmonogramu działa ń na lata 2012 - 2019, tj. konkretnych przedsi ęwzi ęć , które maj ą priorytet w skali powiatu śremskiego. Przedstawione priorytety były podstawą sformułowania przedsi ęwzi ęć planowanych do realizacji w okresie 2012 - 2015 z perspektyw ą do 2019 r. Poszczególne przedsi ęwzi ęcia zostały przedstawione w tabelach. Przedsi ęwzi ęcia podzielono na pozainwestycyjne (P) i inwestycyjne (I) oraz uwzgl ędniono zarówno zadania własne powiatu jak i zadania koordynowane przez powiat). Ponadto podano instytucje realizuj ące dane przedsi ęwzi ęcie oraz koszty i źródła finansowania. Zaproponowane przedsi ęwzi ęcia w przyszło ści przyczyni ą si ę do poprawy stanu środowiska na terenie powiatu śremskiego.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Tabela 53 Lista przedsi ęwzi ęć własnych i koordynowanych przewidzianych do realizacji w ramach Programu ochrony środowiska dla powiatu śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą do roku 2019 Szacunkowe nakłady Potencjalne źródła Priorytety ekologiczne Zadania Jednostka odpowiedzialna Okres realizacji całego zadania [zł] finansowania 1 Cel ekologiczny - Ochrona zasobów naturalnych (P) Uwzgl ędnianie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego Gminy Zadanie ci ągłe b.d. Środki własne obszarów chronionych oraz zasad ochrony przyrody i krajobrazu (P) Obj ęcie ochron ą obiektów i powierzchni o szczególnej wartości przyrodniczej przez ustanawianie po- mników przyrody, u Ŝytków ekologicz- Gminy Zadanie ci ągłe b.d. Środki własne nych, zespołów przyrodniczo- krajobrazowych i stanowisk dokumenta- cyjnych (I) Nasadzenia drzew wzdłu Ŝ tras komu- PZD w Śremie, Ochrona przyrody 2012-2019 PZD - 8 000,00 /rocznie Środki własne nikacyjnych WZDW, Gminy (I) Odbudowa istniej ącej zieleni w tym Gmina Dolsk, środki własne, zadanie ci ągłe 260 000 parków wiejskich, nowe nasadzenia prywatni inwestorzy WFO ŚiGW (I) Budowa ście Ŝki przyrodniczo- UM Śrem, rekreacyjnej na terenie Ł ęgów Mechli ń- 2012 180 000 Środki własne gminy Nadle śnictwo Babki skich (I) Zagospodarowania pola biwakowego UM Śrem b.d. b.d. Środki własne gminy w Kotowie nad Wartą (I) Piel ęgnacja i bie Ŝą ce utrzymanie UM Śrem 2010-2012 768 300 Środki własne zieleni miejskiej (I) Rozbudowa i modernizacja schroni- UM Śrem 50 000 2012 Środki własne ska dla zwierz ąt UMiG Dolsk 22 700 (I) Budowa placów zabaw UM Śrem 2012 80 000 Środki własne (I) Budowa placu zabaw przy przedszko- UG Brodnica 2012 10 000 Środki własne lu w Iłówcu (P) Wprowadzanie kompensacji przy- Powiat, W zale Ŝno ści od skali Środki własne Zadanie ci ągłe rodniczej za wycink ę drzew i krzewów Gminy, inwestorzy przedsi ęwzi ęcia inwestorów (P) Prowadzenie działa ń na rzecz prze- Koła Łowieckie ciwdziałania kłusownictwu Nadle śnictwo, Stra Ŝ Leśna, Zadanie ci ągłe b.d. Środki własne PZW, Policja (P) Promowanie agroturystyki ODR, W zale Ŝno ści od posia- w gminach Gminy, Zadanie ci ągłe danych wolnych środ- Środki własne Powiat ków

88 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Szacunkowe nakłady Potencjalne źródła Priorytety ekologiczne Zadania Jednostka odpowiedzialna Okres realizacji całego zadania [zł] finansowania (P) Zalesianie terenów o niskich klasach ARiMR, Ochrona i zrównowa- bonitacyjnych gleb oraz gruntów porol- Gminy, Zadanie ci ągłe b.d. Środki własne Ŝony rozwój lasów nych Wła ściciel gruntów (P) Działania prowadz ące do zró Ŝnico- Nadle śnictwa funkcjonuj ące wania struktury gatunkowej lasów i po- na terenie powiatu, Wła ści- Zadanie ci ągłe b.d. Środki własne prawy struktury wiekowej drzewostanów: ciele lasów prywatnych Prowadzenie odnowie ń i zalesie ń (P) Prowadzenie nadzoru nad lasami nie stanowi ącymi własno ści Skarbu Pa ń- Powiat zadanie ci ągłe b.d. środki własne stwa (P) Opracowanie planów urz ądzenia Środki bud Ŝetowe, lasów nie stanowi ących własno ści Skar- Powiat Zadanie ci ągłe b.d. środki zewn ętrzne, bu Pa ństwa NFO ŚiGW (I) Realizacja planów urz ądzenia lasów Środki bud Ŝetowe, fundusze pomocowe Nadle śnictwo Zadanie ci ągłe b.d. UE, NFO ŚiGW (P) Podnoszenie świadomo ści ekolo- Gminy, gicznej rolników na temat bezpiecznego Powiat, Ochrona gleb i po- stosowania nawozów mineralnych i ARiMR, Zadanie ci ągłe b.d. Środki własne wierzchni ziemi środków ochrony ro ślin ODR, organizacje pozarz ądowe (P) Badanie jako ści gleb na terenach Gminy, Rolnicy, OSChR Zadanie ci ągłe b.d. Środki własne uŜytkowanych rolniczo (P) Prowadzenie prac polowych z uwzgl ędnieniem wytycznych zawartych Podmioty działaj ące w Kodeksie Dobrej Praktyki Rolniczej w rolnictwie, Zadanie ci ągłe b.d. Środki własne (przeciwdziałanie erozji wodnej i wietrz- Rolnicy indywidualni nej gleb, wła ściwie nawo Ŝenie gleb) (P) Weryfikacja obszarów zagro Ŝonych zanieczyszczeniem azotanami ze źródeł WIO Ś, RZGW Zadanie ci ągłe b.d. Środki własne rolniczych (P) Realizacja działa ń wynikaj ących z Gminy, WIO Ś, OSCh-R, UW, 2012-2015 b.d. Środki własne programu dla obszarów OSN UM, rolnicy (P) Bie Ŝą ca likwidacja dzikich wysypisk W zale Ŝno ści od Gminy Zadanie ci ągłe Środki własne odpadów potrzeb (P) Eliminacja nielegalnej eksploatacji Powiat, Ochrona kopalin Zadanie ci ągłe b.d. Środki własne kopalin Gminy (I) Rekultywacja terenów po eksploatacji podmioty eksploatuj ące Zadanie ci ągłe b.d. Środki własne

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Szacunkowe nakłady Potencjalne źródła Priorytety ekologiczne Zadania Jednostka odpowiedzialna Okres realizacji całego zadania [zł] finansowania wydobywczej zło Ŝa 2 cel ekologiczny - Zrównowa Ŝone wykorzystanie materiałów, wody i energii Zmniejszenie materia- łochłonno ści, wo- (I) Modernizacja i rozbudowa o świetlenia dochłonno ści i ener- UM Śrem 2007-2013 2 069 980 Środki własne w gminie Śrem gochłonności

(I) Wymiana lamp na enerooszcz ędne - Poprawa jako ści i efektywno ści o świe- UM Ksi ąŜ Wlkp. 2012-2014 1 131 033,00 Środki własne tlenia

(I) Doło Ŝenie nowych punktów świetl- nych w gminie Ksi ąŜ Wlkp. - Unowocze- UM Ksi ąŜ Wlkp. 2012-2013 130 000 Środki własne śnienie systemu o świetlenia drogowego

(I) Opracowanie dokumentacji technicznej i budowa o świetlenia ulicznego w m. UG Brodnica 2012 35 000 Środki własne Brodnica w kierunku Grabianowa (I) Rozbudowa o świetlenia ulicznego razem, w tym: Brodniczka, Esterpole UG Brodnica 2012 47 000,00 Środki własne Sulejewo Folwark, Piotrowo, Grabiano- wo, Sucharzewo, Iłówiec Wielki Wykorzystanie energii (P) Promowanie odnawialnych źródeł Powiat, Środki ze źródeł energii Zadanie ci ągłe b.d. Gminy własne odnawialnych (I) Opracowanie i realizacja „Programu ograniczenia niskiej emisji poprzez wy- W zale Ŝno ści od do- Środki korzystanie energii ze źródeł odnawial- Gminy 2015-2019 st ępnych środków własne nych” na obiektach u Ŝyteczno ści pu- finansowych blicznej (I) Realizacja przedsi ęwzi ęć zwi ązanych

z wykorzystywaniem odnawialnych Prywatni inwestorzy, środki własne inwestora źródeł energii, w tym budowa farm wia- 2013-2019 b.d. Gminy, Powiat NFO ŚiGW, trowych i biogazowi oraz monta Ŝ kolek-

torów słonecznych Kształtowanie stosun- (I) Budowa dwóch zbiorników wodnych ków wodnych i ochro- Zarz ąd Województwa słu Ŝą cych małej retencji o ł ącznej po- 2012 b.d. Środki własne na przed powodzi ą Wielkopolskiego wierzchni 2,45 ha.

90 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Szacunkowe nakłady Potencjalne źródła Priorytety ekologiczne Zadania Jednostka odpowiedzialna Okres realizacji całego zadania [zł] finansowania (I) Budowa zbiorników małej retencji w miejscowo ściach: Brodnica (19 ha), WZMiUW w Poznaniu, Gmi- Środki własne, 2012-2015 b.d. Wieszczyczyn (48 ha), Ksi ąŜ Wlkp. (50 ny Gminy, FOGR ha), Konarskie (117 ha) (I) Odbudowa Kanału Białego 1 i 2 gm. w ramach środków WZMiUW w Poznaniu 2012 2 674 382,77 Dolsk i Ksi ąŜ Wlkp., PROW 2007-2013 (I) Likwidacja szkód powodziowych na w ramach usuwania wale prawostronnym " Śrem" i lewo- WZMiUW w Poznaniu 2012 199 300 skutków powodzi stronnym "Ł ęŜ ek-Solec" (I) Odbudowa wałów prawostronnych i W ramach środków lewostronnych rz. Warty gm. Śrem - WZMiUW w Poznaniu 2012 257 400,00 „Programu dla Odry dokumentacja projektowa 2006” (I) Śrem-Wójtowstwo-ŁęŜ ek, przepom- zgodnie z Wieloletnim pownia-obwałowanie lewostronne rz. WZMiUW w Poznaniu 2012-2015 12 000 000,00 Planem Inwestycji Me- Warty, gm. Śrem, pow. Śrem lioracyjnych zgodnie z Wieloletnim (I) Obwałowanie prawostronne rz. Warty WZMiUW w Poznaniu 2012-2015 5 500 000,00 Planem Inwestycji Me- w m. Śrem lioracyjnych (I) Budowa zbiorników małej retencji w miejscowo ściach: Brodnica, Wieszczy- WZMiUW w Poznaniu 2012-2019 b.d. Środki własne czyn, Ksi ąŜ Wlkp., Konarskie

(P)Udzielanie dotacji spółkom wodnym Gminy, Powiat, ze środków bud Ŝetu jednostek samo- Urz ąd Marszałkowski Woj. 2012-2019 b.d. środki własne rz ądu terytorialnego na utrzymanie wód i Wielkopolskiego urz ądze ń wodnych (I) Mała retencja nizinna w lasach Nad- Nadle śnictwo 2012 70 000,00 Środki własne le śnictwa Konstantynowo Konstantynowo (I) Zwi ększanie mo Ŝliwo ści retencyjnych oraz przeciwdziałanie powodzi i suszy w ekosystemach le śnych na terenach środki własne, Nadle śnictwo Piaski 2012 26 600,00 nizinnych - Wybudowanie zastawki środki zewn ętrzne pi ętrz ącej na cieku w obr ębie oddziału 38a w Le śnictwie Zawory” Gminne Spółki Wodne, wpływy ze składek (I) Utrzymanie w sprawno ści technicznej Rejonowy Zwi ązek Spółek członkowskich ,dotacje W zale Ŝno ści od do- rowów, naprawa systemów drenarskich i Wodnych w Śremie, z urz ędów gminnych, Zadanie ci ągłe st ępnych środków i ruroci ągów melioracyjnych na u Ŝytkach wpływy ze składek, dotacje z bud Ŝetu pa ń- zaplanowanych działa ń rolnych dotacje z bud Ŝetów gmin, stwa i samorz ądu woje- powiatu, województwa, wództwa

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Szacunkowe nakłady Potencjalne źródła Priorytety ekologiczne Zadania Jednostka odpowiedzialna Okres realizacji całego zadania [zł] finansowania

3 cel środowiskowy - Dalsza poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego Ochrona wód pod- (I) Budowa przydomowych oczyszczalni ziemnych i po- UM Śrem 2012 15 000,00 Środki własne ścieków wierzchniowych (I) Modernizacja sieci kanalizacji desz- 2012 200 000,00 Środki własne czowej (I) Budowa kanalizacji sanitarnej w Gro- 2012 1 000 000,00 Środki własne dzewie (I) Budowa kanalizacji deszczowej na terenie gminy Ksi ąŜ Wlkp. - Odprowa- UM Ksi ąŜ Wlkp. 2014 180 000,00 Środki własne dzenie wód opadowych poza teren osie- dli (I) Budowa sieci kanalizacyjnej na terenie gminy Ksi ąŜ Wlkp. - Podł ączenie terenów pod budownictwo mieszkanio- 2012-2014 250 000,00 Środki własne we do oczyszczalni ścieków

(I) Budowa wodoci ągu na terenie gminy Ksi ąŜ Wlkp. - Wodoci ągowanie terenów 2012-2014 250 000,00 Środki własne pod budownictwa mieszkaniowe

(I) Sporz ądzenie dokumentacji projekto- wej oraz budowa sieci wodoci ągowej o dł. ok. 400 mb (zaopatrzenie m. śura- UG Brodnica 2012 50 000,00 Środki własne wiec SUW w Gaju i odci ąŜ enie SUW w Piotrowie) (I) Dotacje celowe z bud Ŝetu na dofinansowanie budowy przydomowych 2012 15 000,00 Środki własne oczyszczalni ścieków (I) Doprowadzenie instalacji wodno – kanalizacyjnej do budynku Ochotniczej 2012 20 000,00 Środki własne StraŜy Po Ŝarnej w Szołdrach (I) Doprowadzenie sieci kanalizacyjnej 2012 3 000,00 Środki własne do budynku biblioteki w Brodnicy (I) Projekt wodoci ągowy na Podrzekci 2012 6 000,00 Środki własne

(I) Dofinansowanie kosztów realizacji 2012 10 000,00 Środki własne inwestycji-budowa przydomowych

92 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Szacunkowe nakłady Potencjalne źródła Priorytety ekologiczne Zadania Jednostka odpowiedzialna Okres realizacji całego zadania [zł] finansowania oczyszczalni (I) Budowa sieci wodoci ągowej Ostro- Środki własne, 2012 1 200 000,00 wieczno - Lipówka WFO ŚiGW (I) Budowa sieci kanalizacji sanitarnej w bud Ŝet gminy, miejscowo ściach Drzonek i Wieszczy- UMiG Dolsk 2012 2 035 000,00 WFO ŚiGW, czyn UE (I) Budowa kolektora sanitarnego Dolsk bud Ŝet gminy, 2012 2 500 000,00 – Masłowo WFO ŚiGW (I) Budowa sieci kanalizacji sanitarnej w bud Ŝet gminy, 2013 3 577 000 m. Ksi ęginki-Małachowo WFO ŚiGW (I) Budowa kanalizacji sanitarnej w Dol- 2013 7 306 000,00 bud Ŝet gminy sku, ul. Polna (I) Rozbudowa kanalizacji deszczowej w 2012-2013 70 000 bud Ŝet gminy Dolsku, ul. Gosty ńskie Przedmie ście

(I) Budowa kanalizacji sanitarnej w 2014-2016 8 000 000,00 bud Ŝet gminy, miejscowo ściach Rusocin i Masłowo WFO ŚiGW, UE (I) Budowa kanalizacji sanitarnej w bud Ŝet gminy, 2014-2016 4 000 000,00 miejscowo ściach Lubiatowo i Mełpin WFO ŚiGW, UE (I) Modernizacja oczyszczalni ścieków w bud Ŝet gminy, Dolsku (przeróbka osadu i jego 2014-2016 7 100 000,00 WFO ŚiGW, UE zagospodarowanie (I) Budowa indywidualnych systemów Gmina Dolsk, bud Ŝet gminy, oczyszczania ścieków (oczyszczalnie 2012-2014 48 000 prywatni inwestorzy WFO ŚiGW przydomowe) (P) Kontrola zawartych umów na odbiór zanieczyszcze ń ze zbiorników bezod- Gminy Zadanie ci ągłe b.d. Środki własne pływowych (P) Kontrola techniczna zbiorników bez- Gminy Zadanie ci ągłe b.d. Środki własne odpływowych (P) Prowadzenie ewidencji zbiorników bezodpływowych oraz przydomowych Gminy Zadanie ci ągłe b.d. Środki własne oczyszczalni ścieków Ochrona jako ści (I) Termomodernizacja SP nr 6 w Śre- UM Śrem 2011-2014 2 050 000,00 Środki własne powietrza mie (I) Modernizacja systemu ogrzewania 2012 80 820,00 Środki własne (I) Rozpocz ęcie modernizacji instalacji elektrycznej i centralnego ogrzewania UG Brodnica 2012-2013 14 465,00 Środki własne wraz z popraw ą stanu elewacji we-

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Szacunkowe nakłady Potencjalne źródła Priorytety ekologiczne Zadania Jednostka odpowiedzialna Okres realizacji całego zadania [zł] finansowania wn ętrznej w sali wiejskiej w budynku Ochotniczej Stra Ŝy Po Ŝarnej w Grzybnie (FS) (I) Termomodernizacja budynku Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Maniecz- 2012 24 600,00 Środki własne kach – wykonanie audytu energetycznego oraz dokumentacji technicznej EFRR w ramach WRPO Priorytet III Środowisko Termomodernizacja obiektów u Ŝytecz- przyrodnicze, Działanie no ści publicznej Powiatu Śremskiego – Powiat 2012 380 951,49 3.2. Infrastruktura ener- II etap Zespół Szkół Technicznych getyczna przyjazna

środowisku, środki wła- sne Termomodernizacja budynku Starostwa kosztorysy inwestorskie Powiatowego w Śremie Powiat 2012 środki własne w trakcie opracowania

(I) Opracowanie programu ochrony Urz ąd Marszałkowski dotacja z bud Ŝetu powietrza w zakresie Województwa 2012 200 000,00 pa ństwa, ozonu dla strefy wielkopolskiej Wielkopolskiego dotacja z WFO ŚiGW (P) Kontrola zakładów pod Środki Gminy, WIO Ś Zadanie ci ągłe b.d. wzgl ędem emisji zanieczyszcze ń własne (I) Ograniczenie emisji do powietrza w przemy śle (stosowanie najlepszych Podmioty zaopatruj ące lud- dost ępnych technologii, okre ślanie wyno ść w energi ę cieplną, inne W zale Ŝno ści od po- sokich standardów emisyjnych w wyda- podmioty gospodarcze, Zadanie ci ągłe trzeb i dost ępnych Środki własne wanych decyzjach) ze szczególnym Powiat, środków uwzgl ędnieniem pyłów PM10 i PM2,5 Marszałek Województwa oraz gazów: CO 2, SO 2 i NO X

(I) Modernizacja lokalnych kotłowni Powiat, W zale Ŝno ści od po- Gminy, Środki własne, Zadanie ci ągłe trzeb i dost ępnych Zarz ądzaj ący WFO ŚiGW środków finansowych nieruchomościami

(P) Promowanie transportu zbiorowego Województwo, Zadanie ci ągłe b.d. Środki własne Gminy (I) Podj ęcie działa ń w celu rozbudowy Gminy, Zadanie ci ągłe b.d. Środki własne

94 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Szacunkowe nakłady Potencjalne źródła Priorytety ekologiczne Zadania Jednostka odpowiedzialna Okres realizacji całego zadania [zł] finansowania sieci gazowej celem umo Ŝliwienia dystrybutor gazu wykorzystania gazu w indywidualnych systemach grzewczych (P) Stały monitoring i nadzór zakładów Przeciwdziałanie pomog ących stwarza ć zagro Ŝenie: (zakła- WIO Ś Zadanie ci ągłe b.d. Środki własne wa Ŝnym awariom dy produkcyjne, stacje benzynowe) (P) Kontrola przewozów substancji nie- Policja, bezpiecznych. Kontrola stanu technicz- Inspekcja Transportu Dro- Zadanie ci ągłe b.d. Środki własne nego pojazdów gowego

(I) Edukacja społecze ństwa w zakresie Gminy, wła ściwych zachowa ń w sytuacji wyst ą- Stowarzyszenia i organizacje Zadanie ci ągłe b.d. Środki własne pienia zagroŜenia proekologiczne, Prasa lokalna (I) Zakupy dla KP PSP w Śremie na KP PSP w Śremie, potrzeby ratownictwa chemicznego, Zadanie ci ągłe b.d. Środki własne Powiat ekologicznego i przeciwpowodziowego współfinansowane ze środków Unii Europej- (I) Przebudowa drogi wojewódzkiej nr Ochrona przed hała- skiej w ramach WRPO, 434 na odc. od drogi Nr 36 do m. Śrem WZDW w Poznaniu 2010-2012 84 877 647,00 sem bud Ŝet Samorz ądu o dł. 42,791 km Województwa Wielko- polskiego (I) Przebudowa drogi powiatowej nr Środki własne, dofinan- 4072P od drogi wojewódzkiej nr 432 do Starostwo Powiatowe 2009-2012 9 628 040,00 sowanie ze środków UE m. D ąbrowa (I) Przebudowa ul. Nowowiejskiego w 2011-2013 350 000,00 Środki własne Śremie (I) Budowa drogi w Ostrowie 2011-2013 288 130,00 Środki własne (I) Aktywizacja Wielkiej P ętli Wielkopol- UM Śrem 2010-2013 3 190 000,00 Środki własne ski budowa Promenady etap II (I) Budowa ul. Michałowskiego w Śremie 2011-2012 550 000,00 Środki własne (I) Przebudowa ul. Dutkiewicza w Śre- 2011-2013 850 000,00 Środki własne mie (I) Budowa ul. Brzechwy od ul.Matejki do 2011-2013 419 000,00 Środki własne Sikorskiego w Śremie (I) Budowa ul. Fiołkowej i Azaliowej w 2011-2013 550 000,00 Środki własne Psarskiem (I) Budowa ul. Franciszka ńskiej i Zieli ń- 2011-2013 530 000,00 Środki własne

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Szacunkowe nakłady Potencjalne źródła Priorytety ekologiczne Zadania Jednostka odpowiedzialna Okres realizacji całego zadania [zł] finansowania skiego (I) Budowa alei od jeziora do ul. Staszica UM Śrem 2012 200 000,00 Środki własne w Śremie (I) budowa dróg gminnych w Nochowie 2012 80 000,00 Środki własne (I) budowa ł ącznika ul. Szkolnej 2012 50 000,00 Środki własne (I) budowa ul. Kr ętej w Śremie 2012 65 000,00 Środki własne (I) budowa ul. Nowe Osiedle w Mechlinie 2012 30 000,00 Środki własne (I) budowa ul. Ogrodowej w D ąbrowie 2012 50 000,00 Środki własne (I) budowa ul. Osiedlowej w Niesłabinie 2012 100 000,00 Środki własne (I) budowa ul. Parkowej w Mórce 2012 1 000 000,00 Środki własne (I) modernizacja alei w parku Powsta ń- 2012 150 000,00 Środki własne ców Wlkp. (I) modernizacja dróg gruntowych 2012 100 000,00 Środki własne (I) przebudowa ul. Krótkiej w Śremie 2012 50 000,00 Środki własne (I) przebudowa ul. Powsta ńców Wlkp. i Gosty ńskiej od ronda im. AK do drogi 2012 50 000,00 Środki własne wojewódzkiej nr 432 (I) Budowa dróg gminnych Radoszkowo Środki własne, Drugie - Poprawa układu komunikacyj- UM Ksi ąŜ Wlkp. 2012-2015 1 454 371,00 środki zewn ętrzne nego (I) Budowa dróg gminnych w Ksi ąŜ u Środki własne, Wlkp. ul. Polna i Le śna - Poprawa ukła- 2014 700 000,00 środki zewn ętrzne du komunikacyjnego (I) Modernizacja drogi gminnej Masłowo- UMiG Dolsk 2012 50 000,00 Środki własne Wieszczyczyn (I) Budowa osłon izolacyjnych lub zakła- W zale Ŝno ści od podanie pasów zieleni izolacyjnej przy Zarz ądcy dróg Zadanie ci ągłe Środki własne trzeb drogach (P)Prowadzenie nasadze ń oraz odnowy W zale Ŝno ści od po- zieleni ochronnej w placówkach o świa- Powiat, Gminy Zadanie ci ągłe Środki własne trzeb towych (I) Inwestycje drogowe na terenie Nad- Nadle śnictwo 2012-2015 580 000,00 Środki własne le śnictwa Konstantynowa Konstantynowo (P)Prowadzenie monitoringu hałasu w obr ębie źródeł emisji WIO Ś, zarz ądcy dróg Zadanie ci ągłe b.d. Środki własne

Ochrona przed pro- (P) Współpraca ze słu Ŝbami kontrolno- mieniowaniem elek- pomiarowymi obiektów emituj ących pola WIO Ś, WSSE Zadanie ci ągłe b.d. Środki własne tromagnetycznym elektromagnetyczne

96 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Szacunkowe nakłady Potencjalne źródła Priorytety ekologiczne Zadania Jednostka odpowiedzialna Okres realizacji całego zadania [zł] finansowania (P) Preferowanie niskokonfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania elek- Gminy Zadanie ci ągłe b.d. Środki własne tromagnetycznego

(P) Wprowadzanie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego zapisów uwzgl ędniaj ących ochron ę Gminy Zadanie ci ągłe b.d. Środki własne przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych (I) Rozbudowa Zakładu Zagospodaro- wania Odpadów Jarocin (w tym m. in.: - Budowa kwatery do składowania od- Racjonalna gospodar- ZZO Jarocin środki własne, padów innych ni Ŝ niebezpieczne i obo- 2011-2015 124 343 000,00 ka odpadami środki zewn ętrzne jętne, - Budowa instalacji mechaniczno- biologicznego przetwarzania odpadów) (P) Obj ęcie wszystkich mieszka ńców Zwi ązki komunalne gmin zorganizowan ą zbiórk ą odpadów Gminy, 2012 b.d. środki własne komunalnych (zmieszane oraz groma- Przedsi ębiorcy dzone i zbierane selektywnie) Zwi ązki komunalne, (P) Organizacja systemu selektywnej Gminy, 2012 b.d. Środki własne zbiórki odpadów biodegradowalnych Przedsi ębiorcy (I) Rekultywacja składowiska odpadów Gmina Dolsk 2013-2016 30 000,00 Środki własne komunalnych w Pokrzywnicy (I) Rekultywacja składowiska odpadów komunalnych miasta i gminy Ksi ąŜ Wlkp. UM Ksi ąŜ Wlkp. 2012-2013 1 688 487,00 Środki własne w miejscowo ści Wło ściejewki - Poprawa ochrony środowiska (I) Współudział gmin w Programie „Roz- budowa Zakładu Zagospodarowania Odpadów Jarocin. Zorganizowanie i nadzór nad funkcjonowaniem syst. gosp. odp. i osadami ściekowymi dla gmin ZZO Jarocin 336 600,00 obj ętych Porozumieniem. Wkład Finan- 2012-2014 Środki własne UM Ksi ąŜ Wlkp. sowy do "Zakł. Gosp. Odp." Sp. z. o. o. w Jarocinie. - Zorganizowanie i nadzór nad funkcjonowaniem systemu gospodarki odpadami i osadami ściekowymi dla gmin obj ętych Porozumieniem.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Szacunkowe nakłady Potencjalne źródła Priorytety ekologiczne Zadania Jednostka odpowiedzialna Okres realizacji całego zadania [zł] finansowania (I) Prowadzenie ewidencji wyrobów zawieraj ących azbest oraz opracowanie gminnych Programu usuwania azbestu Środki własne, dofinan- gminy (w przypadku jednostek, które do Gminy 2012-2019 40 000,00 sowanie z Ministerstwa tej pory nie wywi ązały si ę z tego obo- Gospodarki wi ązku) oraz aktualizacja tych progra- mów Środki wła ścicieli nieru-

(I) Usuwanie azbestu z terenu powiatu chomo ści, WFO ŚiGW, wła ściciele nieruchomości, 2012-2032 80 000 000,00 śremskiego po Ŝyczki, preferencyjne Powiat, Gminy kredyty Edukacja ekologiczna (P) Prowadzenie edukacji le śnej na Nadle śnictwa 2012-2019 b.d. Środki własne mieszka ńców terenach nadle śnictw (P) Prowadzenie edukacji ekologicznej w zakresie ekologicznych źródeł energii i Powiat, Gminy Zadanie ci ągłe b.d. Środki własne szkodliwo ści spalania odpadów w pie- cach domowych. (P)Współpraca ze szkołami w realizacji projektów edukacyjnych o tematyce Powiat zadanie ci ągłe b.d. środki własne ekologicznej (P) Kontynuacja cyklicznych wydarze ń Gminy, Zadanie ci ągłe b.d. Środki własne zwi ązanych z edukacj ą ekologiczn ą Powiat (P)Koordynacja akcji edukacyjnej „Sprz ątanie świata” poprzez współprac ę Powiat zadanie ci ągłe b.d. środki własne z urz ędami gmin, szkołami, kołami w ęd- karskimi. (P)Realizacja projektu pn. „Praktyczny Umowa o dofinanso- EFS w ramach Progra- program z zakresu OZE – innowacja dla wanie zawarta jest mu Operacyjnego Kapi- szkół ponadgimnazjalnych” Zespół Szkół Rolniczych w przez Lidera Projektu, a tał Ludzki, Priorytet III, 2012-2013 Grzybnie szkoła b ędąca Partne- Działanie 3.5. Projekty rem Projektu nie party- innowacyjne. cypuje w jego kosztach (P)Realizacja projektu pn. „Fachowiec – EFS w ramach Progra- dobra przyszło ść ” – pozalekcyjne zaj ę- mu Operacyjnego Kapi- cia pn. „Odnawialne źródła energii” tał Ludzki, Priorytet IX Powiat 2012-2014 1 600,00 Rozwój wykształcenia i kompetencji w regio- nach, Działanie 9.2. Podniesienie atrakcyj-

98 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Szacunkowe nakłady Potencjalne źródła Priorytety ekologiczne Zadania Jednostka odpowiedzialna Okres realizacji całego zadania [zł] finansowania no ści i jako ści szkolnic- twa zawodowego (P) Organizowanie szkole ń z zakresu Gminy, kodeksu dobrych praktyk rolniczych i Powiat, Zadanie ci ągłe b.d. Środki własne rolnictwa ekologicznego ODR (P)Prowadzenie szkole ń dla rolników z terenu powiatu o tematyce: odnawialne źródła energii, zapobieganie zanieczyszczaniu środowiska stosowanie ODR Zadanie ci ągłe b.d. Środki własne nawozów i środków ochrony ro ślin, działania na obszarach ONW I OSN, działania na rzecz gospodarstw ekologicznych. (P) Działania edukacyjne w zakresie Powiat, gospodarki odpadami Gminy, Zadanie ci ągłe b.d. Środki własne PGK Śrem, inne zakłady komunalne (P) Podnoszenie świadomo ści społecze ństwa o źródłach i stopniu Powiat, Zadanie ci ągłe b.d. Środki własne oddziaływania pól elektromagnetycz- Gminy nych (P) Kontynuacja współpracy Starostwa z WODR Zespół Doradczy w Śremie, ARiMR Biuro Powiatowe w Śremie oraz Powiat, WODR, ARiMR, Stowarzyszeniem Sołtysów Powiatu Stowarzyszenie Sołtysów zadanie ci ągłe b.d. środki własne Śremskiego w zakresie edukacji ekolo- Powiatu Śremskiego gicznej skierowanej do mieszka ńców wsi oraz działania na rzecz wykorzystania istniej ącego potencjału w rolnictwie.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

8. Zarz ądzanie Programem ochrony środowiska 8.1. Instrumenty realizacji programu Polityka ekologiczna opiera si ę na ustawach, w śród których najwa Ŝniejsze to: prawo ochrony środowiska, prawo wodne, ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, ustawa o ochronie przyrody, ustawa o odpadach, prawo geologiczne i górnicze, prawo budowlane. Instru- menty realizacji programu ochrony środowiska wynikaj ące z zapisów ustawowych mo Ŝna podzieli ć na: • prawne, • finansowe, • społeczne, • polityczne, • strukturalne.

8.1.1. Instrumenty prawne Wśród instrumentów prawnych szczególne miejsce maj ą plany zagospodarowania przestrzennego (prawo miejscowe). Działania władz samorz ądowych, przedsi ębiorstw i innych pod- miotów zwi ązane z ochron ą środowiska musz ą by ć osadzone w realiach obowi ązuj ącego planu wojewódzkiego i planów miejscowych. Zgodnie z ustaw ą z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorz ądzie powiatowym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 ze zm.) organem stanowi ącym i kontrolnym w powiecie jest rada powiatu. Ponad- to ustawa przedstawia zakres działania i zadania powiatu. W śród nich s ą mi ędzy innymi sprawy: edukacji publicznej, promocji i ochrony zdrowia, dróg publicznych, gospodarki nieruchomo ściami, geodezji i kartografii, gospodarki wodnej, ochrony środowiska i przyrody, rolnictwa, le śnictwa i ry- bactwa śródl ądowego. Zadania powiatu w zakresie ochrony środowiska zawarte w ustawie s ą przedstawione ogólnikowo, jednak Ŝe ka Ŝde z tych zada ń jest uszczegółowione w szeregu innych aktów prawnych, do których przestrzegania powiat jest zobowi ązany. Poni Ŝej wymienione zostały wa Ŝniejsze kompetencje organów powiatu w zakresie ochrony środowiska:

Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 ze zm.): - starosta jest organem ochrony środowiska, - opiniowanie projektu uchwały w sprawie programu ochrony powietrza, - opiniowanie planu działa ń krótkoterminowych w przypadku ryzyka wyst ępowania przekrocze ń dopuszczalnych lub alarmowych poziomów substancji w powietrzu, - prowadzenie okresowych bada ń jako ści gleby i ziemi, - prowadzenie obserwacji terenów zagro Ŝonych ruchami masowymi i rejestru zawieraj ącego informacje o tych terenach, - opracowanie powiatowego programu ochrony środowiska, - opiniowanie gminnych programów ochrony środowiska, - uchwalanie powiatowego programu ochrony środowiska, - sporz ądzanie raportów z wykonania powiatowego programu ochrony środowiska, - wprowadzanie ogranicze ń lub zakazu u Ŝywania jednostek pływaj ących na okre ślonych zbiornikach wodnych, - wyznaczanie obszarów cichych w aglomeracji lub obszarów cichych poza aglomeracja, - tworzenie obszaru ograniczonego u Ŝytkowania dla przedsi ęwzi ęć , - wydawanie decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu (jako nast ępstwo przekroczenia przez zakład dopuszczalnych norm hałasu) - nakładanie obowi ązku prowadzenia pomiarów wielko ści emisji je Ŝeli przekroczone zostały standardy emisji, - przyjmowanie zgłosze ń instalacji, z której emisja nie wymaga pozwolenia, - ustalanie wymaga ń w zakresie ochrony środowiska dotycz ących eksploatacji instalacji, z któ- rych emisja nie wymaga pozwolenia, - nakładanie na zarz ądzaj ącego drog ą, lini ą kolejow ą, lini ą tramwajow ą, lotniskiem lub portem obowi ązków prowadzenia pomiarów poziomów substancji lub energii w środowisku, - wydawanie pozwole ń: zintegrowanego, na wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza, wodnoprawnego, na wytwarzanie odpadów, - orzekanie w sprawie wyga śni ęcia, cofni ęcia oraz ograniczenia pozwolenia,

100 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

- zobowi ązanie podmiotu prowadz ącego instalacj ę do sporz ądzenia i przedło Ŝenia przegl ądu ekologicznego, - wydawanie decyzji dotycz ącej ograniczenia oddziaływania na środowisko i jego zagro Ŝenia oraz decyzji przywrócenia środowiska do stanu wła ściwego, - ustalanie wysoko ści odszkodowania w razie ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomo- ści, - kontrolowanie przestrzegania i stosowania przepisów o ochronie środowiska w zakresie obj ę- tym wła ściwo ści ą organu, - wyst ępowanie w charakterze oskar Ŝyciela publicznego w sprawach o wykroczenia przeciw przepisom o ochronie środowiska.

Ustawa o odpadach (Dz. U. z 2010 r. Nr 185, poz. 1243 ze zm.): - zatwierdzanie w drodze decyzji programów gospodarki odpadami niebezpiecznymi - przyjmowanie informacji o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach gospodarowania wy- tworzonymi odpadami, - udzielanie w drodze decyzji pozwole ń na wytwarzanie odpadów, które powstaj ą w zwi ązku z eksploatacj ą instalacji, - zobowi ązywanie wytwórców odpadów wytwarzaj ących do 100 kg odpadów niebezpiecznych rocznie do przedło Ŝenia wniosku o zatwierdzenie programu gospodarki odpadami niebezpiecznymi, w przypadku stwierdzenia na podstawie zło Ŝonej informacji o wytwarzanych odpadach lub własnych ustale ń, Ŝe odpady, ze wzgl ędu na ich ilo ść lub rodzaj, mog ą powodowa ć zagro Ŝenie dla Ŝycia, zdrowia ludzi lub środowiska, - udzielanie w drodze decyzji zezwole ń na prowadzenie odzysku lub unieszkodliwiania odpa- dów, - udzielania w drodze decyzji zezwole ń na zbieranie oraz transport odpadów, - prowadzenie rejestru posiadaczy odpadów oraz prowadz ących działalno ść w zakresie gospodarowania odpadami, którzy s ą zwolnieni z obowi ązku uzyskiwania zezwole ń na zbieranie, transport, odzysk lub unieszkodliwianie odpadów, - przyjmowanie informacji o wytworzonych odpadach oraz o sposobach gospodarowania wy- tworzonymi odpadami, powstałych w wyniku powa Ŝnej awarii lub powa Ŝnej awarii przemysło- wej, - nakładanie w drodze decyzji na wytwórców odpadów z wypadków obowi ązków dotycz ących gospodarowania tymi odpadami, w przypadku je Ŝeli wymagać tego b ędą wzgl ędy ochrony Ŝy- cia lub zdrowia ludzi lub wzgl ędy ochrony środowiska, - wyra Ŝenia w drodze decyzji zgody na zamkni ęcie składowiska odpadów lub jego wydzielonej cz ęś ci, - zatwierdzanie instrukcji eksploatacji składowiska odpadów.

Ustawa o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2007 r. Nr 44, poz. 287 ze zm.): - kierowanie wniosku do WIO Ś o podj ęcie działa ń zmierzaj ących do usuni ęcia bezpośredniego zagro Ŝenia środowiska, - rozpatrywanie przynajmniej raz w roku informacji WIO Ś o stanie środowiska na obszarze wo- jewództwa.

Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2003 r. Nr 80, poz. 717 ze zm.): - opiniowanie rozwi ąza ń przyj ętych w projekcie studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego województwa, - opiniowanie projektu planu miejscowego.

Ustawa o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 ze zm.): - prowadzenie rejestru posiadaczy Ŝywych zwierz ąt gatunków wymienionych w zał ącznikach A i B rozporz ądzenia Rady (WE) nr 338/97 z dnia 9 grudnia 1996 r. w sprawie ochrony gatun- ków dzikiej fauny i flory, - wydawanie zezwole ń na wycink ę drzew i krzewów na terenie nieruchomo ści b ędących wła- sno ści ą gminy, - starosta jest organem w zakresie ochrony przyrody.

101

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Prawo wodne (Dz.U.2012.145) - wydawanie decyzji ustalaj ącej lini ę brzegu z wyj ątkiem morskich wód wewn ętrznych, wód granicznych oraz śródl ądowych dróg wodnych, - wydawanie na wniosek wła ściciela wody lub wła ściciela gruntu s ąsiaduj ącego decyzji o rozgraniczeniu gruntów, które były pokryte wodami przed wykonaniem urz ądzenia wodnego, - wydawanie na wniosek wła ściciela uj ęcia wody, decyzji ustanawiaj ącej stref ę ochronn ą obejmuj ącą wył ącznie teren ochrony bezpo średniej, - wydawanie decyzji o legalizacji urz ądzenia wodnego je Ŝeli zostało ono wykonane bez wyma- ganego pozwolenia wodnoprawnego, - wydawanie decyzji nakazuj ącej przywrócenie poprzedniej funkcji urz ądzenia wodnego lub likwidacj ę szkód w przypadku nienale Ŝytego utrzymywania urz ądzenia wodnego powoduj ącego zmian ę jego funkcji lub szkodliwe oddziaływanie na grunty, - przygotowywanie projektu uchwały rady powiatu w sprawie wprowadzenia powszechnego korzystania, słu Ŝą cego zaspokajaniu potrzeb osobistych, gospodarstwa domowego lub rolnego, z wód powierzchniowych innych ni Ŝ publiczne i ustalenia dopuszczalnego zakresu tego korzystania, - wydawanie decyzji ustalaj ącej szczegółowe zakresy i terminy wykonywania obowiązku utrzymywania urz ądze ń melioracji wodnych szczegółowych, proporcjonalnie do odnoszonych korzy ści przez wła ścicieli gruntu w przypadku, gdy obowi ązek ten nie jest wykonywany, - wydawanie decyzji nakazuj ących usuni ęcie drzew i krzewów z wałów przeciwpowodziowych, - wydawanie na wniosek wła ściwej słu Ŝby decyzji ustanawiaj ącej strefy ochronne urz ądze ń pomiarowych słu Ŝb pa ństwowych, - wydawanie decyzji zatwierdzaj ącej instrukcj ę gospodarowania wod ą. - wydawanie pozwole ń wodnoprawnych, - wydawanie decyzji o przeniesieniu prawa własno ści do urz ądzenia wodnego. - wydawanie decyzji zatwierdzaj ącej statut spółki wodnej, b ądź odmawiaj ącej jego zatwierdzenia - w przypadku niezgodności statutu spółki z prawem, - wydawanie decyzji o wł ączeniu zakładu do spółki wodnej, - sprawowanie nadzoru i kontroli nad działalno ści ą spółek wodnych, - wydawanie decyzji o rozwi ązywaniu zarz ądu spółki wodnej i wyznaczeniu osoby pełni ącej jego obowi ązki w wypadku powtarzaj ącego si ę naruszenia prawa lub statutu. - wydawanie decyzji o rozwi ązaniu spółki wodnej.

Ustawa z dnia 3 pa ździernika 2008r. o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227) - udost ępnianie informacji o środowisku i jego ochronie, - prowadzenie publicznie dost ępnych wykazów danych o środowisku i jego ochronie - przygotowywanie decyzji odmawiaj ącej udost ępniania informacji o środowisku i jego ochronie.

Ustawa z dnia 18 kwietnia 1985r. o rybactwie śródl ądowym (Dz. U. z 1999r. Nr 66, poz. 750 z pó źn. zm.). - wydawanie kart w ędkarskich i kart łowiectwa podwodnego, - zezwalanie w drodze decyzji na przegradzanie sieciowymi rybackimi narz ędziami połowowymi wi ęcej ni Ŝ połowy szeroko ści ło Ŝyska wody płyn ącej niezaliczanej do wód śródl ądowych Ŝe- glownych , - zezwalanie w drodze decyzji na ustawianie sieciowych rybackich narz ędzi połowowych na wodach śródl ądowych Ŝeglownych, na szlaku Ŝeglownym lub w bezpo średnim jego s ąsiedz- twie, - rejestracja sprz ętu pływaj ącego, słu Ŝą cego do połowu ryb, - przygotowywanie wniosku o utworzenie Społecznej Stra Ŝy Rybackiej oraz projektu regulaminu tej Stra Ŝy.

Ustawa z dnia 28 wrze śnia 1991r. o lasach (Dz. U. z 2011r. Nr 12, poz. 59 z pó źn. zm.). - sprawowanie nadzoru nad gospodark ą le śną w lasach nie stanowi ących własno ści Skarbu Pa ństwa, - wydawanie decyzji o wykonaniu na koszt nadle śnictw, zabiegów zwalczaj ących i ochronnych w lasach nie stanowiących własno ści Skarbu Pa ństwa, gdy wyst ąpi ą w nich orga- nizmy szkodliwe w stopniu gro Ŝą cym trwało ści tych lasów

102 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

- wydawanie decyzji w sprawach przyznania środków z bud Ŝetu pa ństwa na finansowanie kosztów przebudowy lub odnowienia drzewostanów, w lasach nie stanowi ących własno ści Skarbu Pa ństwa, w których wyst ąpiły szkody spowodowane pyłami lub gazami przemysłowymi bez mo Ŝliwo ści ustalenia winnego, wzgl ędnie szkody spowodowane kl ęskami Ŝywiołowymi - wydawanie decyzji okre ślaj ącej zadanie wła ścicieli lasów, którzy nie wywi ązuj ą si ę z obowi ąz- ku kształtowania równowagi w ekosystemach le śnych i podnoszenia naturalnej odporno ści drzewostanów w lasach nie stanowi ących własno ści Skarbu Pa ństwa - wydawanie decyzji w sprawie przyznania dotacji z bud Ŝetu pa ństwa na całkowite lub cz ęś ciowe pokrycie kosztów zalesienia gruntów - cechowanie drewna pozyskiwanego w lasach nie stanowi ących własno ści Skarbu Pa ństwa i wystawianie wła ścicielowi lasu dokumentu stwierdzaj ącego legalno ść pozyskanego drewna - wydawanie decyzji o uznanie lasu za las ochronny lub pozbawienie go tego charakteru - wydawanie decyzji okre ślaj ącej zadania z zakresu gospodarki le śnej dla lasów rozdrobnio- nych, o powierzchni do 10 ha nie stanowi ących własno ści Skarbu Pa ństwa, nie posiadaj ących planów urz ądzenia lasów - zlecanie opracowania uproszczonych planów urz ądzenia lasu dla lasów naleŜą cych do osób fizycznych lub wspólnot gruntowych i wydawanie decyzji w sprawie uznania lub nie uznania zastrze Ŝeń lub wniosków, wniesionych w stosunku do tych planów po ich wyło Ŝeniu - nadzorowanie wykonywania zada ń okre ślonych w uproszczonych planach urz ądzenia lasów niestanowi ących własno ści Skarbu Pa ństwa, a w przypadku ich nie wykonywania, przygotowywanie decyzji zobowi ązuj ącej do wykonania obowi ązków i zada ń zgodnie z tym planem - wydawanie decyzji na pozyskanie drewna niezgodnie z uproszczonym planem urz ądzenia lasu, w przypadkach losowych, na wniosek wła ściciela lasu nie stanowi ącego własno ści Skarbu Pa ństwa - dokonywanie oceny udatno ści upraw i przekwalifikowanie z urz ędu zalesionego gruntu rolnego na le śny.

Ustawa z dnia 13 pa ździernika 1995r. Prawo łowieckie (Dz. U. z 2005r. Nr 127 poz. 1066 z pó źn. zm.). - wydawanie w drodze decyzji zezwole ń na odst ępstwa od zakazu przetrzymywania zwierzyny, - wydawanie w drodze decyzji zezwole ń na utrzymywanie chartów rasowych lub ich miesza ń- ców, - prowadzenie spraw zwi ązanych z wydzier Ŝawianiem obwodów łowieckich polnych, na wniosek Polskiego Zwi ązku Łowieckiego, - ustalanie i rozliczanie łowieckiego czynszu dzierŜawnego, - wydawanie w drodze decyzji zezwole ń na odłów lub odstrzał redukcyjny zwierzyny w przypadku szczególnego zagro Ŝenia w prawidłowym funkcjonowaniu obiektów produkcyjnych i u Ŝy- teczno ści publicznej.

Ustawa z dnia 9 czerwca 2011r. - Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. Nr 163, poz. 981) - przyjmowaniem zawiadomie ń o zamiarze podj ęcia wydobywania piasków i Ŝwirów przeznaczonych dla zaspokojenia potrzeb własnych osób fizycznych, - udzielanie, cofanie i stwierdzanie wyga śni ęcia koncesji na wydobywanie kopalin ze złó Ŝ nieob- jętych własno ści ą górnicz ą, - wydawanie decyzji w sprawie przeniesienia koncesji na rzecz innego podmiotu, - zatwierdzanie projektów robót geologicznych, których wykonanie nie wymaga uzyskania koncesji, - nakazywanie w drodze decyzji temu, kto uzyskał decyzj ę o zatwierdzeniu robót geologicznych, wykonanie dodatkowych czynno ści, w szczególno ści robót, bada ń, pomiarów lub pobrania dodatkowych próbek, - przyjmowanie zgłosze ń projektów robót geologicznych wykonywanych w celu wykorzystywania ciepła Ziemi, - zatwierdzanie dokumentacji geologicznych złó Ŝ kopalin, hydrogeologicznych i geologiczno– in Ŝynierskich, - przyjmowanie dokumentacji geologicznych nie wymagaj ących uzyskania zatwierdzenia w drodze decyzji, - przyjmowanie corocznych informacji o zmianach zasobów złó Ŝ kopalin oraz wydawanie decyzji nakazuj ących dokonanie obmiaru wyrobisk i przedło Ŝenie operatów ewidencyjnych,

103

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

- udzielanie w drodze decyzji zgody na przeklasyfikowanie zasobów złó Ŝ kopalin, je Ŝeli zmiany w okresie sprawozdawczym przekraczaj ą 50% wielko ści rocznego wydobycia ze zło Ŝa, - prowadzenie spraw dotycz ących ustalania opłat eksploatacyjnych oraz opłat dodatkowych, w przypadku wykonywania działalno ści z ra Ŝą cym naruszeniem warunków okre ślonych w koncesji lub zatwierdzonym projekcie robót geologicznych, a tak Ŝe opłat podwy Ŝszonych, w przypadku działalno ści wykonywanej bez wymaganej koncesji albo bez zatwierdzonego projektu robót geologicznych, - gromadzenie, przechowywanie i udost ępnianie informacji geologicznych.

Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997r. o ochronie zwierz ąt (Dz. U. z 2003r. Nr 106 poz. 1002 z pó źn. zm.) Opiniowanie warunków i sposobu pozyskiwania zwierz ąt wolno Ŝyj ących (dzikich) w celu prepa- rowania ich zwłok, przed wydaniem zezwolenia przez marszałka województwa.

Inne zadania realizowane przez Powiat - koordynowanie akcji usuwania wyrobów budowlanych zawieraj ących azbest, - edukacja ekologiczna poprzez m.in.: organizacj ę szkole ń dla mieszka ńców, koordynowanie akcji Sprz ątanie Świata, pomoc w realizacji szkolnych akcji edukacyjnych.

8.1.1.1. Pozwolenia Kompetencje do wydawania pozwole ń w zakresie ochrony środowiska na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii podzielone s ą pomi ędzy regionalnego dyrektora ochrony śro- dowiska, wojewod ę, marszałka województwa i starost ę, przyjmuj ąc za podstawowe kryterium rodzaj przedsi ęwzi ęcia oddziaływuj ącego na środowisko. Regionalny dyrektor ochrony środowiska posiada kompetencje w zakresie przedsi ęwzi ęć i zdarze ń na terenach zamkni ętych. Marszałek posiada kompetencje w zakresie: • realizacji zada ń wynikaj ące z ustawy z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojaz- dów wycofanych z eksploatacji (Dz. U. z 2005 r. Nr 25, poz. 202 ze zm.) • zada ń wynikaj ących z ustawy z dnia 10 lipca 2008 r. o odpadach wydobywczych (Dz. U. z 2008 r. Nr 138, poz. 865 ze zm.), zwi ązanych z gospodarowaniem odpadami wydobywczymi na terenach zamkni ętych. • przedsi ęwzi ęć i zdarze ń na terenach zakładów, gdzie jest eksploatowana instala- cja, która jest kwalifikowana jako przedsi ęwzi ęcie mog ące znacz ąco oddziaływa ć na środowisko w rozumieniu ustawy z dnia 3 pa ździernika 2008 r. o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środo- wiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r. Nr 199, poz.1227 ze zm.). • przedsi ęwzi ęcia mog ącego zawsze znacz ąco oddziaływa ć na środowisko w rozumieniu ustawy z dnia 3 pa ździernika 2008 r. o udost ępnianiu informacji o środowi- sku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, realizowanego na terenach innych ni Ŝ wymienione. Wprowadzenie wymogów Dyrektywy IPPC (ang. Integrated Pollution Prevention and Con- trol) wpłynie na funkcjonowanie znacznej cz ęś ci przedsi ębiorstw okre ślanych w polskim prawie jako szczególnie szkodliwe dla środowiska i wielu obiektów zaliczanych do kategorii mog ących pogorszy ć stan środowiska. Cz ęść z nich, w miejsce dotychczas obowi ązuj ących pozwole ń odnosz ących si ę do poszczególnych mediów (pobór wody, gospodarka odpadami), komponentów śro- dowiska (emisje do powietrza, odprowadzanie ścieków) oraz oddziaływanie na stan środowiska poprzez hałas, promieniowanie musi uzyska ć pozwolenia zintegrowane, w których uwzgl ędnione są wymogi BAT. Pozwolenia zintegrowane na terenie powiatu śremskiego posiada obecnie 10 przedsi ę- biorstw: 1) Odlewnia śeliwa " Śrem" S.A. 2) Przedsi ębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej/ Składowisko odpadów w m. Mate- uszewo, 3) Ferma Drobiu Jacek Stachowiak/Ferma w m. Niesłabin, 4) Gospodarstwo Rolne - Ferma Drobiu Zdzisław Gumpert, Brodnica, 5) Gospodarstwo Rolne, Produkcja Drobiarska, Beata i Norbert Pachura, 6) Czesław Piasecki - Gospodarstwo Rolne w m. Radoszkowo, gm. Ksi ąŜ Wielkopolski,

104 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

7) Rolniczy Kombinat Spółdzielczy AGROKOMPLEKS/Ferma drobiu w Zakrzewie, gm. Ksi ąŜ Wielkopolski, 8) Specjalistyczne Gospodarstwo Rolne - Łukasz Jarmuszkiewicz/ Ferma Drobiu w m. Ł ęŜ ek, i Sroczewo, gm. Ksi ąŜ Wlkp., 9) Inter Agri Janusz Wojtczak / Ferma Trzody Chlewnej w Zaworach k. Ksi ąŜ a Wlkp., 10) Przedsi ębiorstwo Wielobran Ŝowe "Gallus" Sp. z o. o. 1 Brodnica 20 . Kompetencje do wydawania pozwole ń, dotycz ących obiektów zaliczonych do inwestycji mog ących pogorszy ć stan środowiska posiada Starosta. Do tej kategorii nale Ŝą pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii: w tym pozwolenia na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, pozwolenia wodno-prawne na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, pozwolenia na wytwarzanie odpadów, zatwierdzanie projektów prac geologicznych, przyjmowanie dokumentacji geologicznych, wydawanie decyzji środowiskowej w przypadku, gdy chodzi o scalenie, wymian ę lub podział gruntów, wydawanie decyzji o pozwoleniu na budow ę.

8.1.1.2. Kontrola przestrzegania prawa Główne kompetencje kontrolne posiada wojewoda, co wynika z podporz ądkowania mu wo- jewódzkiego inspektora ochrony środowiska, wykonuj ącego w jego imieniu zadania Inspekcji Ochrony Środowiska, a zatem odpowiadaj ącego za kontrol ę przestrzegania warunków okre ślo- nych w pozwoleniach. Rada gminy, rada powiatu i sejmik województwa przynajmniej raz w roku rozpatruj ą informacj ę wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska o stanie środowiska na obszarze woje- wództwa. Wojewódzki inspektor ochrony środowiska informuje wójta (burmistrza, prezydenta miasta), zarz ąd powiatu i zarz ąd województwa o wynikach kontroli obiektów o podstawowym znaczeniu dla danego terenu.

8.1.1.3. Monitoring stanu środowiska Szczególnym instrumentem prawnym stał si ę monitoring, czyli jako ściowy i ilo ściowy pomiar stanu środowiska. Monitoring był zwykle zaliczany do instrumentów społecznych (informa- cyjnych), jako bardzo wa Ŝna podstawa analiz, ocen czy decyzji. Obecnie, wprowadzenie bada ń monitoringowych jako obowi ązuj ących przez zapisy w niektórych aktach prawnych czyni je instrumentem o znaczeniu prawnym.

8.1.2. Instrumenty finansowe Do instrumentów finansowych nale Ŝą przede wszystkim: opłata za gospodarcze korzystanie ze środowiska, administracyjna kara pieni ęŜ na i fundusze celowe.

8.1.2.1. Opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska Opłaty te pełni ą funkcje prewencyjne i redystrybucyjne. Funkcja prewencyjna realizowana jest poprzez zach ęcanie podmiotów (dotyczy to podmiotów gospodarczych) do wyboru technologii, lokalizacji produkcji, instalowania urz ądze ń ochronnych oraz oszcz ędnego korzystania z zasobów naturalnych w sposób najodpowiedniejszy z punktu widzenia ochrony środowiska. Funkcja redystrybucyjna polega na gromadzeniu i przemieszczaniu środków finansowych przeznaczonych na cele ochrony środowiska. Opłaty pobierane s ą za: • wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, • pobór wód i wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, • składowanie odpadów, • wył ączanie gruntów rolnych i le śnych z produkcji, • usuwanie drzew i krzewów. Opłaty trafiaj ą do funduszy celowych (fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej oraz fundusz ochrony gruntów). Pobieraj ą je organy administracji (np. Urz ąd Marszałkowski, organ miasta) lub jak w przypadku gruntów rolnych i le śnych, wnoszone s ą bezpo średnio do funduszu celowego. Podmiot korzystaj ący ze środowiska ustala we własnym zakresie wysoko ść nale Ŝnej opłaty (według stawek obowi ązuj ących w okresie, w którym korzystanie ze środowiska miało miejsce) i wnosi j ą na rachunek wła ściwego urz ędu marszałkowskiego. Osoby fizyczne nie

20 Źródło: http://ippc.mos.gov.pl/ippc/custom/zestawienie_wielkopolskie(2).pdf

105

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

będące przedsi ębiorcami ponosz ą opłaty za korzystanie ze środowiska w zakresie, w jakim to korzystanie wymaga pozwolenia na wprowadzanie substancji lub energii do środowiska oraz pozwolenia wodno-prawnego na pobór wód w rozumieniu przepisów ustawy Prawo wodne. Po- dobne opłaty pobiera si ę na podstawie przepisów prawa górniczego i geologicznego za działal- no ść koncesjonowan ą.

8.1.2.2. Administracyjne kary pieni ęŜ ne Kary pieni ęŜ ne nie s ą sensu stricte środkiem ekonomicznym, s ą raczej zwi ązane z instytucj ą odpowiedzialno ści prawnej. Spełniaj ą jednak funkcje podobne do opłat. Kary pobiera si ę w tych samych sytuacjach co opłaty, lecz za działania niezgodne z prawem. W odniesieniu do wód, powietrza, odpadów i hałasu, kar ę wymierza wojewódzki inspektor ochrony środowiska, a w odniesieniu do drzew i krzewów - organ gminy lub w wyj ątkowych sytuacjach starosta. Stawki kar zwykle s ą kilkakrotnie wy Ŝsze ni Ŝ opłaty i trafiaj ą do funduszy celowych. Ustawa prawo ochrony środowiska przewiduje mo Ŝliwo ść odraczania, zmniejszania lub umarzania administracyjnych kar pieni ęŜ nych.

8.1.2.3. Fundusze celowe Opłaty i kary zasilaj ą fundusze celowe. Dla gmin i powiatów istotne znaczenie maj ą fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej: NFO ŚiGW w Warszawie i WFO ŚiGW w Poznaniu. Mo Ŝliwe jest tak Ŝe wykorzystanie instrumentów nie b ędących w kompetencji władz powiatu, poprzez porozumienie si ę z partnerami, w kompetencjach, których znajduj ą si ę dane instrumenty (wojewoda, samorz ąd wojewódzki).

8.1.3. Instrumenty społeczne Instrumenty społeczne słu Ŝą realizacji zasady uspołecznienia zarz ądzania rozwojem powiatu poprzez budowanie i usprawnianie partnerstwa. Z punktu widzenia władz samorz ądowych umownie wyró Ŝnia si ę dwie kategorie działa ń: • wewn ętrzne, czyli dotycz ące działa ń samorz ądów i realizowane poprzez działania edukacyjne, • zewn ętrzne – polegaj ące na budowaniu komunikacji społecznej (konsultacje, deba- ty publiczne, kampanie edukacyjne).

8.1.4. Instrumenty polityczne Do najwa Ŝniejszych instrumentów politycznych nale Ŝą zapisy składaj ące si ę na obowi ązu- jącą Polityk ę Ekologiczn ą Pa ństwa, Program ochrony środowiska dla województwa lubuskiego, Strategia rozwoju województwa wielkopolskiego, a tak Ŝe dokumenty składaj ące si ę na polityk ę rozwoju powiatu śremskiego: Strategia zrównowa Ŝonego rozwoju, Wieloletni Plan Inwestycyjny.

8.1.5. Instrumenty strukturalne Jako instrumenty strukturalne okre śli ć mo Ŝna strategie i programy wdro Ŝeniowe oraz systemy zarz ądzania środowiskowego. Dokumentem wytyczaj ącym główne tendencje i kierunki dzia- ła ń w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska w skali powiatu jest Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego Powiatu Śremskiego na lata 2004-2014. Strategia wspomaga proces zarz ądzania na poziomie lokalnym. 8.2. Organizacja zarz ądzania środowiskiem Program ochrony środowiska dla powiatu śremskiego jest zarówno planem polityki ochrony środowiska do 2019 r., jak i programem wdro Ŝeniowym na najbli Ŝsze 4 lata (2012 - 2015). Program ten z jednej strony uwzgl ędnia kierunki rozwoju poszczególnych działa ń i ich konsekwencje dla środowiska, a z drugiej strony wytycza pewne ramy tego rozwoju. Oznacza to, Ŝe działania realizowane np. w transporcie czy gospodarce komunalnej musz ą by ć brane pod uwag ę w programie ochrony środowiska, a jednocze śnie ochrona środowiska wymaga podejmowania pewnych działa ń w poszczególnych dziedzinach gospodarki i codziennego bytowania mieszka ńców powiatu. 8.3. Systemy zarz ądzania środowiskowego Koncepcja zarz ądzania środowiskowego jest odpowiedzi ą na sytuacj ę, w której konieczna jest nie tylko naprawa zaistniałych ju Ŝ szkód środowiskowych oraz spełnianie wymogów okre ślo- nych w pozwoleniach na korzystanie ze środowiska, ale tak Ŝe zapobieganie powstawaniu negatywnych oddziaływa ń i szkód. Na przedsi ębiorstwach spoczywa obowi ązek samodzielnego defi- niowania problemów środowiskowych i szukania, z wyprzedzeniem, środków zaradczych. Zwi ąza-

106 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

ne jest to z wł ączeniem zarz ądzania środowiskowego do celów strategicznych firmy i przypisanie tych zagadnie ń do kompetencji zarz ądu firmy. Idea ta jest realizowana poprzez wprowadzanie sys- temów zarz ądzania środowiskiem (systemy sformalizowane - np. normy ISO 14 001, EMAS, lub niesformalizowane - np. Program Czystszej Produkcji). Rol ą władz powiatu i poszczególnych gmin mog ą by ć działania inspiruj ące przedsi ębiorstwa do stara ń o wprowadzenie systemu zarz ądzania środowiskowego, cho ć ostateczne korzy ści wynikaj ące z jego wprowadzenia powinny znale źć odzwierciedlenie w sytuacji rynkowej tych przedsi ębiorstw. Wspomniane systemy zarz ądzania śro- dowiskowego polecane s ą równie Ŝ dla zakładów gospodarki komunalnej oraz instytucji publicznych, w tym starostw powiatowych i urz ędów gminnych.

8.4. Monitoring wdra Ŝania Programu Nadrz ędn ą zasad ą realizacji niniejszego opracowania powinna by ć realizacja wyznaczonych zada ń przez okre ślone jednostki, którym poszczególne zadania przypisano. Z punktu widzenia Aktu- alizacji w realizacji poszczególnych zada ń b ędą uczestniczy ć: • podmioty uczestnicz ące w organizacji i zarz ądzaniu programem, • podmioty realizuj ące zadania programu, • podmioty kontroluj ące przebieg realizacji i efekty programu, • społeczno ść gminy, jako główny podmiot odbieraj ący wyniki działa ń programu.

Realizacja zało Ŝeń aktualizacji Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016-2019 to poprawa stanu środowiska. Zmiany warto ści wska źni- ków i mierników charakteryzuj ących elementy środowiska b ędą stanowiły wymierny efekt realizacji zało Ŝeń Aktualizacji.

Ponadto zgodnie z art. 18 ustawy PO Ś organ wykonawczy powiatu jest zobowi ązany sporz ą- dza ć co dwa lata raporty z wykonania programów ochrony środowiska, które następnie przedstawia Radzie Powiatu. W cyklach czteroletnich b ędzie oceniany stopie ń realizacji celów ekologicznych. Ocena ta b ę- dzie baz ą do ewentualnej korekty celów i strategii ich realizacji. Taka procedura pozwoli na spełnienie wymaga ń zapisanych w ustawie prawo ochrony środowiska, dotycz ących okresu na jaki jest przyjmo- wany program ochrony środowiska i systemu raportowania o stanie realizacji programu. Wdra Ŝanie programu ochrony środowiska powinno podlega ć regularnej ocenie w zakresie: • efektywno ści wykonania zada ń, • aktualno ści zidentyfikowanych problemów ekologicznych oraz adekwatno ści podj ętych działa ń, • stopnia realizacji programu w odniesieniu do stopnia realizacji zało Ŝonych działa ń i przyj ętych celów, • rozbie Ŝno ści pomi ędzy zało Ŝonymi celami i działaniami, a ich wykonaniem, • przyczyn ewentualnych rozbie Ŝno ści pomi ędzy zało Ŝonymi celami i działaniami, a ich wykonaniem, • niezb ędnych modyfikacji programu. Dla prawidłowego przebiegu monitoringu realizacji celów i zada ń niezb ędna jest okresowa wymiana informacji, zwłaszcza pomi ędzy jednostkami powiatu i gmin, dotycz ąca stanu środowiska oraz stopnia zaawansowania realizacji poszczególnych zada ń. Monitoring obejmuje dwa podstawowe rodzaje kontrolowania zmian, które najogólniej mo Ŝna okre śli ć jako: • monitoring ilo ściowy, • monitoring jako ściowy. Uj ęcie ilo ściowe – obrazuje prognoz ę zmian konkretnych wielko ści (wska źników). Nie do wszystkich elementów środowiska da si ę przypisa ć wska źniki (nie wszystkie dane s ą dost ępne), aby dokona ć prognozy ilo ściowej w niektórych elementach środowiska. Do prognozowania zmian wska ź- ników w przyszło ści wykorzystano informacje o dynamice zmian tych wska źników w przeszło ści, na- kładów w okresach poprzednich i planowanych do poniesienia (uwzgl ędniono fakt, i Ŝ cz ęść zaplanowanych nakładów w poprzednim okresie nie została zrealizowana), oraz wymogi UE. Uj ęcie jako ściowe – dla elementów środowiska, dla których nie mo Ŝna prognozowa ć okre ślo- nych wska źników lub jest to utrudnione, wykorzystano ocen ę jako ściow ą, która stanowi jednocze śnie uzupełnienie do oceny ilo ściowej. List ę t ę mo Ŝna ewentualnie w przyszło ści uzupełni ć o pojedyncze

107

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

nowe wska źniki dotycz ące jako ści środowiska. Wskazane byłoby tak Ŝe podanie, które wska źniki słu Ŝą do monitorowania których celów Programu. Poni Ŝsza tabela przedstawia zestawienie wska źników realizacji Programu, jakie zostały przyj ęte w poprzednim Programie na lata 2004-2011.

Tabela 54 Mierniki monitorowania efektywno ści Programu Lp. Wska źniki Jednostka Wska źniki stanu środowiska i zmiany presji na środowisko 2005 2010 1 Kanał Ksi ąŜ -ŁęŜ ek - III Jako ść wód powierzchniowych (stan umiarkowany), IV-V Jezioro Mórka – III, Jez. Grzymisławskie - III 2 p. Orkowo, p. Mchy – III Jako ść wód podziemnych IV (zadowalaj ąca jako ść ) 3 Ilo ść wody zu Ŝywanej w gospodarstwach do- 31,1 39,3 mowych na 1 osob ę w roku 4 Udział ścieków oczyszczanych z podwy Ŝszonym usuwaniem miogenów w % ścieków oczyszczo- 99,2 100,0 nych 5 % wska źnik zwodoci ągowania Powiatu 92,7 93,2 6 % wska źnik skanalizowania Powiatu 64,5 67,5 7 Stosunek długo ści sieci kanalizacyjnej do sieci 0,3 0,4 wodoci ągowej 8 Ilo ść zebranych odpadów komunalnych w t /1 0,19 0,24 mieszka ńca w roku 9 Udział odpadów komunalnych pozyskiwanych b.d. 80,3 ze zbiórki selektywnej [%] 9 Wielko ść emisji zanieczyszcze ń pyłowych 447 126 11 Wielko ść emisji zanieczyszcze ń gazowych 79415 51891 13 Wska źnik lesisto ści (%). 19,6 19,6 14 Powierzchnia terenów obj ętych ochron ą prawn ą 14,3 14,9 (%) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

9. Mo Ŝliwo ści finansowania Programu Zakłada się, że głównymi źródłami realizacji celów wyznaczonych dla powiatu śremskiego będą: • Środki własne powiatu, • Środki własne gmin, • Środki własne inwestorów, • Fundusze ekologiczne, • Środki Unii Europejskiej, Dokładne okre ślenie źródeł, a szczególnie wielko ści środków stwarza du Ŝe trudno ści, szcze- gólnie tych po roku 2013. Odnosi si ę to zarówno do środków własnych gminy jak i innych, w tym szczególnie dost ępno ści środków unijnych w nast ępnym okresie programowania. Specyfik ą syste-

108 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

mu finansowania ochrony środowiska w Polsce jest to, Ŝe wi ększ ą cz ęść wydatków ponosz ą przedsi ębiorstwa, fundusze ekologiczne i samorz ądy terytorialne. Wiele samorz ądów chce skorzysta ć w okresie programowania 2007 – 2013 ze środków dost ępnych w Programie Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko (Fundusz Spójno ści i Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego). Nie mo Ŝna obecnie okre śli ć ile z tych projektów uzyska dofinansowanie, gdy Ŝ procedura przydzielania środków b ędzie trwała równie Ŝ kolejnych latach.

Własne środki samorz ądu terytorialnego Na realizację cz ęś ci zada ń jednostki samorz ądu terytorialnego b ędą musiały przeznaczy ć własne środki.(wkład własny) Jest to niezb ędne równie Ŝ z tego wzgl ędu, Ŝe do uzyskania niektórych dotacji konieczne jest zainwestowanie w przedsi ęwzi ęcie własnych środków na wymaganym poziomie. Fundusze te pochodz ą z bie Ŝą cych środków, takich jak np. podatki i opłaty lokalne, udziały w podatkach stanowi ących dochód bud Ŝetu pa ństwa.

Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej wspiera finansowo przedsi ę- wzi ęcia podejmowane dla poprawy jako ści środowiska w Polsce, traktuj ąc jako priorytetowe te zadania, których realizacja wynika z konieczno ści wypełnienia zobowi ąza ń Polski wobec Unii Europej- skiej. Celem działalno ści Narodowego Funduszu jest finansowe wspieranie inwestycji ekologicznych o znaczeniu i zasi ęgu ogólnopolskim i ponadregionalnym oraz zada ń lokalnych, istotnych z punktu widzenia potrzeb środowiska. W Narodowym Funduszu stosowane s ą trzy formy dofinansowywania: 1) finansowanie po Ŝyczkowe (po Ŝyczki udzielane przez NF, kredyty udzielane przez banki ze środków NF, konsorcja czyli wspólne finansowanie NF z bankami, linie kre- dytowe ze środków NF obsługiwane przez banki), 2) finansowanie dotacyjne (dotacje inwestycyjne, dotacje nieinwestycyjne, dopłaty do kredytów bankowych, umorzenia), 3) finansowanie kapitałowe (obejmowanie akcji i udziałów w zakładanych, b ądź ju Ŝ istniej ących spółkach w celu osi ągni ęcia efektu ekologicznego).

Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu przewiduje dofinansowanie poprzez po Ŝyczki i dotacje wdra Ŝania projektów zwi ązanych z realizacj ą programów ochrony poszczególnych elementów środowiska. WFO ŚiGW udziela po Ŝyczek na korzystnych warunkach oprocentowania i spłat oraz dofinansowania niektórych zada ń w formie dotacji. Głównymi kierunkami finansowania s ą m.in. przedsi ęwzi ęcia zwi ązane z ochron ą wód, powierzchni ziemi, powietrza, przyrody, przed hałasem, wspomaganiem wykorzystania lokalnych źródeł energii odnawialnej, termomodernizacji, wspomaganie ekologicznych form transportu, edukacji ekologicznej, gospodarki odpadami w tym azbestu itp. Fundusz mo Ŝe udzieli ć po Ŝyczki do wysoko ści 90% kosztów przedsi ęwzi ęcia uj ętego w „Kra- jowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych” – Zał ączniku Nr 1 Aglomeracje priorytetowe dla wypełnienia wymogów Traktatu Akcesyjnego sporz ądzonym na podstawie ustawy z dnia 18 lipca 2001r. Prawo wodne (Dz.U.145.2012)) lub w „Planie gospodarki odpadami dla województwa wielkopolskiego”. W uzasadnionych przypadkach dopuszcza si ę mo Ŝliwo ść zwi ększenia wysoko ści po Ŝyczki powy Ŝej 70% lecz nie wi ęcej ni Ŝ 90% kosztów przedsi ęwzi ęcia, je Ŝeli nie jest wy Ŝsza od wysoko ści planowanej przez Fundusz pomocy przy tym samym zakresie rzeczowym przedsi ęwzi ęcia lub efekcie ekologicznym. Wysoko ść po Ŝyczki udzielonej przez Fundusz w pozostałych przypadkach nie mo Ŝe przekracza ć 70% kosztów przedsi ęwzi ęcia.

Szwajcarski Mechanizm Finansowy (głównym celem wsparcia ma by ć niwelowanie przepa- ści ekonomicznej i społecznej pomi ędzy dotychczasowymi i nowymi członkami UE. Środki Mechani- zmu Szwajcarskiego maj ą by ć przeznaczone na finansowanie projektów m.in. w dziedzinie infrastruktura i środowisko, m.in. w zakresie: • modernizacji infrastruktury energetycznej i wody pitnej, • utylizacji ścieków i zarządzania gospodark ą komunaln ą ( śmieci), • działań pro środowiskowych (redukcja szkodliwych spalin, usuwanie toksycznych odpad ów, itp.).

109

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Środki na realizacj ę priorytetów z zakresu środowiska w pierwszej kolejno ści pochodz ą z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Fundu- szu Spójno ści, a tak Ŝe z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, Europejskiego Funduszu Rybackiego, programu ramowego na rzecz konkurencyjno ści i innowacji oraz siódmego programu ramowego w dziedzinie bada ń, rozwoju technologicznego i demonstracji. Pozostałe priorytety środowiskowe wspiera instrument finansowy na rzecz środowiska LIFE+. Dokumentem okre ślaj ącym kierunki i wysoko ść wsparcia finansowego ze strony Funduszy unijnych na realizacj ę zamierze ń rozwojowych w Polsce w latach 2007-2013 jest Narodowa Strate- gia Spójno ści (Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia). Narodowa Strategia Spójno ści b ędzie realizowana za pomoc ą 6 ponadregionalnych i 16 regionalnych programów operacyjnych: 1. Program Infrastruktura i Środowisko – 27,9 mld euro, 2. Program Kapitał Ludzki – 9,7 mld euro, 3. Program Innowacyjna Gospodarka – 8,3 mld euro, 4. Program Rozwój Polski Wschodniej – 2,3 mld euro, 5. Program Pomoc Techniczna - 0,5 mld euro, 6. Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej - 0,7 mld euro, 7. 16 regionalnych programów (1 dla ka Ŝdego z województw) – 16,6 mld euro. Decyzj ą z dnia 7 grudnia 2007 r. Komisja Europejska zatwierdziła Program Infrastruktura i Środowisko na lata 2007-2013 . To zwie ńczenie wielomiesi ęcznych prac nad przygotowaniem najwi ększego w historii Unii Europejskiej programu. Wielko ść środków unijnych zaanga Ŝowanych w realizacj ę programu wynosi ponad 28 miliardów euro, co stanowi ok. 42 proc. cało ści środków polityki spójno ści w Polsce (zgodnie z wersj ą POIi Ś 3.0 z 21 grudnia 2011 r.). W ramach programu realizuje si ę du Ŝe inwestycje infrastrukturalne w zakresie ochrony śro- dowiska, transportu, energetyki, kultury i dziedzictwa narodowego, ochrony zdrowia oraz szkolnic- twa wy Ŝszego. Celem programu jest poprawa atrakcyjno ści inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez m.in. rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska i zdrowia. Program zgodnie z Narodowymi Strategicznymi Ramami Odniesienia (NSRO), stanowi jeden z pro- gramów operacyjnych b ędących podstawowym narz ędziem do osi ągni ęcia zało Ŝonych w nich celów przy wykorzystaniu środków Funduszu Spójno ści i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko jest równie Ŝ wa Ŝnym instrumentem realizacji od- nowionej Strategii Lizbo ńskiej, a wydatki na cele priorytetowe UE stanowi ą w ramach programu 67,89 proc. cało ści wydatków ze środków unijnych. Łączna wielko ść środków finansowych zaanga Ŝowanych w realizacj ę Programu Operacyjne- go Infrastruktura i Środowisko na lata 2007-2013 wynosi 37,7 mld euro, z czego wkład unijny to 28,3 mld euro, za ś wkład krajowy – 9,4 mld euro. Podział środków UE dost ępnych w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowi- sko pomi ędzy poszczególne sektory przedstawia si ę nast ępuj ąco: • transport – 19,6 mld euro • środowisko – 5,1 mld euro • energetyka – 1,7 mld euro • szkolnictwo wy Ŝsze – 586,5 mln euro • kultura – 533,6 mln euro • zdrowie – 395,5 mln euro Dodatkowo dla Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko przewidziane zostały środki na pomoc techniczn ą (w sumie 581,3 mln euro). W ramach programu realizowanych jest 15 priorytetów, w tym najwa Ŝniejsze dla środowiska: 1) Gospodarka wodno-ściekowa – 3 697,4 mln euro (w tym 3 142,8 mln euro z FS); 2) Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi – 1 208,1 mln euro (w tym 1 026,9 mln euro z FS); 3) Zarz ądzanie zasobami i przeciwdziałanie zagro Ŝeniom środowiska – 655,0 mln euro (w tym 556,8 mln euro z FS); 4) Przedsi ęwzi ęcia dostosowuj ące przedsi ębiorstwa do wymogów ochrony środowiska – 834,4 mln euro (w tym 250,0 mln euro z EFRR); 5) Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych – 105,6 mln euro (w tym 89,9 mln euro z EFRR); 6) Drogowa i lotnicza sie ć TEN-T – 10 596,3 mln euro (w tym 8 843,2 mln euro z FS); 7) Transport przyjazny środowisku – 11 589,5 mln euro (w tym 7 676,0 mln euro z FS);

110 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

8) Bezpiecze ństwo transportu i krajowe sieci transportowe – 3 596,1 mln euro (w tym 3 056,7 mln euro z EFRR); 9) Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku i efektywno ść energetyczna – 1 403,0 mln euro (w tym 748,0 mln euro z FS); 10) Bezpiecze ństwo energetyczne, w tym dywersyfikacja źródeł energii – 1 693,2 mln euro (w tym 974,3 mln euro z EFRR). 21 Instytucja zarz ądzaj ącą jest Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. Tryb pozakonkursowy obejmie zgodnie z projektem ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju: • Du Ŝe projekty, których koszt całkowity przekracza 25 mln euro – w przypadku projektów dotycz ących środowiska naturalnego oraz projektów o warto ści powy Ŝej 50 mln euro – w przypadku innych dziedzin, zatwierdzane przez Ko- misj ę Europejsk ą. • Projekty systemowe - polegaj ące na dofinansowaniu realizacji przez po- szczególne organy administracji publicznej i inne jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, zada ń publicznych okre ślonych w odr ębnych przepisach dotycz ących tych organów i jednostek; • Projekty indywidualne – okre ślone w programie operacyjnym, zgłaszane przez beneficjentów imiennie wskazanych w programie operacyjnym; • Projekty pomocy technicznej. Pozostałe projekty b ędą wybierane w drodze konkursu.

Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007-2013 jest instrumentem realizuj ącym działania prowadz ące do zmniejszenia dysproporcji gospodarczych, społecznych i teryto- rialnych na terenie Wspólnoty. Działania realizowane w ramach programu finansowane b ędą przez Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego oraz przez środki krajowe, zarówno publiczne, jak i prywatne. Obszar interwencji programu wynika ze Strategii Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do 2020 roku. Jego zakres ograniczony jest list ą priorytetów Europejskiego Funduszu Rozwoju Regio- nalnego. Celem głównym Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007– 2013, jest: Wzmocnienie potencjału rozwojowego Wielkopolski na rzecz wzrostu konkurencyjno ści i zatrudnienia. Na współfinansowanie WRPO województwo wielkopolskie otrzymało kwot ę 1 332 573 532 euro. Podział środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego na poszczególne priorytety przedstawia poni Ŝsza tabela:

Tabela 55 Podział środków finansowych z EFRR Środki EFRR Priorytety WRPO na lata 2007-2013 € % Priorytet I Konkurencyjno ść przedsi ębiorstw 343 367 888 25,77 Priorytet II Infrastruktura komunikacyjna 537 661 547 40,35 Priorytet III Środowisko przyrodnicze 173 821 000 13,04 Priorytet IV Rewitalizacja obszarów problemowych 54 060 000 4,06 Priorytet V Infrastruktura dla kapitału ludzkiego 121 28/4 097 9,10 Priorytet VI Turystyka i środowisko kulturowe 61 470 000 4,61 Priorytet VII Pomoc techniczna 40 909 000 3,07 Ogółem 1 332 573 532 100,00% Źródło: WRPO na lata 2007-2013

Dodatkowo w poszczególnych priorytetach Wielkopolskiego Regionalnego Programu Opera- cyjnego na lata 2007-2013 przyznane s ą kwoty zwi ązane z kategoriami interwencji realizuj ącymi cele Strategii Lizbo ńskiej w ł ącznej sumie 549 614 937 euro. Instytucj ą zarz ądzaj ącą (IZ) jest Zarz ąd Województwa obowi ązki IZ pełni ą nast ępuj ące jednostki organizacyjne:

21 Źródło: http://www.pois.gov.pl/

111

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

• Departament Polityki Regionalnej – zarz ądzanie strategiczne Programem, wdra Ŝanie Priorytetu VII; • Departament Wdra Ŝania Programu Regionalnego – wdra Ŝanie priorytetów I – II, IV – • VI; • Jednostki obsługuj ące pod wzgl ędem technicznym system wdra Ŝania Programu - Biu- ro Obsługi Funduszy, Departament Finansów, Departament Kontroli; • Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu - Insty- tucja Po średnicz ąca, wdra Ŝaj ąca Priorytet III.

Program Rozwoju Obszarów Wiejskich Siedmioletni Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) ma przyczyni ć si ę do zapewnienia opłacalno ści produkcji rolnej, modernizacji gospodarstw i przetwórstwa artykułów rolnych, wspar- tych przez rozwój pozarolniczej działalno ści gospodarczej. W ramach PROW zagadnienia środowi- skowe realizowane b ędą w ramach nast ępuj ących priorytetów: Oś priorytetowa 1 – Poprawa konkurencyjno ści sektora rolnego i le śnego – działanie: • poprawianie i rozwijanie infrastruktury zwi ązanej z rozwojem i dostosowaniem rolnictwa i le śnictwa (scalanie gruntów, gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi). Oś priorytetowa 2 - Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich – działania: • wsparcie gospodarstw na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW), • program rolno środowiskowy (Płatno ści rolno środowiskowe), • zalesienie gruntów rolnych oraz zalesienie gruntów innych ni Ŝ rolne, • odtwarzanie potencjału produkcji le śnej zniszczonego przez katastrofy i wprowadzenie • instrumentów zapobiegawczych. OŚ priorytetowa 3 – Jako ść Ŝycia na obszarach wiejskich i ró Ŝnicowanie gospodarki wiejskiej – działania: • Ró Ŝnicowanie w kierunku działalno ści nierolniczej, • Podstawowe usługi dla gospodarki i ludno ści wiejskiej • Gospodarka wodno-ściekowa w szczególno ści zaopatrzenie w wod ę, odprowadzanie i oczyszczanie ścieków, w tym systemów kanalizacji sieciowej lub kanalizacji zagrodowej, • Tworzenie systemu zbioru, segregacji, wywozu odpadów komunalnych, • Wytwarzanie lub dystrybucja energii ze źródeł odnawialnych, w szczególno ści wiatru, wody, energii geotermalnej, sło ńca, biogazu albo biomasy.

Program Life+ LIFE+ jest kontynuacj ą Instrumentu Finansowego LIFE, utworzonego przez Komisj ę Europej- sk ą w 1992 roku. W trakcie trzech kolejnych edycji dofinansowano realizacj ę ł ącznie ponad 2500 projektów we wszystkich krajach członkowskich. W latach 2004-2006 z tej formy dofinansowania skorzystała równie Ŝ Polska, na obszarze której realizowano cztery projekty z zakresu ochrony śro- dowiska i ró Ŝnorodno ści biologicznej. W odró Ŝnieniu od poprzednich edycji, program LIFE+ składa si ę z trzech komponentów okre ślonych przez tematyk ę projektów a nie ich realizatora. Nabór przed- ło Ŝonych projektów nast ępowa ć b ędzie na poziomie krajowym, jednak ostateczna ocena i zwi ązana z ni ą decyzja o przyznaniu dofinansowania zale Ŝeć b ędzie od Komisji Europejskiej. LIFE+ powinien bezpo średnio wspiera ć realizacj ę priorytetów 6. Programu Działa ń na Rzecz Środowiska (2002-2012), do których nale Ŝą : • ochrona przyrody i bioró Ŝnorodno ści, • przeciwdziałanie zmianom klimatu, • zminimalizowanie negatywnych skutków wpływu zanieczyszcze ń środowiska na zdrowie ludzi, • zrównowa Ŝone wykorzystanie zasobów naturalnych i racjonalna gospodarka odpadami. Planowany bud Ŝet LIFE+: ok. 2 mld euro - całkowity bud Ŝet LIFE+ na lata 2007-2013, ok. 42 mln euro - alokacja planowana przez Komisj ę Europejsk ą alokacja dla Polski na lata2007-2010, ok. 9 mln euro - planowana przez Komisj ę Europejsk ą alokacja dla Polski na pierwszy rok obowi ązywa- nia programu (2007). Pułapy dofinansowania dla projektów wynikaj ące z projektu Rozporz ądzenia:

112 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

• 50 % kosztów kwalifikowanych -podstawowy maksymalny poziom dofinansowania, • 75 % kosztów kwalifikowanych - mo Ŝliwy poziom dofinansowania w wyj ątkowych, uzasadnionych przypadkach dla projektów z komponentu 1 (Przyroda i Bioró Ŝnorod- no ść ), • 30 % kosztów kwalifikowanych - poziom dofinansowania dla projektów, które przyno- sz ą zysk i ubiegaj ą si ę o wsparcie z komponentu 2 (Polityka środowiskowa i zarz ą- dzanie). W ramach cz ęś ci bud Ŝetu LIFE+ b ędącego w dyspozycji Komisji Europejskiej ekologiczne organizacje pozarz ądowe, które działaj ą minimum w trzech krajach UE, b ędą mogły ubiega ć si ę o dotacje w wysoko ści 70% kosztów kwalifikowanych. Działania dotowane musz ą mie ć zwi ązek z propa- gowaniem polityki UE w zakresie ochrony przyrody i środowiska. Komisja Europejska raz w roku będzie ogłasza ć „call for proposals” – czyli nabór projektów.

Kredyty udzielane na preferencyjnych warunkach Preferencyjne kredyty na inwestycje proekologiczne, bez mo Ŝliwo ści umorze ń udzielane s ą przez Bank Ochrony Środowiska S.A.(BO Ś). Kredytobiorca musi posiada ć cz ęść własnych środ- ków na sfinansowanie zadania. BO Ś przy udzielaniu po Ŝyczek kieruje si ę podobnymi kryteriami jak FO ŚiGW – do głównych kryteriów zalicza si ę efektywno ść ekologiczn ą zadania i jego zgodno ść z priorytetami dla polityki ekologicznej województwa.

Komercyjne kredyty bankowe Komercyjne kredyty bankowe ze wzgl ędu na du Ŝe koszty finansowe zwi ązane z oprocento- waniem, nie powinny by ć brane pod uwag ę jako podstawowe źródła finansowania inwestycji, lecz jako uzupełnienie środków z po Ŝyczek preferencyjnych. Samorz ądy s ą obecnie postrzegane przez banki jako interesuj ący i wiarygodni klienci, st ąd dost ęp do kredytów jest coraz łatwiejszy. Warunki komercyjnych kredytów inwestycyjnych udzielanych jednostkom samorz ądu terytorialnego s ą za- zwyczaj ka Ŝdorazowo negocjowane indywidualnie. Własne środki inwestorów Niektóre inwestycje będą pokrywane ze środków własnych ró Ŝnych podmiotów gospodarczych i inwestorów prywatnych. Inwestycje przewidywane do realizacji przez podmioty gospodarcze mog ą by ć dofinansowywane z kredytów komercyjnych oraz uzupełniaj ąco z funduszy ochrony środowiska, pod warunkiem uznania danego zadania za priorytetowe.

10. Podsumowanie Przedmiotem niniejszego opracowania jest aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Po- wiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019. Podstaw ę niniejszego opracowania stanowi szereg dokumentów udost ępnionych m.in. przez Starostwo Powiatowe w Śremie, Urz ędy Gmin/Miast, Nadle śnictwa, przedsi ębiorstwa wodno- kanalizacyjne, GUS, WIO Ś, PIS, WZMiUW, RZGW i inne. Informacje wykorzystane w opracowaniu posłu Ŝyły okre śleniu aktualnego stanu środowiska. Program powinien by ć realizowany poprzez uwzgl ędnienie zapisów wynikaj ących z dokumentów rz ądowych, zwłaszcza wynikaj ących z listy przedsi ęwzi ęć własnych i koordynowanych. Ponadto wszelkie działania winny wynika ć z przedsi ęwzi ęć zawartych w opracowaniach na szczeblu regionalnym (Program Wojewódzki, Strategia Wojewódzka) oraz z dokumentów i koncepcji władz powiatu i gmin, postulatów rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarz ądowych i mieszka ńców. Dodatkowo niektóre z przedsi ęwzi ęć zostały zaproponowane przez zespół autorski opracowuj ący Program. W oparciu o cele i zało Ŝenia wynikaj ące z dokumentacji wy Ŝszego szczebla oraz po przeanalizowaniu aktualnego stanu środowiska Powiatu Śremskiego i kierunków jego rozwoju oraz uwzgl ędnia- jąc informacje z Gmin wyznaczono nast ępuj ące cele ekologiczne: 4) Ochrona zasobów naturalnych, 5) Zrównowa Ŝone wykorzystanie materiałów, wody i energii, 6) Poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego.

W ramach wyodr ębnionych celów ekologicznych wyznaczono priorytety ekologiczne, którym przypisano konkretne działania. Zaproponowane przedsi ęwzi ęcia w przyszło ści przyczyni ą si ę do poprawy stanu środowiska na terenie powiatu śremskiego.

113

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

Niniejszy dokument jest dokumentem planistycznym i nie stanowi przepisów prawa miejscowego. Nakre śla jedynie kierunek, w jakim powinien pod ąŜ yć samorz ąd maj ąc na celu zachowanie i popraw ę stanu środowiska przyrodniczego.

11. Materiały źródłowe • Dane Głównego Urz ędu Statystycznego, • Geograficzny Atlas Polski. PPWK im. E. Romera Warszawa-Wrocław 1999 r. • Informacje z Urz ędów Miast i Gmin, • Programowanie ochrony środowiska w gminie, czyli jak skutecznie zaplanowa ć i wdro Ŝyć gminny program ochrony środowiska, Tom 1 – podr ęcznik, 2009 r., Arnold Bernaciak, Marcin Spychała, • Kondracki J. 2001: Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa • Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2014, • Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych, • Krajowy Program Zwi ększania Lesisto ści, • Polityka Ekologiczna Pa ństwa na lata 2009 – 2012 z uwzgl ędnieniem perspektywy do roku 2016, • Powiaty i gminy w województwie wielkopolskim w 2010 r. oraz Statystyczne Vademecum Sa- morz ądowca 2010 r. – województwo wielkopolskie, Publikacje Elektroniczne Urz ędu Staty- stycznego w Poznaniu. • Strategia rozwoju województwa wielkopolskiego do 2020 roku, • Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego dla Powiatu Śremskiego na lata 2004-2014, • Program usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest z terenu powiatu śremskiego • Program Ochrony Środowiska Województwa Wielkopolskiego na lata 2008-2011 z perspekty- wą na lata 2012-2019, • Strategia Rozwoju Transportu dla Województwa Wielkopolskiego na lata 2007 - 2020 • Raporty WIO Ś w Poznaniu, • Projekt zało Ŝeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczna i paliwa gazowe dla Gmi- ny Śrem, • Sprawozdanie z realizacji planu gospodarki odpadami dla Gminy Śrem w latach 2009-2010, • Raport o stanie Gminy Śrem w latach 2006-2010, • Sprawozdanie z realizacji programu ochrony środowiska dla Gminy Śrem w latach 2009-2010, • Projekt zało Ŝeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczna i paliwa gazowe dla Gmi- ny Ksi ąŜ Wlkp., • Programy ochrony środowiska dla gminy: Śrem, Brodnica, Dolsk i Ksi ąŜ Wlkp., • Program opieki nad zabytkami powiatu śremskiego na lata 2011 – 2014, • Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.12.2010 r. • Rozporz ądzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 kwietnia 2008r. w sprawie szcze- gółowego sposobu stosowania nawozów oraz prowadzenia szkole ń z zakresu ich stosowania (Dz. U. z 2008 r. Nr 80, poz. 479), • Rozporz ądzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 26 lipca 2004 r. w sprawie integro- wanej produkcji (Dz. U. z 2010 r. Nr 256, poz. 1722 ze zm.), • Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2007 nr 120, poz. 826), • Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 30 kwietnia 2008r. w sprawie kryteriów oceny wyst ąpienia szkody w środowisku (Dz. U. z 2008 r. Nr 82, poz. 501), • Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 4 czerwca 2008 r. w sprawie rodzajów działa ń naprawczych oraz warunków i sposobu ich prowadzenia (Dz. U. z 2008 r. Nr 103, poz. 664) • Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z 23 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń, jakim powinny odpowiada ć programy działa ń maj ących na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. z 2003 r. Nr 4 poz. 44 ze zm.), • Statystyczne Vademecum Samorz ądowca 2010 r. - województwo lubuskie, Publikacje Elek- troniczne Urz ędu Statystycznego w Zielonej Górze. • Ustawa z 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U. z 2007 r. Nr 75, poz. 493 ze zm.),

114 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Śremskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016- 2019

• Ustawa z dnia 11 maja 2001r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. 2001 r. Nr 63, poz. 638 ze zm.), • Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 ze zm.), • Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U.2012.145).), • Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. z 2010 r. Nr 185, poz. 1243 ze zm.), • Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 ze zm.), • Ustawa z dnia 28 wrze śnia 1991 r. o lasach (Dz. U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59 ze zm.) • Ustawa z dnia 3 pa ździernika 2008 o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r. Nr 199, poz.1227 ze zm.), • Wo ś A., 1993: Regiony klimatyczne Polski w świetle cz ęsto ści wyst ępowania ró Ŝnych typów pogody. Zeszyty IGiPZ PAN Nr 20, Warszawa. • Wyniki bada ń odczynu gleby za lata 2010-2011 w powiecie śremskim/ Wyniki bada ń zasobno ści gleby w makroelementy. • Wytyczne do sporz ądzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, Ministerstwo Środowiska, Warszawa, grudzie ń 2002 r., • Strony internetowe www.cios.gov.pl ., • Strony internetowe www.mos.gov.pl ., • Strony internetowe www.natura2000.mos.gov.pl/natura2000 i www.natura2000.org.pl., • Strony internetowe www.panorama-miast.com.pl , • Strony internetowe www.cire.pl , • Strony internetowe www.baza-oze.pl , • Strony internetowe www.energiaodnawialna.net , • Strony internetowe http://bip.poznan.rdos.gov.pl ,

12. Zał ączniki

115