De Ordine Minorum Tamquam Duce Ph Fidelium Sensus Im

R. P. CAROLUS M. BALlC, O. F. M. Sacrae Theologiae Doctor Professor in Athenaeo Antoniano de Urbe

DE ORDINE MINORUM » . TAMQUAM DUCE PH FIDELIUM SENSUS IM QUÄESTIONE

DE IMMACULATA CONCEPTIONE B. Y. MARIAE

SERMO ACADEMICUS OCCASIONE SOLEMNIS INAUGURATIONIS NOVI ATHENAEI ANTONIANI DE URBE DIE 14 DECEMBRIS 1933, HABITUS

AD CLARAS AQUAS Ex Typographia Collegil S. Bonaventurae 1934.

R. P. CAROLUS M. BALlC, O. F. M. Sacrae Theologiae Doctor Professor in Athenaeo Antoniano de Urbe

DE ORDINE MINORUM

TAMQUAM DUCE PIIFIDELIUM SENSUS iN QUAESTIONE

DE IMMACULATA CONCEPTIONE E. Y. MARIAE .< • »

SERMO ACADEMICUS OCCASIQNE SOLEMNIS INAUGURATIONIS NOVI ATHENAEI ANTONIANI DE URBE DIE 14 DECEMBRIS 1933, HABITUS

AD CLARAS AQUAS

EX TYPOGRAPHIA COLLEGII S. BONAVENTURAE

¡ 934-

Eminentissimi Principes, (*) Excellentissimi Domini, Reverendissimi ac Reverendi Patres,

Non minimo honori mihi est hac solemni occasione de illa veritate revelata verbum facéré posse, quae olim magnae diuturnae- que controversiae exposita fuerat, nostra verő aetate novam periodum históriáé ec- clesiasticae in vita fidelium inauguravit; formido tamen silentium imponit mihi quip- pe qui impar sim loquendi pro dignitate. Quid mirum, Ornatissimi Auditores, si illud privilégium Virginis tarn praestantia sin gulare, tam magnitudine immensum, huma- nae vocis modum exuperat, cum et origo et mensura et ratio eiu« «"'a rimninn. tentia sit et sapientia? Minime! « Laus Mariae

(*) Em. Card. Bisleti, Praef. S Univ., et Em. Card. Dolci, Protec — 4 —

Alphonsus, « fons est indeficiens: quanto amplius tenditur, tanto amplius implebi- tur, quanto amplius impletur, tanto amplius dilatabitur » (‘). Et quidam devotus Mariae nos admonet: « Laudare compellimur ne tacendo maneamus ingrati » (2). Quid, quaeso, huic solemnitati inaugurationis Athenaei nostri accomodatius quam sermonem habere de illo themate quod theologiae franciscanae speciale meritum et characterem in lucem tarn mirifice ponit Ordinisque Franciscalis decus ac gloriam tarn splendide illustrat? Quid huic Athenaeo nostro tamquam ideale et tesseram hodie proponendum nisi per- clara gesta maiorum nostrorum? De Ordine Minorum tamquam duce pii fidelium sensus in quaestione de Immaculata Conceptione B. V. Mariae mihi disserendum est. Et prae oculis habendo illam Petavii (3) monitionem, in quaestione de Immaculata Conceptione tractanda specialem diligentiam et criticam sagacitatem requiri. I. Imprimis quaedam praemittenda sunt de momento pii fidelium sensus in definitionibus dogmaticis de B. Virgine; II. Deinde quaedam verba adnotanda de Ordine Minorum tamquam duce pii fi- — 5 — delium sensus in quaestione de Immaculata Conceptione. Et denique in memoriam re- vocandus est hac in re triumphus pii fidelium sensus necnon theologiae franciscanae.

Anima humana naturaliter Christiana; Anima Christiana naturaliter mañana.

Historia theologiae marianae nobilissima illa ingenia ostendit a quibus in eruditissi- mis elucubrationibus quidquid efficacius in- veniri possit cum ad promovendam turn ad fovendam et tuendam erga Deiparam devotionem, ingeniosa diligentique cura conge- stum fuerit. Haec eadem historia loquitur etiam de anima Christiana naturaliter mariana, de illa nempe anima in qua spéciale tabernaculum Virgini dedicatum reperitur; extollit pium fidelium sensum, populum christianum, cuius non tantum aures audire sed et mentes cogitare aliquid contra Deipa ram effugiebant ac reformidabant, cuius cor inexplicabili laetitiae sensu repletum erat de Virginis praerogativis et excellentia verba audiendo. Nestorius contra Deiparam sermones ha- — 6 — bet et populus christianus tristatur, pius fidelium sensus incredibili applausu illám exclamationem Concilii Ephesini « Totus terrarum orbis impiam Nestorii religionem anathematizat» excepit(4). Taedis, facibus faustisque acclamationibus Cyrillum cum aliis episcopis ad hospitium prosecutus est totamque urbem in signum laetitiae accen- sis, nemine iubente, luminibus illustravit (5). Haud aliter populus christianus virginitatem perpetuam contra Helvidium definitam in telligens, in iubilum prorupit(6). Et ut statim ad propositum deveniam, quis est qui ignoret rerum gestarum de Immaculatae Conceptionis definitione históriám expo- nere idem fere esse ac pii fidelium sensus triumphum ac victoriam iilustrare? Unde nihil mirum si eruditissimus ille Peta- vius(7) varia argumenta pro Immaculata Con ceptione ponderando confitetur: « Movet me ut in earn sententiam sim propensior com munis maximé sensus fidelium omnium ». Et sane « De [Maria] propter honorem Domini nullám prorsus cum de peccatis agitur, haberi volo quaestionem » (8). Haec Augustini verba intimam persuasionem animae christianae exprimunt: devotae aures omnium fidelium — 7 — horrent audire in Maria fuisse aliquando labem vel minimam. Bernardus, lumen et decus Ecclesiae, exi- mius indubie Deiparae cultor, diem festum Immaculatae Conceptionis increpat (9). Et licet Doctor Mellifluus scholastica aetate pro oráculo haberetur, laedens tamen in quaestione de innocentia Virginis, pietatis et christianae conscientiae sensum, nec coaevorum impetus evitare poterat (10). Et ne teramus tempus legendas de apparitione et retractatione Ber- nardi post mortem aliave similia enarrando, in memoriam revocandum solummodo, a saec. XII, quando primum veritas de Imma- culata Conceptione in Occidente in contro- versiam vocata est usque ad annum 1854, pium fidelium sensum, tam viriliter privile- gium Virginis defendisse ut saec. XVII in aciem, praeter Summos Pontífices, ipsi quoque Romani Imperatores et Reges Hispani progressi sint,piam sententiam vindicando(''). Sed a recensendis singulis historiéis factis desistentes, sistamus gressus, Auditores Ornatissimi, illam celeberrimam Pii IX en- cyclicam Ubi primum ex anno 1849 me ditantes (12). Successor Petri, columna et firmamentum veritatis, ab orbis universi — 8 — antistitibus exquirit, ut significent qua devotione fidelis populus erga Immaculatam Conceptionem B. Virginis sit animatus quove flagrat desiderio circa definitionem huius mysterii.... (13). Quid sibi vult haec provo- catio? Nonne condemnata est impia illa sententia Ecclesiam in definitionibus dogmaticis nullás habere partes nisi ut communem opinionem confirmaret?(u) Utique, Ornatissimi Auditores, séd Ecclesia, ubi de fidei rebus agitur úti fallere nescia est in docendo ita falli nescia in eredendő. « De omnium fidelium ore pendeamus quia in omnem fidelem Spiritus Dei spirat», nos iám primis aevi christiani saeculis Paulinus Nolanus admonebat (15). Et omnia óra, totus orbis catholicus clamabat: « Da, Páter, Ma- trem Immaculatam ! » (16) Iamvero, ut ele- gantissimis Lerinensis (17) verbis utar, si fides populi reiieiatur, necesse est ut omnes omnium aetatum fideles, omnes sobrii, om nes casti: tanta urbium tantaque populorum multitudo; tót insulae, provinciáé, reges, gentes, nationes; totus postremo fere terrarum orbis per fidem Christo incorporatus, tanto saeculorum tractu errasse, nescisse quid crederet pronuntiatur; quod supponere — 9 -

idem est ac dicere Christum e medio Ec- clesiae sublatum esse... Deus arcana sua revelat non solum ex- traordinariis mediis, sed fidelibus suis or dinario et communi modo se manifestât, dum nempe preces, supplicationes illorum exaudit, illisque gratia sua, quae ignorant manifestai (18). At vero, ex omnibus revela- tionibus quas Deo hac via fidelibus facere piacúit, nulla firmior, magis persuadens, magisque generalis illa de Immaculata Con- ceptione. Pius fidelium sensus hac in re eundo crevit et crescendo procedit, et e pugna plene victorius emergit: «Legem cre- dendi lex supplicandi constitua ».

II. “A suis enim exordiis Ordo vester (Mi- norum), ipso Francisco auctore, pie- tatem erga Virginem Immaculatam tamquam lac dulce combibit eamdem- que postea Scoti Venerabilis Doctoris documenta secutus, sic fovit et auxit, ut sententiae Mariam originális labis ne- sciam declarantis, vindex evaserit ” (19) Ita Card. Merry del Val.

Franciscus qui, ut scribit Sanctus Bona- ventura(20), habuit indicibilem pietatein erga — 10 —

Deiparam; Franciscus totus catholicus et apostolicus: anima vero sensu naturaliter mariana, ecclesiam Virgini dedicatam, Ma- trem Ordinis sui elegit; in hac ecclesia pri vilégium pro conversione peccatorum obti- nuit; Italiam, Galliam, Hispániám peragravit, fidelium sensum de summa innocentia Matris Dei, ilia profundissima oratione excitando: «Ave Domina sancta, Regina purissima... Ave in qua est et fu it omnis plenitudo gra- tiae... Sancta Maria Virgo, non est Tibi si- milis nata in mundo in mulieribus » (21). Seraphicus Patriarcha, Legislator, Doctor, Apostolus Mariae, Ordini suo illud sublime ideale, non solum sibi vivere sed et aliis proficere proposuit, et tamquam medium efficacissimum ad hoc ideale realizandum, devotionem erga Deiparam reliquit: Quid- quid excellentius est, attribuendum est Mariae. Et Guillelmo Warra(22), aliisque imitato- ribus Sancti Francisci, praetermissis, magnus reformátor saec. XIII, redivivus Paulus Apostolus, Sanctus Antonius, huius nostri Athenaei inclytus patronus, sancti Patris vestigia premendo, pium fidelium sensum de innocentia Virginis fovebat, Matrem Dei vocando nubem a peccato immunem, candi- — 11 —

dam innocentia, et prae caeteris citius ac altius in Dei amore radicatam (23). Dum autem practica Immaculati Concep- tus devotio turn festiva solemnitate, turn zelo pastorum nova in dies capiebat incre menta, ex academicis doctorum cathedris non defuerunt qui piam sententiam decla- rarunt erroneam (24). Hoc tempore, pio fidelium sensu periculo exposito, surrexit vir ex Ordine Sancti Fran- cisci, spiritu Ecclesiae et Patris sui animatus, vir subtilissimi ingenii, qui progressus est ut Ioannes, primus praecursor, qui pa- rabat viam in deserto opinandi modo Do minae suae, rectamque semitam praeserva- tionis sternebat atque aspera legis communis et peccati originális ponere incipiebat in vias planas privilegii et exceptionis (25). Sane, Doctor Subtilis nullibi in Scriptura formulám « Immaculata Conceptio » invenit, sed nec ibi ójuoovaios nec 6botókos reperiens, de progressu dogmatum rectum iudicium formavit (26), et privilégium Virginis in tra- ditionis doctrina de ineffabili innocentia Beatae Virginis tamquam Matris Dei (27), tamquam primogenitae omnis creaturae (28), intellexit. Duns Scotus, novus Mariae pro- — 12 pugnator, alter Cyrillus, repetito certamine exercitatissimus, normali relatione Ecclesiae ad scholam perspecta, veritatem coelestem non in scholis requirit, sed intuitione qua- dam, impulsu et favore Dei, veritatem de Immaculata Conceptione, apostolica manu satam pioque fidelium sensu fotam esse animadvertit; tunc illam ad scholas trans- plantavit, matremque scientiarum Sorbon- nam cum populo christiano reconciliavit. Quam Scoti thesim suam fecit Ordo Mino- rum, et fideli populo foedere quodam per Ecclesiam sacrato copulatus, sex saeculorum cursu splendidiores in dies triumphos reportabat. Opus non est, Ornatissimi Auditores, nunc doctrinam Duns Scoti proponere et expo- nere (29), sicut nec ex bibliothecis nuperrime detecta documenta enarrare, quae omni ra- tionabili suffocato dubio, ostendunt tradi- tionis sententiam de disputatione Parisiensi, de famosissimo illo Actu Sorbonico, historice certam esse (30). Et quid dicam, de tot tantisque argu ments, factis historicis, quae Ordinem Se- raphicum vere Ducem in re nostra luce meridiana clarius demonstrant? Quis est, — 13 — quaeso, qui ignoret Franciscanos in Conci lio Basiliensi(31), in Concilio Tridentino (32), tempore Sixti IV, Innocentii VIII, Iulii II, Pii V, Pauli V, Gregorii XV, Innocentii XII, Clementis XIV, Pii VII... viriliter piam sententiam propugnasse ? (33) Quis est quern lateat Ordinem Minorum iam anno 1645 Virginem immaculate conceptam Patronam suam elegisse (34), et anno 1621 iuramentum solemne emississe docendi privatim et pu blice Mariam esse labis originalis peccati immunem ? (3ä) Quavis aetate, quovis loco, Franciscani erant apostoli veritatis Immaculatae Con ceptions, ducentes ac foventes pium fidelium sensum. Proferam ne ex sex saeculorum historia catenam longissimam documentorum, ut pa- teat Franciscanum et Propugnatorem Imma culatae Conceptionis synonima verba esse? Pauca solum adferre sufficiet. Saeculo XV, in omnibus ecclesiis Ordinis Seraphici, Officium Immaculatae Concep tionis a Sixto IV, filio Sancti Francisci ap- probatum, recitabatur (36). Invitatorio « Im- maculatam Conceptionem Virginis Mariae celebremus », populus christianus ad devo- — 14 —

tionem erga innocentiam Matris Dei excita- batur. Non tantum hymnis et orationibus, sed omni quoque rituum splendore, altaribus in unaquaque ecclesia in honorem Immacu- latae dedicatis, Ordo Minorum in ánimos fidelium influebat (37). In Hispania Ordo novus, sub titulo « Ordo Immaculatae Conceptionis », erigitur, a Fran- ciscanis moderatur, et cum illis in arenam ad defendendum pium fidelium sensum de scendit (38). Hoc tempore Michael Mediolanensis, Ber- nardinus de Bustis, Iacobus de Marchia, et ingens sane numerus missionariorum ex Or dine Seraphico, concionibus ad populum habitis piam sententiam tamquam pane quo- tidiano nutriebant(39). Bernardinus Senensis, maximus sui temporis concionator, dux est ducum (40). In suo praestantissimo sermone de Immaculata Conceptione, exclamat: « Glo riosa equidem dies ista, quae iubar solaris luminis nobis affért dum conceptam nobis praenuntiat Dei Matrem... » (41) « Tota pulchra es... » (42). Saeculum XVI, non minus fecundum fuit ac saecula anteriora victoriis Marianae immunitatis, a Franciscanis reportatis (43). — 15 —

ln Hispania et in Lusitania a fideli po pulo in litaniis canitur: « Regina Immacu lata et Mater Fratrum Minorum, ora pro nobis » (44). Cardinalis Ximenès, gloria ac decus Se- raphici Ordinis, Confraternitates et Archi- confraternitates sub titulo Immaculatae Con- ceptionis, apostolica auctoritate firmatas, ubique erigere satagebat (45). Quae Archi- confraternitates mox imperatores, reges, principes, civitates, provincias, confraterni tates, universum fere orbem catholicum sub vexillum suum attraxerunt (46). Thomas Illyricus Tolosae (47), Ioannes Tisserand Parisiis anno 1520 de Immaculata Conceptione sermones habentes, ingentem multitudinem fidelium alliciebant, eamque antiphonam Tota pulchra es liquescente voce canere docebant (48). « In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti, ac Immaculatae Conceptionis » sic saepe actus publici exoriuntur (49). Nec tacere hic debemus iam invaluisse consuetudinem, ut cantatis primis Vesperis Immaculatae Conceptionis, Matutinum et Laudes, per totam octavam immediate suc cessive, non autem media nocte recitentur, — 16 —

ut Christifideles eisdem interesse, et indul- gentias a Sixto IV concessas consequi va- leant (50). Et tabellae typis impressae ubique terrarum publice affigebantur pro iisdem fidelibus invitandis, ut solemnitati Immacu- latae Conceptionis in Franciscanorum ecclesiis interveniant (51)- Saeculo XVII a Franciscanis pia sententia eo deducitur ut nihil ei restet optandum praeter expressam definitionem (52). Anno 1615, rogatu piissimi Marianae puritatis assertoris, Francisci Santiago O. M., Paulus V, edidit Breve de indulgentiis ab iis lucrandis qui antiphonas et orationes de Immaculata Conceptione pie recitarent (53). In Capitulo Generali Ordinis Seraphici anno 1621 habiti ab universis Sancti Fran cisci sectatoribus votum emittitur:... « iuramus et vovemus Deo... tenere, defendere et docere publice et privatim, quod Virgo Do mina nostra fuit sine peccato originali con cepta... E t curabimus quod haec sancta devotio populo doceatur christiano... » (54). « Iuramus et vovemus... » haec verba po pulus christianus ubique terrarum ineffabili cum animi laetitia ac gaudio spirituali ac- cepit. Paulo post, Brabantia(55), Lusitania (56) — 17 — nationes, civitates, universitates, confraternitates, fide ac iure iurando sese obstrin- gebant, piam sententiam propugnandi (57). Imperfectum tarnen et omnino mancum putarem argumentum, si ei pretiosissimum la- pidem subtraherem.tacendo illudfactum quod saeculum XVII a victoria ac triumpho Ma- rianae innocentiae sane percelebre reddidit. Impugnatores privilegii Beatae Virginis obiectum festi cum fundamento eius con fundentes, scribere tentarunt epitheton Im maculata ad Virginem non ad Conceptio- nem applicandum necnon ‘ Conceptio Im maculata ’ verbo Sanctificatio substituen- dum esse (58). Huic vero exceptioni Ordo Seraphicus una cum populo christiano tem- pestive occurrit. Franciscanus Daza a rege Hispánico ad Matrem Veritatis, ad Centrum Unitatis Catholicae mittitur. Ordo Minorum ubique terrarum orationes, publicasque pro- cessiones ad obtinendam glorificationem Deiparae indixit (59). Decreto quo praecipie- batur ut « nemo alio quam Conceptionis nomine uteretur » (60), die 2 iunii 1622 ad portas Basilicae Sancti Petri et in « Campo dei Fiori» appenso, populus romanus, devotione erga Deiparam nulli secundus, in — 18 — explicabili gaudio exsultabat (6l). Ecclesia ad Aras Coeli tribus diebus et tribus nocti- bus aperta remansit (62), in qua sine inter- ruptione cantabatur « Te Deum, Te Matrem Immaculatam laudamus ». Vox exsultationis omni electro pernicior velocitate cogi- tationis in Hispaniam pervenit. Rex, civitates, Pontifici gratiarum actorias litteras exararunt (63). Duo saecula ante solemnem definitonem, veritas Immaculatae Conceptionis definita erat. Saeculo XVIII strepentibus per totam Eu- ropam armis et trepidante ubique populo — nam foris bella intus timores — Leo- nardus a Portu Mauritio, aevo suo supe rior, elevato vexillo in quo scriptum erat; « Vivat, triumphet Beatae Virginis Immacu lata Conceptio!», totam spem in ilia po- tentissima Virgine, quae draconem contrivit, haereses interemit, et ad cuius nutum coe- lorum thesauri dispensantur, reponebat (64). Populum christianum hortabatur ut unaquaque elabente hora, quoties horologii so- nitum audierit, toties devote dicat: « 0 quam mihi iucundum, Beatissima Virgo, Te im maculatam, Te sanctissimam, Te illibatis- — 19 — simam esse! » (65) « Férvidas preces Deo effundamus », exclamat magnus Apostolus Immaculatae, « ut Spiritus Sanctus superno lumine Pontificem nostrum inducat ad hoc magnum opus persolvendum ex quo orbis terrarum tranquillitas pendet... » (66). In extremo Oriente sicut et in extremo Occi dente, ubique terrarum, filii Praeconis Magni Regis, piam sententiam propugnarunt (67). Anno 1614 Franciscani, apostolatu suo martyrio consignato, ex laponia expellun- tur (68). Post duo saecula, anno 1850, re- deuntes, christiani ad sibi persuadendum utrum necne advenae veri apostoli sint, eis tres quaestiones ante duo saecula edoctas posuerunt: Utrum sitis matrimonio iuncti? Utrum agnoscatis magnum Regem Roma- num? Utrum cultum Beatae Virgini exhi- beatis? (69) Et novi missionarii in domibus fidelium imagines Immaculatae Conceptionis, cingulo franciscano cinctas, invenerunt (70). Eneno, coloniae circa flumen Ucayali a Franciscanis fundatae nomen « Purísima concepción » imponitur (71). Marianus Gir- bal et Bonaventura Marquez, in Sarayacu, lacrimis et sanguine, vico quodam fundato, nomine « Populus Immaculatae Conceptio- — 20 —

n is » appellarunt. Qua fundatione vix di- midio saeculo elapso ab impiis mercatoribus destructa, incolae ad primitivam vitam re- dierunt. Post quinquaginta annos, nova Praefectura Apostolica Ucayali a Francisca- nis fundata, apostoli Immaculatae Concep- tionis ab indigenis salutantur: «Ave Maria purisima, sin peccado concepida » (72). His per summas apices attactis factis hi storiéis, patet Supremum Moderatorem Or- dinis Minorum, Aloysium a Loreto iure meritoque, anno 1847 ad Pium IX scrip- sisse: « Neminem fugit, Franciscalium Or- dinem... Conceptionis Immaculatae prima- rium fuisse stimulatorem ac propugnatorem, cuius praecipue indefesso studio tandem evenit, ut hie cultus, haec festivitas totam pervaserit Ecclesiam » (73). Utique, Ornatissimi Auditores, si pruna gliscenate solis meridiani fulgorem illustrare fas esset, ego inaequali eloquii mei genere, nunc condignis laudibus Ordinis Seraphici scripta, conciones, monumenta litúrgica, cer- tamina pro Immaculata Conceptione illu strare tentarem. Historiam sex saeculorum plenam documentis prae oculis habentes, sinamus alios loqui. — 21 —

Audiantur Salmanticenses qui in suo cursu theologico scribunt (74) : « Absit tamen, ut nos sacro Seraphico Ordini earn gloriam invideamus, aut denegare velimus, quam ex assertione et defensione immunitatis Deipa- rae prae omnibus aliis Ordinibus optimo iure consecutus est a tempore ipsius Doc- toris Subtilis, qui primus Scholasticorum... pro tuenda hac veritate felici sorte in arenam descendit, ex tuncque piae sententiae sectatoribus DUX constitutus est et facem accendit ». Loquantur etiam filii Sancti Dominici, qui quasi unanimi voce Doctorem Subtilem pri mum seminatorem in scholis veritatis Im maculatae Conceptionis proclamant. « Est sciendum », exclamat Bartholomaeus Me dina 0. P .(75), « quod Scotus in tertia distinc- tione, quaestione prima, primus insinuavit hanc sententiam in Ecclesia Christi ». Et ce- leberrimus ille Thomas de Vio Caietanus (76) hoc factum refert, scilicet: « Doctores te- nentes Beatam Virginem esse praeservatam sunt numéro infiniti, si ad modernos spec- temus. Paulo ante tamen aliqui, licet pauci fuerunt, ut Scotus, Franciscus Maironis ». Utique — nervöse admonet contraires suos — 22 —

Ambrosius Catharinus O. P. (77) — in eorum numerum qui Immaculatam Conceptio- nem docuerunt, imprimis Ioannem Scotum includere oportet, «cuius laus quanta sit in Ecclesia et rnerito, soli prava affecti mente non conspiciunt ». Et ulterius quaerit Ca tharinus « totum illum Ordinem diuturno iam tempore hanc doctrinam toto pectore amplexum esse ac tradidisse, quis ignorat? » (78) Audiamus nunc doctores Societatis Iesu. Eruditissimus historiographus dogmatis Im maculatae Conceptionis Thomas Strozzi, S. J. (79) dicit: « Inter omnes Religiones quae ab initio saeculi decimi quarti pro gloria Conceptionis Dominae nostrae militabant, eminet Religio Franciscana: quia sub vexillo a Scoto erecto, super quamlibet aliam, defensionem huius mysterii suscepit... Si tentarem eorum numerum referre, qui in hoc Ordine calamo militabant ad sustendandam piam sententiam, merito mihi diceretur: Stellas numera, si potes... ». Josephus Mendive S. J. (80) affirmat: « Post Scotum qui solidissimis argumentis imma- culatum Mariae conceptum stabilivit, non solum in vulgo sed inter ipsos etiam sa- pientes sententia pia propugnata in dies fuit et communior evasit». — 23 —

Joannes Antonius Velasquez S. J. (81) Re- ligionem Minorum vocat « Vessillifera », « Antesignana ». Una cum Ferdinando Sa lazar exclamat: «Joannes Duns Scotus praecipuus, ac maximus purae Conceptionis vindex, qui tantam huic doctrinae sua auctoritate fidem comparavit, quantam nullus alius ante vel post ilium... Unde quidem factum est, ut Scoti doctrina, et felix indu stria piam opinionem ita promoverit, sive potius in omnium mentes induxerit, et ve ritatem eius adeo suadibilem ac certam fecerit, ut hinc inde, sive in scholis sive apud fideles coeperit esse communis, con traria posthabita, atque despecta » (82). Piissimus Marianae puritatis assertor nobis perpulchre explicat quare veritas Immacu latae Conceptionis «Opinio Minorum » iure meritoque vocatur: «Sed illud — ita con tinuât — maius pro Seraphicae Religionis gloria, quod a Scoto, et eius in huius pietatis et verae doctrinae cathedra successo- ribus, haec pia opinio, appellata fuerit ‘ Opi nio minorum ’... quo signatissime ab ipsis asserta, propugnata, elucidata et in splen- didissimam lucem, qua nunc emicat, pro- mota fuerit, ut aperte imprimis nos docuit — 24 —

Summus Pontifex Julius I I ... » (83). Et doctissimus Perrone (84) confitetur: « Franci- scales, qui Minoritae nuncupantur, Scholae scotisticae addicti earn sibi peculiari ratione vindicandam sumpserunt ». Sinamus et Benedictinos loqui. Mona- chus Maredsolensis, Laurentius Janssens 0. S. B. (85) dicit : «E t sane gloria ingens est Franciscalis familiae, sententiam Scoti, a Petro Aureolo, post eum praecipue pro- pugnatam magisque evolutam, strenue ac pie veluti hereditatem coelestem tenuisse atque vindicasse... A Scoti tempore magis magisque in dies cultus Beatae Virginis Immaculatae apud populos necnon huius privilegii defensio apud doctos invaluit ». Nec silentio praetereunda est sententia cl. D. C. Van Crombrugghe (86), olim pro fessons in Alma Universitate Lovaniensi, qui dicit: «Scotus denique Immaculatae Conceptionis defensor prodit plene victo- riosus. Qui quidem in Scripto Oxoniensi capitalia oppositionis monumenta ad nihilum redegit... Inde a Scoti interventu exploratum fuit Immaculatam Conceptionem theologiae haud contradicere ». Postremo, ut omnia testimonia uno ve- — 25 — luti verbo exprimantur, in memóriám revo- canda gravis sane sententia magni nostra aetate theologi cl. D. Josephi Pohle qui in suo notissimo opere «Lehrbuch der Dog m a tik » (87) dicit: « Etiamsi Doctor Subtilis et sua Schola de re fidei nullum aliud me ritum adepti essent, praeter illud de prospera felicique defensione et documentatione dogmatis Immaculatae Conceptionis, hoc unum gloriosum testimonium sat magnum esset ut ipsi eidem in história et in consilio divinae Providentiae permanens attribuatur locus ».

Exspectata et a saeculis desiderata diu il- luxit faustissima ilia dies, qua vox Pii IX, ad exaltationen fidei catholicae et christianae religionis augmentum... pronuntiamus, definimus... (88), in toto orbe pertonuit, et tota laetante Ecclesia, Ordo Seraphicus una cum cuncto populo christiano de parta vic toria gratias Deo agebat. Quod olim Ephesi cernebatur, id tunc Romae fiebat. Pulsui campanarum, fragori tormentorum, canticis exsultationis, ignibus laetitiae, ovationibus nec modus nec finis. Iubilus romanus ad — 26 — extrema orbis catholici pertingebat(89). Doc tor Marianus, alter Cyrillus, oblivioni tra- ditus non erat. Ad portas templi Principis Apostolorum Minister Generalis totius Or- dinis Minorum Pontifici mysticum lilium, puritatis signum obtulit; Minister Generalis Ordinis Minorum Conventualium rosam au- ream purpuream, symbolum ardoris Sera- phici; Ordo Minorum Capuccinorum et Mi nister Generalis Tertii Ordinis imagines Immaculatae et Doctoris Mariani, Joannis Duns Scoti. Quae munera Successor Petri recipiens omnibus amplissimis verbis gra- tulabatur (90). Pia opinio, « Opinio Mino rum » vocata, quae iam Ecclesiae universae evaserat sententia, solemniter definita est: Doctoris Mariani honor in dies magnum suscepit incrementum (91). Navicula Petri a quatuor ventis concuti- tur; intus et extra affligitur. In talibus ca- lamitatibus definitio veritatis quae est lux et vita, opportunissimum fuit remedium. «Petre, doce nos, confirma fratres tuos » sexto Idus Decembris 1854 totus lacrimis manantibus orbis catholicus poscebat. Hoc erat indicium novae aerae Ecclesiae; prae- ludium definitionis infallibilitatis Pontificiae, — 27 — condemnatio rationalismi, inauguratio instau- rationis regni Christi in Regno Mariano (92). Nec silentio praetereundum est Lourdes, ubi incredulitas vincitur, Ecclesia victoria laetatur. Prophetiae Leonardi a Portu Mauritio impletae sunt (93). Solemnitates externae occasione definitionis Immacula tae Conceptionis factae, erant vera agni- tio ac defensio auctoritatis Pontificiae: signum unitatis inter Papam et episcopos, episcopos et clerum, clerum et fideles. Virgo Immaculata effecit procellas et fluctus ces- sare, impias inimicorum Crucis Christi ad- versus Ecclesiam directas machinationes in exaltationem illius vergere, almamque pacis et concordiae olivam super cunctos populos christianos reflorescere. C a u sa c a u s a e e s t c a u s a c a u s a t i. Phi- losophia Duns Scoti, ilia sublimis et subtilis, cum formalitatibus et distinctionibus suis non est sterilis. Theologia franciscana est practica, et hac theologia per tot saecula scientia doctorum, virtus sanctorum, zelus missionariorum alitur, fovetur, robora- tur; hac theologia formabantur et formantur milites, apostoli Reginae Minorum. Obse- quium ab Ordine Seraphico erga Immacu- — 28 — latam Deiparam impensum, digno praemio carere non potuit. Virgo Immaculata glorificavit Seraphicum Patriarcham, glorificavit item eius Ordinem; glorificat huius Ordinis Doctores, sanctos, missionarios (94). Haec autem Ordinis Minorum glorificatio caret ultima sua coronatione. Ante aliquos dies, in festo Immaculatae Conceptionis, in principali orbis catholici ecclesia, assiste- bamus actui quo Christi Vicarius et Suc cessor Petri, ex sua infallibili cathedra ho nores altaris attribuerai illi, quae ex ore ipsius Deiparae confirmationem dogmatis Immaculatae Conceptionis digna erat audire. In radicibus specus Massabielle audita est vox, quae hodie etiam per totum orbem ter rarum resonat, quaque divina illa Doctoris Subtilis missio confirmatur et declaratur. Faxit Deus, ut quam primum illucescat dies ille, quo in fulgore altarium ecclesia- rum nostrarum Marianus Doctor ille ab Im maculata Virgine erit glorificatus, qui, pium fidelium sensum, in difficillimis rerum con- ditionibus tanto cum successu fovendo ac defendendo, Immaculatam Virginem ipse glorificavit: Joannes Duns Scotus, Dux, Stella Mariana! NOTAE.

(>) Haec verba S. Alphonsus abbati Franco attribuit. Cf. S. Alphonso de Liguorio, Glorie di M aria, I, Napoli 1856. (2) Haec sententia attribuitur S. Bonaventurae ab Augustino de Roskovány, Beata Virgo Maria in suo conceptu Immaculata ex monumentis omnium saeculorum demonstrata, I, p. VIII, Budapestini, 1873. (3) Petavius D., Dogmata theologica. De incar- natione, lib. XIV, cap. 2, n. 9, t. VII, 49, Parisiis 1867. (4) Cf. Mansi, Sacrorum Conciliorum collectio, IV 1178; Hergenröther, I, Handbuch der allge meinen Kirchengeschichte, I, 548, Freiburg i. B 1911 ; Clément C. SS. R., Le sens chrétien et la mater nité divine de Marie aux 4me et 5me siècles de V Eglise, 27, Bruges s. a. ; Eber le A., Die Mario- logie des ht. Cyrillus v. Alexandrien, Freiburg 1921 ;

ïî a 1 i g K., Marija i krscansko osjecanje (De fidelium sensu in quaestione dogmatum de B. V. Maria), in Nova Revija, X (1931), 310-320. (5) De his solemnitatibus externis loquitur Cyril lus in epístola ad fideles. Cf. PG 77, 137. De raa- nifestationibus extra Ephesum videsis Jacquin, Le concile d ’Ephèse, in La vie intellectuelle, 1931, 21-24. Cf. etiam H efe le, Conciliengeschichte, II, 190sqq., Freiburg i. B. 1875; Funk-Hemmer, Histoire de l’Eglise, 1, 230, Paris 1911; Homilia P. Eme se ni, PG 77, 1436. Manifestationibus im pedimento erat discordia inter episcopos. — 30 —

(6) Cam pana E., Maria nel dogma cattolico, 522-545, Torino-Roma 1923; Roskovány, op. Cit., VIII, 276 sqq. (?) Petavius D., op. cit., VII, 49-50. Ad pro- bandum quanti valeat publicum catholicorum suf- fragium, Petavius affért haec verba Ioannis Fi- scheri Roffensis de communione utriusque spéciéi: «Apud eum populum haec consuetudo nata est, qui Spiritu Sancto regitur. Nemini enim du- bium est Ecclesiam Spiritu sancto regi, nisi quis forte Christi non crediderit Evangelio. Nam in eo promissus est Spiritus ipse sanctus, spiritus, in- quam, veritatis, et ut earn doceat, et ducat in omnem veritatem, annuntietque quod Christi est, et quod audierit a Christo... ». De momento pii fidelium sensus in quaestione de Immaculata B. V. Conceptione, videsis praeser- tim Hurter H., S. J., Theologiae speciális pars altera, trac. VII, thesis 170, n. 589, ed. Oeniponte 1900, p. 472-475. Explicat pii fidelium sensus factum, históriám, dotes, fructus, vim. Deinde Cf. Sua rez F., S. J., In I I I partem D. Thomae, disp. Ill, sec. 5, n. 10, Opera omnia, t. XIX, p. 37, Pari- siis 1860: « ...non est autem verisimile, permissu- rum fuisse Spiritum sanctum universam Ecclesiam in re tanti momenti graviter errare, immo credendum est, ex illius inspiratione hunc universorum fidelium sensum affectumque manasse » ; A e g i d i u s De Praesentatione, De immaculata beatae Vir ginis Conceptione, 247-340, Conimbricae 1617; Mann en s P., Theologia speciális pars prior 2, p. 488, Ruremundae 1913: «ille consensus probat — 31 — veritatem adeoque et divinam revelationem imma culatae conceptionis B. V. M. »; Hermann, Insti- tutiones theologiae dogmaticae, 116, p. 151-152, Lug- duni-Parisiis 1926; Janssens L., 0. S. B., Trac- tatus de Deo-Homine, II, p. 126, Friburgi 1902; Mansella G., II domma dell’ Immacolata Conce- zione della beata Vergine Maria, III, 170-281, Roma 1866; Gual.-Marcellino da Civezza, Della definibilita della Concezione Immacolata d i Maria, 117-126, Roma 1852; S. Alphonsus de Liguo- rio, Theologia Moralis, I, VII, cap. 2, n. 258 (Opera Moralia, ed. Romae 1812, p. 404); Passaglia C., De Immaculato Deiparae semper Virginis conceptu, pars III, Neapoli 1855; Iacobus Granadus Oa- ditanus, S. J., De Immaculata B. V. Dei Genitricis Mariae Conceptione, cap. XVI, p. 78-80, Hispali 1617: « Par mihi miraculo visum est haec festa dicari, Christicolas inter clymata quotquot habent... ». Velazquez, I. J., Dissertationes et adnotationes de Maria Immaculate Concepta, 426-427, Lugduni, 1653. Inter alia Velazquez ex quodam hymno sequentia affert: Hoc summo Numine factum Ut colat Argvus quod colit Ausonius, Quodque colit Gallus, Dacus colit, atque Bohemus, Et Germanus, Hyber, Anglus, et Illyricus. (8) S. August., De natura et gratia, cap. 36, PL 44, 267. (9) S. Bernardus, Epist. 174, PL 182, 267; Hansler B., Die Marienlehre des hi. Bernhard, 6, Regensburg 1917. — 32 —

(10) Paulo post obitum Bernardi, Nicolaus, S. Al- bani monachus, loquitur de illa famosissima apparitione Bernardi post mortem. Cf. Ioannis de Polliaco et Ioannis de Neapoli, Quaestiones disputatae de Immaculata Conceptione beatae virginis Mariae quas ad fidem codd. Mss. edidit Caro lus Bal id, O. F. M. (Bibliotheca Mariana Medii Aevi, fase. I), p. x l i i , Sibenici 1931. (n ) Cf. Roskovány, op. cit., Il, passim; Hen- ricus de Hassia, professor Vindobonensis in suo opere Contra disceptationes et contrarias prae- dicationes fratrum Mendicantium super Conceptionem beatissimae Mariae virginis... fol. 3-4, Argentinae 1516. Henricus exclamat: «Hoc festum quod esse deberet honoris et reverentiae factum est ludibrium blasphemiae et seminarium discordiae... fidelibus in scandalum...». — De legationibus regum Hispa- niae ad Sedem Apostolicam pro definienda veritate Immaculatae Conceptionis et de pugna populi christiani in Hispania propia sententia videsis P ou y Marti, O. F. M., Embajadas de Felipe IIIa Roma pidiendo la definición de la I. Concepción de Maria (Extracto de Archivo Ibero-Americano, T. XXXIV, (1931), pp. 371-417 y 508-534; XXXV (1932), pp. 72-88 y 424-434; XXXVI (1933), pp. 5-48), Vich 1932; Waddingus, L., Legatio Philippi et II I et IV Hispaniarum Regum ad Smos PP. Paulum V, Gregorium X V et Urbanum V III pro definienda con troversia Conceptionis B. V. Mariae, Lovanii 1624. Dux legationis Philippi III anno 1618 franciscanus Antonius Trejo erat (Roskovány, II, p. XII). (12) Roskovány, op. cit., IV, 221-247. — 33 —

(>3) Ibid. In responsis ab antistitibus orbis catholici datis extollitur sensus fidelium. Videas Rosko- vány, op. cit., IV, V, VI; Sardi, La solenne defl- nizione del Dogma dell’Immacolato Concepimento di M aria santissima. A tti e documenti. Tom. I et II, Roma 1904. Die 8 decembris decanus Collegii Cardinalium Thomas Gnoli postulando definitionem, dixit : «Quod tamdiu Christiana religio vehementer exoptat ac votis omnibus postulat... ut... publica vota com- pleantur... flagitamus».Sardi, op. cit., II, 425-426. (14) Cf. Decretum S. Off. « Lamentabili », die 3 iulii 1907. Propositio sexta sic sonat: «In defi- niendis veritatibus ita collaborai discens et docens Ecclesia, ut docenti Ecclesiae nihil supersit nisi communes discentis opinationes sancire». Den- zinger-Bannwart, Enchiridion Symbolorum, 539, Friburgi 1911. (>5) Paulinus Nolanus, Epist. 23, n. 36, PL 61, 230. (16) Videsis responsa episcoporum apudRosko- vány, op. cit., vol. I. Cf. etiam Pareri sulla definizione dommatica dell’ Immacolato Concepimento délia Vergine rassegnati alla Santità di Pio IX P. M. in occasione délia sua enciclica data da Gaeta il 2 febbraio 1849, vol. 1-10, Roma 1851-1854. (17) Lerinensis V., Commonitorium Primum, cap. 24, PL 50, 670. Videsis, sermonem de Immac. Cone., quem habuit Card. Pie, apud Migne, Orateurs Sacrés, VIII, 165. (!8) Cf. Ro s ko vány, IV, 866; V, 6?8. Eugenius, episcopus Cuzquensis in Peruana prov. Amer. Me- rid., scripsit ad Pium IX: «Cultus interior est — 34 -

illa firma et stabilis persuasio ac suavis propensio in obiectum quod colitur. Si ex mediis communibus obligationis communicatur, sua fides necessaria est. Si tantum inclinatio vel propensio in obiectum, viam aperit ad interiorem persuasionem; quantum haec a praecepto libera est, tantum efficitur magis heroica... Simplices animae in suae inflamatae devotionis extasibus desideria concipiunt, ut Maria sit sancta etiam in illo suae conceptionis instanti, in quo nullus hominum desinit esse peccator... Et haec est manifestatio, quae a S. Augustino vocatur quaedam revelationis species, qua Deus dignatur quod antea ignorabatur detegere quibusdam famulis suis, quando preces suas ad Deum fundunt, suas- que pulsant ianuas... Et hoc est quod omnino de- miramur in persuasione interiori erga originalem V. Mariae puritatem. Sine praecepto quod com- pellat; absque lege quae obliget; sine authentica decisione, sine definiente decreto, ingreditur Eccle- sia in hoc mysterium: illud recipit suffragiis suorum illustriorum membrorum concordibus, et de ea con- sequitur pia propensio quam solum inconcussa veritas adipiscitur».(Roskovány, op. cit., V,628-629). (>9) Pauwels P., I Francescani e la Immacolata Concezione. Traduzione libera dal tráncese per il P. A. Molini, p. 11, Roma 1904. (20) S. Bonaventura, Legenda S. Francisci, cap. 10, 3: «Matrem Domini Iesu Christi indicibili complectebatur amore » Opera omnia, Ad Claras Aquas 1898, vol. VIII, 530. (21) Cf. Roskovány,op. cit., I, 81; Pauwels- Molini, op. cit., 45-46. — 35 —

(22) Cf. Guillelmi Guarre, fr. I. Duns Scot i, fr. P. Aureoli, Quaestiones disputatae de Imma culata Conceptione B. Mariae Virginis, Ad Claras Aquas 1904. (23) Roskovány, op. cit., 1, 81. Cf. Scara- muzzi D., La dottrina teologica di S. Antonio di Padova, 30-39, Roma 1933; Can ti ni G., Il pen- siero di S. Antonio di Padova intorno al concepimento immacolato d i Maria, in Studi Francescani, III, XXVIII (1931), 129-144. (24) S. Thomas, S. Bonaventura, Al. Halensis adversarii sunt Immaculatae Conceptionis. Cf. Storff H., The Immaculate Conception, San Fran cesco (California), 1925; Bittremieux I., Le sen timent de saint Bnnaventure sur l ’immaculée Con ception de la sainte Vierge Marie, in Etudes Fran ciscaines, XL (1928), 358-394; Suarez F., Com- mentaria in III partem Summae, q. 27 a. 2, sec. 5, Opera Omnia, t. XIX, p. 34, Parisiis 1860; Pesch Cr., De Deo creante et elevante2, p. 173-186, Fri- burgi 1890; Billot L., De Verbo Incarnato, p. 362- 368, Romae 1900; Janssens L., Tractatus de Deo-Homine, II pars, sec. 1, memb. 1, q. 27, p. 130- 151, Friburgi 1902. — Nuperrime R. P. Friet- hoff, O. P. scripsit articulum, Quomodo caro B . V. M. in originali concepta fuerit, in Angelicum, X (1933), 321-324, in quo miratur valde, me dixisse in opusculo: I. De Polliaco et Ioannis de Neapoli, Quaestiones disputatae de Immaculata Conceptione B. M. V. (Bibliotheca Mariana Medii Aevi, fase. I, p. LII, Sibenici 1931), S. Thomam negasse veritatem Immaculatae Conceptionis. R. P. scribit: «Quis — 36 — non miraretur legendo hunc textum: Et sane I. de Polliaco et I. de Neapoli, vestigia S. Thomae premendo... Mirando quis quaerere potest, utrum lau- datus auctor ipse momentum argumenti S. Thomae perspexerit?... ». — P. Friethoff, nisus illo verbo « Divus Thomas sui interpres» , omnino negligendo methodum historicam interpretationis, vult probare S. Thomam in suis scriptis non agere de Immacu lata Conceptione « quam nos confitemur ¡>. « Re- vera », sic scribit, «absque dubio S. Thomas docet B. V. M. in originali fuisse conceptam... Verum autem est dicere: ista doctrina in articulo Summae et similibus locis tradita nullo modo agit de eo quod hodie dicimus immaculatam conceptionem, sed agit de omnino alia re...» (p. 329, 333). — Faveat R. P. adhibere etiam methodum historicam inter pretationis, et tunc ei statim apparebit S. Thomam intellexisse quaestionem de Immaculata Conceptione illo sensu quo saeculo XIII et XIV ponebatur; tunc etiam intelliget quasi communem illam rationem agendi Ordinis Praedicatorum per tot saecula in quaestione de Immaculata Conceptione. (25) Alva y Astorga P., Radii solis zeli Se- raphici coeli veritatis pro Immaculatae Conceptio nis my st er io Virginis Mariae, col. 1011-1014, Lo- vanii 1666. (26) Duns Scotus, Op. Oxon., lib. IV, d. 1, q. 3 (ed. Vives XVI 136). (27) Duns Scotus, Op. Oxon., lib. Ill, d. 3, q. 1 (ed. Vives XIV 159). (28) De relatione inter praedestinationem B. Vir ginis ante omnem creaturam et eius Immaculatam — 37 —

Conceptionem vide Sarrano I., De Immaculata prorsusque pura sanctissimae semperque Virginis Genitricis Mariae Conceptione, 1. IV cap. 8-10, p. 481-493, Neapoli 1635; Fr. Carmelus ab Iturgoyen, Thesis Franciscalium de praeelectione Christi lógica deductione ipsos duxit ad Immacula tam B. Mariae Conceptionem pro viribus tuendam, in Velada científico-literaria con motivo del quincua gésimo aniversario de la definición dogmático de la Immaculada, p. 103-117, s. 1. 1904; De Capar, roso Eduardo, O. Cap., La Inmaculada Concep ción de Duns Escoto y el opusculo del Sr. Larumbe- Pamplona 1908; Sigismond de Villeneuve- en-Couserans, O. M. Cap., La royauté univer selle du Sacré Cœur et l’immaculée Conception de Marie d’après la doctrine du B. Jean Duns Scot, Toulouse 1905; Carolus de Moral, Fons illimis theologiae Scoticae Marianae, tomus primus, tractatus secundus, De mirabili praedestinatione Deiparae, Matriti 1730; K ri s per Cr., Theologia scholae scotisticae, III, 494sqq., Oeniponti 1748. Cf. etiam Leonardus M. Bello, Min. Gene- ralis O. F. M., De universali Christi Primatu atque regalitate, litterae encyclicae ad universos Fratres suae curae subiectos directae, Romae 1933; Lo- dovico di Castelplanio, Maria nel consiglio dell’ Eterno ovvero la Vergine predestinata con Gesù Cristo, I, 166-206, Napoli 1872; Hilaire de Pa ris, Notre-Dame de Lourdes et l ’immaculée Con ception, 375-382, Lyon 1880; Guerrini N., O. F. M. L ’ Immacolata ed il Verbo umano nel concetto di Gio vanni Duns Scoto, Quaracchi 1904; P. Ignace- — 38 —

Marie, 0. F. M., La Reine du Clergé. Elevation Mariale, Paris 1932; Gommenginger L., Unsere Königin, 179, Paderborn 1931; Deffrennes R., Essai de synthèse de la Théologie dans la charité, in La France Franciscaine, XVI (1932), 143sqq.; No va tus I. B., De eminentia Deiparae Virginis Ma riae, 1-25, Bononiae, 1639. (29) Carolus del Moral, Toletanus in particulari opere doctrinam Marianam Doctoris Subtilis exposuit. Titulus operis est, Fons illimis theologiae Scoticae Marianae e paradiso Virgíneo latices suos ubertim effundens, qui inde divisus in quatuor capita seu tractatus multiplicem Virginis Matris excellen- tiam Subtilis Venerab. Doctoris Ioannis Duns Scoti doctrina enucleat expandit..., Matriti 1730. — Opus est sat rarum. Invenitur Londini, in Musaeo Bri- tannico sub signatura 3845a, aa. 10. (30) Cf. Balic, Les Commentaires de Jean Duns Scot sur les quatre livres des Sentences, p. 196, Lou vain 1927. Confirmationem sententiae traditionalis quam semper tamquam historice certam habui, Bar- cinonae in bibliotheca de la Corona d’Aragón, Ripoll. 53, necnon in cod. 139 eccl. cathedralis Valentianae inveni. Codices continent hucusque inéditas Reportationes Duns Scoti. In cod. Barci- nonensi Ripoll. 53, fol. 12vb-14vb quaestio de Im maculata Conceptione invenitur. Rationibus pro et contra expositis o p p o n e n s contra Duns Scotum insurgit arguens (fol. 13vb): « Sedcontra tu dicis quod in ea fuit causa sufficiens quia naturalis filia et tarnen non habuit culpam in primo instanti et tarnen in primo instanti fuit filia naturaliter propa- — 39 — gata et per consequens debitrix originalis iustitiae. Unde videtur quod concedas oppositum ». Se- quitur responsio. — In cod. 139 ecclesiae cathedralis Valentianae quaestio omnino peculiarem aspectum prae se fert. Fol. 86va incipit: « Utrum beata Virgo fuerit concepta in peccato originali ». Et statim thesis ponitur : « Dicendum quod possi- bile fuit apud Deum quod non. Et fuit etiam de- cens ». Deinde thesis probatur. Fol. 87v-88r plus quam 24 auctoritates afferuntur contra Immaculatam Conceptionem: 16 sancti Augustini. Quod attinet festum Conceptionis dicitur: « De conceptione autem arguitur sic : Celebranda. Quere alibi...». Ad alias obiectiones responsio est brevis. Ita fol. 88ra : « Virgo quantum fuit ex naturali propagatione, con- traxisset nisi a Spiritu sancto prevenía fuisset... Per hoc patet ad 5 vel 6 auctoritates...». Ergo, clare apparet reportationes exhibere elementa di- sputationis de Immaculata Conceptione. De disputatione Parisiensi amplius dubitari nequit. — Gra tes refero R. P. Xiberta, O. Carm., qui anno 1932 me de Archivo Barcinonensi (Corona d’Aragón) certiorem reddidit, sicut etiam cl. domino Archi- vistae eiusdem bibliothecae qui mihi informatio- nes de cod. Ripoll. 53 dedit, ac R. P. Bernardo Madariaga, qui eiusdem codicis reproductiones pho tographias transmisit. P. E. Longpré specialem articulum de reportatione Barcinonensi promittit. Cf. Studi Francescani, V (1933), 210. (31) Pauwels-Molini, op. cit., 113-127. (32) Ibid., 111-167.— Ad Concilium Tridentinum omnes congregationes Ordinis ultra 100 theologos — 40 -

consultores miserunt. Cf. Holzapfel-Hasel- beck, Historia Ord. Fr. Min., 515, Friburgi 1909. (33) Roskovány, op. cit., 1, 122, 126, 134; II, 1-10, 348, 353, 356, 364, 378, 397, 440, 450, 452... (34) Roskovány, op. cit., II, 364: « Quoniam SS. Dominus Urbanus VIII ad liberam devotionem Universitatum reliquit eligere inter Sanctos specialem Patronum, et nostra Minorum Religio ab ipso exordio Religionis Immunitatem SS. Deigenitricis ab originali culpa non tarn pertinaci quam felici et insuperabili amore propugnaverit, et eiusdem Re ligionis obsequia apud SS. Virginem frequentissimis beneficiis experiantur gratiosa: ideo tota Minorum Religio in Comitiis Generalibus congregata Toleti beatam Virginem Deigenitricem Mariam, quatenus in ipsa Conceptione ab originali culpa, confitemur et concelebramus immunem, unanimi consensu et felici auspicio in singulärem elegit Patronam totius Ordinis Fratrum Minorum, quare omnibus Ministris Provincialibus per obedientiam praecipitur, quod festum SS. Conceptionis ea sollemnitate et eccle- siastico ritu iubeant celebrare, quo insignes Pa- troni celebrantur in Ecclesia...». Cf. P. Grab id, Sermo de Immaculata Conceptione B. M. V. habitus in Capitulo Generali ad S. Mariam Angelorum, in Acta Ordinis, XLVI (1927), 278 sq. In hoc pulcher- rimo sermone P. Grabic illustrat meritum Ordinis Minorum relate ad Dogma Immac. Conceptionis: Franciscani exordium Immac. Cone, dederunt; Francisci soboles decursu saeculorum pro hac Vir ginis praerogativa strenue certavit; genuina mens scholae Franciscanae in bulla dogmatica « Ineffa- — 41 — bilis Deus » continetur et exponitur. — Videsis etiam Harapin Th., Sermo de Immaculata B. V. Conceptione, in Act a capituli Generalis Romae an. 1933 celebrati, Romae 1933. (35) Roskovány, op. cit., II, 356. (36) Roskovány, op. cit., I, 116, 122, 126-127. Roskovány in prolegomenis,op. cit., I, p. Lii, dicit: « Sixtus IV P. M. epocham fixit per suas célébrés Constitutiones de Immaculata Conceptione a. 1476 et ss. éditas : quibus non solum pium erga Deipa- ram immaculate conceptam studium per magnas gratiarum apostolicarum largitiones potenter auxit, verum etiam dissidiis inter Ordines Religiosos super hac quaestione ferventibus modum ponere adnisus est, gravissimas poenas in eo minatus, qui suis Constitutionibus contravenire praesumeret... ». Cf. Frankenberger H., Die Verdienste der Theolo gen des Franziskanerordens um die Dogmatisierung der unbefleckten Empfängnis der seligsten Gottes mutter, in Spiritus et Vita, VII (1927), 69-73. (37) Cf. Gravois M. A., De ortu et progressu cultus ac Festi Immaculati Conceptus Beatae Dei Genitricis V. Mariae (documentorum regestrum, in fine libri), Lucae 1764. (38) Cf. Roskovány, I, p. l v i . Innocentius VIII Moniales de Immaculata Conceptione approbavit, et Iulius II, anno 1511, induisit ut occasione pro- fessionis et receptionls in Ordinem possint dicere : « Ob amorem et servitutem D. N. et Immaculatae Conceptionis eiusdem Genitricis voveo etc... » ; porro pallium coloris hyacintini déférant ob mysti- cam significationem quod gloriosae Virginis anima — 42 — a creatione sua tota facta fuit coelestis, et singu- laris Regis aeterni thalamus; item ut eundem ha- beat cum FF. Minoribus de Observantia Cardina- lem protectorem, ut in piis earundem cordibus purissimae Conceptionis magis ac magis augeatur devotio ; demum ut eorundem fratrum iurisdictioni subdantur ob indefessum studium et vigilantiam quibus iidem puritatis et innocentiae Deigenitricis defen sores existunt. (39) Pauwels-Molini, op. cit., 170-176. (40) Cf. Scaramuzzi D., La dottrina del B. G. Duns Scoto nella predicazione di S. Bernardino da Siena, 135-140, Firenze 1930. (41) S. BernardinusSenensis, Opera omnia, IV, 82, Venetiis 1745. (42) Ibid., II, 391-392. (43) Hoc saeculo fundata est Societas Iesu quae ad constabiliendam immaculatae conceptionis doctrinam plurimum contulit. Sufficiat in memoriam revocare nomina Thomae Strozzi, Velazquez, Per- rone, Passaglia, etc. Cf. Velazquez, op. cit., p. 368-372; Sardi, op. cit., I, 784, 915. (44) Paolini F. M., L’Immaculée Conception et les missions franciscaines, discours prononcé au Congrès Marial de Rome à l’Assemblée générale du 3 décembre 1904 (L’Ordine dei Frati Minori al Congresso Mariano internazionale tenuto a Roma 1904, p. 47, n. 1), Roma 1905. Clemens XIII anno 1767 admisit, ut in Litaniis Lauretanis tarn publice quam privatim recitandis post versiculum «Mater intemerata», addatur: «Mater immaculata».Ros kovány, op. cit., II, 521. — 43 —

(45) Pauwels-Molini, op. cit., 151. (46) Cf. Roskovány, op. cit., I, 138; II, 440, 522. Anno 1727 Benedictus XIII concessit indultum Ministro Generali Ord. Minorum, erigendi in Ec- clesia Ord. «Archiconfraternitatem immac. Con ceptionis» eidemque alias sub simili titulo erectas Confraternitates aggregandi. Roskovány, op. cit., II, 440. Vide L ’Immacolata e la pia unione eretta nella basilica di S. María in Aracoeli, 269-300, Roma 1904. (47) Pauwels-Molini, op. cit., 178, dicit: «Tommaso Illirico era un santo e zelante predica- tore dalmata: evangelizzö parecchi paesi, e lasciö un trattato sulla Concezione della Vergine». (48) Paolini, op. cit., 44-45. (49) Ibid. (50) GravoisM. A., De ortu et progressu cultus ac festi Immaculati Conceptus, 104, Lucae 1764. (51) Ibid. (52) Hoc saeculo una cum Franciscanis, reges, imperatores, varii Ordines Religiosi pro pia sententia particulari modo militant. Videsis Rosko vány, II, 361, 364, 375, 397, 447... (53) Roskovány, op. cit., II, 2. (54) Roskovány, op. cit., II, 356: «Renovantes antiquum devotionis affectum quem erga immac. Conceptionem V. Mariae iám pridem a nostris maioribus ad haec usque tempóra liquido constat dimanasse; volentes insuper nóvum obligationis debitum adiicere, iuramus et vovemus Deo Domino nostro, eius SS. Matri, Seraphico Patri nostro Francisco et omnibus sanctis, tenere, defendere, — 44 — et docere publice et privatim quod Virgo Domina nostra fuit sine peccato originali concepta, et ab illo praeservata ex meritis Christi Domini; et curabimus, quantum in nobis fuerit, quod haec sancta devotio populo doceatur christiano; et ita promit- timus et iuramus per Deum Dominum nostrum Iesum Christum et per hoc crucis signum». — In Hispania iam post decreta Pauli V, anno 1616-1617 edita, civitates et universitates coeperunt se votis et iuramentis ad defensionem piae sententiae ob ligare. Ita universitates: Salmanticensis, Complu- tensis, Vallis'olitana, Caesaraugustana, Compostel- lana, Granatensis, Baézana, Limensis, de Onnate. — Videsis formulas apud Roskovány, II, 9-15; Velazquez, Dissertationes et adnotationes de Maria Immaculate Concepta, 1, IV, dissert. 8, adnotatio 1 (ed. Lugduni 1653, p. 356 sqq.). Formula Univ. Salmanticensis ex anno 1627 sic sonat: «Iuro, in quotidianis lectionibus, quas in Academia vel ca thedrae moderator vel voluntarius Professor legero, me docturum atque lecturum in Theologia Schola- stica doctrinam Augustini et conclusiones S. Thomae, quas in Summa Theol. docet etc. Excipio opinionem de Immac. Virginis Conceptione . . . * Roskovány, II, 10. De iuramentis universitatum Germaniae, Angliae et Galliae vide Velazquez, op. cit., 359-361. (55) Anno 1659 in Comitiis generalibus Statuum Brabantiae praeeunte archiepiscopo Mechliniensi Andrea Creusen Status iuramentum emiserunt ipso die festo Conceptionis de propugnanda pia sententia. Roskovány, II, p. XXVI. — 45 —

(56) Anno 1646 rex Portugalliae Ioannes IV cum Proceribus regni solemne nuncupavit iuramentum de tuenda immaculata Conceptione B. Virginis, quam etiam sub hoc titulo in Patronam regni elegit. Roskovány, op. cit., II, 364. (5?) Anno 1653 Ordo Praedicatorum praecepit suis fratribus ut non praesumant impedire jura menta quae in ecclesiis Ordinis Confraternitates variae aut communitates in defensionem piae sententiae nuncupare voluerint... (Roskovány, II, 375). Cf. Ioannes B. ex Comitibus Gaddi, Votum de tuenda immunitate Deiparae Virginis Mariae ab originali peccato usque ad effusionem sanguinis a Lampridiana censura vindicatum, Venetiis 1754. (58) Cf. Pauwels-Molini, op. cit., 200-213. (59) Ibid., 210. (60) Roskovány, II, 348. Gregorius XV suo decreto anno 1622 dato haec duó magni momenti piae sententiae favorabilia praestitit: primum, quod contrariae sententiae omne humánum interdixerit commercium, prohibendo, ne ipsa publice sive privatim, sive voce sive scripto proponatur...; alterum quod severissime praeceperit ut diem festum Conceptionis recolentes ecclesiastici in Missa et officio divino tarn publice quam privatim non alio quam Conceptionis nomine utantur. Hoc decretum idem significat ac sanctam et Immacula tam venerari ac celebrare Conceptionem. Ros kovány, II, p. XV. (6*) Pauwels-Molini, op. cit., 210. (62) Ibid. (63) Roskovány, op. cit., II, 353-354. — 46 —

(64) Mens magni Praeconis Apostolici apparet ex Iittera scripta anno 1746 ad quempiam antistitem. In ea sanctus missionarius proxime instantem mysterii definitionem prophetico quasi spiritu omi- natus, historice recenset suos conatus quos et sub Clemente XII et Benedicto XIV adhibuit ut a Sancta Sede definitionem impretraret. Roskovány, op. cit., II, 510. (65) lbid. (66) lbid. Leonardus elegantissime scribit: «Hoc enim omnes Respublicae Christianae, hoc Catholi- cae ditiones, hoc provinciae et civitates, hoc ar- chiepiscopi, hoc parochi, hoc denique omnes populi et gentes unanimiter sentiunt, hoc vehementer exoptant. En ergo universalis Ecclesiae consensus. Vivat igitur, triumphet B. V. Mariae Immaculata Conceptio ... Indubium enim est quin si tantus honor Reginae Augustissimae tribuatur, statim mun- dus perpetua sit pace fruiturus ubique. Oh, quam ingens bonum: Eheu, quid utilius, si hoc conti- gerit...» (67) Historiam cultus Immaculatae Conceptionis in extremo Oriente hucusque scriptam non habe- mus. Máximum beneficium praestaret theologiae marianae qui tale arduum opus conficeret. (68) De persecutione in Iaponia plures artículos scripsit P. L. Pérez, Cf. Cartas y relacions de Japón, in Archivo Ibero-Americano, t. XIII (1920) 39-60, 445-97; t. XVII (1922) 29-78; Martirés del Japón en el año de 1622, in Archivo Ibero-Ameri cano, t. XVII (1922), 145-73. (69) Paolini, art. cit., 45. — 47 —

(70) Ibid. (71) Ibid. (72) Ibid. (73) Roskovány, op. cit., IV, 134. Has litteras scripsit Supremus Moderator Ordinis postulando definitionem excelsi mysterii Immaculatae Concep tionis : «Te, B. Pater, obtestor ut explicite sancire digneris, quod implicite iam est defmitum. . . schola ilia quae piae sententiae adversa efferebatur, nunc et dictis et factis eidem favens evasit; quod certe necessario evenire debebat...» — In his litteris Supremus Moderator Minorum affirmat etiam scholam thomiscam, Ordinem Praedicatorum piae sen tentiae favere. Et revera «Ordo Praedicatorum», seribit doctissimus Roskovány, « qui antea potissi- mum contrariam propugnabat sententiam, a. 1843 magna complevit laetitia piae doctrinae assertores, et ipsam S. Sedem Ap., dum Generális Ordinis omnium fratrum suorum nomine apud S. Sedem supplex extitit, ut 1. indulgeatur deinceps iuxta proprium ritum celebrandi festum Conceptionis B. V. in universo Ordine; 2. ut facultas addendi in Praefatione Missae de Conceptione vocem immaculata et in Litaniis Regina sine labe originali concepta etiam ad Ordinem Praed. extendatur... » (Roskovány, IV, p. XIX et p. 64). Postea, idem Generalis prae oculis habendo accidere posse ut quis decretis S. Sedis « sive ob personalem de contrario sententiam sive ob metum frangendi iuramenti ad sectandam S. Thomae doctrinam nun- cupati semet conformare detrectet, an. 1847 quaestiones nonnullas » proposuit Sacrae Congregationi — 48 -

Rituum. Et Sacra Congregatio respondit, etiam illos qui sentirent B. Virginem in peccato conceptam et iusiurandum pro tuenda S. Thomae doctrina velut contrariae opinioni favente emiserant, eos- dem pariter adstringi ad observanda decreta de festő Immaculatae, etc., et quatenus opus sit, ab solví a vinculo emissi iuramenti. (Roskovány, IV p. XXIII-XXIV, et p. 114). — In Commissione pro definitione Immaculatae Conceptionis erant Domi- nicani: Thomas M. Vincentius Salzano, Marianus Spada et Hyacinthus de Ferrari (Sardi, op. cit., I, 575, 671, 714, 789, 898). Salzano et Spada erant pro definitione, dum Ferrari sic votum suum for- mulavit: «Ex dictis patet, sententiam contrariam Immaculatae Conceptioni non esse haereticam, ergo eius oppositum, seu favorabilem non esse de fide: ergo non posse tuto procedí, ñeque expedire, ut declaretur ac definiatur per bullám dogmaticam haec pia opinio tamquam corde credenda et ore confitenda... » (Sardi, op. cit., 1 904). Ad hanc argumentationem dignum responsum dederunt I. Palermo, O. E. S. A., et Perrone, qui dicit votum P. Ferrari «inniti miseris aequivocationibus hae- resis materialis, et oppositorum decretorum Rom. Pontificum» (Sardi, op. cit., I 904-922). (74) Collegii Salmaticensis Fr. Discal- ceatorum B. Mariae de Monte Carmeli, Cursus Theologicus, t. IV, tract, XIII, disp. XV, dub. 5, Venetiis 1678, p. 561. (75) Medina Bartholomaeus, O. P., Scho- lastica commentaria in D. Thomae Aquinatis, Doct. Angelici tertiae partis quinquaginta novem priores — 49 — quaestiones, quaest. XXVII, art. 2, p. 654, Coloniae 1618. Medina extollit modestiam Duns Scoti, prae oculis habendo activitatem discipulorum Doctoris Subtilis. Dicit enim « Sed modestissime his verbis: ‘ Si non repugnaret auctoritati ecclesiae vel scrip- turae, probabile videtur et pium beatam Virginem peccati originalis fuisse expertem’. Cuius viri doc- tissimi modestiam utinatn imitarentur hac tempes- tate illi, qui hanc sententiam amplectuntur et praedi- cant. Postea, tenacius secuti sunt hanc sententiam : Maironis, Maioris, Basolis, Gabriel,...» Etiam Ioannes a S. Thoma, 0. P., admiratur mode stiam Duns Scoti: « Scotus ipse subtilissimus ita et modestissimus doctor, adeo sobrie et caute rem istam tractavit, ut mirandum posteritati de hac re exemplum reliquerit... multum in brevibus verbis nos docuit...» Ioannes a S. Thoma, Cursus theologici in primam partem divi Thomae, tomus 1 - Approbatio doctrinae D. Thomae - disp. II, a. 2, Genuae 1654, p. 120. Revera, ex limpidissima quaestione Doctoris Mariani de Immaculata Con ceptione elucet eius modestia, humilitas, sanctitas, sicut et eius doctrina de omnímoda innocentia Matris Dei. (76) Caietanus Thomas de Vio, O. P., Trac tates de Conceptione beatae Mariae Virginis, in Opuscula Omnia, t. II, cap. 5, p. 104, Venetiis 1622. (77) Catharinus-Politi Ambrosius O. P., Disputatio pro veritate Immaculatae Conceptionis beatissimae Virginis et eius celeb randa a cunctisfide- libus festivitate ad sanctam Synodum Tridentinam, — 50 —

col. 67, Romae 1551. Catharinus propugnat Imma culatam Conceptionem, et inter varia argumenta pro hac sententia allegat auctoritatem Doctoris Mariani. Dicit enim: « Ergo in eorum numerum qui hanc haeresim (ut dicunt adversarii) incurrerunt in primis Ioannem Scotum includere illos oportet, cuius laus quanta sit in Ecclesia et mérito, soli prava affect! mente non conspiciunt. Quidam tamen astute eum in suas partes trahere conati sunt, qui prudentissime dixit: ‘ Illud omnino esse credendum quod excellentius esset pro Virgine, nisi repugnaret vel scripturis sanctis vel Ecclesiae Suppo- nunt autem isti sua virga censoria istud dogma evidenter utrique . . . repugnare . . . Hoc certum est omnes eius Ordinis Minorum et qui doctrinam Scoti tutantur, aliter eiusdem Scoti mentem inter pretan, ut patet plus satis. Totum enim ilium Ordinem diuturno iam tempore hanc doctrinam toto pectore amplexum esse ac tradidisse, quis igno rât?... Mitto Petrum Aureolum acutum valde et egregium Doctorem,... qui tamen citra contro versial^ B. Virginis praerogativam tenuit ac tuta- vit: sicut et eius Ordinis plerique, immo omnes qui post Scotum in Sacra Theologia profecerunt et cum laude scripserunt ». — De testimonio Catha- rini plura erudite scripta invenies apud Scara- muzzi D., Le idee scotiste di un grande teologo domenicano del 1500: Ambrogio Catarina, 11-26. Firenze 1933; P. Deodat Marie, O. F. M., Un tournoi théologique affért testimonia aliqua desumpta ex scriptis doctorum O. P. Ita p. 3, n. 1, dicit: « Hanc sanam doctrinam et fidei catholicae conso- — 51 — nam (illam videlicet, quae Virginem esse conceptam in peccato originali affirmat) secuti sunt omnes Doctores illius Ordinis (videlicet Franciscani) usque Scotum, qui fuit, saltern in studio Parisiensi, primus seminator praedicti erroris (videlicet Immaculatae Conceptionis). Ces paroles sont tirées d’un traité deFr. Qiraud Renier, Ord. Praed... » Deinde allegat testimonium Ramirez O .P., qui dicit: « Scotus splendidissimum ornamentum Seraphicae Religionis, qui fuit praecipuus Achilles, dux, de fensor Mysterii Conceptionis et maxime devotus Virginis, quem Virgo, ut aiunt Historiae, favoribus multis replevit. . . ». (78) ibid. (79) S t r o z z i T.,Controversia della Concezione della beata Vergine Maria, parte prima, cap. XXX, p. 566-467, Palermo 1700; « Fra tutte le Religioni, che su i principi del secolo decimoquarto milita- vano alia gloria della Concezione di Nostra Si gnora, si signalô la Francescana; poichè sotto la bandiera alzata da Scoto im prese sopra ogni altra la difesa di questo Misterio, per cui ne’ secoli sequenti ha tolerati tanti travagli, divolgati tanti volumi, si è esercitata in si continue battaglie, ed ha riportate si segnalate vittorie, che per questa sola impresa è divenuta più illustre nel mondo cristiano, che per tutti gli altri pregi i quali la rendono riguardevole... Se imprendessi a registrar il numero di quelli, che in quest’ Ordine han mili- tato con la penna per sostener la pia sentenza, mi si direbbe con ragione: Numera le stelle, se puoi...» — 52 —

(80) Mendive Iosephus, S. I., Institutiones theologiae dogmatico-scholasticae, pars tertia, p. 479- 480, Vallisoleti 1895. (81) Velazquez, op. cit., 365. (82) Ibid. (83) Ibid. (84) Perrone I., De immaculato B. V. Mariae Conceptu, an dogmatico decreto deflniri possit dis- quisitio theologica, 18-19, Romae 1847. (85) lanssens L., O. S. B., Tractatus de Deo Homine, II pars, p. 105-106, Friburgi 1902. (86) Van CrombruggheC., Tractatus de beata Virgine Maria, 140, Gandae 1913. (87) Pohle I., Lehrbuch der Dogmatik II7, 241. Paderborn, 1921: «Hätte der Doctor Subtilis und seine Schule sich kein anderes Verdienst um die Glaubenssache erworben als die erfolgreiche Ver teidigung und Begründung des Dogmas von der unbefleckten Empfängnis, dieses eine Ruhmesblatt wäre gross genug, um ihm in der Geschichte und im Plane der göttlichen Vorsehung einen dauernden Ehrenplatz zu sichern». Protestantes etiam, Franciscanis dogma Immacu latae Conceptionis ascribunt. Cf. ex. gr. Benrath, Zur Geschichte der Marienverehrung, in Theologische Studien und Kritiken, I (1866), p. 266; Seeberg R., Lehrbuch der Dogmengeschichte, III4, p. 660, Leipzig 1930. (88) Sardi, op. cit., II 274. (89) Roskovány, op. cit., VI. In hoc volumine passim describit manifestationes populi christiani Urbi et orbi. Cf. etiam Sollenne adunanza in onore — 53 —

dell’ Immacolata Vergine tenuta dagli Arcadi nella grande aula de’ conservatori in Campidoglio il di V III décembre 1854, Roma 1854; Raccolta di prose e versi in onore dell’ Immacolata Concezione di Maria Vergine, Roma 1854; M al ou, Histoire de la défini tion dogmatique de l’ Immaculée Conception de la très sainte Vierge Marie (Bourassé, Summa Aurea, VIII, 559). Sardi V. ita scribit: «Al segno dato col cannone da Castel S. Angelo tutte le campane della nostra SS. Basilica e le campane di tutte le chiese di Roma sonarono a festa per lo spazio di un’ora .. . e durante quest’ ora i cannoni dello stesso Castel S. Angelo coi colpi 101 annunziavano il sempre memorando e faustissimo avvenimento; e i citta- dini tutti in segno della più viva esultanza orna- rono di arazzi, drappi e ricami le logge e finestre delle proprie abitazioni. . . Ad una ora di notte . . . fii... illuminata tutta Roma ; ma in modo vera mente singolare ed incantevole» (Cf. Sardi, op. cit., 11, 428, 444). (9°) Pauwels-Molini, op. cit., 271-274; Acta Ordinis Fratrum Minorum, XXIII (1904), 391. — Sardi, op. cit., II, 433, sic describit actum solemni- tatis: «Terminata . . . ceremonia della coronazione, il S. Padre sali nuovamente la gestatoria, e... andö all’ altare della Pietà giá addobbato, ove deposti gli abiti pontifican, e vestita la mozzetta e stola vide prostrati ai suoi piedi i Rmi. P. Venanzio da Celano Ministro Generale dei Minori Osservanti, P. Giacinto Gualerni Ministro Generale dei Conventuali, P. Lorenzo da Brisighella Procu rator Generale de’ Minori Cappuccini, e P. Gio- — 54 — vanni Catalano Vicario Geçerale del Terz’ Ordine di S. Francesco a fare publica e solenne testi- monianza in nome di tutto 1’ Ordine Francescano del gaudio inesprimibile da cui era compreso per definizione dommatica dell’ Immacolato Concepi- mento di Maria SSma, promulgata dalla Santità Sua. E primo il P. Venanzio gl’ indirizza il se- quente discorso: Quod diu, a saeculis, Beatissime Pater, speciali devotione tota exoptabat Francis- calium familia, illud ipsum hodie infallibile Apo- stolici oris Tui complevit Oraculum. Haec prop- terea seraphica soboles laetabunda divinam semper exorabit Maiestatem, ut iugiter Sanctitatem Tuam in bonum Ecclesiae universae incolumem servet. Et ego, una cum meis hisce collegis, cliens obse- quentissimus Sanctitatis Tuae, nomine trium ordi- num Seraphici Patriarchae Francisci, qua eius, licet indignus, successor, offero lilium, symbolum quod est puritatis omnimodae in primo instanti Conceptus Immaculati Beatissimae Virginis Mariae. — E le offre un vaghissimo giglio di argento . . . — Procurator Generalis Capuccinorum obtulit ima- ginem Immaculatae Conceptionis in qua etiam imago Duns Scoti expressa erat... « e nell’ uno e nell’ altro lato dei medesimi osservansi in due pulpiti i PP. Giovanni Duns, detto lo Scoto, e Francesco Mairone suo discepolo, ambedue chiarissimo orna mento del suddetto Ordine dei Minori, e strenui difensori e propagatori del singolare privilegio dell’ Immacolato Concepimento ». — De meritis Ordinis Minorum Conventualium, Capuccinorum et Tertii Ordinis pro Immaculata Conceptione vi- — 55 — desis Sardi, op. cit., I, 157, 174, 580; Rosko vány, op. cit., IV, 137, 219. Cf. L’Immacolata Con cezione di Maria ed i Francescani Conventuali dal 1210 al 1854, Salviucci 1854; Milosevic G., L’Im macolata Concezione di Maria difesa dal ven. Gio vanni Duns Scoto principe della Scuola, Padova 1897. (91) Quamplurimi episcopi in litteris ad Pium IX datis Duns Scotum amplissimis laudibus afflciunt. Ita ex. gr. Severus, episcopus Pampelonensis, scribit: « ... piam denique sententiam Doctor Subtilis tanta soliditate propugnavit, ut ad earn Universitates et collegia perillustria attraxerit ». Roskovány, op. cit., V, 79. — Antonius, episcopus Algarbiensis dicit : « Excitatur postea in Parisiensi Universitate de Immaculata Con ceptione controversia; unus tantum apparet vir, subtilis Scotus, qui scriptis, conclusionibus seu thesibus, ac solemni disputatione mysterium illu strât, veritatem demonstrat, ac Parisienses Doc tores convincit». Roskovány, ibid., 207. — Thomas los. Brown, vie. apóst. W alliae: «ex Anglia etiam, nimirum ex Oxoniensi Universitate Ioannes Duns Scotus in aciem prodiit, ac pro sin- gulari Virginis privilegio feliciter decertavit... » Roskovány, V, 252. — Franciscus, episcopus Habanensis : « Post subtiles Scoti dilucidationes, acris hac de re disputatio... paulatim sopiri coepit, et iampridem fidelium animis radicata de Immac. Cone. Mariae sententia, magis magisque in dies ita cofirmata est, ut a saeculo XV vix ullus alicu- ius nominis theologus reperiatur, qui earn serio impugnareadgressusfuerit...»Roskovány, V, 96. — 56 —

— Aloysius M. Pini, episcopus Spalatensis-Ma- karskensis ; « Sanctitas Vestra nosse velit, huius pervetustae latissimaeque dioecesis ex utroque Clero forte esse neminem, qui a Scoti doctrina recedat, hanc in schola usurpari, hanc in cateche- sibus concionibusque ad populum, a quo non alio quam quem edoctus est sensu retinetur ». Ro- skoväny, V, 325. — De progressu studiorum circa I. Duns Scotum nostra aetate videsis Sca- ramuzzi D., Duns Scoto, Summula, XI-LXIV, Fi renze 1932. (92) Cf. Dubosc de Pesquidoux, L ’Immaculée Conception et la rennaissance catholique, t. I-II, Paris 1900; Bal id K., Utjecaj dogme Neoskvrnjenog Zaöeöa na katoliöku renesansu (L ’influence du dogme de l ’im maculée Conception sur la rennaissance Catholique), in Nova Revija, VIII (1929), 3-16; Seeböck F., O. F. M., Maria Immaculata das grosse Gnadenzeichen am Himmel des X IX e Innsbruck, 1903. — V io, Ada- mo e Maria ossia il peccato originale e VImmacolata, 243-250, Venezia, 1904; Hilaire de Paris, op. cit., 505-535; Annivitti V., Opuscoli vari sull’ Im- macolato Concepimento di Maria Vergine, Roma, 1874; Déodat Marie, De Basly, Lourdes, Mont martre, Duns Scot, Havre 1907; Hedde R., Marie Immaculée, Paris, 1924; M is lei, La Madre di Dio, 1-2, Torino 1867; A li monda, II dogma del- V Immacolata, Torino 1886; Campana, op. cit., 466-468. (93) Leonardus a Portu Mauritio, supra, p. 60, nota 10. Cf. Raymundus Martinez et F e b b e r, De utilitate et ratio ne sufficient i ad dogma- — 57 — ticam definitionem super Immaculato Conceptu pro maiori Dei gloria, Bmae Virginis laude totiusque Ecclesiae pace et gaudio, Interamnae 1853; I. E. Nierembergii, S. J., Opera Parthenica de supe- reximia et omnimoda puritate Matris Dei, p. 530, Lugduni 1659. (94) Cf. Acta Ordinis Fratrum Minorum, LII (1933), 184-192.