1/19 DE WERELD VAN DE ARCHITECT | ARCHITECTUUR.NL DE WERELD VAN

INTERVIEW BEN VAN BERKEL + GLASSCHUIMBETON IN ZIERIKZEE + TJEP BOUWT IN BANGLADESH + KERAMUS UTRECHT + UITBREIDING KPN TOREN ROTTERDAM + SLOOPSCULPTUREN MARJAN TEEUWEN + LICHTONTWERP ILO + DESIGN VAN ISABEL

ARCHITECTUUR NL | 1/19 QUIROGA + INTERVIEW HOH

01_Cover_losse_pagina.indd 1 21-01-19 16:19 in dit nummer #1/19

6 De ronDe GAten in De muren ZiJn een eerBetoon AAn louiS KAhn Jeroen Junte interviewt Frank Tjepkema over Village Market in Bangladesh, pagina 6

ArchitectuurNL 4

04-05_inhoud.indd 4 21-01-19 16:21 inhoud

10 14 26

Architecten moeten OndernemenNL 06 Tjep bouwt in Bangladesh circulariteit omarmen 09 W earthy waardescan van New Horizon Peter de Winter interviewt Ben van Berkel over toekomst architectuur, pagina 26 ProjectenNL 10 Uitbreiding KPN-toren Rotterdam door V8 architects 14 Natuurmonumenten Zierikzee van architect Rink Tilanus 18 S tudentenhuisvesting Keramus Utrecht van architect Jillis Kinkel 22 Set starterswoningen Amsterdam van SVP architectuur

KennisNL 26 Interview met Ben van Berkel UNStudio 32 Lichtontwerp Wijnand van der Horst iLo 36 Interview met Kathrin Hanf van SeARCH 40 Recht volgens Ruby: Overname of 36 42 inspiratie? TalentNL 41 Creative Heroes Award 2019 42 Sensitieve , intelligente ontwerpen van HOH Architecten 48 Onconventioneel design van Isabel Quiroga 51 Framework voor Human Resilience van AREA

InspiratieNL 56 W eelde van de eenvoud, boek over huizen van Rietveld 58 Sloopsculpturen van Marjan Teeuwen 62 Play! Slim meubilair van Quinten Lokhorst 64 Architectuurfotografie van Jan Duker 58 64 72 Thuis bij architectenpaar Fabianne Riolo en Rob Willemse

5 ArchitectuurNL

04-05_inhoud.indd 5 21-01-19 16:21 OVER DE GRENS Tjep. bouwt in Bangladesh De gloednieuwe Solidaridad Village Market van ontwerper Frank Tjepkema nabij de provinciestad Khulna in Bangladesh is een open en toegankelijk gebouw dat moderne esthetiek koppelt aan lokale tradities. Het gebouw is functioneel en robuust, maar heeft ook zachte kwaliteiten als ontmoetingsplek en educatiecentrum. Kortom, een multifunctioneel gebouw met een doordachte esthetiek. En dat voor iemand die niet is opgeleid als architect.

Frank Tjepkema ontwierp het marktgebouw expressiviteit van Dutch design. Gaandeweg wat van opsteken.’ Al zijn er natuurlijk ook Solidaridad Village Market nabij de komen daar interieuropdrachten bij, zoals uitzonderingen, ‘zoals Frank Gehry of MVRDV, provinciestad Khulna in Bangladesh als de cosmetica-afdeling van de Hema en dat met Chanel samenwerkt.’ Omgekeerd leert een open en toegankelijk gebouw, waarin vertrekhal 4 op Schiphol. De Village Market is Tjepkema als ontwerper ook van architecten. moderne esthetiek zijn gekoppeld aan lokale zijn eerste volwaardige gebouw. Nota bene ‘Een krachtige kwaliteit van architecten vind ik tradities. Zo refereren de baksteenmotieven in Bangladesh, wat toch ook weer bijzondere het denken in programma’s en plattegronden. aan de Hindoeïstische tempels in het land. kwaliteiten van een architect vraagt. ‘Maar voor En vervolgens een goede inschatting kunnen Ook zijn zowel bamboe en Bengaalse lokaal mij was dit juist een uitkomst. Ik hoefde geen maken wat het sociale effect daarvan is. Hoe ambachtelijk vervaardigde tegels gebruikt rekening te houden met de zware Nederlandse wordt een ruimte beleefd door de gebruiker.’ als strak beton en hightech zeildoek als bouwvoorschriften voor plafondhoogtes en Het programma van eisen van de Village dakoverspanning. Het gebouw is functioneel en minimale afmetingen van raam en deur.’ Market was een landbouwoverslag met als robuust, een belangrijke kwaliteit in een land hoofdgebouw een overdekte veilingmarkt met een klimaat waar hitte afwisselt met zware Communicatie met ongeveer zeventig vaste standplaatsen regen. Tegelijkertijd heeft het marktcomplex De wens om architectuur te maken was er lang. voor verkopers. Aan een dwarsstraat in ook zachte kwaliteiten als ontmoetingsplek ‘Mijn tweede studiekeuze was Bouwkunde. In dat gebouw zitten een lesgebouw, waarin en educatiecentrum over beter productie- de vorige eeuw was het ook volstrekt normaal boeren programma’s kunnen volgens en distributiemethodes. Kortom, een om producten en gebouwen te ontwerpen, kijk over duurzame landbouw, en een winkel multifunctioneel gebouw met een doordachte naar Alessandro Mendini of Philippe Starck.’ voor landbouwartikelen als kunstmest en esthetiek. En dat voor iemand die niet is Technische aspecten als schaal en complexe gereedschap. Aan de achterkant van het opgeleid als architect. constructie daargelaten, zit het grootste verschil complex zit een gebouw met twintigtal units Na zijn studie Industrieel Ontwerp aan de tussen beide disciplines in ‘de communicatie’. voor koeling en verpakking. En zoals elk TU Delft, Design Academy Eindhoven en het Neem De Rotterdam van OMA, ‘dat heeft toch openbaar gebouw moest het complex ook Sandberg Instituut (de masteropleiding van de nul zeggingskracht’, aldus Tjepkema. ‘Vierkante een gebedsruimte hebben. De markt is niet Amsterdamse Rietveld Academie) vestigt Frank dozen zijn het, die ook dertig jaar geleden voor consumenten maar tussenhandelaren in Tjepkema (1970) zich als zelfstandig ontwerper gebouwd hadden kunnen zijn. Ik zit veel met voedsel uit landbouw en aquacultuur (kweekvis) in Amsterdam. Als Studio Tjep. ontwerpt hij merken om tafel. Die zijn geobsedeerd door in de omgeving. ‘Met deze professionele sinds 1999 meubels en andere producten de boodschap die ze met hun hun producten overslag wordt het mogelijk om de gewassen waarbij hij technisch vernuft combineert met de uitstralen. Daar kunnen architecten echt nog te veilen aan handelaren uit andere steden en

ArchitectuurNL 6

06-07-08_tjep.indd 6 21-01-19 15:56 1 2

3 4

1. Solidaridad Village Market is een overdekte veilingmarkt met ongeveer zeventig vaste standplaatsen. 2. Naast de overdekte veilingmarkt zijn er units voor koeling, verpakking, wassen en bidden. 3. Bengaalse ambachtelijke tegels en beton. 4 en 5. Aan een dwarsstraat in het hoofdgebouw zitten een lesruimten voor boeren en een winkel voor landbouwartikelen. In kleidelta Bangladesh is de baksteen dominant. 6. De ronde gaten zijn 5 6 eerbetoon aan de architectuur van Louis Kahn in Bangladesh.

7 ArchitectuurNL

06-07-08_tjep.indd 7 21-01-19 15:56 misschien zelfs havens, zodat het geëxporteerd hoofdgebouw waaromheen de rest van zaken samengewerkt met Vaastukalpa kan worden. Door regulering van de handel de functies zijn gedrapeerd.’ Een zichtbare Architects, het meest ervaren en bewaakt Solidaridad een fairtrade systeem.’ referentie naar Nederland was het gebruik gerenommeerde bureau ter plekke. Waarna van baksteen. ‘In Bangladesh, dat ook een alsnog enkele aanpassingen moesten worden Tulpenwinkel kleidelta is, is de baksteen dominant. Maar dan gedaan aan het ontwerp. ‘Onze dakconstructie Opdrachtgever was Solidaridad, op kosten van een echt schitterende ambachtelijke steen.’ was te groot en complex. Daarom hebben de Nederlandse Ambassade in Bangladesh. In het metselwerk zijn de speelse vormen van we uiteindelijk gekozen voor een zeildoek, Dat Tjepkema de directe opdracht kreeg, trapgevels verwerkt. wat voor Bangladesh heel innovatief is. Het dankte hij aan het fictieve architectuurproject Voor de bouwkundige uitwerking werkte dak is aan de bovenkant open, waardoor een Oogst dat hij tien jaar geleden bedacht. Tjepkema in Nederland samen met architect natuurlijke ventilatie ontstaat door de treklucht. Uitgangspunt van deze paper architecture Rob van Houten. ‘Het uiteindelijke ontwerp Ook is een overspanning aangebracht, is een superboerderij die tevens fungeert hebben we samen gemaakt.’ Waarbij Tjepkema zodat vrachtwagens in de schaduw kunnen als zelfvoorzienend pretpark met als doel de beleving van de gebruiker bewaakte. worden gelost en geladen.’ Dat het ontwerp de kennis en bewustwording van voedsel ‘Soms dreigde het ontwerp zo planmatig is goedgekeurd, blijkt uit de exacte kopie die te vergroten. ‘Op deze boerderij mogen en zakelijk te worden, dat de organische nu zeventig kilometer verder op het platteland hotelgasten als vrijetijdsbesteding werken. Ze dynamiek van een markt dreigde te verdwijnen. wordt gebouwd. kunnen zien hoe een koe wordt geslacht, terwijl Daarom heb ik voorgesteld om de wanden Tjepkema heeft inmiddels de smaak van ze in het restaurant een lekker biefstukje eten.’ schuin te plaatsen, als een verwijzing naar de architectuur te pakken. Op het Rokin in Dit fictieve toekomstscenario was uitgewerkt oorspronkelijke markten van tentdoek aan Amsterdam werd deze zomer een metalen in een serie realistische tekeningen. Ook was schuine palen.’ De ronde gaten in de muren installatie geplaats die de fietsenrekken bij het Solidaridad onder de indruk van zijn House tussen de afzonderlijke stallen zijn eerbetoon nieuwe metrostation Rokin moet maskeren. of Tulips, een tulpenwinkel op Schiphol die aan de iconische architectuur van Louis Kahn Deze Bycicloud is een ingenieus hekwerk oogt als een zwevend glazen grachtenhuis. in Bangladesh. ‘Zijn gebouwen zitten vol met van abstracte fietswielen en diamanten van ‘De lokale medewerkers in Bangladesh wilden ronde gaten. Maar nu kon ik één lange rij ruim honderd meter. In een nieuwe park in ook zoiets om de Nederlandse samenwerking van zulke ronde kijkgaten maken over een Amsterdam-West heeft hij ventilatiezuilen te benadrukken. Wat vanuit een neokoloniale lengte van zestig meter. Bovendien kunnen de ontworpen voor een onderliggende autoweg. associatie natuurlijk ongepast is.’ verkopers zo met elkaar ouwehoeren. Dat hoort ‘Het worden vier torens van zes meter hoog die Een compromis werd gevonden in een nu eenmaal ook bij een markt.’ ogen als een origami van staal. Het resultaat plattegrond van het marktcomplex die kun je beschouwen als een gebouw, een overeenkomsten had met de 17de-eeuwse Metrostation Rokin sieraad en een kunstwerk. In die gelaagdheid Nederlandse nederzetting in Azië. ‘Wat ook Vervolgens werd voor de vergunningaanvraag, ligt mijn kracht.’ echt een functionele indeling was met een de bouwbegeleiding en andere praktische

Bicycloud Damrak

Solidaridad Village Market Houthavens Park

ArchitectuurNL Tekst Jeroen Junte Fotografie Chandan en Afrina 8

06-07-08_tjep.indd 8 21-01-19 15:56