LCG, 50 Jaar Centrale Ondersteuning

W .J.C. van der Putten - LCG, 50 Jaar Centrale Ondersteuning

Koninklijke Luchtmacht LCG 50 Jaar Centrale Ondersteuning

V LCG ER N B ZE IND EN EN GR W.J.C. van der Putten D ZONDER Koninklijke Luchtmacht

LCG 50 Jaar Centrale Ondersteuning

W.J.C. van der Putten Koninklijke Luchtmacht

2 Koninklijke Luchtmacht Inhoud

Pagina

Voorwoord BDL 5 Woord vooraf Commandant LCG 7 Dankwoord auteur 8

De eerste veertig jaar: 1952-1992 9 2LVG: Quo Vadis? 15 De periode 1992-2002 23 De organisatie van LCG 29 Out of Area 37 De Locatie Soesterberg 45 Draden met 1LVG 53 De Millenniumwisseling 57 AMSS 59 ASCON 73 NAFIN en de toekomst 85

Calendarium 91 Commandanten 93

Systeembeschrijvingen AMSS 97 ASCON 99 HF 101 LOTEX 102 LTN-C2VN 104 Pré-NAFIN 105 TRADIS 107

Bibliografie 108 Lijst van afkortingen 109 Koninklijke Luchtmacht

1. De lokatie Zwaluwenberg. 2. Het W.S. Kamp. 3. CNA.

4 Koninklijke Luchtmacht Woord vooraf

Voor u ligt een boek ter gelegen- besteed aan de diverse reorganisaties heid van het 50-jarig bestaan van de die in de loop der jaren werden Luchtmacht CIS Groep. doorgevoerd en de daarmee gepaard Dit zal menigeen even de wenk- gaande naamsveranderingen. brauwen doen fronsen, want de LCG bestaat toch immers pas twee jaar!? In deze nieuwe jubileumuitgave ligt Het speciaal op dit jubileum toe- het accent op de ontwikkelingen in het gesneden logo echter geeft meteen laatste decennium, waarin de trend opening van zaken. Het zet de lezer op van reorganisaties zich voortzet. het spoor van de lange en rijke historie Binnen dit kader vond er ook nog een van een organisatie die haar aanvang verhuizing plaats van Hilversum naar nam in 1952 met de oprichting van Soesterberg, en trad er bovendien een het Centrale Verkeersleidings- en verandering in de werkzaamheden op. Verbindingssquadron (CVV), in Nieuwe technologieën leidden tot uit- december 1958 gewijzigd in Centrale fasering van oude systemen, wat weer Vluchtinlichtingen- en Verbindings- tot technische en vooral organisato- groep (CVV). rische wijzigingen binnen de gehele Na de afsplitsing van de verkeerslei- CIS-organisatie heeft geleid. dingsactiviteiten en de toevoeging van In een separaat hoofdstuk waagt de de meteo-component, veranderde de auteur zich nog aan enige bespiegelin- naam per 1 juli 1964 in Meteorolo- gen omtrent de toekomst, waardoor gische Voorlichtings- en een overzicht ontstaat van verleden, Verbindingsgroep (MVV), waarna op heden en toekomst van een onderdeel 1 april 1974 opnieuw een ingrijpende dat vele stormen heeft doorstaan. structurele verandering plaatsvond, en De auteur is er mijns inziens in geslaagd de MVV met 2LVG samenging, wat een boeiend relaas te doen van het ressorteerde in de Luchtmacht wel en wee van een organisatie, die eens te meer aangetoond dat de Verbindings- en Meteorologische wellicht de indruk maakt enigszins op Koninklijke Luchtmacht en daarmee Groep (LMVG). In het kader van een de achtergrond te opereren, maar ook de LCG zich moeten richten op de efficiency-verbetering ten slotte werd daarom voor de Koninklijke Luchtmacht voorbereiding, uitvoering en onder- op 1 september 1992 de Luchtmacht operationeel niet minder essentieel is. steuning van out of area-operaties. Meteorologische Groep (LMG) als zelf- De slagkracht van de KLu wordt standig onderdeel afgesplitst en ging In de afgelopen tien jaar is de voor het grootste gedeelte bepaald het verbindingsgedeelte verder als situatie in de wereld er niet stabieler door technologisch hoogwaardige Tweede Luchtmacht Verbindings op geworden. De Golfoorlog, de con- wapen- en ondersteunende systemen, Groep (2LVG). flicten in Bosnië en Kosovo, alsmede die een optimale Command & Control de kwestie Eritrea en de terroristische en Informatie en Communicatie Velen onder u zullen zich ongetwij- aanslagen op New York en Technologie (ICT) niet kunnen feld herinneren dat in 1992 reeds een Washington in september 2001 ontberen. boek is verschenen ter gelegenheid hebben alle euforie die na de val van De overgang naar het nieuwe van het 40-jarig jubileum, waarin de Muur ontstond illusoir gemaakt. millennium heeft de kwetsbaarheid van onder meer uitgebreid aandacht is De mondiale ontwikkelingen hebben de ICT-systemen – en onze afhankelijk- Koninklijke Luchtmacht heid ervan – op indringende wijze KLu-onderdelen bij diverse ICT- De Bevelhebber der Luchtstrijdkrachten blootgelegd, wat weer geleid heeft tot vraagstukken. Ik ben ervan overtuigd zogenaamde Informatie Beveiligings dat deze taken ook in de toekomst Plannen. Met de LCG heeft de KLu professioneel en adequaat zullen een beheerorganisatie die mede worden uitgevoerd. verantwoordelijk is voor de instandhouding van de technische infra- Ik wens alle huidige en oud- structuur voor de ICT-systemen en medewerkers van harte geluk met het bovendien zorg draagt voor het bereiken van dit jubileum en met de D.L. Berlijn adviseren en ondersteunen van de totstandkoming van deze publicatie. Luitenant-Generaal

6 Koninklijke Luchtmacht Woord Vooraf

In 1992, het jaar van de afsplitsing AMSS, waarmee ook de vertrouwde van de meteorologische tak van LVMG ASCON-masten verdwenen, die jaren- en onder gelijktijdige oprichting van lang karakteristiek waren voor de sky- 2LVG, verscheen het jubileumboek line van Nederland. Het ondergrondse ‘40 jaar Koninklijke Luchtmacht in NAFIN, gebaseerd op de modernste Hilversum’. Tien jaar later rust op mij technieken, werd in deze periode de, overigens graag aanvaarde, morele operationeel en ontsluit momenteel de plicht om het 50-jarig jubileumboek KLuIM-gebruikers in een defensiebreed het licht te doen zien. In nauw overleg Intranet. met de Sectie Luchtmachthistorie werd besloten dat dit boek geen Het is ook de periode waarin de doublure mag zijn van zijn voorganger Koninklijke Luchtmacht afscheid neemt en dat de focus gericht moet zijn op van de alom bekende ‘verbindelaar’. de laatste tien jaren. Onmiddellijk rees Een beminnelijk en dienend wezen dat de vraag of het afgelopen decennium zijn sporen ruimschoots verdiend heeft, voldoende stof voor een boek maar, zoals de naam doet vermoeden, oplevert. hopeloos uit de tijd is geraakt. De Homo Telematicus – in de wandel- Mijn voorganger had in 1992, kort gangen reeds de ‘CIS-er’ genoemd – na de reorganisatie, niet kunnen maakt zijn professionele opwachting bevroeden dat de komende tien jaar in en heeft naast vrienden en collega’s het teken zouden staan van weer een ook klanten, die hij volgens een uit- reorganisatie, kortelings gevolgd door gelezen systematiek ten dienste staat. een onderzoek naar de waarde van een eigen CIS-organisatie voor de En dan een blik in de toekomst……. Koninklijk Luchtmacht. Als het zwaard Voorzichtig, want CIS-ontwikkelingen van Damocles hing dit onderzoek een zijn heden ten dage onvoorspelbaar en tijdlang boven het onderdeel, maar de natuurlijk heeft dat zijn weerklank op turbulente ICT-ontwikkelingen aan de CIS organisaties als LCG. Uitdagingen vooravond van het nieuwe millennium zijn er in ieder geval te over met het waren doorslaggevend en deden een op handen zijnde beheer van KLuIM, nieuw onderdeel, mean and lean als de ontwikkelingen op het gebied van een feniks uit de as van zijn voor- A&K-analyses, de ondersteuning van ganger herrijzen. out of area-operaties, de mogelijke pri- De Luchtmacht CIS Groep was vatisering van DTO en natuurlijk de geboren! komst van TITAAN. De Commandant Luchtmacht Het is de periode waarin de Kortom, stof genoeg voor een CIS Groep, Koninklijke Luchtmacht afscheid neemt nieuw jubileumboek. Ik wens u veel Luitenant-kolonel van de oudgedienden ASCON en kijken leesgenot. ing J.A.G. van der Putten Koninklijke Luchtmacht

WOORD VAN DANK officier L. Siahaya en kapitein K. Flens bestaan van de LVMG, geschreven voor de ondersteuning, en de Sectie door adjudant-onderofficier b.d. Th.J. Amsterdam, 1 juni 2002 Luchtmachthistorie van de Staf Bevel- de Jongh, waar het boek dat u in han- hebber voor de eindredactie. Daarnaast den heeft een vervolg op poogt te zijn. Bij het schrijven en samenstellen van wil ik nog verwijzen naar het uitsteken- dit boek zijn vele personen betrokken de jubileumboek over het 40-jarige W.J.C. van der Putten geweest. De zeer complexe geschied- schrijving van de LCG en al haar voorgangers had niet kunnen slagen zonder de enthousiaste bijdragen van diverse medewerkers en oud-medewerkers. Hun op verzoek geleverde, veelal schriftelijke bijdragen zijn in diverse vormen in het boek verwerkt, variërend van een bijna integrale weergave tot het verstrekken van achter- grondinformatie die een ander licht op bepaalde gebeurtenissen wierp. In het bijzonder wil ik kolonel b.d. E. Stroeve bedanken voor zijn gedetailleerde manuscript over het AMSS, de Werkgroep Jubileumboek op LCG bestaande uit luitenant-kolonel ing. J.A.G. van der Puttten, mevrouw G.F.A. Wijnen, adjudant-onderofficier A.W. van de Kamp, adjudant-onder- De auteur Pim van der Putten kijkt terug op een uitdagend project.

8 Koninklijke Luchtmacht De Eerste 40 Jaar: 1952 – 1992

De tekst van dit hoofdstuk is Air Traffic Control Centres (ATCC). Het CVV-Squadron hoofdzakelijk samengesteld aan de Het onderkomen van de CMV op de Pas op 20 juni 1953, dus na de hand van informatie van kolonel b.d. luchthaven was zeer primitief en oprichting van het CVV-Squadron, E.W. Stroeve en het 40-jarig jubileum- bestond voornamelijk uit enkele verhuisde het Centrale Verbindings- boek van Th. J. De Jongh. De nadruk nissenhutten en een houten nood- squadron van Kamp van Zeist naar ligt bewust op het verbindingsaspect gebouw. De verdere voorzieningen op Hilversum, evenals de Luisterdienst en daar het meteorologische gedeelte Schiphol en de legering van het de Kristallenbank. De Rossinibunker op uitvoerig is behandeld in het boven- personeel in een oude fietsenfabriek in het Van Helsdingencomplex bood genoemde werk. De technische Weesp waren verre van ideaal en er onderkomen aan de Verbindingsdienst, aspecten van de verschillende moest veel worden geïmproviseerd. de Kristallenbank en de dertig man verbindingsystemen worden elders in (De Jongh 1992: 67). Er werd uitgeke- sterke Luisterdienst. Het Luchtverkeers- dit boek uitgebreider beschreven. ken naar een geschikter onderkomen, beveiligingscentrum (het latere Flight dat werd gevonden in het Rudelsheim- Een Nieuw Begin complex – later omgedoopt tot Reeds direct na afloop van de Van Helsdingencomplex – en het Tweede Wereldoorlog kreeg de weder- Wisseloordcomplex in Hilversum. opbouw van de Nederlandse lucht- Uit praktische overwegingen bleek het strijdkrachten de hoogste prioriteit. al snel noodzakelijk om de verkeers- De aanwezige middelen waren echter leiding en de verbindingsdienst centraal zeer beperkt en men was grotendeels te combineren en daarom werd ook aangewezen op de geallieerde voor- het Centrale Verbindingssquadron van raden. In het kader van deze herop- Kamp van Zeist overgeplaatst naar bouw van de luchtverdediging was er Hilversum. Vanaf 15 mei 1953 vormden logischerwijs behoefte aan een onder- deze twee diensten samen het Centrale steunend verbindingsnetwerk. Verkeersleidings- en Verbindings- Hiertoe werden een aantal radionetten Squadron (CVV-Squadron). Ook het Het Wisseloordcomplex in 1992. geformeerd met behulp van Hoog zenderpark Bilthoven was een onder- Frequent (HF) radioapparatuur. deel van dit CVV-Squadron. Deze radionetten werden vanaf 1951 Over de exacte oprichtingsdatum geleid en onderhouden door een van het CVV-Squadron is de geschie- verbindingseenheid vanaf Kamp van denis niet helemaal duidelijk. Volgens Zeist. Luchtmachtorder 1953-156 zou de Voor het coördineren en controleren oprichtingsdatum namelijk 20 mei van de militaire luchtvaart werd op 1953 zijn. In de herdruk van 15 augustus 1947 de Centrale Militaire Luchtmachtorder 23.3.59, nr. 79505 Verkeersleiding (CMV) opgericht te van juli 1988 zou de oprichtingsdatum Schiphol. De taak van de CMV was van het uit het CVV-Squadron voort- het coördineren en controleren van het gekomen Luchtmacht Verbindings- en militaire en het binnenlandse lucht- Meteorologische Groep (LMVG) echter verkeer in samenwerking met het 15 mei 1952 zijn. Deze laatste datum Soldaat Marreé eind jaren vijftig in de Air Control Centre (ACC) van Schiphol is sindsdien officieel aangehouden. Rossinibunker aan de verbindings- en tevens met de buitenlandse (De Jongh 1992: 71) apparatuur. Koninklijke Luchtmacht

Information Centre) en de verbindingsafdeling van de luchtverkeersbeveiliging (LVB) werden gehuisvest in de Wisseloordbunker. In deze laatste bunker bevond zich ook de Operations Room (ops-room) van de verkeersleiding. De huisvesting in Hilversum was door de slechte staat van de gebouwen nog steeds verre van ideaal, en ook voor de legering van de manschappen was nog geen permanente oplossing gevonden. In 1954 bestond het CVV- Squadron reeds uit 259 man. Vooralsnog bleef men voor de legering aangewezen op de fietsenfabriek in Weesp, wat veel extra transport met zich mee bracht. Het nieuwe legerings- gebouw op het Van Helsdingencomplex De telexcentraalpost. werd op 1 juli 1958 in gebruik genomen, in hetzelfde jaar dus dat de complex in Bilthoven heeft tot ver in enige structuur in aan te brengen en KLu zijn 45-jarig bestaan vierde. de jaren tachtig dienst gedaan. tevens de capaciteit uit te breiden, Voor de landelijke berichten- Dit werd niet altijd op prijs gesteld werd in 1955 een aantal telegraaf- wisseling van de KLu werden er door door de bewoners van de nabijgelegen centrales geïnstalleerd: het CVV-Squadron met het HF-radio- villa’s daar dit omvangrijke zenderpark systeem een viertal radionetten gefor- nogal eens storingen veroorzaakte op – het Switchboard Hilversum (SWH) meerd, elk met zijn eigen doelgroep: radio en televisie. in de Rossinibunker voor het Een door telegrafisten bediende administratieve en logistieke – het ‘A’-net, voor het admini- HF-radioverbinding bleek toch een te berichtenverkeer; stratieve verkeer; beperkte capaciteit te hebben voor het – een telegraafcentrale in de – het ‘L’-net, voor het berichten- ontvangen en versturen van berichten. Wisseloordbunker te Hilversum verkeer van de luchtverkeers- Daarom werden er naast deze radio- voor het berichtenverkeer van het beveiliging; verbindingen ook verschillende tele- Flight Information Centre (FIC) – het ‘M’-net, voor het berichten- graafverbindingen tot stand gebracht van de centrale verkeersleiding; verkeer van de materieeldienst; voor het operationele berichtenverkeer – het Switchboard Driebergen – het ‘N’-net, voor de navigatie- tussen de vliegbases en het in (SWD) in de bunker Driebergen stations. Driebergen gevestigde Sector Operations voor het operationele berichten- Centre (SOC) van de Luchtverdediging. verkeer, aangezien hier het SOC De HF-zenders werden onder- Maar ook deze capaciteitsuitbreiding gevestigd was. gebracht op een voormalig Duits kon nog niet aan de vereiste behoefte bunkercomplex gelegen aan de Gerard voldoen. Uiteindelijk resulteerde dit in De installatie van de telegraaf- Doulaan in Bilthoven. Op dit complex de introductie van verschillende zoge- centrales door de PTT was een duide- werden later ook de HF-zenders van naamde circuit switching-systemen. lijke verbetering. Toch bleek het veel de aangrenzende luchtmachtonder- De HF-radionetten werden qua werk op te leveren voor de switch- delen ondergebracht. Het zender- gebruik sterk gereduceerd maar bleven board operators, die uiteindelijk alle wel bestaan als back up-systeem voor berichten die zich bij een bezette lijn in onder meer de telegraafverbindingen de telegraafcentrale ophoopten, zelf die via de PTT zijn geschakeld. Bij de moesten doorzenden. Ondanks het huidige out of area-operaties blijkt het invoeren van overflow- en voorpons- HF-systeem weer zeer nuttig te zijn. machines bleek het enorme aantal Het circuit switching-systeem berichten nauwelijks nog handmatig bestond uit een reeks van telegraaf- of door te schakelen. Met name op de telexmachines, de zogenaamde ‘verre- Afdeling Verbindingen van de schrijvers’, die door middel van een Luchtmachtstaf werden studies lijnverbinding allemaal gekoppeld opgezet naar alternatieve oplossingen. waren aan een centrale telegraafpost Dit resulteerde uiteindelijk in de over- De LVB-telexkamer in de Wisseloord- waar men deze verbindingen naar gang naar het zogenaamde tape relay- bunker. behoefte kon doorverbinden. Om hier systeem.

10 Koninklijke Luchtmacht

De CVV-Groep Het gehele tape relay-stelsel zou Op 19 december 1958 vond er een moeten worden geïntegreerd in de naamswijziging plaats: het Centrale organisatiestructuur van de KLu. In het Verkeersleidings- en Verbindings- begin van de jaren zestig bestond deze squadron heette vanaf dat moment uit de Luchtmachtstaf waaronder vier Centrale Vluchtinlichtingen- en commandostaven ressorteerden, Verbindingsgroep (CVV-Groep). namelijk het Commando Lucht- De Luisterdienst had Hilversum al in verdediging (CLV), het Commando 1957 verlaten vanwege de slechte Tactische Luchtstrijdkrachten (CTL), ontvangst, en vond uiteindelijk een het Commando Depots en Materieel nieuwe bestemming in Alphen-Riel. Luchtmacht (CDML) en het Toenemend besef dat de verkeers- Commando Luchtmacht Opleidingen leiding niet zonder meteorologische (CLO). Iedere commandostaf diende informatie kan en de noodzaak dat de een eigen TRS te krijgen, wat resul- Meteorologische Dienst zich onafhan- teerde in de volgende tape relay- kelijker van het KNMI moest opstellen, stations voor het administratieve en leidden ertoe dat de CVV-Groep op logistieke berichtenverkeer (admin/log 19 oktober 1960 met het meteoro- net): logisch centrum werd uitgebreid. Dit werd van Driebergen verplaatst – Een TRS op het bunkercomplex in naar Hilversum en ondergebracht in de Wassenaar, het zogenaamde verbouwde Rossinibunker. Op 25 complex ‘R’, waar zich het augustus 1961 kreeg de Meteoro- oorlogshoofdkwartier van de BDL Het oude arbeidsintensieve tape relay- logische Dienst officieel de naam bevond. Dit TRS fungeerde als station, waar de telexberichten binnen Luchtmacht Meteorologisch Centrum kopstation (het hart) van het kwamen en handmatig werden (LuMetC). (De Jongh 1992: 44, 89) gehele tape relay-stelsel. gedupliceerd en doorgezonden. Terwijl de Meteorologische Dienst in Van hieruit werden niet alleen de westelijke vleugel van de Rossini- koppelingen onderhouden met de Voor het beheer van landelijke ver- bunker zetelde, werd de oostelijke vier andere TRS’n – alsmede het bindingsystemen, zoals het KLu-straal- vleugel ingericht voor het nieuwe tape verbindingscentrum van de zendernet, werd op 16 maart 1964 relay-systeem, de vervanger van het Luchtmachtstaf, maar ook ver- een nieuwe overkoepelende organisa- circuit switching- systeem. Dit nieuwe bindingen buiten de KLu zoals de tie opgericht, de 46e Luchtmacht berichtensysteem was niet langer telegraafnetwerken van de Verbindingseenheid (LUVE). Deze vond gebaseerd op het schakelen van de Koninklijke Marine (KM), de eveneens een onderkomen op het telegraafverbindingen via een tele- Koninklijke Landmacht (KL), de bunkercomplex in Wassenaar. Omdat graafcentrale maar bestond uit vaste NAVO en de civiele sector. het tape relay-systeem door de inte- telegraafverbindingen van ieder KLu- – Een TRS in de bunker Driebergen, gratie van het ops en admin/log- onderdeel naar een tape relay-station bij de toenmalige Verbindings- verkeer inmiddels was uitgegroeid tot (TRS). Het geheel was sterker geauto- afdeling CLV voor de CLV-onder- een algemeen KLu-telegraafsysteem matiseerd en dus minder bewerkelijk delen. werd het beheer hiervan ook overge- voor een telexist in het TRS. – Een TRS in Vessem voor de dragen aan de 46e LUVE. Alle TRS’n CTL-onderdelen. werden Luchtmacht Verbindings- – Een TRS in de Rossinibunker in eenheden en kwamen organisatorisch Hilversum voor de CDML-onder- onder de staf van de 46e LUVE terecht: delen. Ook de CLO-onderdelen werden hierop aangesloten aan- – TRS Wassenaar werd 110 LUVE; gezien het CLO in oorlogstijd zou – TRS Hilversum werd 111 LUVE worden opgeheven. (en omvatte zowel het –Ten slotte werden ook de admin/log-knooppunt alsmede inmiddels opgerichte Groepen het LVB-knooppunt); Geleide wapens (GGW’s) ver- – TRS Driebergen werd 112 LUVE bonden met een TRS in de (en omvatte het admin/log- Bondsrepubliek. Deze bevond zich knooppunt); op 12GGW Hesepe (Dld), waar – TRS Vessem werd 113 LUVE; de Groep Techniek en Materieel – TRS Hesepe werd 114 LUVE. Geleide Wapens (GTMGW) was ondergebracht. Van belang was nog de in 1965 Het embleem van de CVV-Groep. opgerichte 115 LUVE die ook deel uit- Koninklijke Luchtmacht maakte van de CVV-Groep en belast behoefte aan radar om het lucht- van het TRS was hierdoor zowel in was met het operationele en logistieke verkeer te coördineren, en deze radar personele als materiële zin vrij kostbaar beheer van het samengevoegde straal- bevond zich te Nieuw Milligen. geworden. Als enige remedie diende zendernetwerk. Dit beheer daarvan Verder diende ook de samenwerking zich de volledige automatisering van was in handen van de PTT. Enkele tussen de leiding van het FIC en het het verbindingssysteem aan. En die dagen per jaar verrichtte de PTT groot Meldings- en Gevechtsstelsel (M&G- kwam er uiteindelijk ook, en wel in de onderhoud waardoor er niet kon Stelsel) te worden bevorderd en moest vorm van het Automated Message worden gevlogen, en ook delen van er worden bezuinigd op personeel en Switching System, het welbekende het straalzendernet tijdelijk buiten materieel. (De Jongh 1992: 91) Al met AMSS. Besloten werd tot het auto- bedrijf werden genomen. Op den duur al verdween het verkeersleidingsaspect matiseren van de volgende netwerken: was deze situatie onacceptabel en nam uit de CVV-Groep, waardoor een nieu- de KLu het beheer over. 115 LUVE was we taakomschrijving noodzakelijk was. – het volledige admin/log tape ondergebracht in drie stacaravans op Omdat de Meteo zich al in Nieuw- relay-netwerk; het Zwaluwenbergcomplex. Daar Milligen bevond, en ook die zich moest – het LVB-netwerk; bevond zich sinds 1956 eveneens 99 kunnen terugvinden in de nieuwe – het Meteo-synoptische netwerk LUVE, als straalverbindingsknooppunt naam, werd de eenheid vanaf 1 juli nr. 1; tevens verantwoordelijk voor het 1964 de Meteorologische Voorlichtings- – het Meteo-synoptische netwerk onderhoud van de straalzenders op de en Verbindingsgroep (MVV-Groep) nr. 2; Zwaluwenberg. Door de sterke groei genoemd. De legeringsproblemen – het netwerk voor de Tactische van 115 LUVE met haar technisch echter waren daarmee geenszins Aëronautische Berichtgeving (TAB). ondersteunende karakter en landelijke verholpen, wat vele verbouwingen tot taak werd deze dienst later omge- gevolg had. Niet meegenomen in het automati- vormd tot de Technische Dienst (TD), seringsproces werd het sinds 1 februari en in oktober 1976 tot de Logistieke Op 24 maart 1969 werd de 46e 1965 bij de Meteo in gebruik zijnde Dienst (LD). LUVE te Wassenaar omgedoopt in de facsimilénet, dat werd gebruikt om Tweede Luchtmacht Verbindingsgroep getekende weerkaarten naar de vlieg- MVV-Groep (2LVG). De hieronder ressorterende bases te versturen. Ingrijpende veranderingen stonden LUVE’s 110 tot en met 114 werden de CVV-Groep te wachten, toen op eveneens omgedoopt tot Verbindings Bij het opstellen van de eisen 1 juli 1964 het FIC werd verplaatst Afdeling (VBA), gevolgd door de res- waaraan het systeem moest voldoen, naar het Control and Reporting pectievelijke locatienaam. 111 LUVE in speelden het kostenaspect en de Centre / Sector Operations Centre de Rossinibunker en 115 LUVE op de NAVO-eisen een sleutelrol. In het (CRC/SOC) te Nieuw Milligen. Zwaluwenberg gingen respectievelijk totale afwegingsproces waren bedrijfs- De redenen hiervoor waren in de VBA Hilversum en VBA Zwaluwenberg zekerheid, beschikbaarheid en over- eerste plaats dat de snelheden van het heten en vielen beide onder 2LVG. levingskans de hoofdaandachtspunten. vliegverkeer waren toegenomen en dat De oprichting van 2LVG was een De overlevingskans kon aanzienlijk het burgerluchtverkeer steeds meer op belangrijke stap in de integratie van de worden vergroot door het systeem in hoogtes ging vliegen die voorheen landelijke en lokale operationele ver- een zogenaamde hardened facility waren voorbehouden aan militaire bindingsystemen. Ook de knooppunt- onder te brengen en het bovendien toestellen. Hierdoor ontstond de functie van de Zwaluwenberg werd geografisch zodanig te spreiden dat hierdoor versterkt. (De Jongh 1992: 39) hooguit een deel van het systeem bij Ondertussen stonden de technolo- een eventuele aanval zou worden uit- gische ontwikkelingen op verbindings- geschakeld, maar de bedrijfszekerheid gebied niet stil. Door de onstuimige daarmee nog niet tot nul gereduceerd groei van het berichtenverkeer raakte zou worden. Op basis hiervan werd uiteindelijk ook de capaciteit van het besloten dat het AMSS uit minimaal TRS-systeem verzadigd. Vooral tijdens drie identieke systemen moest gaan grote NAVO-oefeningen zoals WINTEX bestaan, waarvan er twee in bleek de berichtenstroom voor de tele- beschermde onderkomens werden xisten nauwelijks te verwerken. Hun ondergebracht en het derde elders. noodkreet dat ze op zulke momenten Als beschermde onderkomens werden tot hun knieën in de paper tapes ston- er twee bunkers gebouwd, een op de den, klinkt misschien wat overdreven, Zwaluwenberg en een op de Saksen maar geeft toch goed weer hoe benard Weimarkazerne in Arnhem, allebei de situatie op een TRS kon worden. knooppunten in het straalzender- Door de vele handmatige verrichtingen netwerk. ontstond op zulke momenten ook De uiteindelijke kosten van het Het embleem van de MVV-Groep. grotere kans op fouten. De exploitatie AMSS bedroegen ongeveer 20 miljoen

12 Koninklijke Luchtmacht

luchtmachtonderdeel te Nieuw AMSS, werd het in feite een inter- Milligen, waar ook twee vergelijkbare service systeem, beheerd door de KLu. operationele diensten aanwezig waren, (Voor meer technische informatie namelijk de Gevechtsleiding en de over het AMSS en ASCON verwijs ik Luchtverkeersleiding. Op 1 april 1974 naar de systeembeschrijvingen elders hielden 2LVG en de MVV-Groep op te in dit boek.) bestaan en gingen over in de Lucht- Op 1 oktober 1975 mocht de TD macht Verbindings en Meteorologische zijn stacaravans omruilen voor een echt Groep. onderdak in het Wisseloordcomplex. In dat jaar werd ook de Dienst Grond De LVMG Uitrusting (GU) opgericht, die ressor- De nieuwe organisatie bestond uit teerde onder de TD. De GU had het het Luchtmacht Telecommunicatie beheer over de bunkers te Arnhem en Stelsel (LuTelS), het Luchtmacht Zwaluwenberg alsmede over de Meteorologisch Centrum, de TD en de machinekamers van de Wisseloord- en Basisdienst. Voor het beheer en de Rossinibunker. Het werkcentrum van de bediening van het AMSS werden twee GU bevond zich in het Bilthoven- nieuwe Verbindingsafdelingen opge- complex aan de Gerard Doulaan, maar richt, de VBA Hilversum en de VBA de GU was ook landelijk inzetbaar en Arnhem, beide in hun eigen identieke verzorgde het onderhoud aan de bunkers. Ondanks vertragingen trad noodstroomvoorzieningen. Per 1 maart de eerste fase van het AMSS op 1981 integreerden de LD (de vroegere 11 augustus 1975 in werking, en op TD) en de LuTelS om samen de 18 augustus 1975 werd ook het Telecommunicatie en Logistieke Dienst admin/log verkeer op het AMSS (TLD) te vormen, dit uit het oogpunt geschakeld. De officiële overdracht van van de integratie van het beheer en het operationele systeem aan de com- onderhoud van AMSS en ASCON. Officiële ingebruikname van het mandant LVMG, kolonel W.E.M.M. (De Jongh 1992: 54-56) ASCON door luitenant-generaal van de Sandt, vond plaats op M.G. Geschiere. 5 december 1977. Een noodzakelijk vertrek? Op 20 maart 1977 werd het oude, De reorganisatie van LVMG, die een gulden, maar de baten van het handgeschakelde straalzendernetwerk splitsing van het Meteo- en het verbin- systeem waren ook zeer hoog. In de uit de jaren ‘50 buiten dienst gesteld dingsgedeelte inhield, berustte groten- eerste plaats boekte men met de auto- om plaats te maken voor het nieuwe deels op een politiek besluit. Vanwege matisering een kostenbesparing ten digitale telefoonsysteem, het de bezuinigingen op het defensie- opzichte van het arbeidsintensieve Automatic Switched Communications budget en de plannen om het functie- tape relay-systeem, waardoor 120 Network (ASCON). Het ASCON werd bestand met vijftien procent te functies konden worden bespaard. opgeleverd door de Amerikaanse firma verminderen, streefde men naar nog Ten tweede heeft het AMSS veel Collins Radio Group, en op 30 maart grotere efficiency. Hiertoe moest het langer gediend dan de geschatte 1978 door de Bevelhebber der Lucht- LuMetC samen met het Luchtmacht gebruiksduur van 15 jaar. Het AMSS, strijdkrachten, luitenant-generaal Meteorologisch Squadron (LMS) dat uiteindelijk door Philips werd opge- M.G. Geschiere, officieel in werking worden samengevoegd op de Vlieg- leverd, kende een reeks van voordelen gesteld. Ook het beheer van dit basis Woensdrecht om daar de nieuwe die moeilijk in geld zijn uit te drukken nieuwe netwerk werd een van de Luchtmacht Meteorologische Groep zoals de grotere survivability en taken van de LVMG. De digitale (LMG) te vormen. (De Jongh 1992: vermindering van fouten door technieken waarvan het systeem 122) menselijk falen. gebruik maakte, deden in die dagen Een andere reden voor de afsplitsing bijna futuristisch aan. Na het over- van het meteorologische gedeelte Als beheerder van het systeem werd winnen van de gebruikelijke kinder- vond zijn oorsprong in een NAVO- 2LVG aangewezen. Hiertoe vond ziektes trok het ASCON al snel de richtlijn die bepaalde dat meteorologi- men het noodzakelijk om 2LVG van aandacht van andere defensieonder- sche elementen die deel uitmaakten Wassenaar over te brengen naar delen. Dit leidde ertoe dat ook de van de slagkracht van de luchtmacht Hilversum. Uiteindelijk werd het Koninklijke Landmacht op 15 april (mission essentials), moesten worden wenselijk geacht om 2LVG en de 1980 op het ASCON werd aangesloten. ondergebracht in een hardened MVV-Groep te laten fuseren. Een van Qua capaciteit kon het systeem deze facility. Een dergelijke bunker bevond de redenen hiervoor was dat de extra gebruiker moeiteloos aan. Toen in zich op Woensdrecht. Deze was daardoor ontstane organisatie grote de jaren negentig de Koninklijke oorspronkelijk gebouwd door de overeenkomsten zou vertonen met het Marine eveneens overstapte op het NAVO als onderkomen voor de in Koninklijke Luchtmacht

drang en personeelsreductie het hoofd gevolg van de verhuizing van het FIC boven water moesten zien te houden. van Hilversum naar Nieuw Milligen en Edoch, het meteogedeelte vertrok het inmiddels in Hilversum opgerichte op 1 september 1992 uit Hilversum en LuMetC. de achtergebleven verbindingsdienst Met de oprichting van 46e LUVE werd geconcentreerd op het werden alle verbindingseenheden, die Zwaluwenbergcomplex. De nieuwe zich op enigerlei wijze bezighielden naam van de achtergebleven diensten met landelijke verbindingen, uit de werd 2LVG, en voor het eerst sinds lokale organisaties ontvlochten en 1953 diende de verbindingsdienst niet ondergebracht bij 46e LUVE. Het langer ter ondersteuning van de betrof hier onder andere de tape relay- verkeersleiding of de Meteorologische stations die overgingen naar 110, 111, Dienst, maar werd een zelfstandig 112, 113 en 114 LUVE. Het beheer onderdeel, met op dat moment nog van het landelijke straalzendernet werd ruim voldoende taken om het voort- ondergebracht bij 115 LUVE. Tevens bestaan te garanderen. werden alle straalzenderstations van de KLu als LUVE aangeduid, met als voor- Van CVV–Squadron tot LVMG; Een beeld 99 LUVE te Zwaluwenberg. Nadere Toelichting In 1969 werd 46e LUVE omgedoopt Na het lezen van het voorgaande tot 2LVG. 110, 111, 112, 113 en 114 kan de indruk worden gewekt dat de LUVE heetten voortaan Verbinding LVMG door een drietal reorganisaties Bedienafdeling (VBA) gevolgd door de ontstond uit het CVV-Squadron, de plaatsnaam waar ze waren onderge- CVV-Groep en de MVV-Groep. Dat de bracht. Met de komst van het AMSS geschiedenis een stuk gecompliceerder werden de centrale systemen onder- is zal hierna beknopt worden toege- gebracht in twee nieuwe VBA’s, licht. respectievelijk te Hilversum en Het CVV-Squadron te Hilversum Arnhem. Dit had voor de staf van werd aanvankelijk belast met een 2LVG een verhuizing van Wassenaar aantal beheersaspecten van landelijke naar Hilversum en een fusie met de verbindingen, een taak die later door daar gevestigde MVV-Groep tot de CVV-Groep werd overgenomen. gevolg. De naam van het nieuwe De luchtmachtleiding was echter van onderdeel werd LVMG. mening dat dit beheer gecentraliseerd Het ontstaan van LVMG uit de moet worden, en richtte hiervoor MVV-Groep is daarom geen zuivere 46e LUVE op. Hierdoor veranderde de redenatie. Maar omdat de MVV-Groep taak van de CVV-Groep van operatio- de traditie (met name het onderdeels- nele naar administratieve leiding. embleem) van zijn voorgangers mee- De uiteindelijke overgang van de CVV- nam naar LVMG werd het historisch Groep naar de MVV-Groep was het als voorganger gezien.

Artikel uit het Dagblad van Almere van 18 juli 1998.

1987 veelbesproken stationering van kruisvluchtwapens op Nederlandse bodem. Enigermate bevreemdend was wel, dat zelfs na de Koude Oorlog, in een tijd van politieke en militaire ontspanning, aan een dergelijk NAVO- criterium gevolg moest worden gegeven. Ook de beoogde efficiency- vergroting die de opsplitsing moest bewerkstelligen, was enigszins twijfelachtig. Er werden namelijk twee kleinere onderdelen gevormd die in De ingang van het landgoed de Zwaluwenberg. tijden van bezuiniging, reorganisatie- Foto Sectie Luchtmacht Historie.

14 Koninklijke Luchtmacht 2LVG: Quo Vadis?

Na het vertrek van de Meteo- Eén van de factoren die een belang- rologische Dienst uit Hilversum werd rijke rol zou spelen bij de gebeurte- de Van Helsdingenkazerne afgestoten nissen rondom 2LVG was de sterk en werden de overgebleven diensten toegenomen betekenis van Informatie- geconcentreerd onder de rook van de technologie (IT) en Informatie- staf van de Inspecteur-Generaal der management (IM), naast het oude Krijgsmacht (IGK) op het landgoed de ambacht ‘verbindingen’, dat ook in Zwaluwenberg in Hollandsche Rading. technisch opzicht enorm was geëvo- De nieuwe naam werd Tweede lueerd. Al deze aspecten waren onlos- Luchtmacht Verbindingsgroep. makelijk met elkaar verbonden en het Voor het eerst beschikte de KLu over was dus ook niet voor niets dat de een organisatie die zich uitsluitend Afdeling Verbindingen op de Lucht- bezig ging houden met het operatio- machtstaf al jaren daarvoor was nele beheer en de instandhouding van getransformeerd naar een Afdeling Cdre Adema en lt-kol Broeksteeg de landelijke KLu-telecommunicatie- Communicatie en Informatiesystemen tijdens de ceremonie van de opheffing stelsels. Wie dacht dat het onderdeel (ACIS), met een overeenkomstige van LVMG en de oprichting van 2LVG daarmee in rustiger vaarwater was ontwikkeling bij de afzonderlijke op 2 september 1992. beland, heeft het echter mis. KLu-onderdelen. Bij ACIS bleef de Foto Sectie Luchtmachthistorie. focus echter vooral gericht op de operationele communicatie- en informatievoorziening (IV) en de hiervoor benodigde systemen. Ook bleef ACIS zowel voor behoeftestelling en beheer als voor operationele ondersteuning verantwoordelijk voor verwerving en logistiek, met een sterke link naar de Directie Materieel KLu (DMKLu). Informatiesystemen voor bestuurlijke en managementdoeleinden vonden hun oorsprong voor een groot deel in de organisatorische en bedrijfsvoering- hoek, voor de KLu binnen de DCKLu (Directie Control KLu). Ook het men verdedigt eigen koninkrijken, Informatiemanagement vond hier een zodat het belang van deelaspecten plek, met de DCKLu als Informatie- hieraan ondergeschikt kan worden. manager. (Kolonel Arts) Het spanningsveld tussen de operatio- Twee kanten ‘van dezelfde medaille’, nele en de bestuurlijke IV/IT legde een Lt-kol Vervoort bij het karakteristieke elk met hun specifieke expertise, extra hypotheek op onder andere het bord van de IGK en 2LVG bij de ervaring en prioriteiten, waren dus in voortbestaan van 2LVG. Had dat hoofdwacht. verschillende zuilen van de organisatie onderdeel zijn bestaansrecht niet Foto Sectie Luchtmachthistorie ondergebracht. Een dergelijke situatie verloren en werd het niet kunstmatig d.d. 16 april 1996. herbergt altijd een potentieel gevaar: in stand gehouden? Met name binnen Koninklijke Luchtmacht de Defensietop, waar begrijpelijker- wijze veel nadruk werd gelegd op kosteneffectiviteit en inzichtelijkheid, werden dit soort vragen gesteld en ontwikkelingen binnen de KLu met argusogen gevolgd. De operationele overwegingen werden niet altijd op hun merites ingeschaald. IV had op de gebieden van kosteneffectiviteit en inzichtelijkheid geen goede naam opgebouwd, en dat zeker niet alleen bij de KLu, wat de argwaan voor een deel verklaart. (Kolonel Arts) In dezelfde periode werd onder andere in het kader van bezuinigingen ook de hele KLu-organisatie gewijzigd. Er vond een eerste aanzet plaats tot Commandowisseling lt-kol Broeksteeg en lt-kol Gravemaker op 28 januari 1994. invoering van procesmanagement en Foto Sectie Luchtmachthistorie. resultaatgerichte bedrijfsvoering. Bevoegdheden werden gedecentra- In 1996 was het duidelijk en ook bedrijven. Dit deed recht aan de grote liseerd en commandanten moesten bijna onomstreden dat gemeenschap- synergie tussen beide delen, maar aangeven waarop in hun ogen kon pelijke Defensie Communicatie en wierp ook meteen de vraag op hoe de worden bezuinigd. Om iedereen Informatiesystemen en -producten ook betrokkenheid van de krijgsmachtdelen bewust te maken van de nieuwe defensiebreed moesten worden hierbij zou worden geregeld en manier van werken werden seminars georganiseerd. Dit kon voor 2LVG geborgd. Voor de CIS-organisatie van en voorlichtingssessies gehouden. worden opgevat als een bedreiging, de KLu waren daarbij twee zaken van Missies en doelstellingen werden omdat dit onderdeel van oudsher als groot belang: ten eerste het recht- geformuleerd. (Luitenant-kolonel Single Service Management-instantie streekse verband tussen de communi- Gravemaker) een belangrijk deel van de landelijke catieproducten van DTO en de te krijgsmachttaken op communicatie- leveren Air Power, en ten tweede de gebied voor zijn rekening nam. toekomstige rol van 2LVG. Denk hierbij aan het AMSS en het Logischerwijze zou het NAFIN aan de ASCON. 2LVG zou aanvankelijk ook DTO worden toebedeeld. Maar welke de beheertaak voor het nieuwe krijgs- taken zouden er dan overblijven voor machtbrede Netherlands Armed Forces 2LVG? (Kolonel Arts) Integrated Network (NAFIN) gaan uit- Om te kunnen inschatten waar de voeren. Deze ontwikkeling was een kansen van 2LVG in de toekomst logisch gevolg van de samenwerking zouden kunnen liggen werd een tussen KM, KL en KLu op communicatie- Strengths, Weaknesses, Opportunities gebied, die al in de jaren tachtig and Threats (SWOT) -analyse uitge- moeizaam tot stand was gekomen voerd. De toekomst lag in ieder geval maar in de loop der tijd steeds meer niet meer bij het ASCON en AMSS, structuur had gekregen. Daarbij was wat jarenlang de core-business van van belang dat de krijgsmachtdelen 2LVG was. De uitkomst van de analyse directe betrokkenheid hadden bij en gaf aan dat 2LVG zich meer diende te invloed op het deels operationele richten op het beheer en de inzet van product dat met NAFIN werd onder- lokale en operationele CIS-systemen. steund en geleverd. De discussie over (Luitenant-kolonel Bijl) een gemeenschappelijk Defensie Telematica Bedrijf (DTB), de facto een Naar aanleiding van het besluit van voortzetting van de bestaande praktijk de luchtmachtleiding om het aantal in een ‘paarse jas’, en het Defensie luchtmachtlocaties uit doelmatigheids- Informatie Technologie Bedrijf (DITB) overwegingen terug te dringen werd in voor de informatiesystemen, waar de april 1995 de Werkgroep Herlocatie en samenwerking minder manifest was, Herstructurering 2LVG (WHH2LVG) leidde tot de beslissing om één ingesteld. Met de indienstname van Defensie Telematica Organisatie (DTO) LOTEX (Local Text Exchange) en de Mission Statement 2LVG op te richten voor beide defensie- mogelijke toekomstige beheertaak

16 Koninklijke Luchtmacht

Groepsfoto t.g.v. afscheid luitenant-kolonel R. Weiss (CTLD/2LVG) o.g.v. dienstverlating met FLO in 1992.

1. L. v.d. Kruit 16. H. Bais 31. ?? 46. J. Teunissen 2. J. Pronk 17. A. Bakker (†) 32. ?? 47. J.M. v.d. Knaap 3. J. Takkenberg 18. J. Rol 33. ?? 48. J. Visser 4. R. Boomstra 19. R. van Oogen 34. R. Achterkamp 49. S. Koet-Minis 5. A. Huiting (†) 20. M. Vlietstra 35. E. Scholten (†) 50. M. Friebel 6. J. Schepers 21. ?? 36. J. v.d. Sluis 51. B. de Jong 7. ?? 22. C. Sterk 37. F. Bolten 52. J. Luidinga 8. ?? 23. R. Braaksma 38. H. Rauw 53. E. Meisner 9. K. Flens 24. J. Slaman 39. K. van Iewaarden 54. D. Vervoort 10. R. Beeks 25. F.P.G. Post 40. W. Linssen 55. E. van Eck 11. R.P. van Vliet 26. M. Lepelaar 41. C. Wennekes 56. C.H. v.d. Pol 12. M. Minnema. 27. P. Joziasse 42. H.W.M. Stolvoort 57. Mevr Weiss 13. P. Buitenhuis 28. P. Dillen 43. H.P. Pauw 58. R. Weiss 14. J. Berghuizen 29. W. Vonk 44. E.M.I. Cornelissen 59. L. Gravemaker 15. M. Broekhuis 30. ?? 45. J. Stuvel 60. J. Grakist (†) Koninklijke Luchtmacht

2LVG er taken bij zou krijgen: ten eer- voor de hand. Dit zou binnen en ste die van het op te heffen 1LVG en buiten de KLu weinig applaus opleveren. ten tweede een aantal beheerstaken Onder de bezielende leiding van kolonel van het nieuw op te richten NAFIN. (later brigade-generaal) Van der Krogt In een poging de toekomst van vonden nog vele vergaderingen van de 2LVG zeker te stellen door het beheer projectgroep plaats. De KLu was hierin van NAFIN te verwerven, werd door adequaat vertegenwoordigd door drie het onderdeel reclame gemaakt voor kolonels: Bezemer (DEBKLU, later de capaciteiten van het personeel op DCKLu), Schoonderbeek (PL NAFIN) de jaarlijkse Logistieke Informatie- en Arts (HACIS). Het realisatiememo- vergadering van de DMKLu. Ook randum was in mei 1997 gereed. Het Commandowisseling lt-kol Gravemaker werden leden van de Luchtmachtraad voorstel werd gedaan om de nieuwe en lt-kol Bijl op 10 mei 1996 onder (Lumara) uitgenodigd voor een bezoek rol en het bestaansrecht van 2LVG als het toeziend oog van gen-maj Macco. aan het onderdeel. (Luitenant-kolonel KLu-onderdeel na de overdracht van Foto Sectie Luchtmacht Historie. Gravemaker) NAFIN te onderzoeken met de vraag De WHH2LVG presenteerde eind om de resultaten van dit voor NAFIN werden op de Haagse 1995 haar eindrapport, waarin de KLu-onderzoek af te wachten Gelukkig staven de taak en locatie van 2LVG ter nieuwe OT was vastgelegd en waarin bestond er voldoende wederzijds discussie gesteld. Het was op dat tijd- ook gebouw A-144 op Soesterberg vertrouwen en werd dit in het Plan van stip immers al duidelijk dat de aan het werd aangewezen als nieuwe locatie. Aanpak DTO vastgelegd. Het realisatie- NAFIN gerelateerde beheersinspanning Aanbevelingen werden gedaan zodat memorandum behandelde alleen de minder zou zijn dan voor het ASCON het personeelsbestand kon worden NAFIN-overdracht. Maar van uitstel met zijn bovengrondse infrastructuur. teruggebracht tot 171 functies waar- kwam geen afstel. (Kolonel Arts) Ook het managementcentrum hoeft van er nog 31 vanwege synergie- niet per se in een bunker te worden voordeel aan de Vliegbasis Soesterberg Op 12 november 1996 bezocht het ondergebracht. (Luitenant-kolonel konden worden overgedragen. toenmalig HACIS, kolonel Arts, 2LVG Van der Putten) Het eindrapport werd in februari 1996 op de Zwaluwenberg. Men was nog De herlocatie van 2LVG van de goedgekeurd door de Lumara en het niet verhuisd. Doel van het bezoek was Zwaluwenberg in Hollandsche Rading personeelsbestand werd inderdaad om het onderdeel en met name de naar Camp New Amsterdam (CNA) op teruggebracht tot 140 functies. mensen die er werkten te leren kennen. Soesterberg werd gecombineerd met Door de voortdurende onzekerheid een aanpassing van de organisatietabel Tijdens de kickoff-vergadering van voor het onderdeel was de hogere (OT), waarbij enerzijds de 2LVG- de Projectgroep DTO in oktober 1996 leiding benieuwd hoe het met de organisatie zou worden ‘geWOLFd’ te Noordwijk werd al spoedig vast- motivatie van het personeel stond. (reorganisatie als gevolg van een gesteld dat 2LVG geen deel uitmaakte De indruk van het bezoek was dat het nieuwe logistieke filosofie), en ander- van de projectopdracht. Maar als de personeel professioneel en buiten zijds het Network Management Centre KL, met andere operationele belangen verwachting enthousiast was, voor zijn (NMC) van het NAFIN in de organisatie dan de KLu, activiteiten zoals het taak stond en pro-actief handelde. van 2LVG zou worden geïntegreerd. beheer van LOTEX en andere delen Dit zou later een belangrijke pijler zijn De herstructurering was nodig omdat van ‘statische’ IT bij de DTO onder zou waarop het bestaansrecht van de LCG brengen, lag het handhaven van alleen kon worden gebaseerd. (Kolonel het KLu-deel daarvan bij 2LVG niet Arts)

Het HHID, de aoo Jos van Asch, tijdens zijn afscheid op 17 september 1998 i.v.m. FLO. Jos was een groot aantal jaren hoofdredacteur van het 2LVG LOTEX-beheer in de bunker Zwaluwenberg kort voor de verhuizing naar personeelsblad Knooppunt. geb A-144 op CNA. Foto Fotodienst Soesterberg 1996.

18 Koninklijke Luchtmacht

12 November 1996: Ik word (AHWCISO) onder voorzitterschap van verwacht op de Zwaluwenberg, en het Hoofd Afdeling Integraal Beleid en kom te vroeg aan op het NS-station Plannen, de kolonel Soeterik, ging aan Hollandsche Rading. Het pendelbusje de slag en bood in februari 1998 zijn staat net klaar en ik rijd mee. eindrapport aan. Hierin werd op basis Om even na 08.00 uur sta ik op het van een grondige taakanalyse, afgezet Bureau van commandant T. Bijl, iets tegen KLu-processen, een nieuwe wat men zelden heeft meegemaakt bij CISO neergezet, ingebed als zelfstandig het bezoek van een staffunctionaris. onderdeel binnen de Tactische Lucht- Ik word gastvrij ontvangen maar proef macht, op te richten omstreeks iets ongemakkelijks. Later op de dag 1 januari 2000. vind ik uit waarom: ik was het wel- komstcomité inclusief de erewacht Opvallend was ondertussen de vóór geweest. (Kolonel Arts) ingewikkelde relatie met het NAFIN- beheer, dat formeel onder de C-2LVG Het was duidelijk dat het eind- viel, maar dat functioneel werd aan- rapport van de WHH2LVG, hoe gestuurd door het Projectteam NAFIN adequaat ook, al onmiddellijk na en vervolgens ook nog eens over zou publicatie door de tijd was ingehaald. gaan naar de DTO. Het implementatie- De eerste vraag die dringend moest Omslag van het oude Knooppunt. team zat ook al snel in gebouw A-144 worden beantwoord was, of de KLu na op Soesterberg, op afstand en zelf- de oprichting van de DTO per standig en feitelijk alleen maar 1 september 1997 nog wel behoefte administratief in beheer bij 2LVG. had aan een eigen centrale uitvoerende De organisatietabel van het oude 2LVG CIS-organisatie. Niet iedereen had bij was in het najaar van 1997 door de die vraag natuurlijk dezelfde agenda. WHH2LVG al van 143 naar 113 terug- Het onderdeel zelf had logischerwijs gebracht: 30 FTE’s waren afgeboekt als een duidelijke mening: ‘Wij doen efficiëntiewinst. Wat moest de omvang nuttig werk en dat moet zo blijven.’ worden van de nieuwe CISO? Voor de Daarnaast leek het er soms op of nieuwe taken waren zeker 50 FTE’s anderen deze vraag al direct met nodig. Dat bleek echter niet eenvou- ‘neen’ hadden beantwoord. Wat nodig dig, er moest compensatie worden was, waren feiten in plaats van geboden en het werd een bijna onont- meningen. In overleg met de Directies warbaar geheel van planmatige Materieel en Economisch Beheer en bezuinigingen, compensatie-eisen, natuurlijk 2LVG zelf, werd daarom een ondersteuning door Soesterberg en concept-toekomstvisie uitgewerkt. een reorganisatie op de luchtmachtstaf Een aantekening voor de Lumara waarbij taken werden gedecentrali- ‘inzake de noodzaak van een KLu CIS- seerd. Ook speelde het KLuIM-beheer organisatie op uitvoerend niveau’ zag (Koninklijke Luchtmacht Implementatie in juni 1997 het licht. Hierin werd de Omslag van het nieuwe Knooppunt. Middenlaag) mee. Maandenlang werd CIS-ondersteuning voor specifieke Het vermaarde onderdeelsblad is gerekend en onderhandeld in de geest luchtmachttaken afgezet tegen hetgeen uiteindelijk in elektronische vorm op van ‘mag het een onsje meer of 2LVG en andere, onder wie de DTO, het onderdeelsnetwerk verschenen en minder wezen’? Op 5 februari 1998 nu en op termijn konden aanbieden. met de komst van KLuIM in 2001 ter was iedereen het toch nog onverwacht Aan de hand van deze toekomst- ziele gegaan. eens. prognose werd vastgesteld dat voor een KLu-CISO (KLu-CIS-organisatie) Nederland (out of area), waarvoor De Lumara keurde in maart 1998 plaats was, waarna de deels nieuwe vaak kennis van militaire processen en het eindrapport van de AHWCISO taken van een dergelijke organisatie organisatie is vereist. De Lumara gaf ongewijzigd goed. Maar het venijn zat globaal werden uitgewerkt. Uitgangs- een ‘ja’ onder voorbehoud: men wilde zoals vaker in de staart: nu de imple- punten daarbij waren de door de eerst wel eens zien wat de taken en mentatie nog. Door de beslissing van luchtmacht te leveren primaire produc- consequenties precies zouden zijn. de Lumara zou de nieuwe KLu-CISO ten, samen te vatten onder het begrip Hoe begrijpelijk deze beslissing ook (een naam was er nog niet) met Air Power, het voorkomen van dupli- was, het legde natuurlijk wel een extra ingang van 1 januari 2000 een feit cering en het garanderen van doeltref- hypotheek op het geduld en de moeten zijn. Een mooie datum, al fende en tijdige CIS-ondersteuning van motivatie van het 2LVG-personeel. maakten sommigen zich zorgen of er luchtmachtoperaties binnen en buiten Het Ad Hoc Werkverband KLu-CISO op die datum door de gevreesde Koninklijke Luchtmacht

Arts. Doel van deze breed samen- gestelde werkgroep was het opzetten van een vernieuwde organisatie op centraal uitvoerend niveau voor ondersteuning, beheer en inzet van KLu- communicatie en informatiesystemen. De reorganisatie diende ook aan te sluiten op enerzijds de decentralisatie vanuit het Haagse en anderzijds de herinrichting van de CIS op de onderdelen: het CIS 2000 traject. Er volgde een tijd met veel vergaderingen en uiteraard de nodige problemen, die soms ook echte uitdagingen werden. Gelukkig werd er constructief samengewerkt. De naam ‘Luchtmacht CIS Groep’ ontstond in deze periode met Uitreiking EHBO-diploma’s op 22 februari 1994 op de Zwaluwenberg. instemming van de werkgroep en het Foto Sectie Luchtmachthistorie. onderdeel. Tijdens de migratie, die millennium bug nog wel systemen zouden zijn om te beheren. Gelukkig had dat de volle aandacht van de Millennium Werkgroep. Er was dus nog ruim anderhalf jaar de tijd. Dat leek veel, maar er moest ook nog veel gebeuren: de kerntaken moesten worden uitgewerkt, het definitieve aantal functies vastgesteld, de locatie bepaald, de OT vastgesteld en ook het gehele formele reorganisatietraject moest nog worden doorlopen. Het plan CIS 2000 had al laten zien hoeveel vertraging dat met zich mee kon brengen, vooral natuurlijk als er onbeantwoorde vragen zouden zijn. Dat vroeg dus om teamwork. Gen-maj Oliemans en lt-kol Smits tijdens de ceremonie van de opheffing van 2LVG en de oprichting van LCG op 1 mei 2000. Foto Fotodienst Soesterberg. Waar moest de nieuwe CISO worden ondergebracht? Het gebouw te Soesterberg moest worden gedeeld met de DTO. Er gingen stemmen op om het onderdeel in zijn geheel te verplaatsen om daarmee het specifieke KLu-karakter te benadrukken. Kolonel Arts hield echter het been stijf: samenwerking met DTO was geboden en die was op de huidige locatie een stuk eenvoudiger. Aldus geschiedde.

Alle belanghebbenden, inclusief vertegenwoordigers van het Onder- deels Overleg Orgaan/Dienstcommisie (OOO/DC) van 2LVG, werden op 6 mei 1998 samengebracht in de Werkgroep Inrichting CISO (WIC), Het einde van het ASCON tijdperk met het ceremoniële doorknippen van een ingesteld door de Directeur Operatiën tuidraad door de kol’s Arts (links) en Reijling (rechts) onder toezicht van en onder voorzitterschap van kolonel sm Hop van de LDR mastenploeg. Foto Fotodienst Soesterberg.

20 Koninklijke Luchtmacht eigenlijk al enige jaren duurde, werd er nieuwe LCG per 1 april 2000 aange- gewoon doorgewerkt. Er werden zelfs kondigd. nieuwe taken opgepakt, zoals ondersteuning van de invoering van de De laatste WIC-bijeenkomst vond KLu-IT-infrastructuur KLuIM. Hiermee eind 1999 plaats, op locatie Camp bouwde 2LVG ook zelf aan zijn toe- New Amsterdam. Iedereen was tevreden komst. Helaas vertrokken er ook enige en ook verrast met het eindresultaat. personeelsleden, niet in het minst door Er werd een glaasje champagne bij het de vraag naar personeel met dit soort bord van het onderdeel gedronken, expertise van buiten de KLu. nog wel met de oude naam 2LVG. Uiteindelijk werd na de aanvaarding En natuurlijk werd er een foto van het WIC-eindrapport in september gemaakt. Totdat het besef daagde dat 1999 door de luchtmachtleiding, het alle formele beslissingen nog niet Aoo Hans van der Knaap speelt voor Voorlopig Plan, in december uitgegeven. waren genomen. Dat zou vast nog wel een dag de ‘kok’ bij het jaarlijkse uitje Hierin werd de oprichting van de gebeuren, daarvan was iedereen over- van het keukenpersoneel in juni 1994.

Groepsfoto ter gelegenheid van het afscheid van het personeel van de Bewaking, Horeca, CIS, GU en BIB op de Zwaluwenberg op 12 maart 1997. Dit personeel ging op grond van de reorganisatie over van 2LVG naar de Vliegbasis Soesterberg.

Voorste rij, v.l.n.r.: Tweede rij, v.l.n.r.: 25 kpl J. Haitsma Achterste rij, v.l.n.r.: 1. sgtI A.J. Veldhuizen 13. sgt R. Feenstra 26. kplI H. van Zwieten 34. kplI M. van der Horst 2. Hr Jeroen Bogaart 14. sldI S.J. Laan 27. kplI M. Zenan 35. kpl (Mevr) C. Jagersma 3. kplI W.P.H. Appeldoorn 15. sldI J. Koppelaar 36. kplI E.J. Koning 4. kplI X. Leenen 16. kpl B. Jong à Tai Derde rij (‘tussenrijtje’), 37. kplI P.W. Boomstra 5. Mevr Carla Fokker 17. sldI F.J. Hoebe v.l.n.r.: 38. kplI K.C. van der Straten 6. Mevr Greta Kramer 18. sgtI P.G. Geurts 28. sldI D. van Leeuwen 39. kplI P.J. van Arnhem 7. Mevr Ria Riebeek 19. sgt D. Roerade 29. elt J.H. van Dongen 40. kplI E.P.G. Sentveld 8. aoo F.A. Verweij 20. sgt C. Minheere 30. kpl J. de Rooij 41. kplI S. Dernison 9. elt (Mevr) J.E. Brouwer 21. sgtI J.J.A. van Boxtel 31. sgtI A.J.M. Spruit 42. kplI N.A.G. Venema 10. sgtI J.G.B.M. Menke 22. kplI R.F. Ouwehand 32. sgtI L.C. Kruimel 11. lt-kol T. Bijl 23. sm H. Heimgartner 33. kplI H.B. Schueler 12. sgtI J.A. IJsseldijk 24. sgtI R.J. Verkuil Koninklijke Luchtmacht tuigd, maar zou die foto dan toch niet De LCG in het jaar 2010 zal er dus (Bronnen: HACIS 1996–2000 kolonel verkeerd overkomen? Weg ermee dus. ongetwijfeld heel anders uitzien dan de P.O. Arts 20-12-2001, Toespraak Ontnuchterd keerde eenieder weer LCG van vandaag. Maar de elementen C-TL 25 mei 2001, Blauwdruk nr. 67, huiswaarts. (Kolonel Arts) die bij de oprichting van de LCG een C-LCG luitenant-kolonel ing. J.A.G. rol speelden: focus op het operationele van der Putten, oud-commandanten De oprichting van de LCG werd uit- luchtmachtproduct, het voorkomen van van 2LVG luitenant-kolonel eindelijk op 25 mei 2000 een feit, in duplicering en een snelle en kwalitatief L. Gravemaker, luitenant-kolonel aanwezigheid van de Commandant hoogstaande dienstverlening, zullen T. Bijl, luitenant-kolonel A.F.M. Smits) Tactische Luchtmacht. Hierbij mochten ook dan nog belangrijk zijn.’ het Hoofd Afdeling Operationele Logistiek, kolonel Reijling en HACIS, kolonel Arts samen de laatste symbo- lische ASCON-mast neerhalen, waarbij laatstgenoemde de bijl hanteerde. De Organisatietabel van de nieuwe LCG werd overigens al op 1 april 2000 van kracht, de naam werd echter pas op 25 mei gewijzigd tijdens de officiële overdrachtceremonie. (Kolonel Arts)

Na een lange periode met reorganisaties en veranderingen kwam uit 2LVG-nieuwe stijl de LCG voort. Zoals de C-TL in zijn toespraak op 25 mei 2000 stelde: ‘De wereld verandert, de communicatie- en informatiesystemen, -middelen en -behoeften veranderen nog sneller en dus zullen organisaties als de LCG ook mee moeten veranderen, of verdwijnen. Luitenant-kolonel Bijl neemt afscheid van het vertrekkend personeel.

22 Koninklijke Luchtmacht De Periode 1992-2002

De Verhuizing naar Soesterberg geschuif een plan lag waar iedereen noodzakelijk. Het belangrijkste waren Het nieuwe onderkomen van 2LVG redelijk tevreden mee was. de plannen om SYSCON te verplaatsen. werd het oude Amerikaanse hoofd- Ondertussen was een bouwcommissie Er was een aparte werkgroep die zich kwartier A-144 op het Zuidkamp van opgericht waarin 2LVG, DGW&T hiermee bezighield. Deze stelde een Vliegbasis Soesterberg. Nadat het in Leiden als projectleiding en DGW&T planning op waarin het kabelplan, 1996 door Defensie was aangekocht Soesterberg als uitvoerder vertegen- tijdpad, het tijdelijk verplaatsen van werd het aan een inspectie onder- woordigd waren. De ondersteuning apparatuur om te kunnen testen, worpen. Behalve de Afdeling Bouw- door Soesterberg was door personeels- nieuwe software en het aanpassen van kunde van het HKKLu en de DGW&T gebrek niet optimaal. Binnen 2LVG (Directie Gebouwen, Werken en werd wekelijks vergaderd over de Terreinen) uit Leiden waren hierbij ook verbouwing en de lijst met actiepunten majoor Cornelissen en kapitein Visser groeide iedere keer. Door de diverse van 2LVG aanwezig. Het idee was dat afdelingen was een Programma van zij zich direct op de hoogte zouden Eisen (PvE) opgesteld, en daarna kunnen stellen van de plannen en er kwamen de details aan de orde. wellicht nog enige veranderingen in Vereisten waren bijvoorbeeld beveilig- zouden kunnen aanbrengen. de ruimtes, opslag gevaarlijke stoffen, Het gebouw had na het vertrek van werkplaatsinrichting, materieelopslag, de Amerikanen jarenlang leeg gestaan een verdiepte losplaats voor vracht- en verkeerde in een erbarmelijke staat. wagens en een aircosysteem voor Het stond vol achtergelaten meubilair SYSCON (Systeemcontrole). Voor veel en inventaris en was muf en vochtig. van deze zaken was geen budget en De medewerkers van 2LVG werd moest naar creatieve oplossingen onmiddellijk te verstaan gegeven dat worden gezocht. de verbouwing low budget moest Stapje voor stapje werd het gebouw gebeuren omdat er in de toekomst nog aangepast, ingedeeld en aangekleed. meer veranderingen binnen het Langzaam veranderden de wekelijkse gebouw zouden plaatsvinden; de bouwvergaderingen in verhuisvergade- inrichting zou nog niet definitief zijn. ringen. De verhuizing van een geheel Na dit eerste bezoek kwam de zaak onderdeel is geen eenvoudige onder- in snel tempo op gang. De benodigde neming. Bij 2LVG speelde er nog een plattegronden van het gebouw werden ander probleem mee, namelijk dat alle bemachtigd en er werd nagegaan wat systemen tijdens de verhuizing opera- binnen het financiële budget de tioneel inzetbaar moesten blijven; de verbouwingsmogelijkheden waren. gebruikers mochten er geen hinder van Hierna inventariseerde de 2LVG-missie ondervinden. Hierdoor moesten er bij de Afdelingshoofden hoeveel ruimte plannen worden opgesteld om de ieder nodig had en of er bijzondere werking en het onderhoud van de eisen waren waaraan de ruimte moest systemen zeker te stellen. Vooral voor voldoen. Aan de hand van deze de overgang van het beheer van de Op 18 april 1997 opent gen-maj Macco gegevens werd de plattegrond ingevuld, systemen was een strakke planning het nieuwe onderkomen van 2LVG in tot er uiteindelijk na veel heen en weer voor de testfase en de omschakeling geb A-144 op Soesterberg. Koninklijke Luchtmacht configuraties in detail waren uitge- van 2LVG gevierd, met een goed man en deze liepen dan een afstand werkt. De centrale ASCON-apparatuur bezochte reünie in het Officierscasino van ongeveer zeven kilometer per verhuisde niet mee en moest vanuit Soesterberg. Hierbij werden met name persoon. De deelnemers wisten van Soesterberg op afstand worden bediend. de oud-medewerkers en partners in de geen ophouden, en begeleid door volg- Het eerste deel van de verhuizing gelegenheid gesteld om de nieuwe wagens werd er de hele nacht door- vond in januari 1997 plaats. De na de locatie te bekijken. gelopen. De estafettelopers werden de verhuizing samengevoegde werkcentra volgende dag ingehaald door een bus Crypto en ASCON beschikten over (Bronnen: kapitein b.d. J. Visser, het vol leerlingen van de Klimopschool, die voldoende voertuigen om zelf te Knooppunt, Blauwdruk, luitenant- hen vervolgens zwaaiend met vlagge- verhuizen. SYSCON was vanaf januari kolonel T. Bijl.) tjes opwachtten bij de poort van als eerste afdeling in gebouw A-144 Woensdrecht, de nieuwe thuisbasis werkzaam. Op de Zwaluwenberg De Klimopschool en Stichting van de Meteorologische Afdeling. moest men steeds vaker naar het Christoforus De gezamenlijke aankomst van de vier Zwaluwstaartje om een vertrekkend Ten tijde van de LVMG in Hilversum groepen werd voorafgegaan door collega vaarwel te zeggen. kwam men op het idee om de immense marechausseemotoren, en het peloton Het gebouw liep langzaam leeg, maar hoeveelheden oud papier die door het bereikte onder een oorverdovend de echte volksverhuizing vond plaats in onderdeel en vooral door de Meteoro- applaus de finish. Het festijn eindigde de eerste week van maart 1997. logische Afdeling werden geproduceerd, met een barbecue, en uiteindelijk bleek Gedurende deze week was er geen op een nuttige wijze te besteden. de sponsorloop maar liefst 2500 gulden mogelijkheid om verlof op te nemen. Het geld dat al het oud papier oplever- te hebben opgeleverd. Iedereen moest alle overtollige de wilde men schenken aan een goed archieven, handboeken en materialen doel in de nabije omgeving. Zodoende Verdere liefdadigheid door de afvoeren. De Materieeldienst had viel de keuze op de in de buurt gele- LVMG vond plaats tijdens de verhuizing, handenvol werk. Intel zorgde voor de gen kleuterschool voor zeer moeilijk toen bleek dat een groot aantal afvoer en vernietiging van geclassifi- lerende kinderen, genaamd de sporttoestellen uit gebouw 8 op de ceerde stukken en voor het overige ‘Klimopschool’. Vanaf 20 april 1983 Zwaluwenberg over zou blijven. afval waren extra containers gehuurd. heeft de LVMG een relatie onderhouden Het idee ontstond om de apparaten te Dankzij de zorgvuldige voorbereidingen met deze school. Dit leidde tot de schenken aan een tehuis voor verstan- en Verhuisfirma Hoebert verliep de verwezenlijking van allerlei behoeften delijk en lichamelijk gehandicapte gehele verhuizing vlekkeloos. Aan een en wensen, zoals bijvoorbeeld de aan- kinderen. Deze instelling was de op verblijf van 43 jaar in de regio schaf van een piano en een drumstel. antroposofische levensleer ingestelde Hilversum was een einde gekomen. Het contact met de Klimopschool Stichting Christoforus in Bosch en Het nieuwe gebouw werd op bleef jarenlang in stand, totdat in Duin. De instelling moest als veel van 23 april 1997 officieel geopend door september 1992 de Meteorologische dergelijke tehuizen rondkomen van de C-TL, generaal-majoor Macco en Afdeling zich afsplitste en naar Vlieg- een minimum aan inkomsten. dit ging gepaard met vuurwerk. basis Woensdrecht werd verplaatst. De gedoneerde fitnessapparatuur kon In combinatie met de opening van het Hierdoor nam de geproduceerde hoe- bijdragen aan de fysiotherapie in het gebouw werd ook het 45-jarig bestaan veelheid oud papier aanzienlijk af, en tehuis en werd dan ook in grote dank tegelijkertijd daalde ook de prijs voor aanvaard door de zeer gedreven en oud papier sterk. Als laatste verdienste enthousiaste medewerkers. en bij wijze van afscheid werd toen een sponsorloop georganiseerd. (Bronnen: aoo b.d. Th. de Jongh, De route liep vanaf Hilversum via het het Knooppunt.) Luchtmacht Meteorologisch Squadron (LMS) in de villa Orta in De Bilt naar Onderzoek Werklast en Werkdruk de Vliegbasis Woensdrecht. In het kader van het aandachtspunt De sponsorgelden die het evenement ‘zorg voor het personeel’ besloot de zou opleveren kwamen ten goede aan Lumara in 1997 een onderzoek te de school. laten uitvoeren naar de werklast en De start van de sponsorloop vond werkdruk bij het personeel van de KLu. plaats op 30 juni om 16.00 uur vanaf In voorafgaande jaren waren de KLu- de Van Helsdingenkazerne, waarbij de onderdelen in toenemende mate kinderen van de school de deelnemers geconfronteerd met ingrijpende uitzwaaiden. Het spits werd afgebeten reorganisaties en een steeds krappere door adjudant-onderofficier personeelsbezetting. Tegelijkertijd nam Commandowisseling lt-kol Bijl en W.G. Joosten, die ook het LVMG- door een nieuwe taakstelling de inzet lt-kol Smits op 1 oktober 1998. schildje meetorste. De lopers werden van het personeel bij humanitaire- en Foto Fotosectie Soesterberg. verdeeld in groepen van zes tot zeven crisisbeheersingsoperaties toe.

24 Koninklijke Luchtmacht

beeld duidde op een hoge werklast, die afwijkt van de verwachte standaard waarbij 28 procent de werkdruk als werking van een systeem. Elk aan de fors ervoer en 8 procent daad- SYSCON-Helpdesk gemeld incident, of werkelijke problemen had met de hoge call, resulteerde in de inzet van perso- werkdruk. Hiertegenover stond echter neel en middelen om de afwijking te wel een positief beeld ten aanzien van verhelpen. Mocht men de klacht niet uitdagend en plezierig werk, betrok- direct telefonisch kunnen afdoen dan kenheid bij de organisatie en een zou de Helpdesk een werkorder bewustzijn van de eisen aan het werk. opmaken voor de diverse werkcentra. De vergelijkende resultaten van het Bij het meldingsbelang speelden drie onderzoek bij 2LVG waren iets positie- zaken een rol. Ten eerste konden ver dan het KLu-gemiddelde. Zo werd incidenten sneller worden verholpen bij 2LVG de werkdruk door 21 procent door het aanwenden van standaard- als fors ervaren en door 0 procent als oplossingen. Ten tweede werden alle problematisch. Beduidende verschillen incidenten en fouten geregistreerd in waren voorts dat bij 2LVG een hogere de Helpdesk-applicatie Support Magic, vraag naar concentratie en een groter waardoor structurele fouten konden beroep op vaardigheden en capaciteiten worden onderkend en voorkomen. werd gedaan, en men was meer Ten derde werd ermee voorkomen dat tevreden over het werkoverleg en de het wiel steeds opnieuw moest worden Werkbezoek van DMKLu gen-maj mogelijkheid tot meebeslissen over uitgevonden. De centrale rol van de Wagevoort op 26 juni 1998 . Op de tijdstippen waarop iets af moest zijn. Helpdesk kon een gevonden oplossing foto geeft Sgt I Hasselbaink een Bij 2LVG bestond verder een veel immers voor iedereen bekend stellen. demonstratie van het aanzetten van grotere onzekerheid over het behoud Het uiteindelijke streven was naar een glasvezelplug. van de huidige baan, een grotere overeen eenduidigere beheersing van alle tuiging dat het personeelsbestand processen en het gemakkelijker Hierdoor was men vaker lange tijd van toereikend was voor de taken, en vond stroomlijnen van bedrijfsgegevens. huis. Naar aanleiding van signalen over men dat er veel minder onregelmatige Na verloop van tijd werd het op zich- de werkbelasting door onder anderen werktijden waren en dat men meer op zelf staande ITIL-model in het over- de IGK, de onderdeelscommandanten ondersteuning van de collega’s kon koepelende Instituut Nederlandse en de militaire belangenverenigingen rekenen. Er was een hogere score op Kwaliteit-model (INK) geplaatst. werd de Werkgroep Werklast/ de vraag of men erover dacht om Dit model maakte het mogelijk om een Werkdruk (WGWW) ingesteld, die in binnen de KLu van baan te veranderen, zelfevaluatie van het 2LVG-bedrijf uit augustus 1997 met een KLu-breed terwijl veel minder 2LVG’ers erover te voeren en hierdoor heeft ook onderzoek van start ging. ‘Werklast’ is dachten om een baan buiten de KLu te ‘Incidentje’ een plaats gekregen in de de aan het personeel opgedragen accepteren. bedrijfsvoering van 2LVG. hoeveelheid werk met de daarbij De belangrijkste signalen van behorende kwaliteitseisen. ‘Werkdruk’ onvrede en de ervaring van werkdruk (Bronnen: Onderdeelsdagboek en verwijst naar het verschil dat wordt binnen 2LVG vonden hun oorzaak in informatiebulletins ‘Incidentje’ 1997- ervaren tussen de opgedragen werklast de diverse reorganisaties en de 1999) en de eigen capaciteiten en mogelijk- onzekere toekomst van het onderdeel. heden. Dit is dus een subjectieve Als oplossing was het dus zaak de ervaring die wordt beïnvloed door tal reorganisaties zo snel mogelijk af te van interne en externe factoren. ronden en een duidelijkere toekom- Het onderzoek werd in twee fasen stige taakstelling te realiseren, om op uitgevoerd. In de eerste fase werd de die manier meer zekerheid voor het opgelegde werklast geïnventariseerd. personeel te creëren. Indicatoren hiertoe waren bijvoorbeeld de mate van verlof en ziekteverzuim. Incidentje Ook werd aandacht besteed aan de In 1997 maakte ‘Incidentje’ zijn IGK-rapportages en een vergelijkend entree binnen 2LVG. Het olijk lachende Europees onderzoek. In de tweede fase cartoonfiguurtje had als taak om de van het onderzoek werd gekeken naar bedrijfsvoeringfilosofie volgens het de op de KLu-onderdelen ondervon- ITIL-concept (Information Technology den werkdruk. Infrastructure Library) onder de aan- De resultaten van het onderzoek dacht te brengen. Het melden van ICT- Commandowisseling lt-kol Smits en voor de gehele KLu gaven aan dat de incidenten was daarbij van essentieel lt-kol Van der Putten op 8 december bezorgdheid terecht was. Het algemene belang. Een incident is elke gebeurtenis 2000. Foto Fotosectie Soesterberg. Koninklijke Luchtmacht

De Stokoudste over dient te dragen aan de daarop- Veel militaire onderdelen kennen volgende oudste militair. een zeker ritueel als iemand de dienst Voor de oorsprong van de stok en gaat verlaten. Zo is in de dagen van de het ontstaan van de traditie moeten LVMG de adjudant-onderofficier Kraan we terug gaan naar de eerste stok- op een schimmel de poort uitgereden. oudste, namelijk kapitein b.d. Den Otter: Hij had eens aangegeven ‘Als ik ver- Het verhaal van de stok is als volgt: trek wil ik op een wit paard de poort tijdens mijn diensttijd heb ik zes jaar uitrijden’, en zo geschiedde. Ondanks op de Nederlandse Ambassade in Oslo deze ludieke happening bestond er gewerkt en er ook gewoond met het normaliter geen vast gebruik, op het gezin. Een Noorse vriend deed mij ooit houden van een afscheidsreceptie en een Noorse boomtak cadeau. Dit was het aanbieden van een herinnerings- niet zomaar een tak, maar door het fotoalbum na. Een originelere traditie klimaat en de hoogte waar de kleine kwam er pas met de invoering van het boom groeide heeft deze er zeer lang instituut ‘Stokoudste’. De stokoudste is over gedaan om de dikte te bereiken de oudste medewerker op het onder- die hij nu heeft. Het was toen dus al deel, die van zijn voorgangers ook een ‘stokoude’ stok, en hierdoor kwam werkelijk een knoestige stok krijgt ik op het idee. Na een extra schuur- doorgegeven, samen met een officiële beurt, twee keer lakken, het bevestigen oorkonde. Deze stok mag hij dan van een riempje en het aanbrengen gedurende de laatste week in actieve van het LVMG-embleem was de stok dienst gebruiken, waarna hij hem weer gereed.

STOKOUDSTEN VAN LVMG, 2LVG EN LCG

– Otter J.H. den Kapitein 28 april 1992 Oprichter en tevens 1e Stokoudste. – Tarenskeen R. Majoor 28 april 1992 / 21 september 1992 – Kooij C.J.J.E. van der Kapitein 21 september 1992 / 24 maart 1994 – Wennekes J.C. Kapitein 24 maart 1994 / 30 juni 1995 – Christina H. Adjudant 30 juni 1995 / 30 augustus 1995 – Sluis J. van der Eerste Luitenant 30 augustus 1995 / 29 september 1995 – Timmer H. Majoor 29 september 1995 / 06 december 1995 – Vervoort D. Luitenant-kolonel 06 december 1995 / 07 mei 1996 – Schaaf J.J.A. Adjudant 07 mei 1996 / 26 september 1996 – Spruit B.W. Kapitein 26 september 1996 / 28 november 1996 – Visser J.H. Kapitein 28 november 1996 / 28 februari 1997 – Nijsten J.M.C. Adjudant 28 februari 1997 / 19 juni 1997 – Boeijen H. Korporaal I 19 juni 1997 / 16 december 1997 – Correljé B.C. Eerste Luitenant 16 december 1997 / 06 november 1998 – Kok A.J. Kapitein 06 november 1998 / 12 februari 1999 – Verhulst C.A.G. Sergeant I 12 februari 1999 / 11 juni 1999 – Deli M.I. Adjudant 11 juni 1999 / 16 juli 1999 – Hart G. van der Adjudant 16 juli 1999 / 05 november 1999 – Vemden A.E. van Adjudant 05 november 1999 / 23 februari 2000 – Agelink L.P. Sergeant I 23 februari 2000 / 23 juni 2000 – Jansen P. Adjudant 23 juni 2000 / 31 oktober 2000 – Cornelissen E. Majoor 31 oktober 2000 / 15 december 2000 – Wasch R. Eerste Luitenant 15 december 2000 / 22 maart 2001 – Pol C.H. van de Adjudant 22 maart 2001 / 29 juni 2001 – Petrus A. Eerste Luitenant 29 juni 2001 / 26 juli 2001 – Knaap J.M.van der Eerste Luitenant 26 juli 2001 / 02 april 2002 – W.Th. Guérain Kapitein 02 april 2002 / De stok van de stokoudste.

26 Koninklijke Luchtmacht

Veel later las ik in een militair tijd- Ook de schepen der Verenigde schrift dat er ook een KL-onderdeel is Oostindische Compagnie hadden op dat het begrip ‘stokoudste’ kent. Toen hun wereldreizen een dergelijk weer- ik op 28 april 1992 dit begrip invoerde glas aan boord. Het weer kan worden wist ik dit niet. Het doet mij veel afgelezen aan de hand van het stijgen plezier dat via de LVMG, 2LVG en nu dan wel dalen van het water in de tuit LCG de stok nog steeds dienst doet en van het donderglas, en tevens naar de ik wens dat alle ‘stokoudsten’ in snelheid hiervan. Zolang de waterstand goede gezondheid ‘stokoud’ mogen constant blijft in het midden van de worden. hals is er sprake van mooi, bestendig weer. Het snel stijgen van het water (Bronnen: het Knooppunt en kapitein wijst erop dat er een storm nadert of b.d. J. den Otter.) in de buurt is. Als het water de tuit Reünie op 18 april 1997 in het uitloopt, kan de storm elk moment Officierscasino te Soesterberg ter Het Donderglas en de Zonnewijzer losbarsten. Het dalen van het water gelegenheid van de officiële opening Bij het eerste lustrum van de LMG betekent dat de storm zich verwijdert, van geb A-144 voor (oud)medewer- in 1997 ontving de toenmalige dan wel afneemt. Aan de hand van kers van 2LVG/LVMG. C-2LVG van de C-LMG een fraai deze werking wordt ook al gauw de donderglas. Dit oude meteorologische herkomst van het spreekwoord hardhouten grondplaat waarop een instrument dat symbool staat voor de ‘gedonder in de glazen’ duidelijk. geelkoperen afbeelding van een histo- jarenlange band tussen beide onder- Een verklaring dat het stormglas rische landkaart van de Nederlanden delen onder de LVMG prijkt tegen- vroeger beter werkte dan tegen- was geëtst. Deze was voorzien van een woordig op het bureau van de C-LCG. woordig kan gevonden worden in het rond gat waarin een kompas was Het donderglas, ook wel bekend als feit dat hij nu veelal in een verwarmde verwerkt, zodat hij voor de goede stormglas, is voor zover bekend de huiskamer hangt. Hierdoor kan men werking precies noord–zuid kon oudste barometer. Het instrument beter vertrouwen op de modernere worden geplaatst. Haaks op deze plaat werd in het begin van de zeventiende barometer en het stormglas beschouwen stond een driehoek waarin de twee eeuw in Nederland vervaardigd. als een decoratieve aardigheid met een ASCON-masten van Arnhem en de geschiedenis. Zwaluwenberg waren geëtst. De twee Deze primitieve weerindicator masten stonden op de plaat ook verdween met de komst van de precies op de plaatsen Arnhem en betrouwbare kwikbarometer. Antieke Hilversum. De loodrecht opstaande donderglazen zijn uiterst zeldzaam, en zijde van de driehoek was uitgevoerd verzamelobjecten bij uitstek. als een bliksemschicht, die voorkwam in het onderdeelsembleem. In de top Toen in 1993 de operaties vanuit de van de driehoek bevond zich verder Arnhem-bunker beëindigd werden, het embleem van LVMG. Vanuit dit kreeg de toenmalige C-2LVG luitenant- embleem schoten drie bliksemschichten kolonel Broeksteeg ter herinnering een waarvan twee de beide ASCON- fraaie koperen ‘horizontale zonnewijzer masten raakten en de derde de voor de provincie Utrecht’ aangeboden. ‘Weerhaan’. In de onderste scherpe Zijn opvolger, luitenant-kolonel hoek was met betrekking tot de locatie Gravemaker, kwam in zijn streven naar Zwaluwenberg een zwaluw afgebeeld. een universeel afscheidscadeau voor Aan de voorkant van de bodemplaat vertrekkende medewerkers op het idee werd een tekstplaatje aangebracht om een zonnewijzer te schenken. voorzien van naam, rang en datum Deze bestond uit een rechthoekige van dienstverlating. De productie van de zonnewijzers verliep niet altijd even goed en vlot. De platen werden geëtst op het Depot Elektronisch Materieel (DELM) waar ook de tekstplaten werden gegraveerd. Omdat de opstaande driehoek aan weerszijden was geëtst waren deze zij- den nogal eens ten opzichte van elkaar Het donderglas als geschenk van verdraaid. Dat het hout ook mee- C-LMG ter gelegenheid van het eerste werkte werd niet in dank afgenomen, lustrum van LMG. De zonnewijzer. omdat het hierdoor regelmatig krom Koninklijke Luchtmacht trok. Door zijn vrij hoge prijs, de aan- Tactische Helicopter Groep Soesterberg tallen en de manuren die er in gingen (THGKLu/Vlb SSB), in de buurt en zitten heeft dit succes zichzelf uit- beiden gingen direct akkoord. eindelijk uit de markt geprezen. In de wetenschap dat Soesterberg het ontzettend druk had met twee (Bron: eerste luitenant J.M. van der out of area operaties naar Eritrea en Knaap) naar Bosnië, doch gesteund door toe- zegging van kolonel Lorraine, nam Een Memorabele Chinookvlucht HBA/LCG contact op met het 298 Op 22 januari 2001 maakte Squadron. sergeant-majoor Henk Heimgartner Het Squadron was meteen enthousiast een vlucht in een Chinook helikopter. en stoorde zich niet aan mogelijke Op zich is dit binnen de luchtmacht hindernissen. Op 21 januari moest de niets bijzonders, ware het niet dat geplande vlucht wegens mist worden satie het met een wapenschild zonder Henk aan ALS leed, een zeer ernstige afgelast, maar een dag later klaarde wapenspreuk moest doen. Wel werd spierziekte. het weer op. In de ochtend van een onderdeelsmotto gekozen dat aan- In 1996 was Henk nog werkzaam 22 januari werd om 10.00 uur het sloot bij de frequente deelname aan bij de toenmalige 2LVG als tweede ‘GO’ gegeven. Om 11.30 uur werden uitzendingen in het kader van vredes- man bij de PVE Bewaking. Na het Henk, zijn echtgenote en zijn zoon in operaties van de Tactische Luchtmacht. ondergaan van een heupoperatie werd de crewroom van 298 Squadron Op deze internationale taak was sinds er ALS bij hem geconstateerd. Hij kon ontvangen en er vond een korte inbrief enige jaren een sterke nadruk komen nog korte tijd administratieve werk- plaats. Hierna werd Henk onder het te liggen. Het motto van LCG werd zaamheden vervullen binnen het onder- wakend oog van verplegend personeel dan ook ‘Uw militaire CIS-partner bij deel, maar al snel eiste de slopende en de loadmasters met rolstoel en al (Out of Area) operaties’. De LCG ziekte haar tol en veroordeelde hem vastgesnoerd in de Chinook D-103. profileerde zich op de daaropvolgende tot de rolstoel; ook ademhalings- Met de nodige behoedzaamheid werd Open Dag als ‘Het ICT-bedrijf van de ondersteuning werd onontbeerlijk. de helikopter door de vliegers majoor KLu’. Tijdens een van de ziekenbezoeken Van Ravenzwaay en kapitein Miggels In het voorjaar van 2001 was de die het onderdeel trouw aan hem bleef van de grond getild. Men vloog ingediende wapenspreuk nog steeds brengen, had Henk al eens geopperd richting Garderen, waar Henk woonde. niet goedgekeurd en werd via de IGK dat hij graag nog eenmaal zou willen Het weer was fantastisch en Henk de hulp van de Chef Kabinet van de vliegen. Om medische redenen leek genoot zichtbaar. Toen ook het luik BDL gevraagd. Niet lang daarna ont- deze hartenwens toch niet te kunnen werd geopend en hij een onbelemmerd ving LCG het fiat en was de nieuwe worden vervuld. Vlak voor kerst 2000 uitzicht op zijn woonplaats had, kon wapenspreuk ‘Verbindend zonder waagde Henk toch nog een poging, de vlucht niet meer stuk. Na een Grenzen’ een feit. ditmaal voorzien van een Verklaring goede drie kwartier stond men weer In die dagen klonk ook de roep om van Geen Bezwaar van zijn behande- op de grond, waar Henk tot slot nog herkenbaarheid als ICT-bedrijf en een lend specialist. Luitenant-kolonel werd verrast met het schildje en de pet daarbij passend borstembleem. Van der Putten, net aangetreden als van 298 Squadron. In samenwerking met mevrouw Karin C-LCG, legde tijdens een receptie in van Dongen kwam een ontwerp tot het Haagse het verzoek voor aan de (Bronnen: De Vliegende Hollander en stand waarmee de medewerkers van CTL. Toevallig was ook kolonel Onderdeelsdagboek LCG 2001) LCG zich voortaan van de rest van de Lorraine, Commandant van de KLu konden onderscheiden. Het Onderdeelsembleem (Luitenant-kolonel Van der Putten) Het embleem van de nieuwe LCG werd overgenomen van 2LVG met dien verstande dat de wapenspreuk ‘Legers Verbindend’ niet meer van toepassing werd geacht. Een nieuw voorstel, afkomstig van sergeant I Cees Maters luidde ‘Verbindend zonder Grenzen’. Dit voorstel werd ruim voor de oprichtingsdatum van de LCG voorgelegd aan de Traditiecommissie (de Hoge Raad voor de Adel). Ten tijde van de oprichtingsceremonie had de commissie De heli-trip van sm Heimgartner. zich echter nog niet uitgesproken over Foto Fotosectie Soesterberg. het voorstel, zodat de nieuwe organi-

28 Koninklijke Luchtmacht De Organisatie van LCG

Nieuwe Organisatie, Nieuwe Taken de Initial CAOC Capability (ICC). LCG Ieder luchtmachtonderdeel beschikt Met de migratie van 2LVG naar ging voor de genoemde systemen, met over een mission statement dat is LCG veranderde ook het takenpakket uitzondering van LOTEX, ook als afgestemd op het nieuwe takenpakket van dit nieuwe onderdeel. Voorheen Helpdesk fungeren. Een ander speer- en dit luidt voor LCG als volgt: beheerde 2LVG de pre-NAFIN- punt in het nieuwe takenpakket van de Als Luchtmacht CIS-Groep dragen trajecten en droeg ook zorg voor het LCG betrof het beheer van de KLu out wij bij aan de slagkracht van de onderhoud, totdat deze taak werd of area CIS-pool, met daarin een scala Koninklijke Luchtmacht door het overgenomen door de nieuw opgerichte aan verbindingsmiddelen waaronder gereedstellen, beheren en coördineren DTO. In het takenpakket van LCG satellietapparatuur. van de inzet van operationele C2-, bleven wel het beheer van de systemen Mede aan de hand van de eerste telecommunicatie- en informatie- LOTEX, RAMZAL, LTN, TRADIS, ATM uitkomsten van het INK-model voor verwerkende systemen, waar ook ter (systeembeschrijvingen zijn te vinden verbetering van de bedrijfsvoering wereld de Commandant Tactische in de bijlagen) en de bij deze systemen werd de LCG-organisatie ontworpen Luchtmacht dit van ons verlangt. behorende cryptoapparatuur gehand- om de oude en nieuwe taken te Wij staan voor de beschikbaarheid en haafd. Van oudsher beheerde 2LVG kunnen waarmaken. De organisatie inzetbaarheid van al ons personeel en ook het ASCON, maar deze taak moest lean and mean worden, en al onze middelen. kwam te vervallen omdat dit systeem werd daarom opzettelijk minimaal per 1 mei 2000 buiten werking werd gehouden; in iedere afdeling werd een De nieuwe LCG werd ingericht naar gesteld. Nieuwe taken kwamen ervoor uitgekiend aantal medewerkers met het ITIL-model. Dit leverde een in de plaats: het operationeel in stand gespecialiseerde kennis opgenomen. organisatie op met vier afdelingen die houden en beheren van het Command eveneens ITIL-gerelateerde namen and Control Voice Network (C2VN) en (Bron: Blauwdruk nummer 67) droegen.

Luchtmacht CIS Groep

Commandant

HBA HSP&O

HSC

Productie Beheer IBC ABC

C2 systemen I&P&W Systemen OOA Helpdesk A&K CSM ICT Test site

Bestelpost Change Mgmt Config Mgmt Regelgeving Crypto Distributie

ATM Beheer SEVO Koninklijke Luchtmacht

Groepsfoto ter gelegenheid van het 50-jarig jubileum op 22 mei 2002

1. maj W. van Kampen 18. elt P.E. van Galen 36. sm J. Schuurman 2. mevr C.M. de Ruyter 19. elt A. Aydemir 37. sgt J.A. Maaswinkel Korver-de Vries 20. sm I.E. Bastiaans 38. elt I. Korkmaz 3. aoo P.G.M. Korthout 21. kpl J.W. van Schaijk 39. sgt R. Stijntjes 4. mevr G.F.A. Wijnen 22. elt G.J. Meijer 40. elt M.M.A. Visser 5 aoo J.H. van Wijk 23. aoo A.J. van Gorkom 41. sm C.A. Maters 6. hr E. Siem 24. maj A.C. de Man 42. hr J.P.M. van der Laak 7. aoo E.C. van Wijk 25. sm W.M. Moen 43. mevr L. Bos 8. kap M.L.T.H. Daamen 26. elt P.B. Wolterbeek Muller 44. aoo P.M. Ravestein 9. aoo G.J. Teseling 27. sm R.P.W. van Gentevoort 45. aoo J. Kwakernaat 10. mevr J.A. van Schalm-Sleeking 28. kap M. van Dijk 46. elt P.R. Souren 11. sm A. Ducaat 29. elt C.M.P. Cameron 47. aoo A.W. van de Kamp 12. sm M.M.J. de Bie 30. sm E.J. Bovenschen 48. elt P. van der Linden 13. aoo B.E.K. Akkermans 31. kap W.Th. Guérain 49. aoo W.B.M. Linssen 14. kap K. Flens 32. lt-kol ing. J.A.G. van der Putten 50. aoo R.M.M. Jansen 15. aoo L. Siahaya 33. sm V.P.M. Volmer 51. De LCG-‘stokoudste’-stok 16. hr I.J. Straub 34. kap R.A.A. Dankers 17. hr J.L.A. Kroon 35. kap G. van ‘t Veld

30 Koninklijke Luchtmacht

Het mission statement van LCG.

De Afdelingen Productie en Beheer Helpdesk LCG met sm Volmer. werden overgenomen uit de oude 2LVG. Beheer omvat de in ITIL systemen. Om praktische redenen is van de overige afdelingen door een beschreven processen Configuratie-, ook de Materieelvoorzieningseenheid hoog ervaringsniveau op het gebied Wijziging- en Incidentbeheer en huis- bij deze Afdeling ondergebracht. van te beheren ICT-systemen enerzijds, vest daarom ook de Helpdesk, die als Op grond van voortschrijdend inzicht en van de algemene KLu-organisatie, centraal aanspreekpunt dienst doet. werd het taakgebied Probleembeheer werkwijzen en behoeften anderzijds. Het Bureau Out Of Area is om prag- later bij de Afdeling Beheer onder- De Afdeling ABC fungeert daarom als matische redenen ondergebracht bij de gebracht. ICT-kenniscentrum. Afdeling Beheer. De Afdelingen Advies, Bewaking en De Afdeling IBC richt haar activi- De Afdeling Productie beslaat het Coördinatie (ABC) en Informatie teiten op het ITIL-Proces Central taakgebied Probleembeheer en een Beveiliging Centrum (IBC) werden Security Management (CSM) en houdt deel van Wijzigingsbeheer indien dit nieuw gevormd. zich ook bezig met Afhankelijkheid en specifieke systeemkennis vereist en De Afdeling ABC vervult een over- Kwetsbaarheid Analyses (A&K), concentreert deze werkzaamheden in koepelende functie en onderhoudt Central Security Management waaron- de Bureaus I&P&W (Incident, daarmee de externe contacten van de der het beheer van de firewalls, regel- Probleem- en Wijzigingsbeheer) en C2 LCG. Deze afdeling onderscheidt zich geving, distributie van cryptomiddelen en het Stralingsmeting en Elektronisch Veiligheidsonderzoek (SEVO). We zullen nog nader stilstaan bij enkele bureaus die behoren tot de beide nieuw gevormde afdelingen.

(Bron: luitenant-kolonel ing. J.A.G. van der Putten)

Het ITIL-Concept Binnen Defensie werd in 1996 besloten planmatig ICT-beheer conform de standaard ITIL uit te voeren. Dit ITIL-concept is een best practice- methode voor het eenduidig beheren van processen en het eenvoudiger stroomlijnen van bedrijfsgegevens. Door 2LVG werd in 1997, als eerste Afscheid op 13 juli 2000 van elt Vierveijzer temidden van het personeel van de KLu-onderdeel, een plan van aanpak Afdeling beheer. v.l.n.r. aoo Van de Kamp, bezoeker aoo Van der Wurff, opgesteld voor het structureren van aoo Van Gorkom, kap Flens, aoo Van Wijk en aoo Corler. het beheer van IT-systemen. Dit plan Koninklijke Luchtmacht van aanpak, dat op 14 mei 1997 verscheen, was gericht op de implementatie van ITIL. Door een aantal direct betrokken functionarissen werd volgens het ITIL-concept een nieuwe procesbenadering voor de primaire processen van 2LVG uitgewerkt. Dit resulteerde in een aantal proces- schema’s en procesbeschrijvingen die werden samengevoegd tot het boek- werkje ‘ITIL-processen op 2LVG’, dat op 22 oktober 1997 verscheen. Als ondersteunend tool voor de vernieuwde bedrijfsvoering werd het de informatiesysteem-applicatie Support Magic aangeschaft. In samenwerking met de proceseigenaren werd deze applicatie ingericht voor de nieuwe procesbenadering volgens ITIL Bezoek van de Beveiligings Coördinator de cdre de Jong op 8 november 1999 en toegespitst op de 2LVG-organisatie. temidden van het personeel van de Afdeling Beheer. Jaren later conformeerde ook de v.l.n.r. lt-kol Koetsier, 4 begeleiders van de BC, cdre de Jong en lt-Kol Smits. gehele KLu zich aan het ITIL-concept. In het Beheerconcept KLu 2000 is het vaandel staan. Met het aanbreken woordelijke als een eigenaar moest vastgesteld op welke wijze de ICT- van het computertijdperk bleken de worden aangewezen. Vervolgens systemen van de KLu dienen te oude methoden van beveiliging door diende een Informatie Beveiligingsplan worden beheerd. Daarnaast werd met middel van het opslaan in bunkers en (IBP) voor het systeem te worden het CIS-2000 traject de PVE/CIS- kluizen niet langer toereikend. opgesteld. De KLu had echter lange tijd organisatie nader opgezet volgens Door de komst van technieken als een nogal versnipperd informatie- datzelfde ITIL-concept en werden de tekstverwerking en e-mail bedacht de systeem; ieder KLu-onderdeel had een processen Incident, Change en rijksoverheid in 1994 het nieuwe eigen netwerk dat was opgebouwd aan Configuration Management ingevoerd. Voorschrift Informatiebeveiliging de hand van de lokale behoeften. Rijksoverheid 1994 (VIR ’94), dat in Deze lokale aanpak bemoeilijkte onder- (Bron: kapitein R.L.S. Leenders) 1995 werd geïmplementeerd. linge koppelingen en zaken als onder- VIR ’94 vereist dat voor elk informa- ling e-mailverkeer. Deze manier van 2LVG en het project KluIM tiesysteem de A&K in kaart moest wor- behoeftedekkende invoering van ICT- De Rijksoverheid heeft Informatie- den gebracht en dat voor elk middelen bleek binnen de Defensie te beveiliging sinds jaar en dag hoog in informatiesysteem zowel een verant- hebben plaatsgevonden. Om het geheel te structureren werd in 1996 het Project Herstructurering Informatievoorziening Defensie (PHIDEF) opgezet. Dit project verschafte richtlijnen waar de informatievoorziening aan moest voldoen. Om de ICT van de KLu in lijn te brengen met zowel VIR ’94 als het PHIDEF werd het Project KluIM gestart. Het Project KLuIM streefde naar een gestandaardiseerd, betrouwbaar en veilig ICT-netwerk met koppelingen tussen alle luchtmachtonderdelen. Daarnaast moesten er ook veilige externe koppelingen naar andere krijgsmachtonderdelen komen en hield KLuIM zich bezig met de realisatie van projectzaken zoals de opzet en inrichting van ICT-beheer, de opleiding van beheerders en gebruikers Groepsbeloning voor de LCG-medewerkers aan het Project KluIM toegekend en en de migratie van bestaande applica- uitgereikt door de Projectleider kol Arnoldussen in december 2000. ties naar de KluIM-omgeving.

32 Koninklijke Luchtmacht

Mede door deze migratie werden de uitrol van deze eerste laag zonder al te Tijdens de reorganisatie van 2LVG meer dan 1200 ‘KLu-eigen’ applicaties grote problemen had plaatsgevonden, naar LCG werd besloten om de gestructureerd naar ongeveer werd in 1998 besloten om met de uit- verschillende bureaus, die zich bezig 300 gestandaardiseerde applicaties. rol van de tweede laag te beginnen, te hielden met Informatiebeveiliging Omdat het KluIM behoorde tot het weten de dienstenlaag. Deze diensten- samen te voegen tot het Informatie verantwoordelijkheidsgebied van VIR laag werd in lijn met het defensie- Beveiliging Centrum. Omdat een ’94 kwam het ontwerp van het net- project van PHIDEF als het Local Area verscheidenheid aan expertise was werk tot stand aan de hand van een Network 2000 (LAN2000) uitgerold. opgebouwd tijdens het Project KLuIM, Afhankelijkheid en Kwetsbaarheid Deze projectfase liep enige vertraging werden binnen dit IBC verschillende Analyse. Deze analyse wees uit dat de op, wat onvermijdelijk zijn terugslag bureaus ondergebracht. Enerzijds was KLu een hoger veiligheidsniveau ver- vond op het gehele project. Na een er expertise aanwezig over A&K- eiste dan de overige krijgsmachtdelen. ‘pas-op-de-plaats’ van een klein jaar, Analyses, zodat het Bureau A&K werd Om deze reden werden naast de waarin de architectuur van de opgericht, anderzijds bestond er standaard netwerkcomponenten zoals dienstenlaag enigszins werd aangepast, ervaring over het implementeren van gebouwbekabeling, ATM switches, werd de uitrol medio 2000 verder maatregelen, wat resulteerde in de routers, servers en clients nog diverse voortgezet. Begin 2002 was het laatste oprichting van het Central Security beveiligingstechnieken toegepast. luchtmachtonderdeel klaar met de Management. Het Bureau CSM richt Alle computernetwerken van uitrol van de dienstenlaag en hiermee zich onder andere op het in stand Defensie werden door middel van een was het Project KLuIM nagenoeg houden van het afgesproken beveili- separaat in Nederland aangelegde afgerond. gingsniveau van het KluIM-netwerk. glasvezelinfrastructuur met elkaar ver- Hiertoe worden de wijzigingsverzoeken bonden. Het KluIM-netwerk was daar Daar 2LVG het centrale ICT-onder- voor het KluIM-netwerk beschouwd één van maar tegelijk een uitzondering deel van de KLu was, werden veel op beveiligingstechnische impact. als gevolg van de beveiligingsmiddelen. taken voor het Project KLuIM ook bij Zo werden bijvoorbeeld onderzoeken Op het KluIM-netwerk werd gebruik 2LVG ondergebracht. Als eerste werd uitgevoerd voor de Personal Digital gemaakt van gestandaardiseerde basis door 2LVG een Informatie Beveiligings- Assistants (PDA) die op het KluIM- kantoorautomatiseringsoftware zoals plan voor KLuIM geschreven. Dit plan netwerk aangesloten mochten worden. tekstverwerking, database, spread- was opgebouwd uit een Afhankelijk- Verder werd een ontwerp gemaakt sheet, tekenen, agenda, rekenfuncties heid en Kwetsbaarheid Analyse, voor uitbereiding van het Domain en e-mail. middels het Engelse CCTA Risk Name Service (DNS) en werd Het invoeren van het KluIM-net- Analyses Management Method geassisteerd in diverse onderzoeken werk gebeurde in fases. Eerst werd de (CRAMM). Het resultaat van dit plan met TNO. Tevens werd geassisteerd bij backbone van het netwerk neergelegd. was een hoeveelheid maatregelen, die het inrichten van het ITIL-proces De routers en ATM-switches, waarop binnen het KluIM-netwerk geïmple- Security Management voor de KLu. later onder andere de clients en de menteerd dienden te worden. Voorts richtte het Bureau CSM zich op servers op moesten worden aan- Deze implementatie werd tevens door het strategisch beheer van de extra gesloten, volgden daarna. Nadat de 2LVG gerealiseerd. beveiligingsmiddelen van het KluIM- netwerk. Hierdoor heeft het Bureau CSM een gedegen ICT-kennis opgebouwd waardoor het is gaan functioneren als kenniscentrum voor de gehele KLu. Het Bureau A&K richtte zich na het maken van het Beveiligingsplan KluIM op de overige informatiestromen van de KLu.

Bureau Afhankelijkheid en Kwetsbaarheid Analyses Begin 1997 legde het toenmalige Projectbureau KLuIM bij 2LVG de vraag neer of een A&K-analyse kon worden uitgevoerd. In het VIR ‘94 stond immers vermeld dat ieder nieuw informatiesysteem, zoals KLuIM, Vluchtje met de Fokker 50 op 10 oktober 1999 voor het PAK team voorzien moest zijn van een uit een (Project Afhankelijk en Kwetsbaarheidanalyses) in het kader van teambuilding. A&K-analyse verkregen Informatie Foto Fotodienst Soesterberg. Beveiligingsplan. Koninklijke Luchtmacht

Na het selecteren van geschikt In 2000 werd door de Defensie nieuw project gestart, dat zich ging personeel voor het uitvoeren van de Accountants Dienst (DEFAC) besloten richten op de implementatie van de A&K-analyse bleek dat de kennis voor dat niet alleen de vitale systemen deel maatregelen uit de IBP´s. De deadline een dergelijke analyse minimaal was. uitmaakten van het VIR ’94, maar dat van dit project, Project Implementatie Daarom werden de vaandrig Van de alle informatiesystemen binnen de KLu Maatregelen (PRIMA), werd gesteld op Wiel, adjudant-onderofficier Van der dienden te beschikken over een IBP. 1 juli 2002. Op die datum diende de Knaap en de van het Bureau Monitor Dit werd het Voortgezette Project A&K gehele KLu aan het VIR ’94 te vol- van 1LVG afkomstige sergeant-majoor (VPAK) genoemd. Omdat er niet doen. De inventarisatie van de maat- Gomis op cursus geplaatst in Engeland. genoeg capaciteit beschikbaar was, regelen verliep volgens plan. Door de Na het afronden van deze cursus werd er via DTO een aantal consul- onvoorzien hoge werklast die de voerden zij samen met een door DTO tants ingehuurd. In het kader van het implementatie van de maatregelen op ingehuurde consultant van CMG een VPAK-project gingen er twee pilots de KLu-onderdelen met zich mee- A&K-analyse uit op de testomgeving van start. Deze werden met assistentie bracht, moest dit tijdpad worden van KluIM op de Vliegbasis Twenthe. van twee externe specialisten van bijgesteld. Hierna gingen Van der Knaap en CMG op de Vliegbasis Eindhoven en Gomis de majoor Camphorst van DTO het AOCS Nieuw Milligen uitgevoerd. (Bronnen: majoor A.C. de Man, assisteren bij het uitvoeren van een Met behulp van Quick Scans en resul- kapitein J.A.T. Akkermans) A&K-analyse op het AOCS Nieuw taten uit het PAK ’99 werd een IBP Milligen (Air Operations Control samengesteld. Eind 2001 beschikte Bureau Crypto Distributie Station). Van de Wiel ging bij het ieder onderdeel over een plan waarin Vóór 1998 maakte het Bureau projectbureau KluIM aan de slag om alle maatregelen stonden vermeld waar Crypto Distributie organisatorisch deel samen met de majoor De Bont van het de op dat onderdeel voorkomende uit van ACIS, dat toen nog onder de PB KluIM het IBP verder uit te werken informatiesystemen aan dienden te DOPKLu ressorteerde. Na de reorgani- en de beveiliging voor LAN 2000 op te voldoen. Tevens bevatte dit beveili- satie van de topstructuur van de KLu, stellen. gingsplan een planning en inventari- die onder andere tot doel had om In 1999 werd het Project A&K 1999 satie omtrent datgene wat er voor het beleid en uitvoering te scheiden, (PAK ’99) gestart als onderzoek naar betreffende informatiesysteem nog werden bij de TL/ACIS de Bureaus de beveiliging van alle vitale informatie- diende te gebeuren en wanneer dit Crypto Distributie en Regelgeving uit systemen. gereed moest zijn. Onder leiding van de organisatie gehaald en onderge- Bij het ontstaan van de Afdeling IBC IBC-Afdelingshoofd majoor De Man bracht bij de Afdeling IBC van de LCG. werd vanwege de inmiddels omvang- had het Bureau A&K binnen zeer korte Het Bureau Crypto Distributie had een rijke aanwezige expertise op het tijd alle luchtmachtonderdelen voorzien uitvoerende taak en moest dus worden gebied van A&K analyses om praktische van een IBP. Met behulp van deze los gekoppeld van het nieuwe ACIS. redenen het Bureau A&K opgericht en IBP’s konden de onderdelen vervolgens Daarom moest het Bureau fysiek bij IBC ondergebracht. Van de Wiel aan de slag om te voldoen aan de worden verplaatst naar LCG op de solliciteerde succesvol naar de functie criteria van het VIR ’94. Hiervoor werd Vliegbasis Soesterberg, waar een van Hoofd A&K. Over taken had dit op 1 januari 2002 in een joint effort onderkomen werd gezocht in gebouw bureau niet te klagen. tussen de Bureaus A&K en CSM een A36. Daarin bevond zich de test- opstelling van KluIM, waarvan men verwachtte dat deze uiterlijk januari 2000 zou worden ontmanteld. De nieuwe ruimte werd bekeken, en conform de beveiligingsvoorschriften (AMSG 293) moesten er eerst nog enkele bouwkundige voorzieningen worden getroffen, waarna zonder problemen zou kunnen worden verhuisd. Helaas bleek deze ingrijpende verbouwing financieel toch niet haalbaar te zijn, en er werd een noodoplossing gevonden bij de crypto-collega’s van de KL in Den Haag. Vlak voor kerst 1999 werd een begin gemaakt met de verhuizing naar de Frederikkazerne aan de Van der Burchlaan in Den Haag. Ruim tienduizend stuks cryptosleutels, zo´n tweehonderd boekwerken, diverse Locatie Crypto Distributie op de Frederikkazerne in Den Haag. cryptoapparaten en bureaubenodigd-

34 Koninklijke Luchtmacht

voor een gedeelte van het specialisme verbindingsbeveiliging. Door middel van stralingsmetingen en het sweepen van ruimten met zeer hoogwaardige elektronische apparatuur draagt het BSEVO er zorg voor dat er geen informatie naar buiten weglekt. Daarbij wordt er tevens op gelet of de aansluiting en opstelling van apparatuur volgens het voorschrift AMSG 719G is uitgevoerd. Alle luchtmachtonderdelen worden periodiek gecontroleerd en tevens worden er door het BSEVO incidentele metingen buiten de luchtmacht verricht, echter wel altijd gerela- teerd aan defensiedoelen. Voorbeelden hiervan zijn FEL-TNO, NLR Amsterdam ICT testsite beheerster sm Bastiaans met enkele medewerkers. en speciale projecten zoals een Ballistic Missile Defense Organisation- conferentie (BMDO) waarbij nauw werd samengewerkt met collega’s uit de Verenigde Staten.

(Bronnen: adjudant-onderofficier J. Kwakernaat, sergeant-majoor Chr. Bammens)

ICT-Testsite Vanaf de oprichting van LCG valt de KLu-Testsite organiek onder de Afdeling ABC. Na de uitrol van KLuIM op de Vliegbasis Twenthe begin 2002 waren alle luchtmachtonderdelen aangesloten op één groot KLu-netwerk. Daarbij werd meteen duidelijk dat de afhankelijkheid van automatiserings- middelen enorm was toegenomen, en Gebouw A-36, het ‘erbarmelijke’ onderkomen van de KLu ICT testsite. dat de uitval van systemen de De testsite werd in augustus 2002 verplaatst naar het gerenoveerde gebouw operationele bedrijfsvoering nadelig A-18. beïnvloedde Ook de kwetsbaarheid van de systemen moest tot een mini- heden werden in twee dagen tijd Bureau Stralingsmeting en mum worden teruggebracht, en uitval overgebracht naar het nieuwe onder- Elektronisch Veiligheidsonderzoek zoveel mogelijk voorkomen. Naast komen. Het Bureau SEVO begon bij 1LVG maatregelen in de fysieke sfeer zoals Het Bureau bleef anderhalf jaar lang te Alphen-Riel als de Afdeling Straling. toegangscontroles en brandmeld- gevestigd in de ‘Freek’. Vanwege de Omstreeks 1991 werd door de samen- systemen moesten ook maatregelen dislocatie met het moederdeel LCG voeging van twee Bureaus de naam worden genomen die zich meer richt- was de situatie verre van ideaal wat gewijzigd in het Bureau Straling en ten op de inrichting van het KLuIM- leidde tot een soort pendeldienst. Elektronische Grondapparatuur (SEGA). netwerk. Upgrades van hardware en Uiteindelijk werd besloten het Na de opheffing van 1LVG in 1998 software kunnen niet zonder meer Bureau Crypto Distributie daadwerke- ging dit Bureau over naar 2LVG te worden doorgevoerd en kunnen leiden lijk te verhuizen naar LCG en onder te Soesterberg. Gelijk met de verhuizing tot uitval van het netwerk. Voordat brengen in A-144, mede vanwege de werd het Bureau definitief omgedoopt dergelijke acties worden ondernomen aanwezige kluisruimte. Vanaf juli 2001 tot het Bureau Stralingsmeting en moeten de upgrades of updates dus kon er volledig operationeel gewerkt Elektronisch Veiligheidsonderzoek. eerst worden getest. worden vanaf Soesterberg. Na de oprichting van LCG ging dit Op LCG is een ICT-Testsite inge- Bureau opereren onder het IBC. richt, analoog aan de inrichting van (Bron: adjudant-onderofficier L. Siahaya) Het BSEVO werd verantwoordelijk het netwerk op de luchtmachtonder- Koninklijke Luchtmacht delen. Hiermee beschikt de KLu over de mogelijkheid om zonder verstoring van de dagelijkse bedrijfsvoering op de onderdelen de upgrades en updates volledig getest door te kunnen voeren. De resultaten van de tests leiden tot een beschrijving van de wijze waarop de beheerders van de luchtmacht- systemen de upgrade of update door moeten voeren, al dan niet geassisteerd door LCG. Dit hele proces kan worden ondergebracht in in het ITIL- proces Change Management. Daarnaast verstrekt de ICT-Testsite de mogelijkheid om, in het kader van het ITIL-proces Problem Management, gesignaleerde problemen op de onderdelen te reproduceren om hier vervolgens een geschikte oplossing voor te vinden. Met de ICT-Testsite heeft de KLu de beschikking over een Uitleg aan de BDL, lt-gen Droste, over de ICT-testsite door elt Busink. De testsite middel om wijzigingen door te voeren bevond zich toen nog in geb A-144. en problemen op te lossen zonder de dagelijkse bedrijfsvoering te verstoren.

(Bron: majoor W. van Kampen)

36 Koninklijke Luchtmacht Out of Area

Wereldwijd Inzetbaar actie gekomen. In het najaar van 1994 Ook is de KLu veelvuldig ingezet in Als uitvloeisel van het Nederlandse namen Nederlandse F-16’s deel aan het kader van humanitaire acties. veiligheidsbeleid levert de KLu een een aanval op het vliegveld Ubdina op Deze missies hebben als doel het direct belangrijke bijdrage aan de bevorde- de Balkan. In de zomer van 1995 werd helpen van door natuurrampen of ring van de internationale rechtsorde tijdens de operatie Deliberate Force oorlogen getroffen bevolkingsgroepen. en stabiliteit omdat alle operationele deelgenomen aan de NAVO-bombar- Hierbij ligt de nadruk dus niet op het eenheden van de KLu in principe ter dementen op Bosnisch-Servische gebruiken van geweld, maar juist op beschikking van de NAVO staan. Maar doelen met de inzet van F-16’s en de hulp waardoor vaak politieke en de KLu voert ook operaties uit onder AH-64’s. (Toespraak generaal-majoor sociale onrust worden voorkomen. auspiciën van de Verenigde Naties, de Macco, 25 november 1998). (Brochure BDL-KLu 2000: 10). Europese Unie en de Organisatie voor Nederlandse Apache gevechts- De luchtmacht is de afgelopen jaren Veiligheid en Samenwerking in Europa. helikopters droegen ook hun steentje ingezet bij humanitaire crises in onder Als zodanig zijn de Nederlandse bij aan de operatie Joint Forge in meer het Caribische gebied, Thailand operationele luchtmachtonderdelen Bosnië-Herzegovina, waarbij zij waren en Cambodja, Rwanda en Zaïre, het dus wereldwijd inzetbaar. De militaire ingedeeld bij een Amerikaanse een- voormalig Joegoslavië, Honduras, bijdrage aan crisisbeheersingsoperaties heid. In het voorjaar van 1999 partici- Ethiopië en Eritrea en heeft hiermee kan bestaan uit vredesbewarende peerde de KLu in de grootschalige dus duidelijk aangetoond wereldwijd (peace keeping), vredeafdwingende NAVO-operatie Allied Force in inzetbaar te zijn. (peace enforcing) of ondersteunende Kosovo. (KLu-brochure de kracht van operaties. Bij ondersteunende-opera- teamwork 2000: 9). Tijdens Allied Bureau Out of Area ties kan worden gedacht aan bijvoor- Force voerde een Nederlands-Belgisch De ervaring bij uitzendingen was beeld noodhulp en humanitaire acties. detachement vanaf de vliegbasis dat de out of area-locatie nauwelijks of (KLu-brochure de kracht van team- Amendola in Italië missies uit boven niet over verbindingsmiddelen beschik- work, 2001: 4, 8) Kosovo. Nederlandse vliegers behaalden te. Soms werden verbindingsfaciliteiten De KLu kent verschillende samen- daarbij grote roem door als eersten een toegezegd terwijl die belofte zelden werkingsverbanden met de lucht- vijandelijke MiG-29 te neutraliseren. werd nagekomen. Het voorzien in machten van andere Europese landen. Hierdoor werd andermaal de eigen middelen bleek daardoor nood- Tijdens internationale crisisbeheersings- bekwaamheid en professionaliteit van zakelijk. De benodigde verbindings- operaties is het namelijk van het de Nederlandse F-16 vliegers onder- grootste belang dat de deelnemende streept; de MiG-29 is immers een zeer krijgsmachtorganisaties op elkaar zijn geavanceerd toestel. (Dagorder ingespeeld. Dat bewijst het nut van 26 maart 1999, luitenant-generaal frequente coöperatie en het regelmatig Droste). organiseren van grootschalige inter- Ook voor luchtverdediging vanaf de nationale oefeningen in vredestijd. grond door middel van geleide-wapen- Als de KLu samenwerkt met andere systemen is enkele malen een beroep buitenlandse luchtmachten wordt dat gedaan op Nederland. Bijvoorbeeld combined operations genoemd. tijdens de Golfoorlog werden Neder- landse Patriot-eenheden ingezet met De KLu is de afgelopen jaren als doel de verdediging van NAVO- meerdere malen in verschillende inter- troepen en Israëlische steden tegen De Mobiele Communicatie Container nationale verbanden bij conflicten in Irakese Scud-aanvallen. (MCC). Koninklijke Luchtmacht

leveren. De materieelprocedures zorgen daarbij vaak voor oponthoud. Tijdens uitzendingen en oefeningen zijn er drie soorten verbindingen nodig: internationale, regionale en lokale. De internationale verbindingen verzorgen de communicatie tussen het uitgezonden detachement en Nederland. De regionale verbindingen dienen voor de communicatie tussen het detachement en andere eenheden in het uitzendgebied. De lokale verbindingen zijn er voor de communicatie binnen het detachement zelf en eventuele aangrenzende eenheden. Een belangrijk item voor het verzorgen van al deze verbindingen is de MCC, waarmee in de loop der jaren een zeer De bezetting van het Bureau OOA in 2002. Vlnr sgt 1 R. Maigret, goede reputatie is opgebouwd. Vanuit sm M. van Kuijk en sm C. Maters. een MCC kan via HF-radio gebruik worden gemaakt van telefoon, telex, apparatuur voor uitzendingen, zoals de heeft niet voor niets als motto: fax en dataverkeer. Al dit radioverkeer Mobiele Communicatie Containers ‘Uw militaire CIS-partner bij (out of heeft als entry point het Net Control (MCC’s), satcoms, radio’s en veld- area) operaties’. De out of area-rol van Station van LCG. Met het groter telefoons, bevond zich aanvankelijk LCG diende tot één van de speer- worden van de out of area-CIS- verspreid over de KLu-onderdelen en punten te worden verheven teneinde behoefte, werd in het Haagse aan een het kon zodoende enige tijd vergen niet alleen een uniek product te gestructureerde oplossing voor het out voordat er voldoende apparatuur was leveren maar ook het bestaansrecht als of area-CIS-probleem gewerkt. Door verzameld om een detachement goed zelfstandig TL onderdeel te borgen. de ontwikkelingen op ICT-gebied en uitgerust op pad te laten gaan. Er was Naast het Bureau Out of Area leveren de behoefte om in het veld net zo te behoefte aan een centrale pool van ook andere bureaus, indien nodig, kunnen opereren als op de reguliere out of area-CIS-apparatuur. ondersteuning aan de out of area- werkvloer werd het Theatre Independent Deze centrale pool kwam er met de CIS-inzet. Tactical Army and Airforce Network oprichting van de LCG, waarbij ook Het Bureau Out of Area ging de (TITAAN) bedacht. Het zal gaan het Bureau Out of Area het levenslicht steeds groter wordende pool beheren bestaan uit een mobiele, op KLuIM zag. Een logische ontwikkeling, daar en pakte het uitrusten met verbindings- gebaseerde, ICT-infrastructuur ten de inzetgereedheid van de Tactische middelen van voor uitzending bestem- behoeve van datacommunicatie, e-mail Luchtmacht (TL) zich de voorgaande de detachementen gestructureerd aan. en een (mogelijk geïntegreerde) jaren steeds meer had toegespitst op De opzet was dat uit te zenden onder- spraakfaciliteit. Het TITAAN zal voorts de out of area-inzet van haar eenheden. delen of detachementen een aanvraag een component voor mobiele spraak De LCG volgde deze ontwikkeling en indienen bij TL/ACIS, die dan op basis bevatten. Diverse TITAAN-clusters van prioriteiten de middelen toewijst. kunnen door middel van straalzenders LCG-out of area stelt vervolgens het tot een netwerk worden gekoppeld. middelenpakket samen en levert de TITAAN zal deel gaan uitmaken van de gevraagde apparatuur aan. Bij terug- out of area-CIS-pool en dus in beheer komst van de desbetreffende items komen bij LCG. worden deze gecontroleerd op com- pleetheid en werking, en vervolgens Voor een aantal gelijktijdig lopende weer inzetbaar gemaakt. Dit is een out of area-operaties was in de loop zeer tijdrovend werk omdat het bureau der jaren veel CIS-apparatuur aange- voor wat betreft reparaties en aanvul- schaft die echter nog nooit fysiek deel lingen grotendeels afhankelijk is van had uitgemaakt van de pool. Gebouw derden. Verder zijn ook de logistieke A-144 was te klein voor het onder- procedures een belemmerende factor. brengen van de pool en daarom was Voor het verstrekken van operationele gebouw A-18 geclaimd, dat voorheen middelen op korte termijn (de zoge- het onderkomen was van het De CIS lokatie – bestaande uit acht naamde crash-acties) is het van belang MMMDCS computersysteem van de containers en twee VSATS – te Split. om snel te kunnen reageren en Amerikaanse voorgangers op

38 Koninklijke Luchtmacht

Soesterberg. Lange tijd verstreek voor- brochure Afdeling Luchtmacht enkel een kaal, met prikkeldraad afge- dat dit gebouw kon worden opgele- Voorlichting, p.11). schermd knollenveld. Het opzetten van verd, maar intussen kwamen wel de Behalve de bijdrage in het kader tenten op palen bleek niet eenvoudig, CIS-middelen van UNMEE, Djibouti en van NAVO leverde Nederland tijdens en toen ze eenmaal stonden bleken ze nog drie containers afkomstig van het de Golfoorlog op verzoek van Israël bovendien lek te zijn. Er moest enkele F-16-detachement in Amendola terug. ondersteuning aan de luchtverdediging nachten in een nat veldbed onder de Van de vliegbasis kon voor de tijdelijke van Israëlische steden tegen de Irakese klamboe worden geslapen. Ondanks opslag een vliegtuigshelter worden Scud-aanvallen. De Patriots van het de regenperiode en de hoge tempera- geleend, die al gauw vol raakte. 327 Squadron (3GGW te Blomberg, tuur bleef het door de hoge vochtig- Niet alle items waren echter voor de Dld) stonden in de kortste keren heidsgraad ontzettend benauwd. pool bedoeld en die moesten uiteinde- paraat, maar hoefden gelukkig geen lijk retour naar de thuisbases elders in enkele keer in actie te komen. Het was Rondom ons kamp ligt een mijnen- het land zoals de Logistieke Divisie voor het eerst sinds de Tweede veld. Soms gaat er een de lucht in als Rhenen (LDR), de Sectie Opslag Wereldoorlog dat Nederlandse militairen een Cambodjaan door het veld loopt Mobilisatie en Projectvoorraden buiten VN- of NAVO-verband inter- om wortels te zoeken die als medicijn (SOMP) of een ander KLu-onderdeel. nationaal optraden in een oorlogs- worden gebruikt. Alleen kan hij ze zelf Na de verhuizing van vier vracht- situatie. (KLu 1991, brochure Afdeling dan niet meer gebruiken. Gisteren wagens vol CIS-middelen naar het Luchtmacht Voorlichting, p. 19). hebben we de eerste slang zijn kop definitieve onderkomen en het testen Sergeant I Hoogsteder van 2LVG was eraf gesneden met een koksmes. Er is en registreren van alle apparatuur was voor een korte periode op de locatie ontzettend veel ongedierte in deze de centrale CIS-pool voor out of area- om de MCC te installeren. streek. (Sergeant I K. Snoeren.) missies uiteindelijk een feit. Thailand en Cambodja In november werd besloten dat de (Bron: sergeant-majoor M.A.van Kuijk) Na het beëindigen van de jaren- aanwezigheid van het F-27-detache- lange strijd in Cambodja moest het ment in Cambodja niet langer nood- Uitzendingen land met hulp van de VN worden zakelijk was. Op 17 november 1992 Niet alleen de middelen uit de out heropgebouwd. Hiertoe werd de werden sergeant Snoeren en de of area-pool zijn van evident belang United Nations Transitional Authority anderen teruggevlogen naar Neder- geweest voor het ondersteunen van in Cambodja (UNTAC) opgericht. land. (Sergeant I Snoeren, Knooppunt.) uizendingen. In een aantal gevallen De Nederlandse bijdrage bestond uit Met de opheffing van LVMG werd het werd een beroep gedaan op het een bataljon mariniers, een F-27 deta- personeel van LCG. Hierna volgen chement van het KLu 334 Squadron in enkele ervaringen van enkele uit- Thailand, drie helikopterbemanningen gezonden LCG-medewerkers. met onderhoudspersoneel van het KLu 298 Squadron en een interservice De Golfoorlog mijnopruimingseenheid. (In Vredes Tijdens de Golfoorlog met Irak in Naam, ISBN 90800691-2-4) In juni 1991 werd er een beroep gedaan op 1992 reisde sergeant I Kees Snoeren de Nederlandse luchtverdedigings- van de Medische Dienst van LVMG af eenheden. Enkele Hawk- en Patriot- naar Thailand. In afwachting van de squadrons van de KLu met ongeveer toestemming van de Thaise regering driehonderd man personeel werden om met de helikopters te mogen op de NAVO-basis Diyarbakir in Oost- vliegen werd op enige afstand van de Turkije gestationeerd. De van 5GGW haven een tentenkamp opgezet. in Stolzenau (Dld) afkomstige Patriot- Met het oog op het regenseizoen eenheden, bestaand uit meer dan werden de tenten op palen neergezet, honderd voertuigen en vijftienhonderd zoals ook de lokale bevolking haar ton aan materiaal, werden met woningen bouwt. Na een maand ingehuurde vliegtuigen, waaronder kwam plotsklaps het bericht dat men Russische Antonovs, naar de bestem- Thailand binnen twee dagen diende te ming gevlogen. De Patriot biedt niet verlaten. Het detachement vertrok alleen afweer tegen vijandelijke vlieg- naar Sisophon in Cambodja waar een tuigen maar ook tegen ballistische tentenkamp gereed zou staan. Door de wapens zoals de Irakese Scud-raket. aanhoudende regenbuien was de weg Op Diyarbakir, slechts driehonderd er naartoe zeer glibberig en gevaarlijk, kilometer van de strijd verwijderd, en het team werd begeleid door de werd men regelmatig opgeschrikt door mariniers. Bij aankomst in Sisophon Het HF Net Controle Station bij LCG het gevreesde Scud-alarm. (KLu 1991, bleek het tentenkamp te bestaan uit met sm Volmer achter de knoppen. Koninklijke Luchtmacht medische personeel overgeplaatst naar stromen. Alles in de omgeving was Eindhoven en scheidden zich de wegen met een laagje zeer fijn vulkaanstof van sergeant Snoeren en het nieuw bedekt. Het kamp bevond zich op het opgerichte 2LVG. terrein van hotel Karibu en keek uit over het Kivumeer. In de plaats Katale Op 15 maart 1994 werden in het stond het grootste vluchtelingenkamp Zwaluwstaartje door de C-2LVG enige van de regio en de hulporganisatie medailles uitgereikt. De kapitein Artsen zonder Grenzen had er een G. Dezijn ontving de herinnerings- cholera-hospitaal ingericht. Dit hospi- medaille UNTAC voor zijn deelname taal moest van nieuwe verlichting aan de vredesoperatie in Cambodja en worden voorzien. De rit erheen duurde Het heli platform te Spit met aan de de Medal of Merit for the Liberation twee uur en onderweg was er veel rand de MCC met daarnaast de VSAT of Kuwait voor zijn bijdrage aan de ellende te zien, zoals een aantal al dan (SATCOM) installatie. operaties in Oost-Turkije tijdens de niet ingepakte lijken die langs de weg Golfoorlog. De Medal of Merit for the lagen. De aanblik van het cholera- een Israëlisch hospitaal, een weeshuis Liberation of Kuwait werd ingesteld hospitaal was nauwelijks te beschrijven. en kampen van Memisa. Na de eerste door koning Fahd Ibn Abdul Aziz Alle tenten lagen vol met zieke of week mocht men via de SATCOM drie Al-Saud van Saudi-Arabië. De medaille stervende mensen. Vooral de stank die minuten met Nederland bellen. was bestemd voor hen die hadden er heerste was ondraaglijk. De elf deelgenomen aan de operaties Desert hospitaaltenten werden voorzien van Op donderdag 22 december 1995 Shield en Desert Storm in 1990-1991, verlichting en het geheel werd aange- werden op de Vliegbasis Woensdrecht deel hadden uitgemaakt van de Saudi- sloten op door Artsen zonder Grenzen door de Bevelhebber der Luchtstrijd- Arab-Islamic and Friendly Forces en geleverde generatoren. ‘s Avonds na krachten, luitenant-generaal zodoende hadden bijgedragen aan de terugkeer in Goma was er een gesprek Manderfeld, de herinneringsmedailles bevrijding van Koeweit. Bij ministerieel met kolonel-arts Jansen en de dominee voor humanitaire hulpverlening uitge- besluit van 5 maart 1992 werd toe- over de opgedane eerste indrukken. reikt aan de luchtmachtvrijwilligers die stemming verleend om de medaille op Enkele dagen later brak er in de naar Rwanda en Zaïre waren geweest. het uniform te dragen. Van de LVMG vluchtelingenkampen tyfus uit. Daarom Daarbij waren ook sergeant I Hoekstra kwamen behalve kapitein G. Dezijn werden er schuifelbakken bij de ingang (GU) en korporaal I Van Vliet (MT) ook nog sergeant-majoor A.L.J. de geplaatst, waar schoenen en handen aanwezig. De plechtigheid werd onder Jager en sergeant I D.J.W. Hoogsteder moesten worden ontsmet. Van de hulp- meer bijgewoond door delegaties van in aanmerking voor de exotische organisaties was ondertussen al een luchtmachtonderdelen en een groot onderscheiding. aantal medewerkers ziek geworden. aantal familieleden. Toen het GU-team kort daarna op (Bron: Knooppunt) het vliegveld was om een aangekomen (Bron: sergeant I Hoekstra in Antonov met hulpgoederen uit te Knooppunt 1994) Rwanda en Zaïre laden kregen ze te horen dat de weg In het kader van humanitaire hulp- naar Goma door Franse militairen was Voormalig Joegoslavië verlening voor operatie Provide Care afgezet omdat er verderop en in Goma Majoor John Derks van 2LVG werden sergeant I Tjep Hoekstra en rellen waren uitgebroken. Er werd met vertrok op 26 april 1995 in het kader korporaal I Jan van Vliet in 1994 stenen naar passerende voertuigen van IFOR als UNMO (UN Military uitgezonden naar Rwanda en Zaïre. gegooid. De oorzaak was waarschijnlijk Observer) naar het voormalige Na het halen van de nodige injecties, een Zaïrese militair die twee burgers Joegoslavië. Het werk van een militaire een camouflagetenue en veel aan- had neergeschoten. waarnemer is veelomvattend en vullende uitrusting vertrok Hoekstra op Een rit door Goma gaf een idee hoe bestaat uit observeren en rapporteren, 4 augustus met een Boeing-707 naar de stad er vroeger uit moet hebben toezien op het staakt-het-vuren en Zaïre. Na een tussenstop in Caïro land- gezien. Brede boulevards en grote, onderzoek verrichten indien dit wordt de het toestel bijna twaalf uur later in koloniaal aandoende gebouwen. geschonden, optreden als tussen- de hoofdstad Goma. Na het nuttigen Onder de Belgen moet de stad heel persoon tussen militaire en civiele van een blik Struik als avondmaal en mooi zijn geweest, maar nu is alles autoriteiten en tussen de strijdende de eerste nacht onder de klamboe te vervallen en verwaarloosd. Wat opviel partijen. Kortom de waarnemer treedt hebben geslapen, begon het leven als was dat het overdag overal relatief op als vertegenwoordiger van de hulpverlener. rustig bleef, terwijl nagenoeg iedere Verenigde Naties en kan daardoor Vlak bij Goma en duidelijk zichtbaar nacht schoten te horen waren. helpen spanningen te verminderen. bevond zich de actieve vulkaan Tijdens het verblijf verleende het In 1995 waren er negentig Neder- Nyiragongo. Deze vulde zich langzaam team nog allerlei vormen van humani- landse waarnemers ingezet waarvan er met lava en de verwachting was dat hij taire hulp en technische ondersteuning zevenenvijftig werkzaam waren in het binnen niet al te lange tijd zou over- in verscheidene vluchtelingenkampen, voormalige Joegoslavië. (Knooppunt.)

40 Koninklijke Luchtmacht

een soort banaan links van Tuzla tegen de confrontatielijn van de moslims met de Bosnische Serven, en als het ware tegen wat we hier de Ozran- pocket noemen. Het gebied heeft drie- entwintig observatieposten waar we regelmatig op bezoek gaan. De laatste kilometers naar deze posten toe bestaan uit onverharde en vaak heel slechte weg. Vierwielaandrijving is dan ook geen overbodige luxe. Eergisteren zat een van onze voertuigen nog vast. Voor het overige is het in onze area bijzonder rustig. Gisteren zijn er enkele, naar ik meen, mortierinslagen geweest in de omgeving Lukavac. Vandaag gaan we met een patrouille kijken wat het precies is geweest. Maj Derks (links) op missie. (Majoor Derks.)

Na met een F-27 naar Zagreb te zijn meest onrustige bleek te zijn. De sector Begin november 1995 bleek dat gevlogen, werd hij met een aantal had als middelpunt Tuzla en liep van 2LVG een onderofficier Verbindingen andere Nederlandse UNMO’s daar daaruit naar de noordgrens van het moest leveren aan IFOR voor de enkele dagen gebrieft over de situatie door moslims beheerste gebied. periode van een half jaar. Dit werd in de diverse sectoren in het voor- De onderkant van de grens lag ten sergeant-majoor Bert Akkermans, die malige Joegoslavië. De Kroaten hebben noorden van Sarajevo. De enclave op 13 december 1995 met een C-130 ondertussen de aanval ingezet op Srebrenica behoorde nog net tot de naar Zagreb vloog. Hij werd bij de uit Krajina, waar aanvankelijk niets van te sector maar was op dat moment dertien man bestaande afdeling C-6 merken is in de omgeving van Zagreb. volledig geïsoleerd. Majoor Derks werd geplaatst, die onder bevel stond van Dit bleef niet lang zo. met tien andere UNMO’s van allerlei een Amerikaanse kolonel. Door de nationaliteiten in het team TS (Team verscheidenheid aan nationaliteiten 2 mei: Terwijl ik met vier andere Sebrenic) ingedeeld, dat zijn stand- binnen de eenheid was het in het collega-UNMO’s rustig naar de locatie plaats had in Srebrenica. begin wennen aan de formele militaire loop waar de rijtesten worden afge- omgangsvormen van sommigen. C-6 nomen horen we plotseling vijf harde Het gebied waar wij patrouilleren is hield zich bezig met het verstrekken knallen. Omhoogkijkend zien we vijf vrij groot, met een totale lengte van van allerlei verbindingsmiddelen, zwarte rookwolkjes in de lucht, waar- ongeveer tachtig kilometer en een bestemd voor de in Bosnië gestatio- van we aanvankelijk denken dat het breedte van tien kilometer. Het ligt als neerde troepen. Hieronder vielen afweergeschut is. Achteraf blijken het vijf ORKAN’s geweest te zijn. Een ORKAN is een raket waar twee- honderdtachtig kleinere granaten in zitten die in de lucht worden uitge- stoten. Dit vond plaats op ongeveer achthonderd meter van waar wij stonden. Toch wel een vreemd gevoel als dit zo onverwacht en zo dicht bij je komt. De granaten richtten geen onheil aan, maar andere ORKAN’s veroorzaakten in Zagreb zelf wel aanzienlijke schade. (Majoor Derks.)

Op 4 mei vertrok Derks met een bus naar zijn definitieve bestemming: de sector Bosnië-Herzegovina North- East (BH-NE). Niemand uit de groep wilde vrijwillig naar die sector toe omdat het tijdens de voorlichting de Sm Akkermans op het hoofdkwartier ‘Command for Support’ te Zagreb. Koninklijke Luchtmacht bijvoorbeeld PC’s, telefoons en porto- krijgen zoals kroketten en frikandellen. De vernielingen van het Servische foons. Verder behandelde C-6 alle Bovendien kan je er de dominee of de leger zijn te onderscheiden van de klachten op verbindingsgebied in het aalmoezenier vinden, mocht je even- wederzijdse beschietingen tussen eigen gebouw, een Kroatische kazerne tueel in geestelijke nood verkeren. Kroaten en moslims. Het oprukkende tegenover het VN-hoofdkwartier waar In de loop der tijd is het Holland Huis Servische leger heeft er voor gezorgd de Command for Support (CFS) een- een echt multinationaal trefpunt dat de gebieden waar zij doorheen heid was ondergebracht. Ook moest geworden, waar men alle mogelijke trokken grotendeels onbewoonbaar C-6 er zorg voor dragen dat alle voor nationaliteiten bezig kan zien met het zijn gemaakt. Op een bergpas voorbij CFS bestemde berichten op de juiste nuttigen van een frietje. (Sergeant- een bocht heb je vaak een goed zicht secties werden afgeleverd. Een com- majoor Akkermans.) op een lager gelegen dorp en dus ook municatienetwerk daarvoor was er op de vernielingen. Huizen zijn er niet, dat moest dus even anders In het begin logeerde men in het tussenuit gepikt en zwaar onder vuur worden opgelost. Eind januari was het zeer luxe Esplanade hotel, dat eind genomen. De Kroaten en moslims netwerk gereed en bestond uit met februari werd omgeruild voor het even hebben geprobeerd elkaar onder de plakband aan de muur bevestigde buiten Zagreb liggende Holiday Inn, gordel te raken door op de kerk UTP-kabels. Hierdoor hoefde men niet dat volledig was afgehuurd voor respectievelijk moskee te mikken. langer vier keer per dag met floppies NAVO-militairen. Het verblijf in hotels Door het zware mortiervuur zijn naar het hoofdkwartier aan de over- werd als een luxe beschouwd aan- sommige wegen bezaaid met wegge- kant te lopen. gezien de mannen in Bosnië in tenten- slagen asfalt en vernielde stoepranden. kampen moesten verblijven. Verder zijn ook stoplichten, uithang- Op Tweede Kerstdag zijn wij Het contact met het thuisfront bestond borden aan gort geschoten. Aan de Nederlanders naar Pleso gereden, waar aanvankelijk alleen uit briefwisselingen wijze van beschietingen is te zien dat zich de Nederlandse delegatie bevindt. en af en toe een telefoongesprek, veel jongelui hun frustratie konden Wat nog belangrijker is, is het zoge- maar toen na een maand de militaire uiten door het gebruiken van zware naamde ‘Holland Huis’. Dit is een lijnen inclusief V-sat gerealiseerd waren wapens. trefpunt voor de Nederlanders waar je kon er tot Soesterberg doorverbonden Sarajevo heeft verschillende gezich- even bij kunt komen. Verder kun je er worden, en vanaf daar verder naar het ten. Even buiten het centrum zie je alle bekende Nederlandse snacks thuisadres in Nederland. Begin april alleen maar verschrikkingen, zoals 1996 keerde Akkermans voor veertien ‘sniper alley’, wat overigens een heel dagen verlof terug naar Nederland. brede straat is. Er is zelfs door de flat- De laatste twee daaropvolgende gebouwen heen geschoten. Deze flat- maanden in Zagreb bestond uit aan- gebouwen worden overigens weer zienlijk soepelere diensten met zo nu bewoond door uit het buitenland en dan een halve dag vrij. Hierdoor teruggekeerde vluchtelingen. Kom je bleef wat meer tijd over om de echter in het oude centrum van de omgeving te verkennen en uitstapjes stad dan waan je je door de nauwe te maken. straatjes vol met kraampjes en terrassen meteen in het Midden-Oosten. In mei 1996 zijn we met een tiental (majoor Coumans.) Nederlanders en Belgen naar Plitviche gereden; een schitterend natuurgebied (Bronnen: majoor J.G.A. Derks, met honderden watervallen op ver- sergeant-majoor B.E.K. Akkermans, schillende hoogtes. Om er te komen majoor A. Coumans) moesten we tachtig kilometer reizen door gebieden waar het oorlogsgeweld UNMEE duidelijk zichtbaar was. Hele dorpen Eind 2000 en begin 2001 nam die in puin lagen maar waar de Nederland deel aan de United Nations bevolking toch al weer bezig was met Mission in Ethiopia and Eritrea de wederopbouw. (Bert Akkermans.) (UNMEE). Ook Canada participeerde hierin. Ter ondersteuning van de In 1997 werd majoor Albert Nederlandse mariniers werd een Coumans uitgezonden naar het voor- helikopterdetachement geformeerd. malige Joegoslavië. Na op drie juni in Omdat de faciliteiten in het land zelf Split te zijn aangekomen, reisde hij minimaal waren, was er behoefte aan door naar Sarajevo. De reis vond plaats een MCC voor de HF-verbinding en bij daglicht en wat men te zien kreeg een CIS-container van waaruit het LAN was vaak voldoende om met stomheid en de telefooncentrale konden worden Maj Coumans herenigd met zijn gezin. te worden geslagen. gestuurd. Daarnaast werd er nog een

42 Koninklijke Luchtmacht grote hoeveelheid apparatuur uit de KLu-CIS-pool beschikbaar gesteld. Alle apparatuur en de beide in VN-wit gespoten containers werden op donderdag 23 november 2000 in de Eemshaven verscheept met de Vegaland, een vrachtschip van een Zweedse rederij. Vanuit LCG ging sergeant-majoor Mathilde van Kuijk met het uit drie personen bestaande bootdetachement mee voor de begeleiding van het cryptomateriaal en de CIS-voertuigen. Via de Golf van Biskaje, de Middel- landse Zee, het Suezkanaal en de Rode Zee kwam de boot op 6 december 2000 aan in de haven van Masawa in De ’Vegaland’ wordt op 9 december 2000 gelost in Massawa, de haven van Eritrea. De haven was grotendeels Eritrea. Foto M. van Kuijk. dichtgeslibd, dus de Vegaland moest wachten met lossen op de Rotterdam woestijn. Behalve de twee piloten van de marine, die er al lag. waren er een dokter, een hospik en drie ‘gunners’ bij. Twee ‘gunners’ Het was zaterdagmorgen vroeg toen zaten aan weerskanten achter de we aanmeerden. Er zijn daar een hoop mitrailleurs en de derde zat op de kapotgeschoten gebouwen, maar achterklep, die de hele reis openstond. verder ziet het er mooi uit voor een Ook als passagier ben je, met scherf- derdewereldland. Geen ondervoede vest aan, een helm op en Diemaco mensen gezien. De bevolking bestaat binnen handbereik, zwaarbewapend. uit een mengeling van negroïde types Vanuit de lucht zie je de bergdorpen. en Arabieren. In het land zijn hier en Toen die ophielden kwamen we in daar nog wel schermutselingen. heel ruig terrein waar je wonder boven Wij zelf merken daar niets van. wonder nog steeds een lemen hutje De MCC in Dek’emhare in december (Sergeant-majoor Van Kuijk.) met wat geiten en dromedarissen ziet 2000. Foto M. van Kuijk. opduiken. We vlogen tussen de De eerste werkplek bevond zich bergen, wat door de valwinden heel Terwijl de opbouw van de Chinooks naast het vliegveld van de hoofdstad wat anders is dan in ons vlakke landje. in de haven vorderde, ploeterde een Asmara, waar men verbleef in afwach- Een paar keer werd er op een vijf- ander deel van het detachement op ting van de vier Chinook helikopters honderd meter hoge platte berg een zandvlakte in Dek’emhare waar die in de haven werden opgebouwd. geland, met een oppervlakte van een gehele infrastructuur van wegen, Een groot deel van het CIS-materiaal slechts acht bij acht meter. Een andere werkplekken in de vorm van ops- werd daar ingezet om zo snel mogelijk keer zette de piloot hem op een berg- containers, legeringstenten, een de lokale en internationale verbindin- richel waarbij alleen de achterwielen landingsstrip, eetzalen, een veld- gen met de compounds en het thuis- de grond raakten. Ook werd er een hospitaal en douche- en toiletcabines front op te zetten. Met zeven mensen paar keer op een zandvlakte geland werd opgezet. In het kamp moesten was men dagenlang druk in de weer om te kijken hoe men bij het aan- ongeveer achthonderd man gaan om allerlei verbindingen tot stand te vliegen en landen zo min mogelijk bivakkeren. Voordat de tenten konden brengen, van simpele veldtelefoonnet- zand kan laten verstuiven. Eenmaal op worden opgebouwd moesten eerst werkjes, radio- en satellietverbindingen de grond bevind je je dan in een paar nog vele stoffelijke overschotten tot e-mail mogelijkheden. Hierbij was honderd meter hoge en brede rode worden verwijderd. Naast de legering men geheel afhankelijk van de aggre- stofwolk. Op de terugweg werd het bevond zich in een afgezet gebied nog gaten, die geregeld uitvielen. weer wat groener en we vlogen laag. een massagraf, waarschijnlijk daterend Hier en daar bevond zich een hutje. uit een veldslag in 1991. 20 December: Vandaag had ik De hooibergen naast deze hutjes geregeld dat ik mee kon vliegen met gingen door de ‘downwash’ allemaal 23 December: Er zijn krijgs- een Chinook. Vanaf Soesterberg had ik de lucht in, wat een komisch gezicht is gevangenen uit Ethiopië vrijgelaten. al eens meegevlogen, maar dit sloeg maar eigenlijk heel asociaal is tegen- Deze kwamen op vrachtwagens alles. Toen we in de lucht waren over de plaatselijke bevolking. voorbij en gingen richting Asmara. veranderde het landschap in een ware (Sergeant-majoor Van Kuijk.) Zo kwamen ze ook langs het vliegveld Koninklijke Luchtmacht waar wij ons kamp hebben. Er kwamen toen de vier Chinooks eenmaal lucht- en de op satcom aangesloten appara- enorm veel joelende mensen op af. vaardig waren werd het kampement in tuur weer snel operationeel. Na het We hebben het geheel vanaf de MCC Asmara afgebroken en in konvooi naar installeren van alle CIS vloog Mathilde aanschouwd. (Sergeant-majoor het permanente kamp te Dek’emhare van Kuijk op 5 januari met een KDC-10 Van Kuijk.) verplaatst. Aldaar waren de belangrijk- terug naar Eindhoven. ste middelen zoals de HF, de voor De hele operatie moest vanuit medische evacuaties (Medevacs) (Bron: sergeant-majoor M.A. van Dek’emhare plaats gaan vinden, dus bestemde Harris-radio van de mariniers Kuijk)

44 Koninklijke Luchtmacht De Locatie Soesterberg

Na bijna vijftig jaar te zijn gestatio- genomen door de automobielfirma Soesterberg werd uitgebreid en later neerd op diverse plaatsen in Nederland, Verwey en Lugard uit Den Haag, en werden ook andere vliegvelden aan- is de LCG in maart 1997 neergestreken het terrein besloeg toentertijd 300 gelegd die dichter bij de landgrenzen op Vliegbasis Soesterberg. Het onder- hectaren. Na het faillissement van deze lagen. (De Jong 1988: 25-40) deel is gehuisvest op het voormalige particuliere organisatie werd op Amerikaanse gedeelte van de 28 maart 1913 door de Staat der 32nd Squadron in de Cariben Vliegbasis in het statige gebouw Nederlanden op basis van het rapport Behalve dat op Soesterberg de A-144, een waardig onderkomen met van de Militaire Luchtvaart Commissie Nederlandse Luchtstrijdkrachten hun een geschiedenis. De omzwervingen overgegaan tot de aanschaf van het oorsprong vinden, karakteriseert het van de Verbindingsgroep door de jaren terrein. Het rapport van 9 april 1912 vliegveld zich ook door het jarenlange heen lijken geëindigd op de plaats benadrukte het belang van een centrale verblijf van het Amerikaanse 32nd waar het allemaal begonnen is. organisatie voor de militaire luchtvaart squadron aldaar. Veertig jaar lang heb- Vliegbasis Soesterberg is immers de binnen het leger. De pioniersjaren van ben de Amerikanen vanaf Soesterberg bakermat van de Nederlandse lucht- de ‘Luchtvaartafdeeling’ (LVA) onder deelgenomen aan de bewaking van strijdkrachten. leiding van de eerste commandant, het Nederlandse luchtruim. Het was kapitein der Genie H. Walaardt Sacré, niet voor niets dat juist dit squadron in Waar het begon kenmerkten zich door vallen en Nederland werd gedetacheerd daar de Het terrein op de heide bij Soest opstaan. De organisatie en het mate- samenwerking tussen ons land en het deed al sinds 1910 dienst als vliegveld. riaal op het heideveld waren uiterst 32nd squadron te herleiden is tot de In die beginjaren was er de Maat- provisorisch en experimenteel van Tweede Wereldoorlog (Kock; 78, 79). schappij voor Luchtvaart gevestigd, aard. Door het uitbreken van de Eerste Op 1 februari 1940, aan de voor- die de aviatiek voornamelijk als sport Wereldoorlog werd de waarde van het avond van de Tweede Wereldoorlog, beoefende, alsook een vliegschool. vliegtuig voor de krijgsmacht verder werd te Kelly Field in Texas het 32nd Het initiatief hiervoor werd in 1910 benadrukt. De LVA te Vliegkamp Pursuit squadron opgericht. Niet lang hierna werd dit squadron verhuisd naar de plaats Ponce op het eiland Puerto Rico. Tezamen met andere onderdelen van de 36th Pursuit Group, waaronder het squadron viel, werd op Ponce een luchtmachtbasis opgebouwd. De vlieg- tuigtypes waarmee het 32nd squadron vloog waren de P36 Mohawk en de AT-6A Texan, en in 1941 werd ook de Curtiss P40 Warhawk in gebruik genomen. De Amerikaanse deelname aan de Tweede Wereldoorlog begon op 7 december 1941 met de Japanse aanval op Pearl Harbour. Vanaf dat moment werd het squadron in de hoogste staat van paraatheid gebracht Gebouw A-144. en twee detachementen ervan werden Koninklijke Luchtmacht

Na twee jaar te hebben geopereerd Wereldoorlog ook op Nederlands vanaf het Nederlandse grondgebied in grondgebied was gestationeerd. de Cariben werd het onderdeel over- De Wolfhound bleek een tweede leven geplaatst naar de Panama-kanaalzone, beschoren. toentertijd nog Amerikaans grond- De Nederlands-Amerikaanse samen- gebied. Twee jaar later werd door het werking ging officieel van start met het afnemen van de dreiging in deze regio tekenen van het verdrag op de luchtverdedigingstaak van het 16 november 1954. Dit vond plaats op onderdeel overbodig. Als gevolg daar- de Vliegbasis Soesterberg en ging van werd het 32nd squadron dan ook gepaard met een ceremonie, een ontbonden in oktober 1946. (De Jong parade en zware bewolking. De toen- 1988: 275) malige burgemeester van Amsterdam, De Ierse wolfshond ‘Gomer’ als Mr. d’Ailly, opende het gedeelte van mascotte van het 32nd FS. The Queens Own de vliegbasis waar de Amerikanen zich Foto H.J. van de Kolk. Op 1 november 1954 vertrok een vestigden en gaf het de naam Camp groep Amerikaanse F-86F Sabres van New Amsterdam. Dit verwees naar de hun thuisbasis in Manston, Engeland, oude Nederlandse kolonie Kamp met bestemming Soesterberg. Nieuw Amsterdam, die later New York Dit detachement vliegtuigen dat deel zou worden. Het Amerikaanse gedeelte uitmaakte van het 512th Fighter Day op Soesterberg zou wel Nederlands Squadron (FDS) werd binnen een jaar grondgebied blijven. aanzienlijk uitgebreid tot het de sterkte De status van het 32nd squadron in had bereikt van een volwaardig Nederland was enigszins complex. squadron. De plaatsing hiervan in Omdat zijn luchtverdedigingstaak Nederland geschiedde met het oog op uitgevoerd moest worden binnen Air de verantwoordelijkheid van de Defence Sector 1 viel het officieel Verenigde Staten voor het bewaken onder de 2nd Allied Tactical Air Force van de westelijke grens van de Duitse (2ATAF) te Rheindalen in Duitsland, Bondsrepubliek. In verband met de waar ook de Nederlandse 322 en 323 toenemende spanningen en polarisa- Squadrons op Leeuwarden toe behoor- Een mouwembleem van 32 TFS. ties door de Koude Oorlog werd besloten tot versterking van de overgeplaatst naar Arabico op Puerto Nederlandse luchtverdediging. Rico. In september 1942 werden nog De luchtverdedigingstaak hield in dat eens twee detachementen overge- alle vliegtuigen die het NAVO-lucht- plaatst, ditmaal naar de eilanden Aruba ruim binnendrongen visueel dienden te en Curaçao die onder het Koninkrijk worden geïdentificeerd en onder- der Nederlanden vielen. De vliegbases schept. Na enig historisch speurwerk van het squadron op de Nederlandse vernoemden de Amerikanen het Antillen waren Dakota Field op Aruba nieuwe squadron naar het oude 32nd Een F-86 in het Militaire Luchtvaart en Hato op Curaçao. De taak van de squadron omdat dit tijdens de Tweede Museum. daar gestationeerde vliegtuigen was behalve het onderscheppen van niet geïdentificeerde vliegtuigen het intensief patrouilleren boven het Caribische gebied op jacht naar vijandelijke onderzeeboten. Het wapen van het squadron, de Wolfhound, stamt dan ook uit die dagen. De Duitse U-boten die de Atlantische wateren teisterden volgden in deze fase van de oorlog namelijk de tactiek van de wolf packs, wat inhield dat zij in troepen de scheepskonvooien bestookten als waren zij een troep jagende wolven. Het karakteristieke embleem, de wolvenkop, is later ontworpen door Walt Disney. Openingsplaquette CNA. Foto J.Drop.

46 Koninklijke Luchtmacht den. Alle andere onderdelen van de United States Air Force in Europe (USAFE) vielen echter onder 4ATAF te Ramstein in Duitsland. Deze unieke positie werd nog versterkt door het feit dat het squadron operationeel onder Nederlands commando stond, en daarmee het enige Amerikaanse squadron was dat onder buitenlands bevel viel. De uitzonderlijke status was tevens zichtbaar in het onderdeelsembleem. Deze bestond namelijk uit de wolfskop binnen de traditionele Nederlandse omlijsting van de kroon, de groene krans en de twaalf sinaasappelen, die eigenlijk alleen door Nederlandse squadrons mag worden gevoerd maar vanaf 1959 ook aan de Amerikanen op CNA werd verleend. Vanwege dit Een F-104 wordt gevolgd door een F 102A Delta Dagger van 32nd Squadron. unieke feit en door de ligging van CNA in de nabijheid van Paleis Soestdijk toestel met behulp van een rem- worden gered. De tweede Dagger zag verwierf het 32nd squadron de parachute en als extra veiligheids- nog kans om op tijd naar buiten te bijnaam The Queens Own, een titel maatregel werd aan het einde van de taxiën voordat het eerste toestel ont- waar de Amerikanen zelf overigens erg landingsbaan een vangnet geplaatst. plofte en de hangar werd opgeblazen. trots op waren. Ze mochten zichzelf Ook voor de omwonenden van de Aan de brandweerlieden werd nader- hierdoor immers royal noemen; een vliegbasis bleef de komst van de snel- hand de Airmen’s Medal uitgereikt. uitzonderlijk toevoegsel voor een heidsduivel niet onopgemerkt omdat In 1965 deed het 32nd squadron Amerikaans onderdeel (Kock: 1988). diverse malen de geluidsbarrière werd mee aan de William Tell Exercises op doorbroken. Dit leidde tot ergernissen Tyndall Air Force Base in Florida. Veertig Jaar Wolfhounds in Nederland en daarom werd later besloten dat Op deze oefening won het squadron De F86F Sabre, vooral vermaard proeven met het doorbreken van de de eerste prijs, bijgestaan door Neder- door zijn rol in de oorlog in Korea, geluidssnelheid alleen nog boven zee lands grondpersoneel dat was mee- werd op 15 augustus 1956 vervangen mochten worden uitgevoerd. gereisd. Een volgende prijs werd een door de F100C Super Sabre. Dit type De opvolger van de Super Sabre jaar later in de wacht gesleept toen het was het eerste op grote schaal was de Convair F102A Delta Dagger, Wolfhound-team de fel begeerde geproduceerde supersonische vliegtuig ook wel Deuce genoemd. Deze all Hughes wisseltrofee voor het beste (Taylor 1975: 2). Door de nieuwe weather fighter deed op 15 december luchtverdedigingssquadron won. capaciteiten van dit toestel werd de 1960 zijn intrede. Het toestel had een Deze bokaal zou ook in 1980 en 1981 naam van het onderdeel op 8 juli 1959 naverbrander en beschikte over radar- ten deel vallen aan het 32nd squadron, gewijzigd in 32nd Fighter Interceptor geleide raketten en geavanceerde een opmerkelijke prestatie omdat het Squadron (FIS). De komst van het technische apparatuur. Het had echter nog nooit een onderdeel was gelukt supersonische toestel betekende geen kanon aan boord waardoor het deze twee jaren achtereen te behalve wennen voor de Wolfhound- geheel op zijn raketten was aangewe- bemachtigen (De Jong 1988: 278). piloten tevens het verlengen van de zen. De Wolfhound-piloten werden In 1969 werd de F4E Phantom II in startbaan tot meer dan drie kilometer. voor het nieuwe toestel omgeschoold gebruik genomen. Deze was ook Vanwege zijn grote snelheid landde het op Wheelus Air Base in Libië. geschikt voor het aanvallen van grond- In verband met het Quick Reaction doelen en daardoor veranderde de Alert (QRA) werden op CNA twee naam van het onderdeel weer in Zulu hangars ingericht. Hierin stonden Tactical Fighter Squadron (TFS). permanent twee vliegtuigen startklaar Deze naam zou tot in 1992 gehand- die bij onraad (scramble alert) binnen haafd blijven, toen werd besloten om vijf minuten airborne moesten kunnen vanwege de internationale ontspan- zijn. In 1966 brak in een van deze ningspolitiek het predikaat ‘tactische’ hangars brand uit toen een Delta weg te laten. Vanaf dat moment Dagger tijdens een scramble problemen luisterde het onderdeel naar de naam kreeg bij het starten. Dankzij held- 32nd Fighter Squadron. haftig optreden van vijf brandweerlie- Binnen de Amerikaanse luchtmacht 40 jaar Wolfhounds. den kon de piloot uit de vlammen bestaat het gebruik van staartcodes op Koninklijke Luchtmacht

gesteld door de Amerikanen en het Eagles op een hoogte van 37.000 voet. koninklijke vaandel werd het officiële Het bleek een MiG-32 Flogger. squadronvaandel, dat ook werd Tot hun grote verbazing stelden de gebruikt bij ceremonies en commando- piloten ook vast dat het toestel geen overdrachten. De Prins had overigens canopy, schietstoel of piloot meer had. drie jaar eerder al met een De militaire gevechtsleiding van het Amerikaanse Phantom vanaf CNA CRC/MiLATCC te Nieuw-Milligen meegevlogen, waarbij hij het toestel meldde de beide F-15’s om het toestel een kwartier lang zelf bestuurde. te blijven volgen, dat ondertussen bij Na negen jaar zat de dienst van de Enschede het Nederlandse luchtruim Phantoms erop en de eerste achttien was binnengevlogen. Ze kregen toe- Mc Donnell Douglas F15A Eagles land- stemming om de MiG neer te schieten den in de herfst van 1978 op Camp zodra deze zou dreigen neer te storten In de Zulu-hangar stonden rond de New Amsterdam. Ze waren afkomstig in dichtbevolkt gebied. Het Russische klok twee F-15’s gereed voor van Luke Air Base in Arizona, waar de toestel vloog vervolgens nabij Etten- onmiddellijke inzet. De hangar gold in Wolfhound-piloten hun omscholing Leur het Belgische luchtruim binnen, de operationele periode als een naar de Eagles hadden voltooid. waar het opeens sterk begon te dalen. restricted area en was alleen toegan- De Phantoms werden overgeplaatst Er werd besloten om het vliegtuig niet kelijk voor pashouders met code 7. naar andere Amerikaanse squadrons. neer te schieten omdat de brokstukken De Zulu-hangar werd zeer zwaar De tweemotorige Eagle was op dat dan over een veel groter gebied bewaakt en het maken van foto’s in de moment een van de meest geavan- verspreid zouden raken. Uiteindelijk operationele periode was onmogelijk. ceerde luchtverdedigingtoestellen ter crashte de MiG in de nabijheid van Deze foto werd op 13 januari 1994 wereld, en het prijskaartje dat er aan Kortrijk op een boerenhoeve, waarbij gemaakt. Foto H.J. van de Kolk. hing liep in de miljarden guldens. een jongeman het leven verloor. Voor een relatief klein land als Achteraf zou blijken dat de MiG eerder Nederland zou het niet rendabel zijn die dag kort na het opstijgen vanaf geweest dergelijke vliegtuigen aan te Kolobrzeg in Polen problemen had schaffen, dus vormden ze een welkome gekregen waarna de piloot had aanvulling op de eigen, lichtere F16’s. besloten het toestel door middel van In 1980 werden de F15A’s vervangen de schietstoel te verlaten. De onder- door de F15-C Eagle (eenzitter) en de schepping door de F-15’s en het F15-D (tweezitter). Beide beschikten functioneren van de NATO Airborne over een nog meer geavanceerde radar Early Warning Force (NAEWF) was die luchtacties onder alle weers- geheel correct verlopen (Hoogendijk F-4 Phantom. omstandigheden (aangeduid met en Nijssen 2000: 255-258). AWX) mogelijk maakte. De dreiging van de Sovjets was de toestellen, welke ter identificatie Dat de Koude Oorlog geen imagi- rond deze tijd, vlak voor de val van de dienen. In 1970 werd dit systeem ook naire dreiging was bleek uit de regel- Muur, al danig afgenomen. doorgevoerd naar de USAFE. De letters matige pogingen van de Sovjets om Desondanks was het Rode Gevaar niet voor de Europese squadrons werden het NAVO-luchtruim binnen te de enige zorg van de Amerikanen. ‘R’, ‘S’, ‘T’, ‘U’ en ‘V’. Het 32nd dringen. Dit waren niet echt vijandige Er ontstonden spanningen in de squadron kreeg de letter ‘R’ ter iden- handelingen, maar zij hadden ten doel Golfregio in het Midden-Oosten. tificatie. De eerste letter van de staart- het testen van de alertheid van het Door de agressieve houding van code verwijst vaak naar de locatie van luchtverdedigingssysteem. De paraat- Saddam Hussein in Irak voelde Saoedi- het squadron, zodat de gehele code heid van de luchtverdediging zou Arabië zich sterk bedreigd en wilde zijn ‘CR’ werd. De ‘C’ stond hierbij voor tevens blijken tijdens een merkwaardi- luchtmacht versterken. In september Camp New Amsterdam. Dit ondanks ge gebeurtenis die zich afspeelde in 1990 verkochten de Amerikanen het feit dat de Amerikaanse basis toen 1989. Op 4 juli van dat jaar, tijdens de twaalf van de C/D Eagles van al was herdoopt tot Soesterberg Air viering van Independence Day kregen Soesterberg aan Saoedi-Arabië. Base (SAB), maar de code ‘SR’ werd al de Quick Reaction Alert Eagles op Het 32nd squadron werd hierop door een ander squadron gebruikt. Soesterberg een scramble opgedragen. aangevuld met de F-15 A/B Multi Ter gelegenheid van de 20-jarige Een AWACS-toestel had namelijk rond Stage Improvement Program Eagle samenwerking tussen de Amerikanen 09.40 uur een ongeïdentificeerd vlieg- (MSIP). Enkele van deze verbeterde en de KLu werd op 16 november 1974 tuig ontdekt dat ter hoogte van F-15’s waren dezelfde die eerder bij door de Inspecteur-generaal der Luchow-Dannenburg de grens tussen het squadron hadden gediend maar in Krijgsmacht Z.K.H. Prins Bernhard een West- en Oost-Duitsland had over- 1980 waren vervangen. Door hun speciaal vaandel toegekend. Dit bewijs schreden. 22 minuten later werd het vernieuwde technologie waren ze nu van waardering werd bijzonder op prijs toestel onderschept door beide CR nog geavanceerder.

48 Koninklijke Luchtmacht

gezinnen erbij kwam dit uit op een leefgemeenschap van ongeveer 4.500 personen. Er was in die tijd ook nog zo’n 150 man Nederlands personeel werkzaam, dat onder het ministerie van Defensie viel. Ondanks het feit dat het 32nd squadron officieel onder Nederlands bevel stond was het voor de logistieke en de administratieve ondersteuning geheel aangewezen op de USAFE. Voor het gedeelte van de voorzieningen die niet te CNA aanwezig waren ressorteerde het onderdeel onder de Amerikaanse basis Ramstein in Duitsland. Omdat de infrastructuur van het kamp van Nederland was had CNA een Nederlandse KLu-wachtpost, Op 13 januari 1994 vertrekken de laatste drie F-15’s onder toeziend oog van de maar er was tevens een Amerikaanse KLu-brandweer. wacht aanwezig. CNA was een kleine stad waarbij de De situatie in het Midden-Oosten gebieden en omstandigheden. Base Commander optrad als burge- escaleerde uiteindelijk met de inval van Dit impliceert dat de overzeese troepen meester. Regelmatig werden er Town de Iraki’s in Koeweit. Van december zich snel moeten kunnen aanpassen en Hall meetings gehouden waar de Base 1992 tot maart 1993 werden acht de beschikking moeten hebben over Commander de gemeenschap op de F-15’s met personeel gestationeerd op alle middelen om zelfstandig te kunnen hoogte hield en vragen beantwoordde. Inçirlik in Turkije. In die periode voer- functioneren. Ook Camp New Elke dag werd om 16.30 uur met veel den de Wolfhounds vanaf daar missies Amsterdam was veertig jaar lang feite- gevoel voor ceremonie de Amerikaanse uit boven Irak als deel van de operatie lijk een kleine Amerikaanse kolonie stars and stripes naar beneden Provide Comfort. met eigen behoeften en faciliteiten. gehaald. Ook Nederlandse passanten Niet lang na hun terugkeer op de Op het hoogtepunt van het onderdeel werden hierbij geacht het ceremonieel homebase te CNA stond de werkten er 2.400 mensen en met hun te respecteren. Amerikanen ingrijpend nieuws te wachten. Vanwege het einde van de Koude Oorlog en drastische bezuinigingen in het defensiebudget had de Amerikaanse overheid besloten het 32nd squadron op te heffen. Na veertig jaar van uitstekend bondgenootschap viel het doek definitief. De ontbinding van de eenheid en het overplaatsen van personeel en materieel naar verschillende bases geschiedde in een hoog tempo. Op 13 januari 1994 stegen de laatste drie Eagles op vanaf Soesterberg met als eindbestemming hun nieuwe basis op Cape Cod. Eén oude F-15 bleef achter als afscheidsgeschenk en werd tentoon- gesteld in het Militaire Luchtvaart Museum.

Wonen en Werken te Camp New Amsterdam Na de Tweede Wereldoorlog is Amerika als een van de weinige Luchtfoto omgeving gebouw A-144. Een luchtopname van de situatie rond militaire supermachten overgebleven. gebouw A-144 in 1995. Op deze foto bestaan de gebouwen B34, B35 en ATM De Amerikaanse strijdkrachten opereren nog die op de plattegrond van SAB reeds zijn gestippeld. Foto Fotovlucht internationaal en in zeer diverse Vliegbasis Soesterberg. Koninklijke Luchtmacht

en velduitrusting en op de hoogte gebracht van de veiligheidsprocedures door middel van een uitgebreide training. Het Disaster Preparedness Program hield verder ook in dat op de hele basis diverse keren per jaar voor een periode van enkele dagen een oorlogssituatie werd nagebootst, waar iedereen verplicht aan moest deel- nemen. Een uitzending naar Nederland was voor de Amerikanen natuurlijk een mooie kans om iets meer te zien van the old continent. Amerikaanse cultuurliefhebbers konden hun hart ophalen aan de oude Nederlandse steden, kastelen en het landschap, of makkelijk op vakantie gaan naar andere Europese landen. Ook de Nederlandse bevolking werd als zeer Plattegrond (aangepast) SAB. Deze plattegrond stond afgedrukt in de folder vriendelijk en behulpzaam beschouwd. (1990) ‘Welcome to Soesterberg Air Base the Netherlands’, die werd uitgereikt De zegeningen van Nederland waren aan Amerikaanse nieuwkomers. Op de tekening werd in 2002 gebouw A-144 echter niet eindeloos. Veelgehoorde opgenomen en werden een aantal gesloopte gebouwen gestippeld weergegeven. klachten van de Amerikanen betroffen het klimaat (te nat) en het Neder- De meeste winkels op CNA waren W.S. Kamp. Ook waren de Amerikanen landse ontbijt en de keukens (beiden gesitueerd rondom the Square: de nooit te beroerd om een dagje een te klein). Ook het huizenaanbod viel grote parkeerplaats die tevens het shopping trip te maken naar een van tegen en de Amerikaanse gezinnen middelpunt was van de kleine kolonie. de Amerikaanse bases in Duitsland moesten vaak lang zoeken naar een Er waren een bookstore, toystore, zoals Bittburg en Ramstein. geschikte woning. Hierdoor woonden military clothing shop, pizza winkel, Amerikanen zijn gewend aan het de Amerikanen verspreid over een een kleine supermarkt, een stomerij en reizen over lange afstanden, en ook groot deel van Nederland en integreer- een kapper. Verder waren er op de vanaf Soesterberg was een uitstapje de men dus ook beter. Slechts enkelen basis diverse sportfaciliteiten, een naar Amsterdam voor bijvoorbeeld een kozen ervoor om op de basis te bioscoop, een bank, doktoren, dieren- MacDonalds-maaltijd in een hand- wonen. De woningnood werd aan- artsen, uitgaansgelegenheden, scholen, omdraai gebeurd. Fastfood maakt deel zienlijk verminderd met de bouw van een kerk en uiteindelijk ook een eigen uit van het Amerikaanse dagelijkse 190 woningen door de Amerikaanse radio- en televisiestation. Voor de leven, en regelmatig weerklonk rond overheid in de Apollo-wijk, vlak bij onderofficieren was er de NCO-club, 10.00 uur door de bureaus de kreet CNA in het dorp Soesterberg. maar vanwege hun beperkte aantal ‘MacAttack!’ Dit hield dan in dat Een aanstelling in Nederland duurde was deze alleen op bepaalde tijden iemand naar MacDonalds ging en de voor alleenstaanden minimaal twee geopend. De kerk, the Chapel, werd rest bestellingen bij die persoon kon jaar en voor militairen die hun gezin afwisselend gebruikt door diverse plaatsen. Het was dan ook niet voor ook lieten overkomen minimaal drie religies. Bij een katholieke dienst niets dat de eerste Nederlandse jaar. Vaak bleef men nog langer, vooral kwamen dan bijvoorbeeld de beelden MacDrive vlak voor de ingang van als het gezin haar plek eenmaal had uit de kastjes te voorschijn. Wat betreft Vliegbasis Soesterberg haar deuren gevonden en de partner bijvoorbeeld scholen moesten de kinderen in het opende (mevr. J. Mulder, hr. H.J. van ook werk in Nederland had weten te begin van CNA met bussen naar de Kolk en hr. A. Lublink). vinden. Brunsum (AFCENT), waar ze de hele De vele mogelijkheden tot ontspan- De samenwerking in het kader van week in dormitories verbleven en pas ning en tijdverdrijf mogen echter niet de Nederlandse luchtverdediging op vrijdag weer thuis kwamen. Later verdoezelen dat CNA primair een was er niet alleen een tussen de kwam er op CNA een high school en operationele militaire basis was, per Amerikaanse en Nederlandse staat, of op het W.S. Kamp een elementary vliegtuig slechts 30 minuten verwijderd tussen de KLu en de USAF, maar ook school. Er werden ook beperkte van een potentiële vijand. Er werd tussen de Nederlandse bevolking en universitaire opleidingen voor volwas- terdege rekening gehouden met een het Amerikaanse personeel en hun sen aangeboden. Andere speciaal voor nucleaire, chemische of bacteriële aan- gezinnen. De imposante jachtvlieg- de Amerikanen bestemde winkels val. Nieuw gearriveerd personeel werd tuigen hadden een grote aantrekkings- waren er op Kamp van Zeist en het uitgerust met beschermende kleding kracht op vele vliegtuigspotters, die

50 Koninklijke Luchtmacht

Marechaussee Liaisons. Zij bemiddelden tussen de Amerikaanse en Nederlandse justitie, fungeerden als wijkagent in de Amerikaanse wijk en voorzagen in de registratie van privévuurwapens en privévoertuigen. Met het vertrek van de Amerikanen in 1994 stond gebouw A-144 tot begin 1995 leeg, waarna het met het oog op de behoeften van de nieuwe bewoner de LCG, grondig werd verbouwd en heringericht.

Austerlitz In de bosrijke omgeving van Soesterberg kan men in Austerlitz nog altijd het restaurant Bonaparte bezoeken, wat eens de stamkroeg was van de Amerikanen. De eigenaar onderhoudt nog steeds contact met enkelen van hen. Het gebied rondom Soesterberg heeft een militaire geschiedenis die nog teruggaat tot de tijd van de Bataafse Republiek van 1795. De in Nederland gelegerde troepen van Napoleon werden in garnizoenen over het hele land verspreid. In 1804 besloot de opperbevelhebber van het Bataafse leger, de generaal Auguste F.L.V. Marmont om een centrale legerplaats aan te leggen op de heide ten oosten van Zeist. Het kamp was drie kilometer lang en 500 meter breed. Er werden 20.000 soldaten gelegerd, samen met duizenden paarden en 60 kanonnen. Ook werden er dertig waterputten gegraven. Er deed zich Plattegrond gebouw A-144. Plattegrond en indeling (niet compleet) van gebouw een periode van slecht weer voor, wat A-144 in gebruik als stafgebouw van 32nd FS in 1990. op de kale heide al snel leidde tot modderige toestanden en het uitbreken zich verzamelden op de vlak buiten het de overkoepelende ondersteunings- van ziektes. Toen het weer opklaarde kamp gelegen spotters hill om de eenheid voor de Amerikaanse basis. begon generaal Marmont met het oog toestellen te zien opstijgen en landen. Hieronder vielen in de eerste plaats de op toekomstige veldtochten en vooral Ook waren er organisaties van Base Commander en zijn staf. ook om de verveling van de troepen te Nederlanders, de friendship alliances, De Security Police viel ook direct verdrijven met het houden van groot- die uitstapjes regelden voor de onder zijn verantwoordelijkheid en schalige oefeningen. Ondertussen Amerikanen en ook op andere bevond zich ook in A-144. De Security groeide het kamp verder uit door de manieren de integratie trachtten te Police had in het gebouw ook de komst van handelaren en leveranciers bevorderen. beschikking over enkele cellen. Verder van voedsel en andere voorzieningen. Het gebouw A-144 dat momenteel bevonden zich er het personeelsbureau Tevreden over de manoeuvres van zijn onderdak biedt aan de LCG werd pas CBPO en het Accounting and Finance- troepen en over zichzelf liet de in 1991 opgeleverd. Het was groter en bureau dat zich met de budgetten generaal een monument oprichten. hoger opgezet dan andere gebouwen bezig hield. Andere ondersteunende In 27 dagen tijd verrees er op de op CNA. Op de plek waar zich nu het diensten waren een postkantoor, een Nederlandse heide een piramide van grasveld bevindt, stonden toen nog reisbureau en een bureau dat de zand: de Marmontberg. Het idee had enkele kleinere gebouwen, die later overzeese verhuizing van de inboedel de generaal opgedaan tijdens de met het oog op meer groen zijn afge- van Amerikaanse medewerkers regel- Franse campagne in Egypte. broken. A-144 bood een onderkomen de. Nederland was in het gebouw De Napoleontische oorlogen aan de Consolidated Support Group: vertegenwoordigd door de Koninklijke woedden voort en in centraal Europa Koninklijke Luchtmacht stonden de keizerlijke legers van Deze Driekeizerslag werd gewonnen omgeving van Austerlitz zijn behalve de Rusland en Oostenrijk verdere door de troepen van Napoleon. Ter ere piramide nog meer sporen te vinden die expansie in de weg. Ook de Franse van de glorieuze overwinning werd het aan het verblijf van de Fransen herin- troepen uit Nederland moesten daar- dorp dat op de plek van de legerplaats neren. De funderingen van de barakken om naar het oosten marcheren. bij Zeist was ontstaan Austerlitz liggen er nog, evenals de opstellingen Op 2 december vond er bij het plaatsje genoemd, en de Marmontberg omge- van de kanonnen en de wallen die de Austerlitz in het toenmalige Oostenrijk doopt tot de Piramide van Austerlitz. begrenzing van het kamp aangaven een veldslag tussen de drie legers De heidegronden zijn later ontgonnen (Brochure Staatsbosbeheer: Fransen in plaats. en er ontstond een boswachterij. In de Austerlitz).

52 Koninklijke Luchtmacht Draden met 1LVG

wat nader in te gaan op de geschiede- bunker. De locatie Hilversum bleek nis, de ontbindende reorganisatie en echter zeer ongunstig voor de radio- de taken van dit zusteronderdeel. ontvangst. Pas veel later werd dit euvel verholpen door middel van de Geschiedenis van 1LVG plaatsing van betere antennes. In 1958 De oorspronkelijke taak van de op verhuisde de LSD naar Kamp Blikken- 8 augustus 1950 opgerichte Luister- burg te Zeist. De naam van de LSD dienst (LSD) was het controleren van werd op 25 juli 1959 gewijzigd in het radioverkeer van de inmiddels 45e Luchtmacht Verbindingseenheid weer op gang gekomen militaire lucht- (45 LUVE). De locatie Zeist werd in vaart. Deze werkzaamheden vonden al verband met uitbreidingsplannen van eerder plaats vanaf het Kamp van deze gemeente al snel vaarwel gezegd Zeist, maar na het bereiken van de en de 45 LUVE zette haar werkzaam- officiële status werd het onderdeel op heden voort vanaf Kamp De Kiek in 28 december 1950 geconcentreerd op Alphen-Riel. Het embleem van 1LVG. het W.S. Kamp, waar zich het ontvan- In 1969 vond er wederom een gerstation al bevond. De taken van de naamswijziging plaats en werd De relatie tussen de LCG en al haar LSD werden in 1950 verdeeld in moni- 45 LUVE omgedoopt tot 1LVG. voorgangers en de Eerste Luchtmacht torwerk en interceptie. De Monitor Om doelmatigheidsredenen werd in Verbindings Groep (1LVG) was niet Afdeling hield zich bezig met het november 1994 besloten dat 1LVG enkel van collegiale aard. De voorgan- controleren van radio- en telefoon- meegenomen diende te worden in het ger van 1LVG heeft enige jaren deel verkeer, en de Interceptie Afdeling met krijgsmachtbrede reorganisatietraject. uitgemaakt van het CVV-Squadron in verbindingsinlichtingen. Ook werd De officiële ontbinding van 1LVG vond Hilversum. Met de opheffing van 1LVG begonnen met het verzamelen van pas plaats op vrijdagmiddag 17 oktober in 1997 werden ook verschillende roepnamen en frequenties van radio- 1997 met het neerhalen van de onder- diensten van dit onderdeel over- stations aan de andere kant van het deelsvlag voor het hoofdgebouw van geheveld naar 2LVG, waardoor de IJzeren Gordijn. De LSD werd onder de Kamp De Kiek. Het interceptie- onderdelen dus voor een deel zijn naam ‘Post R’ opgenomen in een personeel ging over naar de nieuwe samengesmolten. Reden genoeg om gecoördineerd LSD-netwerk. Tijdens de paarse Militaire Inlichtingen Dienst watersnoodramp van 1953 werkte (MID), en het overblijvende Bureau personeel van de LSD vanaf Vliegbasis Monitor (BM) en het werkcentrum Gilze Rijen mee aan het onderhouden Straling en Elektronische Grond- van verbindingen met de ingezette apparatuur werden toegevoegd aan vliegtuigen. 2LVG. In dat jaar werd ook het CVV- (Bron: ‘Van Luisterdienst naar Eerste Squadron opgericht, en dat betekende Luchtmacht Verbindings Groep’) ook het einde van de zelfstandige Dat de relatie tussen de CVV Groep en status van de LSD die daarin werd Van 1 naar 2LVG 45 LUVE goed is, blijkt uit deze Kerst- opgenomen. De inmiddels dertig man Zoals gezegd kreeg de krijgsmacht en Nieuwjaarsgroet uit 1964, getekend sterke Luisterdienst werd op 20 juni in november 1994 van de minister van door de toenmalig C-45 LUVE de kap 1953 naar Hilversum verhuisd waar zij Defensie de opdracht om meer taken H.A. Hielkema. werd ondergebracht in de Rossini- gezamenlijk uit te voeren in het kader Koninklijke Luchtmacht

Groepsfoto van het personeel 1LVG voor het hoofdgebouw van 1LVG ‘Kamp De Kiek’ te Alphen Riel, 6 april 1993. van een krijgsmachtbreed reorganisatie- en inrichting van werkruimten werd De Kiek in december 1997. In januari traject. Een van de consequenties hier- een bedrag van 900.000 gulden 1998 werd besloten om het personeel van was de samenvoeging van de uitgetrokken. De daadwerkelijke van BM en BSEVO zo snel mogelijk taken van de MID. Een reorganisatie verplaatsing van BSEVO en BM naar over te brengen naar gebouw A-144 van 1LVG was hier het onvermijdelijke Soesterberg zou plaatsvinden nadat op Vliegbasis Soesterberg waar gevolg van. Zo werd in mei 1995 de MID-reorganisatie voor 1LVG was inmiddels 2LVG en DTO waren onder- besloten om de verschillende Verbin- afgerond. gebracht. De beschikbare ruimte voor dings Inlichtendiensten (VI’s) van de Er werd beslist dat 1LVG per 1 juli de Diensten uit Alphen-Riel was zeer krijgsmacht samen te voegen. Hierdoor 1996 zou worden opgeheven. Vanaf beperkt, en ook het bedrag uit het werd de Interceptie Afdeling van 1LVG die datum maakte het 1LVG-personeel eindrapport van de WHH2LVG bleek ondergebracht bij de KL in Eibergen. dus geen deel meer uit van de KLu niet geheel beschikbaar waardoor De overige Afdelingen van 1LVG, maar van respectievelijk de MID en bepaalde infrastructurele aanpassingen namelijk het Bureau Stralingsmeting en 2LVG. Doordat de Bureaus zich nog niet door konden gaan. Het BSEVO Elektronische Veiligheidsonderzoeken steeds in Alphen-Riel bevonden veran- kreeg een plekje op de begane grond, en het BM vielen niet onder de MID derde er voor hen in de praktijk lange maar het BM was ondertussen op maar onder de Directie Operatiën tijd weinig. non-actief gesteld, eerst tijdelijk en Koninklijke Luchtmacht/Afdeling Naar aanleiding van onder andere later definitief. Het personeel werd op Communicatie en Informatie Systemen de behoeftestelling voor nieuwe verschillende plaatsen tewerkgesteld, (DOPKLu/ACIS). In september 1995 monitorapparatuur en de verplichting en voor een aantal werd een al dan kreeg de Werkgroep Herstructurering om te voldoen aan het Voorschrift niet tijdelijke functie gevonden bij de en Herlocatie 2LVG de opdracht om Informatiebeveilinging Rijksoverheid Tactische Helikopter Groep op Gilze deze resterende taken van 1LVG onder werd in november 1996 door Rijen (THGKLu/GZRY). te brengen bij 2LVG. Het Hoofd BM, DOPKLu/ACIS in overleg met BM en Elt. Correljé, werd als vertegenwoor- BSEVO bekeken in hoeverre infor- (Bron: eerste luitenant B.C. Correljé) diger van 1LVG aan de werkgroep matiebeveiling een toekomstige taak toegevoegd. Het eindrapport van deze zou kunnen zijn. Hiertoe zou dan een Het Monitoren werkgroep verscheen in januari 1996 Informatie Beveiligingscentrum kunnen De belangrijkste taak van 1LVG was en concludeerde dat de resterende worden opgezet binnen 2LVG. vanaf het begin het zogeheten taken van 1LVG inderdaad zeer goed Na de opheffingsceremonie van monitoren van radio- en telefonie- bij het nieuwe 2LVG konden worden 1LVG op 17 oktober 1997 verliet het gesprekken in het kader van informatie- ondergebracht. Voor de verplaatsing laatste personeel van de MID Kamp beveiliging. Er werd gecontroleerd op

54 Koninklijke Luchtmacht het correcte gebruik van de radioprocedures en op het vrijgeven van gerubriceerde (geclassificeerde) informatie door de gebruikers. Deze ‘over- treders’ werden hier dan later mee geconfronteerd. Bij radioverkeer is in de eerste plaats de hoofdpost (het netcontrolestation) verantwoordelijk voor het naleven van de correcte radioprocedures. De rapporten en aanbevelingen van het monitorteam moesten dus door de desbetreffende commandanten worden omgezet in correctieve maatregelen. Dit gebeurde niet altijd even conse- quent, en met name op procedurele overtredingen stonden naar mening van het monitorteam onvoldoende sancties. Door het nalatig implementeren van correctieve maatregelen door de verantwoordelijken werd de geloof- waardigheid en nut van het monitoren aangetast. De waarde en het nut van het monitoren werden vooral duidelijk tijdens oefeningen. Soms trad het monitorteam tijdens een oefening op als de vijand, en pleegde op die manier misleiding. De gebruikers werden dan direct geconfronteerd met hun eigen nonchalance. Een voorbeeld hiervan is dat bewape- ningsmonteurs door de vijand naar lege shelters werden gestuurd en de F16’s allemaal naar dezelfde dispersal werden gedirigeerd, wat uiteraard tot grote verwarring leidde. Monitorvoertuig met toebehoren ten behoeve van radioverkeer.

Een belangrijk punt betreffende het monitoren was het aspect van de privacy. Zo werd op een gegeven moment het monitoren van telefoon- gesprekken op basis van de wet op privacy niet toelaatbaar geacht. Aangezien het om gesprekken per diensttelefoon ging, achtte de KLu het voldoende om in de telefoongids te vermelden dat de desbetreffende gesprekken ten allen tijde onderhevig zouden kunnen zijn aan monitoring. Later werd dit aangescherpt en werd er van tevoren in een dag- of week- order bekend gemaakt of en wanneer er gemonitord zou worden. Ook dit tastte natuurlijk het hele principe van het monitoren aan. Met de opkomst van nieuwe Het monitoren van telefoon- en faxverkeer, sgt1 N. Hoogsteder achter de ‘set’ in communicatiesystemen zoals data- 1997. communicatie en het gebruik van Koninklijke Luchtmacht mobiele telefonie ontstonden nieuwe problemen voor het monitoren, die uiteindelijk zelfs in het einde ervan zouden resulteren. Door de toenemende mobiliteit nam het GSM-gebruik namelijk aanzienlijk toe, maar men beschikte niet over de juiste apparatuur voor het monitoren van GSM-verkeer. Er werd dus om nieuwe apparatuur verzocht die hier wel toe in staat zou zijn. DMKLu werd verzocht om hier een marktonderzoek naar uit te voeren. Rond hetzelfde moment verscheen in een landelijk dagblad een artikel over de eenvoud van het afluisteren van GSM-verkeer. Een medewerker van DMKLu belde hierop met het betreffende dagblad met de vraag om meer informatie. Voor men het wist werd dit onschuldige verzoek opgepikt door de journalistiek en de volgende dag prijkte in de krant een artikel waar in stond dat de MID ‘in het diepste geheim de mobiele telefoons van Defensie- personeel afluisterde’. Ondanks dat men dus nog niet eens over de daartoe noodzakelijke apparatuur beschikte, leidde het artikel wel tot kamervragen aan de minister van Defensie. Deze was kennelijk niet helemaal op de hoogte van de werkwijze van het Bureau Monitor en verklaarde dat bij Defensie niet steekproefsgewijs werd gecontroleerd maar gericht op persoon of functie kon worden afgetapt als er sprake was van verdenking. Dit was volkomen in tegenspraak met de werkwijze van BM, waar om de privacy te waarborgen juist alleen steekproefsgewijs en willekeurig werd afgetapt. In overleg met de Sectie Juridische Zaken werd door de ACIS en de C-2LVG besloten om het monitoren voor onbepaalde tijd te staken. Op grond van zowel de nieuwe richtlijnen als een kosten–batenanalyse, gekoppeld aan het feit dat met moderne Kritisch krantenartikel met betrekking technieken de beveiliging beter kon tot de taakuitvoering van 1LVG, worden gerealiseerd werd eind 1998 november 1997. besloten dat het monitoren beter in haar geheel kon worden afgeschaft.

(Bron: luitenant-kolonel M.J. van Een eveneens kritisch artikel op Rouwendal) teletext van 12 november 1997.

56 Koninklijke Luchtmacht De Millenniumwisseling

Always be On Time verbindingen geschakeld en werd een MCP’s binnen de gehele luchtmacht op In het jaar 1999 stond de CIS- en aantal leidinggevende medewerkers elkaar af te stemmen. De grondige ICT-wereld in het teken van de voorzien van een millenniumbesten- wijze waarop de luchtmacht het millennium bug. De vrees bestond dat dige mobiele telefoon om te allen tijde onderwerp benaderde viel al snel op ten gevolge van de jaarwisseling veel bereikbaar te blijven. en andere organisaties keken jaloers computersystemen onbruikbaar zouden naar al deze activiteiten. Ook werden raken. Het was een gouden tijd voor De Vliegbasis Soesterberg richtte er aanbevelingen gedaan waar het automatiseerders, die overuren ook een eigen projectgroep op. Dit On personeel in de privésfeer rekening maakten om systemen te ontdoen van Time-team Soesterberg (ONTIME/SSB) mee diende te houden, zoals het tijdig mogelijke bugs. De KLu had ter inven- startte op 23 februari 1998 met zijn inslaan van voldoende levensmiddelen, tarisatie en bestrijding van dit poten- opdracht. Zij onderzochten onder kaarsen, batterijen en dergelijke. tiële gevaar al ruim tevoren het centrale andere de risico’s bij het 298 projectteam Ontwikkelen Initiatieven Squadron, waarbij er 150 objecten Ishikawa-Diagrammen Millennium en Eurovraagstuk (On Time) werden geïnventariseerd, variërend van Indien de onbekende gevolgen van opgericht. Een van de doelen van de een complete Chinook helikopter tot een gebeurtenis in beeld moeten projectgroep was om ervoor te zorgen een stopwatch. Hierna volgden ook worden gebracht, kan men een dat alle systemen millenniumbestendig nog het 300 en het 932 Squadron. techniek gebruiken die het hulpmiddel zouden worden gecertificeerd. De visie van deze werkgroep was niet Ishikawa-diagrammen, ook bekend als Daarvoor werden alle leveranciers aan- voor niets: ‘Elk ding waar een snoer visgraat-diagrammen, hanteert. geschreven om een dergelijk certificaat aan- of een batterij in zit moet worden Deze techniek werd ook door de lucht- te verstrekken of anders aan te geven onderzocht’. macht gebruikt en ieder MCP moest in hoeverre het systeem gemodificeerd Vanuit het centrale team in Den Haag aan de hand hiervan worden opge- diende te worden, en tegen welke werd ondersteuning verleend om de steld. Ook 2LVG werd met Ishikawa- kosten. Op ieder onderdeel kwam ook een lokaal projectteam, bij 2LVG onder leiding van plaatsvervangend commandant Koetsier. De formele opdracht die 2LVG van de C-TL kreeg luidde als volgt: ‘Produceer een plan met betrekking tot de operationele instandhouding van interlokale en lokale verbindingssystemen van de KLu, en voortzetting van het onderhoud aan het LOTEX’. Dit te produceren plan werd toepasselijk het Millennium Contingency Plan (MCP) genoemd. Het scenario van MCP’s binnen de luchtmacht ging uit van de mogelijkheid tot het terugvallen op alterna- tieven. Zo werden er voor dit doel Aoo Cameron geeft uitleg aan gen-maj Berlijn in de machinekamer van de talloze alternatieve radio- en telefoon- bunker Zwaluwenberg. Koninklijke Luchtmacht diagrammen geconfronteerd, wat leid- moest de risico’s van de jaarwisseling Ten aanzien van het KLuIM werd de tot het opstellen van grotendeels inventariseren en kwam medio 1999 het gedurende 1999 plotseling pijnlijk theoretische scenario’s voor alle denk- met een rapportage. Hierin stond duidelijk dat er een vijftal luchtmacht- bare situaties. De meer praktisch inge- voornamelijk dat er rekening moest onderdelen waren met een verouderde stelde medewerkers van 2LVG waren worden gehouden met een mogelijke ICT-infrastructuur die zeker niet hier niet altijd even enthousiast over uitval van de openbare stroom- millenniumbestendig was. Er werd veel en hadden meer de mentaliteit van voorziening van maximaal acht uur. energie in gestoken om dit op te ‘zorg nu maar dat er genoeg diesel in Aangezien de operationele locaties van lossen en personeel van 2LVG ging de tanks van de noodstroomaggre- 2LVG voorzien waren van nood- deze onderdelen af om een moderne, gaten zit, dan overleven wij de rest stroomaggregaten leverde de stroom- op KLuIM gebaseerde, ICT-infra- van de wereld wel!’ voorziening weinig problemen op. structuur neer te leggen. In deze Er werd gestart met het maken van De uitgangspunten van het Rapport periode was de toekomst van 2LVG de plannen en na veel inspanning lag Commissie Alders werden in september zeer onzeker, en het risico bestond dat er reeds in april 1999 een vrijwel 1999 defensiebreed overgenomen. het onderdeel zou worden opgeheven. compleet MCP voor 2LVG op de Daarvoor had de luchtmacht rekening Ondanks deze lastige tijd werd door plank. In dit plan werd rekening gehouden met ernstigere scenario’s het personeel van 2LVG veel nuttig en gehouden met een breed scala aan dan in het rapport werden beschreven. zinvol werk uitgevoerd. De inzet van onderwerpen, zoals het laten proef- Zo had men initieel zelfs als uitgangs- 2LVG bij deze KluIM-opdrachten draaien van de noodstroomaggregaten, punt gehanteerd dat een onderdeel benadrukte het belang van een derge- de voorraden diesel die op peil het dertig dagen zonder hulp van lijk zelfstandig ondersteunend onder- moesten zijn, de drinkwatervoorziening buitenaf zou moeten kunnen uit- deel. Dat 2LVG paraat stond met goed en zelfs werd er rekening gehouden houden. en gekwalificeerd personeel heeft een met het weigeren van de automatische zeer positieve bijdrage geleverd aan de toegangsdeur indien de spannings- Mad Chip en KLuIM latere oprichting van LCG als zelf- voorziening zou uitvallen. Tijdens de speciaal opgezette standig onderdeel. Voorafgaand aan de onderzoeken oefening Mad Chip liet de Tactische Met het snel naderen van de daad- van On Time op 2LVG als voorberei- Luchtmacht de kwetsbaarheid van haar werkelijke jaarwisseling werden de ding voor deze werkgroep was binnen wapensystemen onderzoeken en verantwoordelijke autoriteiten hier en het onderdeel ook al een millennium- evalueren. Met de oefening moest daar toch weer zenuwachtig. Wat als brainstormlijst opgesteld. Deze aanpak verder ook de werking van de MCP’s zich onverwachts een domino-effect was eerder al gehanteerd bij de in de praktijk worden getoetst. Mad zou voordoen? Onder de naam Zero verhuizing naar Soesterberg, die door Chip vond plaats onder leiding van Day Planning moest een scenario de grondige voorbereidingen immers luitenant-kolonel Dekkers van de Sectie worden doorgewerkt om op de eerste ook zonder incidenten was verlopen. Evaluaties, behorende tot het Operatie dag van het nieuwe jaar alle opera- Centrum KLu. Alle wapenafdelingen tionele systemen van de luchtmacht te Ook interdepartementaal was er van de TL waren in de oefenstaf testen op correcte werking. veel aandacht voor de millennium- vertegenwoordigd. De oefenleiding wisseling, en de regering stelde de bezocht alle operationele onderdelen De desbetreffende nacht was de Commissie Alders in. Deze Commissie en deze werden gedurende meerdere KLu paraat met tal van wapensystemen dagen aan de oefening onderworpen. om in geval van ernstige onlusten Uiteraard werd hierbij ook kritisch bijstand te kunnen bieden. De millen- gekeken naar 2LVG. Na evaluatie bleek niumnacht verliep rustig en op het het ASCON millenniumbestendig te gebied van de ICT deden zich geen zijn. Voor een deel kwam dit doordat problemen voor. Dit kan voor een deel enkele enthousiaste 2LVG-mede- zijn overgekomen als een anticlimax, werkers al voordat men ooit van het maar aan de andere kant kan natuurlijk project On Time had gehoord al aan ook worden geconcludeerd dat er de slag waren gegaan om het ASCON gewoon grondige en solide voorberei- te testen op millenniumbestendigheid. dingen waren getroffen. Naderhand In ieder geval werd besloten om dit vroeg de wereld zich af of de dreiging Command en Control-systeem tot na wel terecht was en wellicht was aan- de millenniumovergang in gebruik te gewakkerd en gevoed vanuit de Elt Vierveijzer haalt de controle van houden. Al met al leidde het testen en ICT-industrie. het ASCON naar de back-up faciliteit bijstellen van de MCP’s tot een nage- in de bunker Zwaluwenberg. Op de noeg waterdicht systeem om de (Bronnen: luitenant-kolonel b.d. achtergrond v.l.n.r. elt Wasch, kap operationele continuïteit van de lucht- A. Koetsier, luitenant-kolonel ing. Wouda, lt-kol Koetsier, gen-maj macht tijdens de bewuste nacht te J.A.G. van der Putten, majoor A.C. de Berlijn en lt-kol Smits. waarborgen. Man, majoor E.M.I. Cornelissen.)

58 Koninklijke Luchtmacht AMSS

Automatisering van de zeker hun stempel drukken op het woordigd. Gezien het grote aantal Telegraafverbindingen operationele werk van de Meteoro- deelaspecten van de opdracht lag het Een van de hoofdtaken van de LCG logische- en Luchtverkeersbeveiligings- voor de hand dat de stuurgroep een en haar voorgangers is altijd het dienst. Dat betekende dat deze twee aantal werkgroepen formeerde. beheer van de landelijke KLu-verbin- organisaties vanaf het begin zeer nauw Omdat alle leden van de stuurgroep dingssystemen geweest. Ook het betrokken moesten worden bij het alsmede de leden van de verschillende beheer van de telegraafsystemen van automatiseringsproject. Omdat naast werkgroepen de vereiste activiteiten de KLu viel onder deze hoofdtaak. deze disciplines ook nog andere afde- moesten uitvoeren naast hun normale De telegrafische berichtenwisseling lingen van de Luchtmachtstaf, zoals werkzaamheden, werden nog eens heeft plaatsgevonden totdat de bijvoorbeeld Personeel en Bouwzaken, twee projectbureaus geformeerd. ontwikkelingen op dit gebied zodanig met de gevolgen van een dergelijke De eerlijkheid gebiedt te memoreren waren dat de telegraafsystemen automatisering zouden worden gecon- dat de meeste werkzaamheden door verdwenen om plaats te maken voor fronteerd, werd door de BDL besloten deze twee projectbureaus en door berichten-uitwisselingsystemen via de een speciale commissie in te stellen. medewerkers van het Bureau Lucht- verschillende computernetwerken. Op 14 november 1969 werd de verkeersbeveiliging en Meteorologie Het meest in het oog springende tele- Commissie Automatisering Verbin- zijn verricht. graafsysteem van de KLu was het dingsstelsel KLu (CAV) ingesteld met Bij DMKLu werd het Bureau AMSS. Voorgangers van het AMSS als taak het automatiseren van het Algemene Informatieverwerkende waren allereerst het HF-radiosysteem, verbindingsstelsel. Alle Secties en Systemen aangewezen als Project- daarna het circuit switching-systeem Afdelingen van de Luchtmachtstaf en bureau. Het lag voor de hand dat dit en vervolgens het tape relay-systeem. DMKLu waren in de CAV vertegen- Bureau zich ging bezighouden met de Door de uiteindelijke verzadiging van het tape relay-systeem en de behoefte aan een automatisch systeem dat menselijke schakelfouten zou uitsluiten werden bij de Afdeling Verbindingen van de Luchtmachtstaf studies opgezet hoe een eventuele automatisering van de telegrafische overdracht van informatie zou kunnen plaatsvinden. Normaliter worden de stafeisen geformuleerd door de operationele behoeftesteller, waarna vervolgens de begrotingsacties worden gestart en DMKLu tot verwerving kan overgaan. Daar de telegrafische informatieoverdracht weliswaar een verantwoordelijkheid was van de Verbindingsdienst, gingen de gevolgen van een dergelijke automatisering aan- merkelijk verder dan de competenties Twee Specs bezig in de radiokamer van VBA Wassenaar met het onderhouden van deze dienst. De gevolgen zouden van RT verbindingen in 1971. Koninklijke Luchtmacht verwerving van de vereiste verbindings- Daarnaast ontstond in het PBA het de situaties op de eindpunten (de KLu- computers. Vooral majoor Seckel en de onbehaaglijke gevoel dat men te zijner onderdelen) voorlopig buiten beschou- heer Bordes waren daarbij de drijvende tijd enorme hoeveelheden goede wing werden gelaten. krachten. apparatuur zou hebben waarvoor geen Echter gezien de grote verscheiden- geschikt onderkomen beschikbaar zou heid aan telegraafnetwerken die bij de Voor het ontwerpen en coördineren zijn. Dit probleem werd opgelost door KLu in gebruik waren, werd het van de overige organisatorische- en een informele maar wel degelijk functio- wenselijk geacht de opdracht nog verbindingsaspecten van het project nerende Werkgroep Bouwzaken. verder te beperken. Er werd besloten werd binnen de Afdeling Verbindingen Deze werkgroep, die de bouwzaken om de knooppunten van de admin/ van de Luchtmachtstaf een speciaal ging coördineren, werd gevormd door log-, de luchtverkeersbeveiligings- projectbureau gecreëerd, het Project vertegenwoordigers van de sectie L-4 telegraafnetten en de meteorologische Bureau Automatisering (PBA), onder (infrastructuur) van de Luchtmachtstaf telegraafnetten te automatiseren. leiding van majoor ir. Jongerden. (met name de vaandrig Rienks), het Dit omvatte het volledige admin/log Een apart verhaal vormde het BABOV respectievelijk de Dienst der tape relay-netwerk, het LVB-netwerk, onderwerp bouwaangelegenheden. Genie, en kapitein Stroeve van het de meteorologische synoptische net- Oorspronkelijk bestond er geen werk- PBA. werken nr. 1 en nr. 2, en het netwerk groep voor dit onderwerp. Het Bureau voor de Tactische Aëronautische Aanleg Beheer en Onderhoud Projectafbakening Berichtgeving (TAB). Vliegvelden (BABOV), een Afdeling De taakomschrijving voor de stuur- Hoewel facsimiléverkeer weliswaar van de Genie die zich op luchtmacht- groep, de automatisering van het als beeldtelegrafie kan worden betiteld, aangelegenheden richt, werd met de verbindingsstelsel, bleek veel te ruim werd ook deze vorm van informatie- bouwzaken belast. Het BABOV zat met gesteld. Het hield niet alleen in dat alle overdracht buiten de opdracht zeer veel vragen waar in eerste instan- bij de KLu in gebruik zijnde telegraaf- geplaatst, zodat het bij de Meteoro- tie geen antwoord op kon worden systemen volledig moesten worden logische Dienst in gebruik zijnde gegeven met als gevolg dat het geautomatiseerd, maar bijvoorbeeld facsimilénetwerk niet werd mee- schrijven van bestekken in feite een ook alle telefoon- en transmissie- genomen in het automatiseringsproces. onmogelijke zaak werd. Omdat hun systemen. Er werd dan ook besloten contactpersoon bij de Afdeling tot een nadere projectafbakening. Een telegraafsysteem bestaat niet Verbindingen dit werk er ook maar bij In eerste instantie werd de opdracht alleen uit de bewerking en verwerking moest doen, bleven vele problemen beperkt tot uitsluitend de verbindings- van de in het systeem voorkomende liggen. systemen die zich bezighielden met het berichten. De bij het systeem behoren- verzorgen van de telegrafische over- de transmissiesystemen voor het ver- dracht van informatie binnen de KLu. zenden en ontvangen van de berichten In een later stadium is, onder meer op zijn minstens zo belangrijk. Dat bete- praktische gronden, het te automatise- kende dat het PBA zich ook intensief ren gebied nog verder beperkt tot uit- bezig moest gaan houden met de sluitend de knooppunten van de benodigde transmissiesystemen. KLu-telegraafnetten, wat inhield dat Voorts zou ook aandacht moeten

Het slaan van de bron voor de bunker Zwaluwenberg. Het uitgraven van de bouwput voor bunker Zwaluwenberg.

60 Koninklijke Luchtmacht

vijandelijke activiteiten, aanvallen en sabotage. Overlevingskansen tegen dergelijke bedreigingen kunnen worden vergroot door het ongevoelig maken van het systeem middels het bouwen van een beschermd onderkomen (hardening), en daarnaast nog door gebruik te maken van een zodanige geografische spreiding van de systemen dat uitschakeling van een deel van het systeem weliswaar de bedrijfszekerheid vermindert, maar niet reduceert tot nul. Als uiteindelijk resultaat van alle genoemde eisen werd de eis gesteld dat het gewenste AMSS zou moeten bestaan uit minimaal drie identieke systemen, waarbij er twee in een zogenaamde hot stand-by-configuratie zouden functioneren terwijl het derde systeem, eveneens in vol bedrijf, op De bouw van bunker Zwaluwenberg. een andere locatie moest worden ondergebracht. Daarnaast moesten op worden besteed aan het gebruik van nent zijn functie verricht gedurende beide locaties beschermde onder- geautomatiseerde vercijferfaciliteiten een vastgestelde periode, onder vast- komens worden gebouwd. voor het coderen en decoderen van gestelde omstandigheden. Een opera- geclassificeerde berichten. tionele bedrijfszekerheid is de Operationeel Concept waarschijnlijkheid dat een werkende Uitgaande van de genoemde staf- Stafeisen component zijn functie blijft verrichten eisen werd een operationeel concept Na uitgebreide studies, mede gedurende een vastgestelde periode, vastgesteld dat ten grondslag zou gebaseerd op de rapporten van een onafhankelijk van het moment van in liggen aan het nieuwe AMSS en de aantal werkgroepen, werden de eisen bedrijfname en dat ook onder vast- bijbehorende transmissiemiddelen. geformuleerd waaraan het gewenste gestelde omstandigheden. Dit concept hield in dat alle informatie messages switching-systeem moest Bij de beschouwing van de over- die vanaf een aangesloten terminal in gaan voldoen. Vooral gegevens over levingskansen gelden naast de opera- het systeem werd gebracht, gelijktijdig de te verwachten hoeveelheden tionele bedrijfszekerheid ook de moest verzonden naar de beide berichten, de lengte van de berichten, overlevingskansen na bijvoorbeeld Message Switching Centers (MSC). de eventueel van toepassing zijnde voorrangen, classificaties en de adres- samenstellingen speelden een belangrijke rol. Deze gegevens werden niet alleen voor vredestijd opgesteld, maar aan de hand van diverse grote NAVO- oefeningen werden ze ook gemaakt voor oorlogstijd. Op grond van de NAVO-eisen speelden drie begrippen een zeer belangrijke rol bij het opstellen van de stafeisen waaraan het gewenste systeem moest gaan voldoen: de bedrijfszekerheid (reliability), beschikbaarheid (availability) en overlevingskans (survivability). Over bedrijfszekerheid moet worden opgemerkt dat er twee soorten bedrijfszekerheid bestaan: een technische en een operationele bedrijfszeker- In 1978 werd op de FIRATO in de RAI ook een voorlichtingsmanifestatie heid. De technische bedrijfszekerheid is ‘het Electron’ georganiseerd. Hier werd ook het moderne KLu-systeem AMSS de waarschijnlijkheid dat een compo- gedemonstreerd. Koninklijke Luchtmacht

De op deze MSC’s geïnstalleerde telex- – Bouw van twee bunkers: Alle offertes werden doorgeworsteld computers moesten de aangeboden 5,0 miljoen gulden door de medewerkers van de project- berichten volledig verwerken, waarna (2.3 miljoen euro) bureaus E3/1, het PBA en voor zover de computers op beide MSC’s de ver- –Transmissiefaciliteiten en omscha- van toepassing de Bureaus LVB en werkte berichten door zouden zenden kelkosten: Meteo. Een van de problemen bij een naar de plaats van bestemming, met 1,5 miljoen gulden dergelijke activiteit is dat de toege- dien verstande dat één MSC de berich- (0.7 miljoen euro) paste normen gaan glijden. Door veel- ten daadwerkelijk verzond, terwijl het vuldig overleg tussen de leden van het andere MSC de berichten via een Door de automatisering van het evaluatieteam kon dit gelukkig worden karakteristiek afgesloten telegraaf- zeer arbeidsintensieve tape relay- voorkomen. verbinding verzond, de zogenaamde systeem konden 120 personeelsleden Uit de evaluatie kwamen uiteindelijk ‘elektronische prullenmand’. worden uitgespaard. Het overgrote drie systemen naar voren die aan de Verder diende het stelsel zodanig te deel van dit personeel bestond uit minimumeisen voldeden. Ieder van de zijn samengesteld dat, met de minst dienstplichtige telexisten. De zoge- drie overgebleven systemen had in mogelijke vertraging en zonder verlies naamde ‘middensommen’ voor deze meer of mindere mate iets extra’s van informatie, de functie van daad- telexisten bedroegen in 1972 ongeveer bieden dat als aantrekkelijk en soms werkelijk verzendende MSC zou 20.000 gulden per jaar. Dat betekende zelfs zeer aantrekkelijk te kwalificeren kunnen worden overgedragen naar het dat wanneer wordt uitgegaan van een viel. Daarnaast waren natuurlijk ook de andere MSC en omgekeerd. geschatte gebruiksduur van vijftien prijzen van de drie systemen niet Voor wat betreft de noodzakelijk jaar, er een besparing ontstaat van identiek. transmissie werd gesteld dat de berich- 36 miljoen gulden (16.3 miljoen euro). Het evaluatierapport werd aangebo- ten niet alleen via een meelees- den aan de hogere luchtmachtleiding, overdrager naar de beide MSC’s Natuurlijk zijn zoals in vele projecten welke uiteindelijk moest gaan beslissen. moesten worden verzonden maar ook de geraamde kosten uiteindelijk aan- Gezien de omvang van het te besteden via gescheiden transmissiewegen. merkelijk hoger uitgevallen, namelijk bedrag voor de aanschaf van dergelijke Op grond van survivability-overwegin- ongeveer twintig miljoen gulden verbindingscomputers, namelijk onge- gen werd hier nog aan toegevoegd dat (9 miljoen euro). Desondanks waren de veer 8,5 miljoen gulden (3,8 miljoen de meelees-overdrager op, of zo dicht baten nog steeds omvangrijk te noe- euro) betekende dat niet alleen dat het mogelijk bij, de betreffende terminal men. Achteraf kan bovendien worden ministerie van Defensie hierbij betrok- moest worden gesitueerd en dat de geconstateerd dat het AMSS veel ken moest worden maar ook de transmissiewegen naar de MSC’s niet langer in dienst is geweest dan de Tweede Kamer. De uiteindelijke beslis- alleen gescheiden van elkaar, maar vijftien jaar waarvan bij de berekening sing moest dan ook op regeringsniveau voor wat betreft de KLu-terminals ook was uitgegaan. worden genomen, temeer daar naast via verschillende media tot stand Daarnaast zijn de voordelen van het twee buitenlandse bedrijven ook de moesten worden gebracht. totale AMSS op grond van de gestelde nationale industrie (Philips) tot de stafeisen en met name op het gebied overgebleven drie keuzes behoorde. Kosten en Baten van survivability niet in geld uit te De voorkeur van het evaluatieteam Natuurlijk werden er bij de studies drukken. Evenmin zijn de baten te ging uit naar het product van Philips over het AMSS ook prognoses becijferen die zijn ontstaan door het maar dit was ook het duurste systeem. gemaakt over de kosten versus de automatiseren van menselijke hande- De reden dat het product van Philips baten van een geautomatiseerd lingen zodat foutieve handelingen de voorkeur kreeg was, afgezien van messages switching-systeem. Kosten nagenoeg tot nul werden gereduceerd. het feit dat het duidelijk het beste en baten, die te concretiseren waren, product was met de meeste extra’s en bestonden enerzijds uit de investerings- Verwerving potenties, waarschijnlijk ook dat de kosten van de aan te schaffen telex- Het verwervingstraject was een ver- desbetreffende computer werd aange- computers, de bouw van de antwoordelijkheid van DMKLu. Op dat boden door Philips Telecommunicatie onderkomens en de noodzakelijke gebied was het Bureau E3/1 leiding- Industrie (PTI) uit Hilversum. Dit bete- transmissiefaciliteiten en anderzijds uit gevend. Aan de hand van de geformu- kende namelijk dat er sprake was van de baten die ontstonden door het leerde stafeisen werden een aantal een automatiseringsproces vanuit de overtollig worden van bedienend industrieën uitgenodigd een offerte te telecommunicatiesfeer en dus sterk personeel. maken. Dit resulteerde in geweldige gericht was op de communicatie- De investeringskosten waren als hoeveelheden papier, aangezien de aspecten van een dergelijke auto- volgt geraamd: verschillende offertes de dikte van hele matisering. Een van de andere drie boekwerken hadden. Hierna begon het aanbiedingen kwam van een firma die –Telexcomputers (inclusief pro- monnikenwerk om al deze offertes te duidelijk de administratieve automati- grammatuur): toetsen aan de door Bureau E3/1 sering als uitgangspositie had gebruikt, 8,5 miljoen gulden opgestelde criteria alsmede en de toe wat uiteraard een totaal ander concept (3,8 miljoen euro) te kennen waarderingsfactoren. opleverde.

62 Koninklijke Luchtmacht

De softwareproblematiek was vooral omvangrijk te noemen bij het samenstellen van de software voor de Meteo- rologische Dienst. Een van de problemen bij de meteorologische berichtgeving was dat een groot gedeelte van de berichten in feite geen adres en afzender had, hetgeen het routeren van dit berichtenverkeer door een computer tot een moeilijke zaak maakte. De vertragingen die hierdoor in het project ontstonden, waren op een gegeven moment zo groot dat er perso- neelsproblemen in het oude, maar nog steeds functionerende, telegraafsysteem gingen ontstaan. Er ontstond vooral een tekort aan dienstplichtige telexisten, die op grond van het contractueel over- eengekomen tijdschema inmiddels in De AMSS-monteurs bij het wisselen van de tape units. minder grote aantallen werden opge- V.l.n.r. sm Oogen, sgt1 Wilken, sm Linsen en sgt1 Rauw. leid. Het tekort werd zo nijpend dat er een extra lichting telexisten werd Gelukkig besloot het kabinet dat Er werd dan ook een KLu-software- opgeroepen voor de bediening van het Philips ondanks de duurste offerte toch ondersteuningsgroep samengesteld die nog niet uitgefaseerde gedeelte van het de opdracht mocht worden gegund. onder leiding van de kapitein oude systeem. Onder grote druk van de De werkgelegenheidsvoorziening in de Bongenaar bij PTI werd gedetacheerd. KLu heeft Philips zich, ondanks het feit nationale industrie heeft hierbij wellicht Deze groep heeft bij het samenstellen dat de maximale boetes al waren bij meegespeeld. Op 29 juni 1972 van de softwarepakketten een zeer betaald, bereid verklaard de kosten werd het contract voor de levering van grote bijdrage geleverd. Desondanks hiervan voor haar rekening te nemen. de telexcomputers gesloten met de bleef PTI de nodige problemen houden firma Philips. bij de ontwikkeling van de software. Twee Identieke Bunkers Deze problemen resulteerden in de In de stafeisen was vastgesteld dat Realisatie AMSS overschrijding van het contractueel het aan te schaffen AMSS met de De installatie van het hardware- vastgestelde tijdschema met als gevolg bijbehorende transmissiefaciliteiten op gedeelte van de telexcomputers verliep dat Philips na veel overleg met de KLu twee verschillende locaties in een geheel volgens de planning. Voor de de in het contract vastgestelde boetes beschermd onderkomen diende te realisatie van de software was dit volledig heeft betaald. worden geplaatst. echter niet het geval. PTI was in de eerste plaats een hardwarebedrijf en het samenstellen van de gewenste softwarepakketten gaf dan ook de nodige problemen. Omdat naast de algemene proble- matiek bij het opstellen van softwarepakketten ook nog specifieke militaire aspecten aan de orde kwamen, was door de KLu bij het opstellen van het contract softwareondersteuning aangeboden. Voor beide partijen was dit een aantrekkelijke zaak; Philips was ver- zekerd van de noodzakelijke militaire kennis en inbreng terwijl voor de KLu de mogelijkheid ontstond om vanaf het begin zeer nauw bij het ontwerpen van de software betrokken te zijn en derhalve een grote en diepgaande kennis van de geleverde software te vergaren. Een dwarsdoorsnede van de bunker. Koninklijke Luchtmacht

mogelijk maakte. Daarnaast was de PTI als leverancier van de telexcomputers eveneens in Hilversum gehuisvest, hetgeen ook vele niet te versmaden voordelen opleverde. Het bouwkundig bestek was gezien de ligging van het onderkomen in Hilversum een verantwoordelijkheid van het Arrondissement West van het BABOV. Door capaciteitsgebrek bij dit arrondissement werd het bouwkundig bestek voor de bunker Zwaluwenberg echter geschreven door het 1e Genie Commandement in Breda. Het elektro- technisch- en het AC/CV-bestek werd opgesteld door de betreffende Afdeling van het Hoofdbureau van het BABOV in Den Haag. Alle bestekken werden in zeer nauw overleg met de bouwcoördinator, de kapitein Stroeve De plattegrond van de bovenverdieping van de bunker. van het PBA geschreven. Na de nodige voorbereidingen werd op 17 mei 1972 De gekozen locaties waren het land- sieterreinen beschikte, maar was in de daadwerkelijk met de bouw van de goed De Zwaluwenberg te Hollandsche eerste plaats gebaseerd op de stafeis bunker op het complex Zwaluwenberg Rading en de Saksen Weimarkazerne dat de transmissie (het tot stand bren- begonnen. De uitvoeringsbegeleiding van de KL in Arnhem. De reden voor gen van een verbinding tussen twee van de bouw werd een verantwoorde- deze keuze werd niet alleen ingegeven punten) primair moest geschieden via lijkheid van de dienstkring Soesterberg door het feit dat men hier over defen- het KLu-straalzendernetwerk. van het BABOV. Gezien de omvang Het straalzendernet waarover de van de werkzaamheden werd door KLu in die tijd beschikte kende twee deze dienstkring permanent een bouw- knooppunten: het straalzenderstation kundig opzichter, de heer Visser, op Zwaluwenberg op het gelijknamige het werk geplaatst. landgoed en het straalzenderstation In september 1972 was de bouwput Arnhem op het terrein van de Saksen gereed. Vervolgens werd als eerste de Weimarkazerne. Deze knooppunten bron voor de bunker geslagen zodat zijn te beschouwen als de hoofdverde- deze veilig onder het gebouw kwam te lers van het straalzendernet, wat onder liggen. Daarna werden in oktober de meer betekende dat alle telegrafische vloer en in december de wanden informatie die werd verzonden via dit gestort. Mede door de gunstige weers- straalzendernet gerouteerd was via het omstandigheden verliep de voortgang straalzenderstation Zwaluwenberg of van de bouw soepel. In januari 1973 het straalzenderstation Arnhem. kon dan ook de tussenvloer worden Het lag derhalve voor de hand de aangebracht. twee automatische relaystations voor de telegrafische informatieoverdracht Toen in maart 1973 het dak van de daar te situeren waar de meeste tele- bunker werd aangebracht, ontstond in graafverbindingen, en dus ook de de Werkgroep Bouwzaken het idee om meeste berichten, reeds aanwezig zou- dit traditioneel te vieren met het den zijn, dat wil zeggen op de locaties schenken van een rondje Pannenbier, Zwaluwenberg en Arnhem. ook omdat de contacten met de uit- Het eerste onderkomen dat zou voerende instanties zeer goed te worden gebouwd, moest het onder- noemen waren en men dit vooral komen op de Zwaluwenberg zijn. tijdens de afbouw graag zo wilde Deze keuze was gebaseerd op het feit houden. Voor het hijsen van de natio- Op 9 maart 1093 wordt de vlag op de dat de locatie redelijk dichtbij de MVV- nale driekleur bij het bereiken van het bunker Zwaluwenberg gehesen. Groep te Hilversum lag, wat een goede hoogste punt van het gebouw werd de Kol Van Beek (CVKLu) schudt de hand en uitgebreide ondersteuning op toenmalige Chef Verbindingen, de van Hr Visser (BABOV). logistiek- en verbindingsgebied kolonel Van Beek uitgenodigd.

64 Koninklijke Luchtmacht

Het was evident dat vooral de afbouw geruime tijd in beslag zou nemen. Uiteindelijk werd de bunker op 19 maart 1974 formeel door het Hoofd van het Arrondissement West van het BABOV, de luitenant-kolonel der Genie Van Dun, overgedragen aan de Chef Verbindingen Luchtmacht, de kolonel Van Beek. Vervolgens kon een aanvang worden gemaakt met de inrichting van de bunker. De zwakstroomleidingen (voor bijvoorbeeld telefoon) konden door de PTT worden aangebracht conform het door het PBA ontworpen binnengeleidingsnet. Het DELM kon zich bezig gaan houden met de aanleg van antennes, omroep- en intercomin- stallaties, alsmede het installeren van Kol Van Beek spreekt tijdens het pannenbier van de bunker in Arnhem de radioapparatuur (HF en mobilofoon). genodigden toe. 6e van links maj Jongerden, 5e van links Hr Tielemans Daarnaast werd ook door het perso- (BABOV), 3e van links kap Stroeve. neel van VBA Ypenburg een aanvang gemaakt met het realiseren van de Beheersorganisatie mogelijk maakt, was het haalbaar om gewenste voorzieningen voor de Synchroon met de activiteiten op met deze personeelssterkte in vredes- installatie van de vercijferapparatuur. bouwgebied werd door het PBA een tijd een vijfploegensysteem te reali- Op de locatie Arnhem vond beheersorganisatie ontworpen voor het seren. uiteraard een vergelijkbaar proces nieuwe verbindingssyteem. De syn- Ook voor de overkoepelende orga- plaats. De verschillende bestekken chroniteit was nodig omdat de omvang nisatie van 2LVG waren er de nodige werden aangepast aan de hand van de en indeling van de organisatie de consequenties. Op de eerste plaats ervaringen bij de bouw van de bunker nodige invloed had op de inrichting en vond men het wenselijk de staf van in Hilversum. De verantwoordelijk- capaciteit van het nieuwe onder- 2LVG over te brengen van Wassenaar heden voor de bouw kwamen te komen. De conceptorganisatie werd naar Hilversum en aan te passen aan liggen bij het Arrondissement Oost van vervolgens becommentarieerd door de nieuwe taken. Op de Luchtmacht- het BABOV, terwijl de begeleiding van 2LVG als toekomstige beheerder en na staf en in de stuurgroep waren de de uitvoering werd opgedragen aan de verwerking van de commentaren meningen hoe dit plaats moest vinden Dienstkring Deelen van het BABOV. In gefiatteerd in de stuurgroep. zeer verdeeld. Uiteindelijk lagen er 1973 werd een begin gemaakt met de De nieuwe organisatie had natuur- twee voorstellen op tafel. Het eerste bouw. De formele overdracht van de lijk in de eerste plaats betrekking op de voorstel omvatte een aangepaste en bunker door het Hoofd van het Afdeling die de in de bunker onder te zelfstandige organisatie van 2LVG en Arrondissement Oost van het BABOV brengen verbindingssystemen moest was ondergebracht in Hilversum. aan de Chef Verbindingen Luchtmacht gaan bedienen en beheren. Het resul- De aangepaste 2LVG zou dan admini- vond plaats op 12 december 1974. taat was de oprichting van twee stratief worden ondergebracht bij de Ook hier werd bij het bereiken van het nieuwe Verbindingsafdelingen; de VBA bestaande MVV-Groep. Het tweede hoogste punt van het gebouw de vlag Hilversum en de VBA Arnhem. voorstel kwam neer op een fusie van gehesen door de kolonel Van Beek en Uitgangspunt bij de samenstelling 2LVG met de MVV-Groep. Hierdoor het traditionele Pannenbier geschon- van deze organisatie was het feit dat, zou een nieuw onderdeel in Hilversum ken. gelet op de verregaande specialisatie in ontstaan dat naast de gebruikelijke Nadat de straalzenderapparatuur de AMSS-functies, een aanvulling van diensten, zoals de Logistieke Dienst, de naar de bunker was overgebracht, personeel in oorlogstijd uit de cate- Grondoperationele Dienst en de werden de voormalige straalzender- gorie mobilisabel personeel nagenoeg Personeelsdienst, twee nieuwe opera- gebouwen op de beide locaties aan- uitgesloten was. Dat betekende dat de tionele diensten zou omvatten: de gepast. In deze gebouwen werden de vredesbezetting van deze functies qua Verbindingsdienst en de Meteorolo- kantoren van de commandant van de aantal gelijk moest zijn aan de oorlogs- gische Dienst. Verbindings Afdeling ondergebracht. bezetting. De personeelssterkte was Uiteindelijk werd gekozen voor het Daarnaast werden ruimten geschikt dan ook gebaseerd op een drieploegen- tweede voorstel omdat deze organisatie- gemaakt voor het gebruiken van de systeem in oorlogstijd. Omdat in vorm grote overeenkomsten vertoonde maaltijd en voor recreatie van het vredestijd de verkeersintensiteit een met het luchtmachtonderdeel te Nieuw personeel. aangepaste dagen nachtbezetting Milligen waar ook twee vergelijkbare Koninklijke Luchtmacht operationele diensten aanwezig waren transmissiefaciliteiten het zouden laten de algemene berichtgeving in de KLu, (de Gevechtsleiding en de Lucht- afweten zou dit fataal zijn voor de nog worden beschikt over een HF verkeersbeveiliging). Het gevolg was operationaliteit van het systeem. zenden ontvanginstallatie. Ook voor dat 2LVG en de MVV-Groep ophielden Voor het realiseren van de noodzake- het AMSS dienden deze drie trans- te bestaan, op 1 april 1974 fuseerden lijke telegraafverbindingen beschikte missiesystemen te worden gerealiseerd. en overgingen in de nieuwe LVMG. de KLu over drie verschillende trans- Daarnaast was men in het PBA tot missiemogelijkheden: de bij de PTT in de conclusie gekomen dat ook de Personeelsvoorbereiding beheer zijnde systemen, het eigen transmissiekanalen in relatie tot auto- Hoewel de automatisering van de KLu-straalzendernetwerk, en de HF matische codeerapparatuur aanmerke- KLu-telegraafnetten weliswaar beperkt zenden ontvanginstallaties. lijk konden worden verbeterd. In het bleef tot het automatiseren van de In het tape relay-tijdperk waren de tape relay-netwerk werd de te vercijfe- knooppunten was er toch een aantal van toepassing zijnde telegraafverbin- ren informatie per telegraafverbinding consequenties voor de luchtmacht- dingen qua routering schakelbaar automatisch gecodeerd. Hoewel ook in onderdelen. Het verzenden en ontvan- tussen het KLu-straalzendernet en het andere telegraafnetwerken, bijvoor- gen van berichten vanaf de onderdelen PTT-systeem. Voor het geval dat deze beeld bij die van de Meteo, ook voor van en naar een geautomatiseerd beide systemen uit zouden vallen, kon vercijfering in aanmerking komende knooppunt was duidelijk anders dan voor het admin/log netwerk, dus voor informatie voorkwam, kon dit van- men was gewend in het tape relay- netwerk. Bovendien was men de mening toegedaan dat al het personeel de mogelijkheid moest krijgen om tewerk te worden gesteld in de nieuwe beheersorganisatie. Omdat het werken met een telexcomputer totaal anders was dan het personeel voor die tijd was gewend, vond men het raadzaam het verbin- dingspersoneel dat voor een functie op een van de nieuwe knooppunten in aanmerking kwam te laten testen. Deze testen vonden in 1973 plaats bij de Rijks Psychologische Dienst (RPD). Geheel volgens de verwachtingen kreeg de overgrote meerderheid van het personeel een positieve aanbeve- ling voor het werken bij een geautomatiseerd centrum. Sgt1 Boonk achter de Supervisor-positie in Zwaluwenberg. Vervolgens werd het vereiste personeel geselecteerd voor de respectieve- lijke functies in de nieuwe organisaties. Afhankelijk van de functie kwam het aangewezen personeel voor één of meerdere cursussen in aanmerking, die onder andere door Philips werden verzorgd. De eerste commandanten van de VBA Hilversum en de VBA Arnhem waren kapitein Van Weteringe en kapitein Glorie, die leiding zouden gaan geven aan het inwerken van de nieuwe VBA tot een operationele eenheid.

Transmissiefaciliteiten De transmissiefaciliteiten waarmee de informatie van en naar de knooppunten moest worden gebracht, waren minstens zo belangrijk als de aan te Schakelpaneel (het orgel) bij SYSCON voor het schakelen OPS/NONOPS en schaffen computers. Wanneer de land/link tussen Zwaluwenberg en Arnhem.

66 Koninklijke Luchtmacht

dergelijk gestapelde en gecodeerde bundel van telegraafverbindingen eveneens gerouteerd kunnen worden via de HF-radiomiddelen.

Realisatie Transmissiefaciliteiten Bij de realisatie van het ontworpen en gewenste transmissiesysteem ontstonden zeer grote problemen, zowel bij de PTT voor wat betreft het schakelen van de verbindingen via het bij de PTT in beheer zijnde transmissiesysteem, als bij de KLu voor wat betreft het schakelen van de verbindingen via het KLu-straalzendernetwerk. De problemen voor de locatie Zwaluwenberg waren echter totaal verschillend ten opzichte van de situatie op de locatie Arnhem. Sgt1 Teseling bij het wisselen van de tape’s. Omdat bij het luchtmachtonderdeel in Hilversum al gedurende een zeer wege budgettaire redenen niet altijd gestapelde telegraafkanaal in zijn lange periode sprake was van een worden gehonoreerd. Dat betekende geheel aan te sluiten op de auto- concentratie van telegraafverbindin- dat alleen het admin/log-netwerk matische vercijferapparatuur, de gen, was in de Rossinibunker een door volledig van dergelijk apparatuur was Tapeless Rotorless On Line–apparatuur de PTT geïnstalleerd militair TOS aan- voorzien. (TROL). Het voordeel van deze han- wezig. De eindpunten van deze Voor het realiseren van telegraaf- delwijze zou zijn dat men met één stel telegraafverbindingen moesten echter verbindingen over grotere afstanden codeapparaten in plaats van de infor- van Hilversum naar de locatie werden deze vaak gemultiplexed matie van één telegraafverbinding te Zwaluwenberg worden verplaatst en ondergebracht in één telefoniekanaal, coderen de informatie van alle in het ook aanzienlijk worden uitgebreid. waarna routering naar de plaats van telefoniekanaal ondergebrachte Hetzelfde gold voor de telegraaf- bestemming plaats vond. Daar worden telegraafverbindingen kon coderen. verbindingen, die gerouteerd waren via uit het gebruikte telefoniekanaal de Dit was zeker vanuit beveiligings- het KLu-straalzendernet. Ook moesten daarin ondergebrachte telegraaf- oogpunt een geweldige verbetering. de eindpunten van de telegraafkanalen weer afzonderlijk ter beschik- Daar ook de in gebruik zijnde HF verbindingen worden verplaatst van king gesteld. Bij het gebruik van zenden ontvanginstallaties naast de Hilversum naar de Zwaluwenberg, en PTT-systemen gebeurde deze activiteit telegrafiemode ook geschikt waren ook het aantal zou aanzienlijk moeten door de zorg van de PTT, die hiervoor voor een telefoniekanaal zou een worden uitgebreid. De verplaatsing een Telegraaf Overdracht Station (TOS) installeerde. In het KLu-straalzendernet vonden vergelijkbare activiteiten plaats, waarbij de gebruikte apparatuur in het straalzenderstation was ondergebracht. Naast het multiplexen van een aantal telegraafkanalen in één telefoniekanaal gebruikte men hier ook de techniek om één telegraafkanaal te super- poneren op één telefoniekanaal. Deze telegraaf-transmissietechnieken waren gebaseerd op het ‘stapelen’ in de frequentie door middel van zogenaamde Frequency Division Multi- plexing-apparatuur (FDM). Indien men over zou gaan op het ‘stapelen’ in de tijd met behulp van zogenaamde Time Division Multiplexing-apparatuur (TDM), werd het mogelijk om het Overzicht van de AMSS tote (de kleur van de magneetdoppen gaf de status aan). Koninklijke Luchtmacht van de eindpunten van de respectieve- met de aan de onderkomens gestelde probleem op te lossen werd in overleg lijke telegraafverbindingen leek nog eisen. Dat hield niet alleen in dat de met PTT besloten om een transpor- het eenvoudigste te realiseren. kabels gasdicht moesten worden tabel TOS (Tra-TOS) in Arnhem in te De vrijkomende uitlopers van de straal- ingevoerd, maar ook intact dienden te zetten, totdat het definitieve militaire verbindingen van de Zwaluwenberg blijven indien sprake zou zijn van TOS gereed zou zijn. Dit Tra-TOS was naar Hilversum, die via het bestaande schokgolven als gevolg van bijvoor- afkomstig uit de oorlogsvoorraad van militaire grondkabelnet waren gereali- beeld explosies. Daarnaast moest ook de Civiele Verdediging en kon na goed seerd, konden worden benut voor het nog rekening worden gehouden met overleg met alle betrokken instanties verlengen van de via het TOS de eisen op het gebied van de worden geleend. Hilversum gerouteerde verbindingen. Elektromagnetische Puls (EMP), die De problemen in het KLu-straal- De uitbreiding van het aantal tele- ontstaat als gevolg van atmosferische zendernet waren van geheel andere graafverbindingen betekende echter nucleaire explosies en een verwoestende aard. In de eerste plaats was er extra dat zowel de desbetreffende appara- uitwerking heeft op elektronische apparatuur nodig om de uitbreidingen tuur in het TOS als in het straalzenderapparatuur. te kunnen realiseren. In de tweede station fors moest worden uitgebreid. Voor wat betreft het militaire TOS plaats was vanwege de opbouw van In Arnhem was de situatie ronduit Hilversum werd besloten dit niet alleen het tape relay-netwerk op diverse belabberd. Er was daar geen militair uit te breiden om de gewenste aantal- locaties apparatuur voor het routeren TOS aanwezig, sterker nog, het gehele len telegraafverbindingen te kunnen van telegraafverbindingen aanwezig, PTT-district Arnhem was, binnen het schakelen maar ook om het complete die in het nieuwe AMSS overbodig contractueel met Philips overeen- TOS te verplaatsen van de zouden zijn, zoals bijvoorbeeld op de gekomen tijdschema, in geen enkel Rossinibunker in Hilversum naar de straalzenderstations Voorschoten en opzicht in staat om zonder meer een nieuwe bunker op de Zwaluwenberg. Vessem. Deze apparatuur kon derhalve dergelijke hoeveelheid extra telegraaf- Om de noodzakelijke telegraaf- worden benut voor het AMSS. verbindingen te realiseren. En ook het verbindingen in Arnhem te kunnen Ook moest het straalzenderstation KLu-straalzenderstation had op dit realiseren werd besloten ook daar een Arnhem geschikt worden gemaakt gebied niets te bieden. Dat betekende militair TOS te bouwen. Dit lag echter voor een groot aantal telegraaf- dat alle noodzakelijke voorzieningen vrij gecompliceerd. De bouw van een verbindingen. Voor de bouw van de voor het realiseren van telegraaf- TOS was een activiteit die zowel voor bunker waren er via dit straalzenderverbindingen in Arnhem geheel wat betreft personeel als materieel station slechts enkele telegraaf- opnieuw moesten worden gebouwd. door de PTT moest worden ingevuld. verbindingen gerouteerd. Als eerste activiteit werden acties De hiervoor benodigde tijd kwam Al deze activiteiten betekenden in ondernomen om de beide onder- totaal niet overeen met het bestaande feite dat het hele KLu-straalzendernet komens aan te sluiten op de aanwezige tijdschema. Het tijdschema was een nagenoeg volledig overhoop moest militaire en civiele grondkabelnetten. gevolg van het met Philips gesloten worden gehaald. Door kapitein De van toepassing zijnde grondkabels contract waarin onder meer was opge- Hietbrink van DMKLu werd in overleg moesten hiervoor worden ingevoerd in nomen wanneer de KLu de telegraaf- met kapitein Stroeve van het PBA de de bunkers, maar dan wel op een verbindingen in Arnhem ter straalzenderafdeling van 2LVG en het manier die in overeenstemming was beschikking moest stellen. Om dit DELM, waar onder andere de sergeant-majoor Lablans en sergeant- majoor Bonnet een grote inbreng in hadden gehad, een werkopdracht samengesteld om het KLu-straalzendernet aan de gewenste situatie aan te passen. Deze operatie was dermate omvangrijk dat voorlopig werd afgezien van het verplaatsen van de straalzenderstations Zwaluwenberg en Arnhem naar de daarvoor bestemde ruimte in de nieuwe bunkers. Deze verplaatsing werd op een later tijdstip alsnog verricht en werd uitgevoerd door het DELM, bijgestaan door personeel van LVMG. Ten slotte was het noodzakelijk om een extra antennemast bij de bunkers te plaatsen om het telegraafverkeer via De crypto-apparatuur (Elcrotels) ten behoeve van de AMSS-verbindingen. HF zenden ontvanginstallaties te

68 Koninklijke Luchtmacht

stagnatie veroorzaakten dat het soms leek dat de gehele actie niet meer voor of achteruit kon. Gelukkig werden de problemen tijdig opgelost, dit mede door een grote inzet van het PTT- en KLu-straalzenderpersoneel. De grootste zorg van het PBA-regieteam was dat het proces in tijd gezien zover zou uitlopen dat men niet tijdig voor de volgende dag klaar zou zijn, wat onder meer grote gevolgen voor het vlieg- programma zou kunnen veroorzaken.

Hoe spannend het overschakelen was kan worden geïllustreerd door het volgende. Om ongeveer 11.00 uur op de omschakeldag kwam er bij het PBA-regieteam een telefoontje binnen van de Rijks Luchtvaartdienst (RLD) op Schiphol, dat zeer belangstellend informeerde hoe het met het omscha- Met dit telexbericht werd het AMSS officieel in werking gesteld. kelingsproces ging en of het al een beetje opschoot want zij hadden kunnen routeren. Deze activiteit werd zou gaan en men dus terug zou inmiddels al honderden berichten voor eveneens door het DELM werd uit- moeten gaan naar het oude systeem. de KLu in de ‘wacht’ staan. Afgezien gevoerd. Het PBA had een dermate groot van het feit dat men nog lang niet vertrouwen in de overschakelingactie klaar was met het omschakelen, rees De Overschakeling op AMSS dat men het aandurfde om zonder een de vraag hoe de telexcomputer zou De indienststelling van het AMSS terugvalscenario de overname door het reageren wanneer hij ineens met een heeft in gedeelten plaats gevonden. AMSS voor te bereiden. Het PBA zou Dat had onder andere te maken met ter plekke de overnameregie gaan het feit dat de drie verschillende soft- voeren. Hiervoor werd een overname- warepakketten van de LVB, Admin/log protocol opgesteld dat de overschake- en Meteo niet gelijktijdig gereed ling per verbinding regelde. waren. Bovendien was een overscha- De betreffende verbindingen keling van het oude systeem naar het werden stuk voor stuk van het oude AMSS dermate ingrijpend voor de systeem in Hilversum afgekoppeld en gehele KLu en de aangesloten externe doorgeschakeld naar de bunker abonnees dat werd besloten om de Zwaluwenberg. Dit betrof zowel de via overgang per netwerk te laten plaats- de PTT geschakelde verbindingen als vinden. de verbindingen via het KLu-straal- Als eerste zou het LVB-netwerk de zendernetwerk. Iedere op het AMSS eer te beurt vallen om over te gaan aangesloten verbinding kreeg een naar het AMSS, onder meer omdat dit volledige afnamekeuring, waarbij alle het eenvoudigste netwerk was. Op de van toepassing zijnde functies werden omschakeldag zou het LVB-netwerk gecontroleerd. Nadat eventuele onvol- volledig stil worden gelegd om de komenheden waren gecorrigeerd werd overschakeling te kunnen realiseren. de betreffende verbinding als volledig De Luchtverkeersbeveiligings Dienst bedrijfsgereed overgedragen aan de trof haar maatregelen en in gezamen- LVMG en wel aan de nieuwe Chef van lijk overleg werden voorzieningen de Luchtmacht Telecommunicatie- getroffen om onontbeerlijke berichten stelsels, luitenant-kolonel Musters. toch op de plaats van bestemming te Dat een dergelijke actie bepaald krijgen. geen eenvoudige zaak was moge Bij de Afdeling Verbindingen rees de duidelijk zijn. Gedurende een dergelijke vraag of men, naast deze noodvoor- overschakelingsdag liep de spanning zieningen, nog een scenario moest nu en dan hoog op. Vooral wanneer De enorme AMSS-disk met een ontwikkelen voor het geval het fout de omschakelingsproblemen zoveel capaciteit van 5 Mb! Koninklijke Luchtmacht

van het admin/log netwerk geschiedde overigens op overeenkomstige wijze als was toegepast bij het LVB-netwerk. Maar hoewel men inmiddels de nodige ervaring met het overschakelen had opgedaan, was deze activiteit nog aan- merkelijk ingewikkelder. Dit werd niet alleen veroorzaakt door de omvang van het netwerk maar ook door de aanwezigheid van vercijferapparatuur in de verbindingen. Mede door de inzet van de cryptomonteurs kon men de hieruit voortvloeiende problemen tijdig verhelpen. Door de vertraging bij het ontwikkelen van de meteorologische software hebben de beide MSC’s gedurende een geruime tijd (formeel vanaf 25 augustus 1975) alleen Aanzicht van de Supervisor- en Operator-posities in de oude opstelling, gefunctioneerd voor de disciplines LVB v.l.n.r. sm van Dijk, sgt1 van Wijk en sgt1 Drop. en Admin/log. Nadat het laatste softwarepakket gereed was, werden ook dergelijke grote berichtenstroom Wassenaar opgeheven, gevolgd door de meteorologische netwerken over- geconfronteerd zou worden, temeer de VBA Vessem op 29 mei 1973 en de geschakeld op het AMSS. daar deze wachtrij in de loop van de VBA Hesepe (Dld) op 1 april 1974. dag alleen maar groter werd. Op het TRS Hilversum ontstond Terugblik hierdoor overigens een uiterst moeilijke De formele overdracht van het vol- De overschakeling van het LVB- situatie. Vooral door ruimtegebrek in ledige functionerende AMSS voor LVB, netwerk heeft uiteindelijk de gehele de Rossinibunker werd het uitvoeren Admin/Log en Meteo door Philips aan dag geduurd en pas laat in de avond van de noodzakelijke werkzaamheden de KLu vond uiteindelijk pas plaats op kon het berichtenverkeer weer op een haast onmogelijke opgave. Door 5 december 1977. Deze late oplevering gang worden gebracht. Gelukkig kon grote inzet van het personeel kon deze was voornamelijk een gevolg van de worden vastgesteld dat deze over- moeilijke periode uiteindelijk met vertraging bij het opstellen van het schakelingactie uiteindelijk goed was succes worden afgesloten. meteorologische softwarepakket. afgelopen. Alle transmissiefaciliteiten De daadwerkelijke overschakeling De meeste personen van het eerste uur functioneerden naar behoren en de telexcomputer kon het verkeer goed aan. Het in bedrijf stellen van de locatie Arnhem voor het LVB-verkeer geschiedde separaat. Hiervoor hoefde gelukkig niet weer het gehele LVB- netwerk te worden stilgelegd maar kon met een kleine onderbreking van de betreffende telegraafkanalen worden gerealiseerd. Desondanks nam ook deze actie een volledige dag in beslag. Om de overschakeling van het admin/log netwerk zo goed mogelijk voor te bereiden, waren al veel van de tot dit netwerk behorende verbindingen van de diverse TRS’n in het land overgeschakeld naar het TRS Hilversum. Dat betekende dat een aantal bestaande VBA’s reeds konden worden opgeheven voordat het AMSS daadwerkelijk in dienst was gesteld. De AMSS Supervisor-positie op Arnhem. Op 24 maart 1973 werd de VBA V.l.n.r. kap Cornelissen, sm Tiehatten en elt Smeele.

70 Koninklijke Luchtmacht waren inmiddels overgeplaatst en admin/log telegraafnetwerk dat nog en beheerd door de KLu. Naast deze werkzaam in andere functies. Het PBA op het handbediende tape relay- nationale belangstelling was ook de had zijn projectwerkzaamheden reeds systeem was gebaseerd, werd over- NAVO overtuigd geraakt van de afgesloten. Men had de over aller- geschakeld naar het AMSS van de KLu. geweldige prestaties van het AMSS. hande onderwerpen opgebouwde Qua capaciteit kon het AMSS deze Hierdoor heeft de KLu met zijn AMSS kennis betreffende het project in lessen uitbreiding geruisloos aan. ook een (handbediend) knooppunt van en briefings aan het personeel van Hier bleef het echter niet bij. In de de NAVO overgenomen. LVMG overgedragen en deze gebundeld nationale sector werd in het begin van Het betrof hier het knooppunt van als naslagwerk ter beschikking gesteld. de jaren negentig uiteindelijk ook de het operationele point-to-point Uiteindelijk werd het PBA geruisloos KM van hun handbediende systeem telegraafnetwerk van het Combat opgeheven. naar het AMSS overgeschakeld. Operation Centre (COC) van 2ATAF. Voor wat betreft het AMSS kon Hierdoor werd het AMSS in feite een men nadat het volledig in bedrijf was, interservice-systeem dat werd bediend (Bron: kolonel b.d. E.W. Stroeve) vaststellen dat het systeem voortref- felijk heeft gefunctioneerd en geheel aan de verwachtingen heeft voldaan. De aankoop kan zonder meer als zeer geslaagd worden beschouwd, hetgeen zijn oorsprong onder meer vond in het uitstekende door Philips geleverde product. Andere fabrikanten op dit gebied, zoals bijvoorbeeld IBM, hebben weleens toegegeven dat zij niet in staat waren dit Philips-product te evenaren. Dat deze goede ervaring met het AMSS ook buiten de KLu bekendheid kreeg lag voor de hand. Het gevolg was dat tegen het einde van de jaren zeventig ook de KL belangstelling kreeg voor het AMSS. Uiteindelijk resulteerde dit in een participatie van de KL in het AMSS. Hun nationale Elt Ziere en sgt1 Banken brengen een patch aan. Koninklijke Luchtmacht

Het KLu-straalzendernet van voor 1964.

72 Koninklijke Luchtmacht ASCON

Het KLu-Straalzendernet De grondslagen van het KLu-straalzendernet gaan terug naar 1951 toen er met draadloze verbindingen vanuit een hangar en een aantal nissenhutten op de Vliegbasis Soesterberg werd geëxperimenteerd. De doorbraak vond plaats na de watersnoodramp op 2 februari 1953, toen veel PTT-verbindingen onbruikbaar waren geworden en de luchtmachtverbindingsdienst in samenwerking met het B&E Squadron van Soesterberg op het idee kwam om mobiele straalzenderverbindingen in te zetten in het overstroomde Zeeuwse gebied. Hierbij werd een antenne aan de kerktoren van Goes gehangen en een verbinding van 3x4 kanalen met het vaste land in het westen van Noord-Brabant gemaakt door middel van een DRG-4 radioapparaat. De apparatuur werd geïnstalleerd door sergeant-majoor Arendsen als chef van de buitendienst, met assistentie van onder andere de korporaal I Gerards van Soesterberg. Deze verbinding bracht grote uitkomst in het rampge- bied en is daarna nog geruime tijd in bedrijf gebleven. Het welslagen van deze onder- neming leidde uiteindelijk tot de eerste straalzendercursus SZM-1. De cursisten waaierden uit over de onderdelen en al spoedig werden er in heel Nederland op diverse militaire objecten straalzenderstations gebouwd die uiteindelijk hebben geleid tot het eerste KLu-straalzendernet. Dit straalzendernetwerk werd gebouwd met het oog op het routeren van het groeiende naoorlogse telefoon- en facsimiléverkeer tussen de onderdelen en staven. Het oude straalzendernet. Koninklijke Luchtmacht

In 1954 werd de noordtak in gebruik depot aangeleverde radiobuizen waren West-Duitsland geplaatst om daar in genomen. Vanaf de Leusderheide ging nog gemerkt met hakenkruizen, wat het 2ATAF-gebied een straalzender- het via NSV–Nieuw Milligen, de de ouderdom van apparatuur en netwerk op te bouwen en te beheren. Lemelerberg en Hooghalen naar onderdelen aantoont. Al snel bleek dat Ook hier werd met verouderde NSG–Appingendam. Vandaar ging het de capaciteit van het netwerk veel te apparatuur gewerkt. Vanuit Xanten en via Munnikzijl en Kornwerderzand naar gering was en dat bij uitval van één later vanuit Uedem werden er, zij het NSN–Den Helder. De lus ging verder via van de relaisstations de gehele tak in zeer beperkte mate, koppelingen Fort Spijkerboor en bij de Rijp terug naar onbruikbaar werd. De operationele gemaakt met het KLu-netwerk. de Leusderheide. Op deze takken werd waarde van de verbindingen was daar- Tijdens de grote NAVO-oefening een oud type straalzenderapparatuur om niet optimaal. Wel werd getracht Carte Blanche in 1955 en ten tijde van DRG–4 gebruikt met TF-4’s, die maxi- dit te verbeteren door permanent een de crisis in Hongarije in 1956 werd het maal 3x4 kanalen konden verwerken. reparatieploeg paraat te houden. nut van (mobiele) straalzenderverbin- De radiobuizen in deze apparatuur Het was duidelijk dat de capaciteit en dingen bewezen. In 1958 werd een van het type F2A en C3E produceer- de betrouwbaarheid van het netwerk aanzet gegeven tot vervanging van de den zoveel hitte dat er op de span- dringend verbetering behoefden. oude apparatuur door DRG–6 radio- ningstabilisatoren welhaast een eitje Een tweede straalzenderklas werd in apparatuur met VZ–12 kanaalappara- kon worden gebakken. De door het opleiding genomen maar werd in tuur. Deze apparaten waren naast de radiobuizen deels met transistoren (!) uitgevoerd. Het doel hiervan was het netwerk ook geschikt te maken voor interlokaal en internationaal telefoon- en facsimiléverkeer. Er kwamen andere en nieuwe straalpaden bij en deze bevatten, afhankelijk van de gebruikte multiplexers, 24 of 60 kanalen.

(Bron: adjudant-onderofficier b.d. E. Speelman, 2002)

Ook werd nu een aanvang gemaakt om verreschrijvers te koppelen met straalzenderapparatuur door gebruik te maken van de WT1D. Het afregelen van het relais dat de mark en space verzorgde, leverde veel extra werklast op. Nog later werd de deels getran- sistoriseerde apparatuur vervangen door nagenoeg volledig getransistori- seerde apparatuur te weten de FM120 radioapparatuur met de 2V12 en V24 kanaalapparaten.

(Bron: eerste luitenant b.d. A. Petrus, 2002)

Binnen het netwerk waren drie typen stations te onderscheiden, namelijk het Straalverbinding Eind- station (SVES), het Straalverbinding Relaystation (SVRS) en ten slotte het Straalverbinding Knooppuntstation (SVKS). De laatstgenoemde knooppunten bevonden zich in Arnhem op de Saksen Weimarkazerne en op de Zwaluwenberg. De SVES’n en de SVRS’n waren op of nabij de vliegbases gesitueerd. In die jaren was de Een mast van het oude straalzendernet. telecommunicatieapparatuur volledig in

74 Koninklijke Luchtmacht onderhoud bij de PTT. Enkele malen werd het straalzendernetwerk weder- administratief (admin) verkeer. per jaar was er een PTT-dag waarop er om aangepast en ontstond de bekende Het handbediende interlokale en onderhoud werd gepleegd aan deze ‘acht’. Het AMSS-concept vereiste dat internationale circuit switched- apparatuur en er niet kon worden alle straalzenderverbindingen zowel in telefoonverkeer werd afgehandeld via gevlogen. Op die momenten werden Arnhem als op de Zwaluwenberg handbediende telefooncentrales die in er ook delen van het straalzendernet- eindigden. Dit was ook met het ver- stervormige netten waren opgenomen, werk uit bedrijf genomen voor onder- beterde netwerk niet mogelijk en de met in de sterpunten wederom hand- houd. Op den duur was dit niet langer oplossing werd gevonden in een bediende knooppuntcentrales die acceptabel en werd het operationele patchpaneel waarmee de verbindingen onderling vermaasd waren verbonden. en logistieke beheer in handen in de operationele site werden gesplitst Aan dit type netwerken kleefden twee gegeven van het speciaal daarvoor en doorgezet naar de non-operationele bezwaren. Ten eerste was de capaciteit opgerichte 115 LUVE. De stations van site. Al met al een gekunstelde oplos- beperkt, wat soms tot lange wacht- het netwerk waren vierentwintig uur sing; er was duidelijk behoefte aan een tijden leidde. Elke verbinding moest per dag bemand en in totaal waren er nieuw netwerk. worden aangevraagd bij een telefonist in die tijd ongeveer 110 mensen bij het en vervolgens handmatig tot stand beheer van het netwerk betrokken. (Bron: interview door kapitein K. Flens worden gebracht. Was er op het De staf van 115 LUVE werd gevestigd met kapitein b.d. M. Lablans in moment van aanvraag geen verbinding op de Wisseloordkazerne in Hilversum januari 2002) beschikbaar of was de telefonist in en maakte deel uit van de CVV-groep. gesprek, dan werd de aanvrager op Het herrouteren van verbindingen in Telefonie in de KLu een later tijdstip teruggebeld of moest het netwerk gebeurde handmatig. In tegenstelling tot de openbare hij het nog eens proberen totdat er De relaisstations werden aangestuurd automatische telefonie via het PTT- een telefonist opnam. Telefoneren was, door Link Control dat tevens het tijd- netwerk kenmerkte het telefoonver- in tegenstelling tot het hedendaagse stip van herrouteren bepaalde. keer van de luchtmacht zich door supersnelle automatische telefoonver- Het handmatig ompluggen van verbin- handbediend circuit switched-verkeer keer via ISDN, een zaak van geduld. dingen duurde, afhankelijk van het en een zeer groot aantal rechtstreekse Een tweede bezwaar was de kwaliteit. aantal om te steken kanalen, tussen de oftewel point-to-point verbindingen. De koppelingen tussen de verschillende vijf à twintig minuten. Vervolgens De verbindingen werden gerouteerd centrales binnen het gebied van een moest er telefonisch nog worden via het KLu-straalzendernet, eigen knooppuntcentrale waren, al dan niet gecontroleerd of de routeringen goed militaire kabelnetten en huurlijnen van met behulp van pupinspoelen of ver- tot stand waren gekomen. Al met al de PTT. Om met de beperkte en niet sterkers, zodanig aangepast dat de duurde dit proces onacceptabel lang. geautomatiseerde middelen toch spraakverstaanbaarheid redelijk was. In 1970 werd door sergeant-majoor adequate verbindingssteun te geven Hierbij moet wel in acht worden geno- Bonnet van het DELM en sergeant I aan de operationele processen binnen men dat het om analoge telefonie ging Lablans een idee ingediend dat het het vliegbedrijf werd er juist in deze met tamelijk veel ruis en soms vervor- herrouteren aanzienlijk versimpelde. periode een groot onderscheid ming. Werd er echter een internationa- Het herrouteren werd volgens hun idee gemaakt tussen operationeel (ops) en le verbinding tussen meerdere in codevorm aangegeven waardoor er nog slechts enkele handelingen hoefden te worden uitgevoerd. Dit leverde aanzienlijke tijdwinst op waardoor de beschikbaarheid van het netwerk enorm toenam. De beide uitvinders ontvingen hiervoor uit handen van de staatsecretaris van Defensie, de heer Duynstee, het ongekend hoge bedrag van 25.000 gulden. Dit was het hoogste bedrag dat tot die tijd voor beloningen was uitgekeerd. In het begin van de jaren zeventig moest de staf van de CVV-groep naar de Zwaluwenberg verhuizen en werd daar in caravans gehuisvest. De eerste technische reorganisatie van het oude straalzendernetwerk vond plaats ten gevolge van de toename van het tele- grafieverkeer in het begin van de jaren zestig. Met de bouw van het AMSS 10-lijnspost op de Zwaluwenberg in gebruik bij het oude straalzendernet in 1971. Koninklijke Luchtmacht knooppuntcentrales opgezet, dan leidde Point-to-point verbindingen, veelal Verbindingen een projectgroep die de dit soms tot zoveel demping dat de ver- afgewerkt op zogenaamde lijnposten opdracht kreeg om voor het bestaande bindingen uiterst zwak en soms onver- en bediend door ops-personeel, boden straalzendernetwerk een moderner staanbaar werden. Analoog aan de hiervoor een oplossing. Ook de systeem te ontwikkelen. Dit team radiotelefonie werden kwaliteit (QSA) spraakkwaliteit van deze vaste verbin- bestond uit de majoors Van Dranen en en sterkte (QRK) in een oplopende dingen kon beter worden ingeregeld, Vijn van de Afdeling Verbindingen en schaal van een tot en met vijf uitge- wat niet weg nam dat ook hier de de kapitein Hietbrink van DMKLu. drukt. Een uitstekende verbinding had vraag ‘hoe verstaat u mij’ het gesprek Zij werden belast met een studie en de dus de kwaliteit 5-5. Een veel gestelde veelal inleidde. De noodzaak tot auto- verwerving van een nieuw netwerk. openingsvraag in die tijd was: ‘hoe ver- matisering was groot. Het team ging gedreven aan het werk staat u mij?’ waarop het antwoord in en in 1976 werd het contract met de cijfers werd uitgedrukt. Met het tegen- (Bron: luitenant-kolonel J. van der Collins Radio Group in de Verenigde woordige digitale telefoonverkeer is dit Putten, 2002) Staten gesloten voor de bouw van het nauwelijks meer voor te stellen. ASCON-netwerk. In datzelfde jaar nog Het is duidelijk dat het vaak spoed- Het Project ASCON werd begonnen met het opleiden van eisende ops-verkeer niet via telefoon- In het begin van de jaren zeventig het personeel dat bij ASCON te werk centrales kon worden afgehandeld. formeerde de toenmalige Chef zou worden gesteld. Eind 1976 tot begin 1977 werd het oude straalzendernetwerk door de mastenploeg van DELM, onder de bezielende leiding van adjudant-onderofficier De Betuwé, afgebroken, waarna werd gestart met de bouw van het nieuwe straalzendernetwerk. Voorafgaand aan de bouw waren de straalpaden en de hieruit volgende hoogtes voor de nieuwe masten berekend. De locaties van het oude netwerk bleven gehandhaafd. Het werd echter uitgebreid met Schoonhoven en enkele KL-onderdelen. Dit leverde ook weer nieuwe problemen op zoals het plaatsen van een relaisstation tussen de landmacht- locaties Wezep en Oegstgeest. Na vele onderhandelingen met de PTT mocht hiervoor gebruik worden gemaakt van de PTT-toren in Hilversum. Als tegen- prestatie mocht de PTT op een beperkt aantal luchtmachtlocaties apparatuur installeren. De werkzaamheden werden uitgevoerd door de mastenploeg van DELM, met assistentie van een civiele firma. De KLu-monteurs die inmiddels bij Collins in Dallas en Cedar Rapids nabij Chicago waren opgeleid, assisteerden de medewerkers van de fabrikant bij het inbrengen van de straalverbindingen. In de overgangs- periode van het oude naar het nieuwe netwerk, die overigens slechts enkele maanden duurde, werd gebruik gemaakt van huurlijnen van de PTT. Zo ontstond in 1977 een nieuw en modern straalzendernetwerk.

(Bron: interview door kapitein K. Flens met kapitein b.d. M. Lablans, in januari 2002)

76 Koninklijke Luchtmacht

Opbouw van de S-2 mast op het KL Kamp Nieuw Milligen.

Netwerkopbouw en Interlokaal De belangrijkste reden hiervoor was Telefoonverkeer via ASCON waarschijnlijk dat de Administratieve Naast het automatiseren van het Eindcentrales (AEC) veelal buiten de oude straalzendernetwerk in de vorm vliegbases in niet-beschermde onder- van een acht impliceerde het ASCON- komens waren ondergebracht hetgeen project de automatisering van het niet strookte met de NAVO-eisen ASCON maakte gebruik van infra- interlokale militaire telefoonverkeer. (conform het AMSS) om telefoon- structuur van de PTT. Op de foto site De ‘acht’ behoorde al tot de tweede centrales in beschermde onderkomens 12 te Hilversum. generatie straalzendernetten die in het oftewel bunkers onder te brengen. geval van storingen in een van de lussen Als gevolg hiervan werd een Operatio- de garantie bood dat verbindingen nele Eind Centrale (OEC) met bedien- geherrouteerd konden worden. tafel in de commandobunker B-500 Het nieuwe en geautomatiseerde geplaatst. Voor een aantal operationele ASCON, in feite de derde generatie, gebruikers had dit tot gevolg dat zij moest deze mogelijkheid ook bieden. twee typen telefoons op hun bureau In plaats van een tweedimensionaal hadden staan. Dit was echter nog niet werd er voor een driedimensionaal alles want het ASCON beschikte ook netwerk in de vorm van een kubus nog over een Direct Dialing Subscriber gekozen. In elk hoekpunt werd een (DDS) en een Direct Off Hook ASCON-knooppunt (ook wel ‘node’ Subscriber (DOHS) waarmee het aantal genoemd) geplaatst die dus drievoudig telefoons per operationele werkplek met andere nodes was verbonden. soms wel erg groot was. Tot overmaat In een later stadium werd ook de KL van ramp dicteerde de NAVO dat de op het ASCON aangesloten, hetgeen bunkers en vliegtuigshelters ook nog tot twee extra nodes leidde die het dak van een onafhankelijk dedicated tele- op de kubus vormden. Aldus ontstond foonsysteem moesten worden voorzien, een uiterst betrouwbaar netwerk met waardoor de Rode Automaat (RA) zijn een zeer hoge beschikbaarheid. intrede deed. Wederom een telefoon- Hoe betrouwbaar het netwerk in toestel erbij voor de toch al beproefde praktijk was, blijkt uit de sabotage van operators. Qua telefooncomfort voeren de mast op de Lemelerberg, die niet zowel de admin- als de ops-gebruiker er tot verstoring van het netwerk leidde. wel bij. Het was afgelopen met de ver- Het beproefde concept van administra- velende wachttijden en er ontstond een tieve en operationele telefooncentrales ongekende vrijheid in telefonie, die in werd in dit tijdperk van automatisering de plaats was gekomen van het aan- Overzicht van de straalzender- wonderlijk genoeg overgenomen. vragen van gesprekken via telefonisten. apparatuur. Koninklijke Luchtmacht

aangesloten. Aldus werd fors bespaard op interlokaal verkeer tussen de eenheden in Duitsland en Nederland.

Alhoewel de architectuur van het netwerk garant stond voor een grote betrouwbaarheid en een hoge beschikbaarheid werd dit ten tijde van de Koude Oorlog onvoldoende geacht. Er werd een noodtelefoonnet in stand gehouden onder de naam het ‘Groene Net’, bestaande uit twee handbediende en centraal in het land geplaatste telefoonposten te Driebergen en Hilversum, waarop elk onderdeel meervoudig was afgesteund. Om het telefoonverkeer in dit beperkte net te kunnen afhandelen was het alleen toe- gankelijk voor sleutelfunctionarissen Aoo Van Wijk bij de heringerichte werkplek van node 14. onder de afkondiging van het code- woord ‘Minimize’. De bediening van de telefoon- Enkele jaren na de operationele inge- centrales was in handen van centralisten bruikname van het ASCON zette het (Bron: luitenant-kolonel ing. J.A.G. waaronder beroepspersoneel, tijdelijk Commando TL vraagtekens bij de van der Putten, 2002) beroepspersoneel (KVV’ers) en dienst- permanente bemanning van de OEC. plichtig personeel. Met name de bedie- Uiteindelijk leidde dit tot een koppe- Beheer ning van de OEC’s werd in handen ling van AEC en OEC waardoor het Het mag niet verwonderlijk worden gegeven van de dienstplichtigen. OEC-verkeer gedurende de niet- genoemd dat het beheer van dit net- Buiten de reguliere oefeningen was er operationele uren door de AEC kon werk, net zoals het AMSS, in handen zeer weinig interlokaal OEC-verkeer worden overgenomen. werd gegeven van de LVMG. waardoor het bedienend personeel Aanvankelijk had LVMG gehoopt het voornamelijk aanwezigheidsdiensten Ook de Groepen Geleide Wapens totale beheer te mogen gaan uit- draaide, hetgeen tot frustratie leidde. werden op ASCON aangesloten. voeren, inclusief het derde niveau Het kwam vaak voor dat deze dienst- Hiervoor werd er een mast op het onderhoud waarbij ook systeem- plichtigen daarom gingen assisteren op Groeps Hoofdkwartier van 12GGW te componenten werden getest en het belendende Verbindings Eindstation Hesepe geplaatst waarop de overige gerepareerd. Helaas werd deze taak teneinde wat om handen te hebben. groepen (3GGW en 5GGW) werden aan het DELM overgelaten. Het operationele systeembeheer werd analoog aan het AMSS-concept in de beide AMSS-bunkers uitgevoerd. In de beginfase deden zich de gebruikelijke kinderziektes op soft- waregebied voor en viel er af en toe een deel van het net uit. Met het verbeteren van de kennis in alle geledingen van de LVMG-beheerorganisatie werden de problemen steeds minder.

Toen ASCON werd geïntroduceerd was het een hypermodern systeem. Een van de nadelen van de invoering van een modern systeem is dat de koppelingen met oudere systemen vaak problemen opleveren. ASCON had één groot voordeel. Het was namelijk zowel door software als hardware zeer flexibel. De hardware Aanzicht van de processoren op de control node. van ASCON was opgebouwd rond de

78 Koninklijke Luchtmacht

Collins MS218 en MW518 radioapparatuur die op frequenties van respectievelijk 2GHz en 8GHz werkte. Bij het oude straalzendernet moest handmatig worden geschakeld. Bij het ASCON kon dit ook handmatig, maar het sterke punt was juist dat dit schakelen geheel automatisch gebeurde doordat er in het ASCON een computersysteem was ingebouwd dat op de meest economische manier een verbinding naar de tegenpost opbouwde. Bovendien werden signalen van aan- liggende stations vergeleken en samengevoegd waardoor een zeer stabiel kloksignaal ontstond. Mede hierdoor was de werking van het ASCON kwalitatief zeer hoog. Als er een netwerk van hoge kwaliteit ligt, worden er meer behoeften Tape Unit op de ASCON control node. gesteld om ook in andere behoeften te voorzien. Was het ASCON in eerste Bij het opheffen van 12GGW moesten monteurs probeerden elke keer weer instantie bedoeld om telefoongesprek- 3GGW en 5GGW opnieuw worden de kwaliteit van het ASCON te behou- ken en telexberichten te verwerken, al verbonden via een centrale van de den en te verbeteren. Dit resulteerde snel ontstond de behoefte om ook Bundespost met een afwijkend proto- onder andere in het binnenhalen van dataverkeer via het ASCON te laten col. Hiervoor werd elke keer weer de warranty claim toen programmeurs verlopen. Voorbeelden hiervan waren nieuwe software geschreven, nieuwe ontdekten dat er ergens in de software de dataverbinding tussen Hesepe en type kanaalkaarten aangeschaft en een 10-deler was ingebouwd, het voormalige DATIM in Soestduinen, moesten er diverse interfaces voor de waardoor minder fouten werden aan- een koppeling gerealiseerd met het betreffende koppelvlakken worden gegeven dan er in werkelijkheid waren. NAVO-netwerk CIP67, nieuwe cen- ontworpen en gebouwd. Adjudant- Een samenwerkingsverband tussen het trales van de KL en KLu-centrales met onderofficier Petrus was hierin zeer DELM, het WC-ASCON en ASCON- doorkiesfaciliteiten en later het Lokaal ervaren; hij had in de loop der jaren softwaredeskundigen had als resultaat Telefoonnetwerk (LTN) van de lucht- meer dan veertig verschillende soorten dat de KLu de betreffende garantie- machtonderdelen. Ook het nieuwere interfaces ontworpen en vaak ook zelf claim kon verzilveren. Militair Dienst Telefoonnet (MDTN) gebouwd. De mensen die aan het van de KL moest worden gekoppeld. ASCON werkten, programmeurs en (Bron: eerste luitenant b.d. A. Petrus)

Het Millennium In verband met de verwachte millenniumproblemen op allerlei gebieden was er door 2LVG al in een vroeg stadium een millenniumtest op het ASCON uitgevoerd. De software die voor het ASCON noodzakelijk was, werd op een alleen- staand systeem (assembly) gemaakt, waardoor het mogelijk werd deze software gesimuleerd te schrijven en te verwerken in het jaar 2000. Doordat het ASCON meerdere netwerkcontrole- stations had, was het mogelijk om terwijl het operationele netwerk gewoon functioneerde, met één controlestation een separaat netwerk op te bouwen met het andere controlestation. Door vervolgens de apparatuur van Sm Van der Linden wisselt een ASCON-systeemkaart. het separate netwerk op de specifieke Koninklijke Luchtmacht

waren uitgevoerd om Arnhem op afstand te kunnen bedienen, kwamen nu weer van pas en wederom werd in eigen beheer een systeem ontworpen waardoor nu de beide netwerk- controlestations HVS en AH vanuit Soesterberg konden worden beheerd en gestuurd. Bovendien was het mogelijk om in geval van calamiteiten met geringe moeite terug te gaan naar de controlefunctie vanuit HVS of AH.

ASCON en de Vredesactivisten Daar het ASCON voor Defensie in het algemeen en de KLu in het bijzonder een cruciaal communicatiesysteem Aoo Van Huren en aoo Van Wijk achter de VDU’s van het ASCON. was, kreeg het in de jaren tachtig ook data van het jaar 2000 te zetten en daarna alle functionaliteiten van het ASCON, zowel technisch als de beheersfuncties, te testen kon worden aangetoond dat het ASCON als millenniumbestendig kon worden beschouwd. Toen dan ook bij 2LVG de vraag werd gesteld welke verbindingssystemen millenniumbestendig waren, kon men dit voor wat betreft ASCON eigenlijk direct aangeven. Dit en het feit dat daarover bij andere verbindingssystemen minder zekerheid bestond, was reden voor de KLu om de vervanging van het ASCON over het millennium heen te tillen en het als het primaire verbindingssysteem van de KLu aan te wijzen tijdens de millenniumovergang.

Begin van de Afbouw Toen de bezuinigingen bij Defensie steeds drukkender werden, werd er gezocht naar de mogelijkheid om de personeelscapaciteit terug te brengen. In eigen beheer is toen door personeel van 2LVG een systeem met diverse interfaces ontworpen, waardoor de taak van het netwerk-controlestation Arnhem op afstand vanuit Hilversum kon worden uitgevoerd. Het resultaat was dat de complete personeelscapaciteit van Arnhem kon worden gereduceerd tot nul. De bezuinigingen bij Defensie gingen nog verder. Het aantal KLu-locaties moest worden gereduceerd. 2LVG van de Zwaluwenberg moest verhuizen naar gebouw A-144 op Vliegbasis Soesterberg. De onderzoeken die Een ASCON-mast tegen de avondhemel.

80 Koninklijke Luchtmacht

Werkgroep Afstoting ASCON De uitfasering van het ASCON begon eigenlijk al toen de KL zich als participant afmeldde. Reden daarvoor was het opheffen van veel landmacht- kazernes als gevolg van het afschaffen van de dienstplicht. De capaciteit van het eigen MDTN was inmiddels vergroot en voldoende om de overblijvende KL-onderdelen van verbindingen te voorzien. Met de aanschaf van het Command Activisten halen een ASCON-mast neer, krantenbericht van 10 februari 1987. and Control Voice Network konden de onderdelen met LTN en de onderdelen de nodige aandacht van pacifistische De meest succesvolle actie van zonder LTN met elkaar gekoppeld groeperingen. ASCON-objecten bleken antimilitaristen was het omzagen van worden. Diverse andere verbindingen, een geliefd doelwit voor de acties van de ASCON-mast op de Lemelerberg met name dataverbindingen, werden diverse bewegingen. uit protest tegen de WINTEX-oefeningen ondergebracht in het door de DTO Ondanks de goede bewaking en ber- in NAVO-verband. Het militaire tele- beheerde NAFIN. gen prikkeldraad hebben op foonverkeer ondervond er geen hinder Woensdrecht ooit twee tegenstanders van, wat het goed functioneren van (Bron: eerste luitenant b.d. A Petrus) van de plaatsing van kruisraketten bijna het ASCON-systeem benadrukte. 24 uur op een hoogte van 60 meter in Desalniettemin was de materiële In 1999 werd duidelijk dat ASCON een ASCON-mast gebivakkeerd. schade aanzienlijk. na twintig operationele jaren op 1 mei Overmand door honger en kou kwamen ze uiteindelijk zelf naar beneden. De bunker in Katwijk werd ooit door vredesactivisten gekraakt, waarbij diverse stalen deuren open waren gebrand. De demonstranten hadden de ASCON-ruimte bezet. Ze werden zonder enige tegenstand verwijderd en aan de apparatuur was niets bescha- digd. Hetzelfde overkwam de bunker in Kloetinge, waar vredesactivisten zich toegang wisten te verschaffen tot de ASCON-ruimte om daar vervolgens een feestmaal te houden. Wederom was de ASCON-apparatuur na afloop nog volledig intact. De ASCON-mast te Venlo werd ooit beklommen door een dolgedraaide KL-soldaat. Boven aangekomen wist hij zich opeens te herinneren dat hij hoogtevrees had, werd overvallen door angst en liet zijn anti-bomvlag vallen. Doordat hij niet meer naar beneden durfde werd hij enige uren later door personeel van het DELM met grote moeite uit zijn benarde positie bevrijd. Daarnaast werd door personeel van het WC/ASCON en het DELM regelmatig geconstateerd dat er pogingen waren gedaan om de tuidraden van de ASCON-masten te saboteren.

(Bron: eerste luitenant P. van der Linden) Met deze brief werd ASCON uit dienst genomen. Koninklijke Luchtmacht

2000 daadwerkelijk buiten dienst zou complex. Tussen 15 november 1999 en node te Vught geheel moest worden worden gesteld. De Werkgroep 17 oktober 2001 belegde de WAAS in gedemonteerd en daardoor nog enkele Afstoting ASCON (WAAS) werd belast totaal achttien vergaderingen. zeecontainers vol apparatuur opleverde. met de taak om de buitengebruikstel- De infrastructuur van het ASCON Aangezien de KLu niet over de ling en vervolgens de ontmanteling bestond uit tien nodes en veertien juiste middelen beschikte voor het van het systeem goed te laten verlopen. access-sites op 23 verschillende demonteren, milieuveilig stellen en In de WAAS waren medewerkers van locaties in Nederland en Duitsland van afvoeren van de ASCON-infrastructuur de betrokken onderdelen alsmede KLu, KL, KM, NAVO en civiele instan- werd na een offerte de firma Electron enkele functionarissen van de lucht- ties. Conform een gedetailleerd gecontracteerd, die op haar beurt de machtstaf vertegenwoordigd. bedrijfs- en veiligheidsplan moest alle firma Mammoet inhuurde. Als exploi- De opdracht van de WAAS luidde als apparatuur per locatie worden verwij- terende en beherende instantie van het volgt: ‘coördineer, na uit dienststelling, derd. De werkzaamheden per locatie ASCON was op alle locaties een mate- de ontmanteling van het ASCON- verschilden nogal. Zo hoefden uit de riedeskundige van LCG aanwezig voor systeem binnen de gestelde termijnen, KPN-toren te Hilversum slechts enkele eventuele ondersteuning en advies, die de vigerende regelgeving en beschik- schotels en enige zenden ontvang- tevens als liaison fungeerde tussen de bare fondsen’. Ondanks deze heldere apparatuur te worden verwijderd ter- uitvoerende firma’s en andere instan- formulering bleek het project zeer wijl de 114 meter hoge mast op de ties. Meestal was dit eerste luitenant A. Petrus, oudgediende bij het ASCON. Voordat de werkzaamheden konden beginnen diende eerst te worden over- legd en afgestemd met tal van militaire en civiele instanties. Verschillende complexen inclusief terreinen werden compleet verlaten en dienden te worden overgedragen aan de Dienst der Domeinen of aan een mede- gebruiker die de locatie niet op wenste te geven. Op verschillende locaties was sprake van medegebruik door onder andere de Marine, de Marechaussee en het Korps Landelijke Politiediensten. Met name de Marechaussee nam enkele locaties over.

(Bron: eerste luitenant A. Petrus en eerste luitenant G.J. Meijer)

Dat de ontmanteling niet op elke locatie even soepel verliep blijkt uit de volgende verslagen van eerste luitenant Petrus:

In Vught diende zowel de apparatuur als de mast te worden verwijderd. Deze mast had een hoogte van 114 meter, en daarom werd de hijskraan met een uitschuifbaar deel en daarop nog een scharnierend verlengstuk ver- hoogd tot 126 meter. De kraandrijver gaf aan dat er op een dergelijke hoogte slechts tot 4 Beaufort kon worden gewerkt. De weersverwachting voor de daaropvolgende dagen was 4 Bft. met uitschieters. Er zat niets anders op dan de kraan weer af te breken en te Het afbreken van de ASCON-mast op de locatie Schoonhoven. wachten op geschiktere weers- Foto elt A. Petrus. omstandigheden. Doordat de kraan

82 Koninklijke Luchtmacht alleen kon worden opgesteld op het centrale kruispunt op het terrein van de kazerne werden alle toegangs- wegen geblokkeerd en moest extra bewakingspersoneel worden ingehuurd om de poorten die normaal niet werden gebruikt te bemannen. Deze omstandigheden bemoeilijkten verder uitstel van de werkzaamheden. Mede door een misverstand met de kraandrijver moest twee dagen later van een zogenaamd ‘gat in de wind’ worden geprofiteerd om de bovenste sectie van de mast te verwijderen.

Op de locatie Lemelerberg kwam de kraan van de firma Mammoet met de bijbehorende vrachtwagencombina- tie bij het naar boven rijden vast te zitten en moest terugrijden. Er volgde een lichtere kraan die ook vast kwam te zitten. Na het leggen van PSP- platen kon de kraanwagen naar boven rijden en worden opgesteld. Bij het draaien kwam hij wederom vast te zitten. Inmiddels was 19.30 uur en donker. De volgende ochtend kwam een andere firma met PSP-platen de berg op en de kraan kon weer op de goede plek gaan staan. Inmiddels ontstond er enige wrevel tussen de uitvoerder van Electron en de kraandrijver over de verloren dag. De mast op de Lemelerberg had een hoogte van 50 meter. Na het uitschuiven van de kraan bleek deze te kort te zijn. Volgens de kraandrijver mocht dit geen probleem zijn en de firma Electron ging daarmee akkoord. Er werden twee kettingen met een breeksterkte van tien ton rond de mast tijd niet meer worden teruggedraaid men op. Het verwijderen van een geslagen. Omdat werd verwacht dat en om het gevaar zo snel af te ander blok had tot gevolg dat de de mast zou gaan knikken doordat de wenden, werd besloten om de mast waterleiding op het terrein kapot werd kettingen laag hingen, werd een stuk gecontroleerd te laten vallen. Met veel getrokken doordat het betonblok daar touw bij het hijsblok om de mast geweld maar zonder schade aan te direct bovenop was geplaatst. geslagen. Bij het laten zakken van de richten stortte de mast neer. mast kon het hijsblok zich echter niet Bij het verwijderen van de appara- Uiteindelijk werden alle masten van van de mast verwijderen en kwamen tuur op de Lemelerberg bleek dat de de typerende en voor velen vertrouwde krachten helemaal op het touw te Amerikanen die de mast destijds had- de ASCON-schotels ontdaan en op staan. Doordat het touw tweemaal den laten neerzetten in verband met zeven locaties werden de masten zelf rond de mast was geslagen had het de plaatsing van kruisraketten op ook gedemonteerd en verwijderd. een breekkracht van maximaal twee Woensdrecht, zich slecht hadden geïn- ton, maar de mast woog meer dan vijf formeerd over het grondplan. Zij had- Einde ASCON ton. Bij het knappen van het touw zou den een betonblok met een gewicht Op 1 mei 2000 werd het ASCON de mast breken en bovenop de kraan van ongeveer een ton direct op de operationeel buiten dienst gesteld. vallen waarin zich ook de kraandrijver sterkstroomkabel van de ASCON- Deze datum was niet willekeurig bevond, die zich van geen gevaar bunker geplaatst. Het verwijderen van gekozen. Reeds jaren voor het defini- bewust was. De situatie kon tegen die dit blok leverde gelukkig geen proble- tieve einde had het ministerie van Koninklijke Luchtmacht

Verkeer en Waterstaat de KLu van deze band overigens voor de Als plandatum werd gekozen voor schriftelijk laten weten dat de ASCON- nodige ophef omdat het ministerie er 1 april 2000, maar toen bleek dat het frequentieband van 2 GHz vanaf 1 juli niet het bedrag voor kreeg waarmee C2VN nog met enkele technische 2000 niet meer mocht worden men zich van tevoren al had rijk- problemen te kampen had, werd deze gebruikt. Deze band zou ten dienste gerekend. datum door ACIS verschoven naar worden gesteld van de derde generatie Voor de KLu was het dus zaak om 1 mei 2000. GSM’s, de zogenaamde UMTS- de vervanger van ASCON, het C2VN, frequenties. Later zorgde de veiling vóór 1 juli 2000 in gebruik te nemen. (Bron: luitenant-kolonel ing. J.A.G. van der Putten)

Op 5 november 2001 overhandigde de C-LCG, luitenant-kolonel Van der Putten, als hoofdgebruiker de sleutels van het inmiddels verlaten bunkercomplex op het terrein van de voormalige Saksen Weimarkazerne te Arnhem aan de heer Derksen van de regionale Directie der Domeinen Noordoost. Daarmee werd het ASCON-tijdperk definitief afgesloten. Bij de plechtigheid was ook kolonel b.d. Stroeve aanwezig, die in de jaren zeventig de projectofficier van het AMSS en de bijbehorende bunkers was. Naar verwachting zal de bunker en het bijbehorende terrein medio 2002 worden overgedragen aan de Het neerhalen van de schotels op locatie Schoonhoven. gemeente Arnhem.

84 Koninklijke Luchtmacht NAFIN en de Toekomst

Inleiding grote financiële investeringsomvang. zaam verminderd. Volgens de planning De Nederlandse Defensieorganisatie Derhalve werd het project conform het diende het project per 1 april 2002 te beschikte in het verleden over een Defensie Materieelkeuze Proces (DMP) worden afgesloten. (Kolonel groot aantal systemen voor telefonie aangepakt. Een eerste vereiste was het H. Kolkman) en datacommunicatie zoals ASCON, opzetten van een degelijke projector- het MDTN en het Defensie Data ganisatie en het belasten van één der De medewerkers van 2LVG werden Netwerk (DDN). Veel van deze net- krijgsmachtdelen met de uitvoering. door middel van door het projectteam werken waren tegen het einde van de Hoewel het misschien voor de hand gehouden lezingen op de hoogte jaren tachtig verouderd en aan ver- lag om de KL als grootste toekomstige gehouden van de activiteiten. vanging toe. Bovendien steeg door de gebruiker met het project te belasten, Tijdens deze lezingen werd het duidelijk voortschrijdende automatisering de is de uitvoering van dit Single dat de uitvoering voor een deel al was behoefte aan transmissiecapaciteit Service Management/Single Service gestart. De planning van het DMP- explosief en de bestaande netwerken Procurement-project toch opgedragen traject werd op 23 november 1995 konden niet meer in die behoefte aan de KLu. De belangrijkste reden door luitenant-kolonel Kolkman van voorzien. Door de voorziene privatise- hiervoor was dat de KLu reeds veel het Projectteam NAFIN verstrekt en ring van het staatsbedrijf PTT en het ervaring had opgedaan met de zag er als volgt uit: eindigen van de contracten voor de opbouw en het beheer van strategische huurlijnen vormde zich een steeds verbindingssystemen zoals AMSS en 1990 Behoeftestelling (DMP A) grotere financiële last. ASCON. Ook de operationele belangen 1992 Voorstudie (DMP B) Ook werd de vraag gesteld hoe de van de KLu waren van een andere aard 1993 Studie (DMP C) toenemende behoefte aan snelle data- dan die van de andere gebruikers. 1994 Verwervingsvoor- verbindingen het beste kon worden Voor de KLu zouden naast admini- bereiding glasvezel (DMP D) gerealiseerd. De gedachten gingen uit stratieve verbindingen immers ook de Contract gesloten naar een eigen Defensie-glasvezelnet- operationele en tactische verbindingen met PTT Telecom werk met daarop geïnstalleerde snelle van alle Command and Control- 1995 Verwervingsvoor- transmissieapparatuur. (Kapitein K. Flens) systemen via het NAFIN worden bereiding transmissie- Eind jaren tachtig werd besloten tot gerouteerd. apparatuur (DMP D) het realiseren van het Netherlands Op grond daarvan werd bepaald Contract gesloten Armed Forces Integrated Network. dat de KLu op zou treden als uitvoer- met Nortel Networks Het NAFIN moest alle bestaande inter- der van het project NAFIN. In 1990 lokale statische Defensie-communicatie- werd daartoe een Projectteam NAFIN (Kapitein K. Flens) netwerken gaan vervangen, inclusief geformeerd. Het Projectteam bestond zo veel mogelijk PTT-huurlijnen. uit medewerkers van zowel de KLu als Projectbeschrijving Het netwerk moest voor zowel tele- de KL, de KM en de Centrale Om de kosten voor de levensduur fonie als voor video- en datacommuni- Organisatie (CO) en was dus volledig zo laag mogelijk te houden, de project- catie gebruikt kunnen worden. tri-service. Bij aanvang van het project risico’s te beperken en koppelingen (Kolonel H. Kolkman) bestond het team uit vijf medewerkers, met andere netwerken eenvoudig te wat later werd aangepast aan de houden werd besloten om zoveel Projectorganisatie omvang van de werkzaamheden en in mogelijk gebruik te maken van com- Bij de start van het project in 1990 1996 werd uitgebreid tot zeventien merciële standaarden en apparatuur. was het duidelijk dat NAFIN een groot medewerkers. Vanaf 1998 werd het Om het project beheersbaar te kunnen en complex project zou zijn met een aantal projectteamleden weer lang- houden en in te kunnen spelen op Koninklijke Luchtmacht nieuwe ontwikkelingen werd tevens besloten NAFIN in drie fasen te realiseren. Gebruikers

De eerste fase bestaat uit de zogenaamde transmissielaag en is opgesplitst in een glasvezelkabelgedeelte en een gedeelte van bijbehorende transmissie- E-mail Video apparatuur. In totaal is ten behoeve van het NAFIN door KPN ongeveer 3000 kilometer aan glasvezelkabel in Neder- LAN-INT. Spraak Spraak land gelegd. Parallel hieraan is door de (Alg.) (Ops.) firma Nortel de transmissieapparatuur geleverd en geïnstalleerd. De transmissielaag vormt de backbone van het Transmissie apparatuur NAFIN. In totaal zijn ongeveer 180 Glasvezelkabel defensieobjecten direct op de transmissielaag aangesloten. Daarnaast zijn nog ongeveer 200 defensieobjecten Netwerkopbouw en netwerksamenhang. door middel van koperkabel op deze backbone aangesloten. apparatuur die ervoor moet zorgen dat computernetwerken onderling te data efficiënt en tijdig door het net- verbinden tot een landelijk netwerk. De tweede fase is de zogenaamde werk worden gerouteerd. Deze schakel- Daarom wordt dit meestal de LAN- schakellaag. Deze laag bestaat uit laag is met name bedoeld om de lokale interconnect-laag of dienst genoemd; een naam die de functionaliteit beter weergeeft. De apparatuur hiervoor is geleverd door IBM en Cisco.

De derde fase wordt de zogenaamde dienstenlaag genoemd en omvat een aantal diensten zoals digitale spraak- faciliteiten, e-mail en video-conferentie. Binnen dit deel van het project zijn ook koppelingen met buitenlandse militaire netwerken gerealiseerd.

Hoewel de drie lagen apart en de verschillende diensten als sub-projecten zijn gerealiseerd is er wel degelijk een onderling verband. Het NAFIN bestaat uit een glasvezelnet, intelligente multiplexers en schakelelementen. Zoals gezegd kent het netwerk een datalaag en een spraaklaag en is het gebaseerd op de Synchrone Digital Hierarchy-architectuur (SDH). Het netwerk bestaat uit een vijftiental ringen. De basis wordt gevormd door een backbone van 2.4 gigabit per seconde (Gbps). Belangrijke krijgsmachteenheden zijn aangesloten op een snelheid van 622 megabit per seconde (Mbps) en operationeel minder essentiële eenheden zijn enkel- voudig aangesloten met een snelheid van 155 Mbps. SDH beschikt over een self-healing mechanisme, wat inhoudt Fysieke topologie NAFIN. dat als er op de ring een kabelbreuk

86 Koninklijke Luchtmacht optreedt de mogelijkheid bestaat van beheer met het NAFIN te experi- eenvallen van het Warschaupact aan zonder verlies van data het verkeer via menteren. (Kapitein K. Flens) een grootschalige reorganisatie. de andere kant van de ring bij de Deze reorganisatie duurde tot 1999. aangesloten eenheid af te leveren. Gezien de complexiteit en financiële De gevolgen waren onder meer dat (Kapitein K. Flens) omvang van het project moest er voor onderdelen werden samengevoegd, het NAFIN in het kader van het DMP kazernes werden gesloten c.q. ver- Ten gevolge van de grote behoefte een aantal documenten worden kocht en taken van eenheden drastisch aan datatransmissiecapaciteit werd geschreven. Hierin stonden onder meer gewijzigd. Dit had natuurlijk grote besloten om vooruitlopend op NAFIN beschreven de aan het netwerk gestel- gevolgen voor de reeds in kaart al enige behoeften met een hoge de eisen, de technische oplossing, de gebrachte verkeerslast van het prioriteit te realiseren. In 1995 werden projectaanpak, de financiële omvang netwerk. Het werd zeer lastig om pre-NAFIN-netwerkjes aangelegd die en de fasering. Op grond van deze gefundeerd beslissingen te nemen, werden beheerd en onderhouden documenten is per fase parlementaire bijvoorbeeld doordat de verdeling van door 2LVG. Met behulp van 330 kilo- goedkeuring verkregen voor de uit- het verkeer binnen het netwerk voort- meter glasvezelkabel werden via voering. durend veranderde en objecten waar Plesiochronous Digital Hierarchy- apparatuur was gepland, werden multiplexarchitectuur (PHD) verschil- Met name door de operationele afgestoten. Zo kwam het voor dat lende locaties in de Haagse regio met eisen op het gebied van beschikbaar- personeel dat op weg was naar een elkaar verbonden. Omdat PDH weinig heid en survivability beschikt het kazerne om het leggen van de kabel intelligentie bevat, kon de data worden NAFIN over een intrinsieke reserve- en de plaatsing van de apparatuur verstuurd en ontvangen door middel capaciteit. Dit is aanleiding geweest voor te bereiden, op de autoradio van het in- en uitkoppelen op de om onder strikte voorwaarden mede- hoorde dat het betreffende object multiplexapparatuur. gebruik toe te staan. In dit kader is enkele maanden later zou worden Bij het opzetten van het NAFIN- met de ministeries van Justitie en gesloten. Ook de groei van het data- netwerk had het bouwen van een Binnenlandse Zaken een overeenkomst verkeer was veel groter dan men in verbinding tussen Harderwijk en Breda gesloten voor gebruik van transmissie- 1992 kon voorzien. via de Haagse regio prioriteit. De opzet capaciteit van het netwerk. In totaal was de pre-NAFIN-netwerkjes ten zijn ongeveer 50 tot de ministeries van Beheer en de Rol van 2LVG/LCG behoeve van MDTN en de Haagse Justitie en Binnenlandse Zaken Naast de opdracht voor realisatie regio zo snel mogelijk naar NAFIN te behorende locaties door middel van kreeg de KLu ook de verantwoordelijk- migreren. In deze fase was de software glasvezel op de NAFIN-backbone aan- heid voor het beheer van het netwerk. die het schakelen moest vergemakke- gesloten. Er werd besloten om binnen de toen- lijken nog niet beschikbaar. Daarom malige 2LVG een aparte organisatie- moesten de verbindingen handmatig Het ontwerp van de backbone van eenheid voor het netwerkbeheer op te worden geschakeld, wat de beheerders het netwerk stamt uit de periode 1992 richten; het Netwerk Management een hoop werk bezorgde. ASCON en 1993. Tegelijk met de bouw van het Centrum. Het NMC-team viel onder de bleef ondertussen nog enige tijd netwerk begon de Nederlandse verantwoording van de C-TLD. operationeel, wat de nieuwe operators defensieorganisatie als gevolg van de Daarmee werd 2LVG mede verant- de gelegenheid gaf om op het gebied val van de Berlijnse Muur en het uit- woordelijk voor de besturing, bewaking en het technische onderhoud van het netwerk. Voor de uitvoering van het beheer werden twee centra ingericht: het primaire NMC en een reserve (alternate) NMC.

In verband met plaatsgebrek op de Zwaluwenberg en de aanstaande verhuizing van 2LVG naar Vliegbasis Soesterberg moest het primaire NMC op deze nieuwe locatie in gebouw A-144 worden gerealiseerd. Het onbe- mande reserve NMC werd in de oude AMSS-ruimte op de bovenste verdieping van de bunker op de Zwaluwen- berg gepland. Gebouw A-144 diende evenwel nog geheel te worden gere- noveerd voordat het NMC NAFIN en Het ophangen van het NMC naambord. 2LVG er gebruik van konden maken. Koninklijke Luchtmacht

Van het U-vormige gebouw was de spandiensten voor het projectteam ningen waren aangebracht om zo de eerste etage van de linkervleugel voor verricht. apparatuur op een vlotte wijze te het NMC gereserveerd. Bij de inrich- Aangezien voor zowel de opera- kunnen installeren. De aan te sluiten ting van het NMC moesten er voort- tionele als de logistieke functies kennis sites moesten daartoe aan bepaalde durend apparatuur en kasten van de van communicatiesystemen en net- voorwaarden voldoen, zoals de aan- ene naar de andere ruimte worden werkbeheer belangrijke eisen waren, wezigheid van eigen groepen voor de versleept. Met het aanstellen van de was nagenoeg al het KLu-personeel spanningsvoorziening en een glaslade majoor Jansen van de KLu als H-NMC afkomstig van 2LVG. De eenheid met daarop afgemonteerde glasvezels. werden de zaken beter gecoördineerd onder leiding van majoor Jansen begon Dagelijks gingen vanaf Soesterberg en ontstond er structuur. (Kapitein vanaf eind 1995 met de werkzaam- twee mensen met de auto naar de K. Flens) heden vanaf de Zwaluwenberg. In de sites om deze te bekijken. Van alle eerste helft van 1996 stroomde het surveys werd een verslag opgemaakt De eenheid, die aanvankelijk uit grootste deel van het personeel binnen en als alles in orde was kon de appa- zesentwintig functies bestond, werd op en werd er verhuisd naar gebouw ratuur worden geïnstalleerd. Na de 1 januari 1996 opgericht. Het personeel A-144 op Vliegbasis Soesterberg, dat installatie van alle apparatuur werd werd, analoog aan de situatie bij het speciaal voor het netwerkbeheer van door 2LVG samen met Nortel een Projectteam, geleverd door alle krijgs- NAFIN van de Amerikanen was over- acceptance test gehouden. Al met al machtdelen. Aangezien de eenheid genomen. ontstond er langzaam een netwerk en deel uitmaakte van de KLu leverde werden door de medewerkers van deze ook het grootste aantal. Eind De daadwerkelijke ingebruikname NAFIN vele kilometers binnen heel 1995 werd begonnen met de selectie. van het NAFIN zou medio 1997 plaats- Nederland gemaakt. De medewerkers die bij NAFIN wilden vinden. In 1996 werd dan ook al gaan werken moesten daar eerst voor begonnen met de opleiding van opera- Het wel en wee van de hele onder- solliciteren. Er dienden zich ook mede- tors en technici. Al het voor het NAFIN neming werd maandelijks vastgelegd in werkers van andere krijgsmachtdelen bestemde personeel, in eerste instantie het personeelsblad van 2LVG: Het aan. Eind 1995 werd er op de boven- een Volkswagen combi vol, ging naar Knooppunt. Met regelmaat verschenen ste verdieping van gebouw 8 op de de firma Nortel te Hoofddorp voor de daarin bijdragen waarin de diverse Zwaluwenberg een kantoortje ingericht NAFIN-introductie. Het tweede deel medewerkers van NAFIN zich voor- waarin van de KLu kapitein Van den van de cursus volgde met een verblijf stelden en uitleg gaven omtrent de Akker, eerste-luitenant De Jong en van vier weken in Engeland. Daarna uitgevoerde taken. sergeant-majoor Linssen, van de KL volgde nog een cursus MS Office bij kapitein Gunther en van het Duyverman Nortel in Rijswijk. Na deze opleidingen De NMC-medewerkers werden op Computercentrum (DCC) de heer waren er site surveys gepland bij alle twee niveaus ingezet. Elke ploeg Geerling zitting hadden. Dit inter- onderdelen die op NAFIN zouden bestond uit een luitenant en een disciplinaire groepje filosofeerde druk worden aangesloten, van zowel KLu sergeanten-majoor. In eerste instantie over de toekomstige invulling van als KL en KM. Het doel van de surveys waren er zes luitenants en zes beheer en er werden allerlei hand en was het controleren of alle voorzie- sergeanten-majoor. In het kader van de ATW (Arbeids Tijden Wet) werd dit aantal later uitgebreid naar zeven. De eerste problemen van een paarse organisatie dienden zich aan. Zo waren de medewerkers van 2LVG gewend aan het draaien van in roosters inge- deelde ploegendiensten. Het KL-personeel was echter zeer procedureel ingesteld en er werd heel wat gedis- cussieerd alvorens een rooster werd geaccepteerd. De medewerkers van de KM hadden een pragmatischere instelling en een grote kennis van ICT. De ontwerpers van de roosters hadden het in die periode erg moeilijk. Een belangrijk aspect in de beginfase was de samenwerking tussen de mannen op de commandobrug (het operationele hart van het NMC) en in het veld (onderhoud). Er was een Commandobrug DTO flinke dosis fantasie voor nodig om

88 Koninklijke Luchtmacht elkaars denkwijze te kunnen volgen. De monteur weet zich immers met meer concrete problemen geconfronteerd en zoekt daar andere oplossingen bij dan de controller op het NMC.

Op dat moment was de bouw van de transmissielaag nog in volle gang en de eerste verbindingen werden pas tegen het einde van 1996 in gebruik genomen. Daarom werd het personeel dat de opleiding had voltooid, ingezet bij de activiteiten van het Projectteam NAFIN van de DMKLu. Op die wijze kwam extra personele capaciteit beschikbaar voor het project, kon de opgedane kennis worden toegepast in de praktijk en werd veel achtergrond- kennis opgedaan van de architectuur en bouw van het netwerk en de appa- Paars overleg. ratuur op de objecten. Die periode is van groot belang geweest voor het tionele spraaknetwerk, het Command de CO in volle overtuiging bereid welslagen van het Project NAFIN. and Control Voice Network (C2VN), waren samen te werken tijdens de werd nieuw ontwikkeld en gebaseerd realisatie ervan. In de periode 1996 en In de loop van 1996 werd ook op de apparatuur die de KLu ook had 1997 heeft 2LVG een belangrijke rol duidelijk dat binnen Defensie grote toegepast in het LTN. Het beheer van gespeeld bij de bouw van het netwerk veranderingen zouden gaan plaats- LTN werd uitgevoerd door 2LVG. en het in gebruik nemen van de eerste vinden op het gebied van ICT. Tot die Daarom werd om doelmatigheids- verbindingen. De kennis en betrokken- tijd waren de activiteiten op ICT-gebied redenen besloten het beheer van heid van het toenmalige 2LVG/NMC- versnipperd over de krijgsmachtdelen C2VN, dat deel uitmaakte van het personeel hebben in belangrijke mate en het DCC. Er werd besloten tot de NAFIN, ook aan de KLu op te dragen. bijgedragen aan het succes van het oprichting van een centrale organisatie Zo werd 2LVG vanaf 1999 opnieuw bij project, ook toen het al onder de waar alle ICT-activiteiten met uitzon- het project en het beheer van het net- operationele verantwoordelijkheid van dering van de tactische systemen werk betrokken. DTO was gebracht. (kolonel zouden worden ondergebracht. H. Kolkman) Deze nieuwe organisatie werd de Tot Slot Defensie Telematica Organisatie (DTO). Op 1 april 2002 werd het NAFIN- DTO leek als betrekkelijk nieuw Het gevolg was dat de nieuwe DTO project feestelijk afgesloten op onderdeel van Defensie vooralsnog het NAFIN zou gaan beheren. Ook het Soesterberg. Defensie is met het geen lang leven beschoren. In de NMC NAFIN ging deel uitmaken van NAFIN in het bezit gekomen van een Defensienota 2000 was reeds aange- DTO maar bleef wel gebruik maken elektronische snelweg waarmee ruim- kondigd dat DTO als één van de eerste van de faciliteiten op Soesterberg en schoots kan worden voldaan aan zowel defensie-onderdelen zou worden de Zwaluwenberg. Op 1 september de huidige operationele, bestuurlijke getoetst aan het nieuwe regime van 1997 was er een einde gekomen aan en administratieve communicatie- Competitieve Dienstverlening (CDV). de NAFIN-periode van 2LVG. behoeften en waarmee een prima basis Daarop volgde een in de kringen van is gelegd voor de toekomst. het Directoraat-Generaal Economie & De ontwikkeling van het netwerk Het NAFIN is een zeer flexibel en Financiën (DGE&F) van het ministerie ging ondertussen gewoon door. Voor breedbandig communicatienetwerk uitgevoerd vooronderzoek, waarvan de 2LVG was het relevant dat medio 1998 waarop alle defensielocaties direct of resultaten werden voorgelegd aan het werd gestart met de bouw van de indirect zijn aangesloten. Het biedt Politiek Beraad, het hoogste besluit- dienstenlaag. Er was besloten dat er voor alle gebruikers een maximale, vormingscollege van het ministerie van twee landelijke spraaknetwerken flexibele en snelle communicatie- Defensie. Daarin werd op 21 mei 2001 zouden komen; één voor algemeen faciliteit voor zowel spraak, data als in beginsel besloten om DTO te gebruik en één voor operationele toe- video. privatiseren en te laten samengaan passingen. Het eerste spraaknetwerk met een sterke marktpartner. werd gebaseerd op het MDTN en Het NAFIN is tamelijk uniek binnen De staatssecretaris van Defensie maak- kwam evenals de overige delen van de krijgsmacht. Dit is mede te danken te dit voornemen vervolgens bekend NAFIN in beheer bij DTO. Het opera- aan het feit dat de krijgsmachtdelen en aan de Tweede Kamer. Op dat Koninklijke Luchtmacht moment was de wereldwijde ICT-markt werden ook de andere, bij het gebruik van voor de oprichting van DTO: nog maar nauwelijks aan haar sterke van NAFIN betrokken ministeries om het NAFIN-beheer onderbrengen bij de conjuncturele neergang begonnen en een standpunt gevraagd. Deze gaven KLu als Single Service Manager en leek deze privatiseringsgedachte ook toen eveneens te kennen dat zij zich laten samengaan met de huidige tot op zekere hoogte verantwoord. niet in het standpunt van de DGE&F Luchtmacht CIS Groep. Dit scenario is Ten aanzien van het NAFIN werd tege- konden vinden. En ondertussen was weliswaar bij de andere krijgsmacht- lijkertijd besloten om het netwerk zelf ook binnen DTO de weerstand onder delen in principe goed ontvangen, binnen Defensie te behouden. Echter, het personeel tegen de gehele privati- maar daarmee nog lang geen zeker- het hiervoor genoemde vooronderzoek seringsgedachte alleen maar toege- heid. Het zou voor LCG natuurlijk gaf nog geen uitsluitsel over het nomen. (Kolonel F.W.J. van Weverwijk) nieuwe en bredere perspectieven beheer van het NAFIN. Dat onderwerp bieden. Immers, het operationeel werd derhalve onderhevig aan een Het geheel heeft tot op heden nog beheer van de keten KLuIM (met apart, naar later bleek langdurig en niet tot een definitief besluit geleid. name de netwerklaag), NAFIN, heftig besluitvormingstraject. (Kolonel Op 8 mei 2002 schreef de staats- MILSATCOM (de ‘lange arm’ van F. W.J. van Weverwijk) secretaris van Defensie aan de NAFIN) en TITAAN (de toekomstige Tweede Kamer dat het vraagstuk van tactische netwerkomgeving te velde), Zowel de KLu als de overige krijgs- het NAFIN-beheer complexer was dan is al onder één fysiek dak gepland. machtdelen en de Defensiestaf kwamen oorspronkelijk voorzien en dat besluit- Dus waarom niet onder één organisa- uiteindelijk unaniem tot de conclusie vorming hierover pas in een volgend torisch dak? Een nieuwe ‘concurrent’ dat het NAFIN-beheer van vitaal kabinet aan de orde zou kunnen binnen Defensie is echter al in aan- belang was voor Defensie en dat uit- komen. De datum waarop DTO op zijn tocht, omdat onlangs ook is besloten besteding hiervan aan een marktpartij, vroegst geprivatiseerd zou kunnen zijn, tot de oprichting van een Defensie ICT vooral uit oogpunt van onder alle is daarmee verschoven naar medio Uitvoeringsorganisatie (DICTU) als omstandigheden gegarandeerde 2003. Het is nu aan de nieuwe nieuw onderdeel binnen het Defensie beschikbaarheid, niet gewenst was. bewindslieden om te bezien in hoe- Interservice Commando (DICO). Ook de voorziene collocatie van het verre de uitbesteding van DTO nood- De toekomst van het NAFIN-beheer en NAFIN-beheer met het toekomstige zakelijk wordt geacht en met name om de eventuele rol van LCG hierin blijft operationeel beheer van de militaire te bepalen of NAFIN-beheer daarin dan ook uiterst onvoorspelbaar. satellietcommunicatie van Defensie wel of niet wordt meegenomen. (Kolonel F.W.J. van Weverwijk) (MILSATCOM) speelde hierin een belangrijke rol. De DGE&F, die het Lopende deze gehele discussie is (Bronnen: kolonel H. Kolkman, dossier van de DTO-privatisering onder binnen de KLu ook nagedacht over kapitein K. Flens, kolonel F.W.J. van zijn hoede had, bleef echter een een alternatief scenario, waarbij zou Weverwijk) andere mening toegedaan. Vervolgens worden teruggevallen op de plannen

90 Koninklijke Luchtmacht

CALENDARIUM VAN 50 JAAR CENTRALE ONDERSTEUNING

1951: Eerste experimenten met straalverbindingen op Vliegbasis Soesterberg. 15 mei 1952: Officiële oprichting CVV-Sq ingevolge LuO 23.3.59 nr 79505 van juli 1988. 1953: Inzet van de Verbindingsdienst KLu bij de watersnoodramp. 15 mei 1953: CVV-Squadron opgericht te Hilversum. 16 mei 1953: Verbindingsafdeling van de LVB van Schiphol naar Wisseloordbunker verplaatst. 20 juni 1953 Luisterdienst, kristallenbank en Centrale Verbindingssquadron verplaatst naar Hilversum. 1956: Ontstaan van een Verbindingsafdeling op de Zwaluwenberg, het latere 99 LUVE. 1957: Verplaatsing van de Luisterdienst van Hilversum naar Alphen-Riel. 19 december 1958: Naamswijziging: CVV-Squadron wordt CVV-Groep. 19 oktober 1960: Meteo-afdeling verplaatst naar Hilversum. 25 augustus 1961: Oprichting Luchtmacht Meteorologisch Centrum. 16 maart 1964: Oprichting 46e LUVE. 1 juli 1964: FIC verplaatst naar Nieuw-Milligen. Naamswijziging: CVV-groep wordt MVV-Groep. 1965 De straalzenderstations worden operationeel samengevoegd onder 115 LUVE. 1 februari 1965: Fascimilénet in gebruik genomen bij de Meteo. 25 november 1965: Rossinibunker na verbouwing officieel in gebruik gesteld. 24 maart 1969: 2LVG opgericht te Wassenaar. 1 april 1969: 111 LUVE en 115 LUVE omgedoopt tot respectievelijk VBA Hilversum en VBA Zwaluwenberg. 29 mei 1973: Opheffing VBA Wessem. 24 maart 1974: Opheffing VBA Wassenaar. 1 april 1974: Opheffing VBA Hesepe. Tevens oprichting LVMG uit een samenvoeging van MVV-groep en 2LVG. 5 december 1977: overdracht AMSS door Philips aan de KLu. 12 december 1974: Arnhem-bunker in gebruik genomen. 25 augustus 1975: AMSS deels in werking getreden. 20 maart 1977: Oude straalzendernet buiten werking gesteld. 5 december 1977: AMSS officieel in gebruik genomen. 30 maart 1978: ASCON officieel in gebruik genomen. 15 april 1980: Aansluiting KL op ASCON. 15 mei 1992: 40-jarig bestaan LVMG. 1 september 1992: Opsplitsing LVMG in 2LVG en LMG. 1993: Einde SYSCON in de Arnhem-bunker. 30 maart 1994: Einde operaties Arnhem-bunker. 31 maart 1995: Einde AMSS. 1996: Implementatieteam NAFIN verhuist naar Soesterberg, gebouw A-144. 30 maart 1997: Viering van 20 jaar ASCON. 1 oktober 1997: Opheffing 1LVG. 1 september 1997: Oprichting DTO. maart 1997: Verhuizing van 2LVG naar Soesterberg, gebouw A-144. 23 april 1997: Officiële opening gebouw A-144. februari 1998: Eindrapport AHWCISO gereed. Koninklijke Luchtmacht

6 mei 1998: Instelling WIC. september 1999: Eindrapport WIC gereed. 1999: NAFIN in werking gesteld. 1 mei 2000: ASCON operationeel buiten dienst gesteld. 25 mei 2000: Oprichting LCG. 5 november 2001: Overdracht van de bunker in Arnhem. 22 mei 2002: Locale viering 50 jaar LCG. 20 september 2002: Reünie 50 jaar LCG.

92 Koninklijke Luchtmacht

NAMEN COMMANDANTEN

Mei 1952-okt 1957 Dec 1960-nov 1963 Feb 1969-sep 1974 Luitenant-kolonel C.S Barkema Luitenant-kolonel S. de Jong Luitenant-kolonel A.P. ten Bensel

Okt 1957-jan 1959 Majoor H.K. van Huizen (waarnemend Commandant) (geen foto beschikbaar)

Nov 1963-feb 1969 Sep 1974-okt 1978 Luitenant-kolonel J. Eden Luitenant-kolonel W.E.M.M. van de Sandt

Jan 1959-dec 1960 Luitenant-kolonel D. van Dijk Koninklijke Luchtmacht

Okt 1978-apr 1981 Apr 1985-apr 1988 Apr 1991-jan 1994 Luitenant-kolonel J.M. Petersen Kolonel F.W.M. Kusters Luitenant-kolonel W.J.J. Broeksteeg

Apr 1981-apr 1985 Apr 1988-apr 1991 Jan 1994-mei 1996 Kolonel R. Oort Kolonel M.J.A. Boeracker Luitenant-kolonel A.M.M. Gravemaker

94 Koninklijke Luchtmacht

Mei 1996-sep1998 Sep 1998-dec 2000 Dec 2000-heden Luitenant-kolonel T. Bijl Luitenant-kolonel A.F.M. Smits Luitenant-kolonel ing J.A.G. van der Putten Koninklijke Luchtmacht

96 Koninklijke Luchtmacht Systeembeschrijvingen

AMSS gebruikers en tussen nationale first out’. Hierbij werd ook rekening gebruikers onderling. gehouden met de voorrang van de Het Automated Message Switching berichten, een bericht met een hogere System (AMSS) was vanaf de inge- – Berichtenopslag en retrieval- voorrang werd altijd voor berichten bruikname in 1975 tot en met de faciliteiten. met een lagere voorrang in de wachtrij uitdienststelling in 1994 een ‘store- geplaatst. Ook werden berichten met and forward’-systeem ten behoeve van – Het berekenen van statistische een lagere voorrang onmiddellijk de automatische opslag en distributie informatie. onderbroken voor een bericht met de van het berichtenverkeer op het voorrang ‘FLASH’ wat gereed was gebied van Commandovoering (het Alternatieve routeringsmogelijk- voor verzending op een circuit dat in ALG-verkeer), Meteorologie (METEO- heden, waarbij al het verkeer – even- gebruik was. Het afgebroken bericht verkeer) en Luchtverkeersbeveiliging tueel gebaseerd op voorrang – bestemd werd vervolgens weer terug in de (LVB-verkeer). voor een bepaald circuit automatisch wachtrij geplaatst voor verzending op kon worden gezonden naar een een later tijdstip op dat circuit. Ten Opbouw willekeurig ander circuit binnen dat behoeve van het Meteo-verkeer waren Het AMSS bestond uit twee ster- netwerk. enige specifieke mogelijkheden aan het vormige netten met twee onafhankelijk AMSS toegevoegd, zoals door gebrui- van elkaar werkende geautomatiseerde kers afzonderlijk vast te stellen key- distributiecentra (in Hilversum en in Berichtenbehandeling settings. Hiermee kon worden bepaald Arnhem) die beide het inkomende Berichten uit de drie disciplines, welke meteo door een KLu-onderdeel berichtenverkeer verwerkten. Één van ALG, LVB en METEO, werden in het werd binnengehaald. beide centra distribueerde daad- systeem gescheiden behandeld en werkelijk de berichten. Indien dit konden worden beschouwd als ver- Aansluitcapaciteit centrum uitviel kon het andere deze werkt in drie afzonderlijke netwerken. Het systeem beschikte over een taak overnemen. Beide knooppunten Inkomende berichten werden na ont- aansluitcapaciteit van circa 240 circuits, waren hiertoe uitgevoerd met een vangst door het AMSS gecontroleerd deze circuits waren elk instelbaar van dubbel omschakelbaar computer- op kanaalnummering, lengte, juiste 45.5 Baud tot 200 Baud asynchrone systeem (Philips DS 714 met twee procedure en classificatieniveau. transmissie. Van deze 240 circuits processoren x en y ). Naast verhoging Wanneer hierin geen fouten werden waren 16 circuits in staat te werken van de betrouwbaarheid werd het gevonden, werd het bericht in de met een transmissiesnelheid van 600 tweede systeem tevens ingezet voor wachtrij geplaatst voor verdere verzen- Baud asynchroon, op deze snelheid een aantal andere functies (bijvoor- ding. Berichten waarin onvolkomen- werkten de Network operators met beeld statistiek). heden stonden, werden naar de hun ALG en LVB VDU’s (Visual Netwerk Operator gestuurd. Display Unit) Faciliteiten Deze had de mogelijkheid het bericht Het AMSS voorzag in de volgende te corrigeren en wederom ter verdere Operationele eisen faciliteiten: verzending aan het systeem aan te Het AMSS moest onder alle bieden, danwel het bericht terug te omstandigheden beschikbaar zijn en – Automatische doorzending van sturen naar het station van afzending. een zeer grote overlevingskans berichtenverkeer in het CCIT- Berichten ter verzending werden in de hebben. Gedeelten van het systeem alfabet nr2 en het CCIT-alfabet wachtrij voor het desbetreffende circuit dienden tenminste de beschikbaarheid nr5 tussen NAVO- en nationale geplaatst volgens het principe ‘first in en overlevingskans te hebben over- Koninklijke Luchtmacht eenkomstig de hoogste categorie van onderdelen, niet over ASCON- en Schakelpaneel (orgel) de aangesloten ‘telegraafverbindingen’ PTT-verbindingen met de AMSS Het orgel werd benut om de circuits Vanwege de cumulatie van zeer veel knooppunten. Zij beschikten daar- te kunnen schakelen. als ‘ESSENTIAL’ aangemerkte verbin- entegen over HF- en DBP/PTT- dingen in het AMSS werd het totale verbindingen met de AMSS-knoop- Operator Desk Schakelwand systeem als ‘VITAL’ aangemerkt. punten. (OD wand) Deze diende om de status van de Overlevingskans Beheer vercijferapparatuur te monitoren en Het AMSS beschikte over twee LVMG was belast met het centrale om een eventueel verbroken on-line identieke knooppunten, die in staat beheer van het AMSS. In dit kader verbinding weer te kunnen opbouwen. waren onafhankelijk van elkaar het waren hiertoe zowel in Hilversum als in berichtenverkeer te verwerken en die Arnhem de volgende faciliteiten aan- TTM (Teletype Time Multiplexer) afwisselend als primair of secundair gesloten. synchronisatie paneel. knooppunt werden aangewezen. Met dit paneel kon de status van de Gelet op het feit, dat de beschikbaar- Supervisor-positie bestaande uit: TTM schakelapparatuur worden heidsgraad zeer hoog moest zijn, dien- – Reports en statuspositie (telex) gemonitord. de het omschakelen van het primaire- ten behoeve van de monitoring naar het secundaire knooppunt zonder van de operationele status van Als regel gold dat in de even weken verlies van informatie praktisch tijdloos het systeem. het AMSS-knooppunt Hilversum plaats te vinden. Dit hield in dat het – Push button Control Unit (PCU) operationeel beheer uitvoerde, en in secundaire knooppunt in bedrijf diende met bijbehorende telex om de de oneven weken het AMSS-knoop- te komen nadat het primaire knoop- supervisor commands in te kun- punt Arnhem. De wekelijkse om- punt was uitgevallen (apparatuuruitval, nen voeren aan het systeem. schakeling vond plaats op dinsdag te uitval van infra naar primaire knoop- –Twee monitorposities om een 08.45z. In noodgevallen of bij andere punt of verlies van essentieel personeel). circuit zowel in- als uitgaand te oorzaken (uitgelopen onderhouds- Om aan deze eis te kunnen voldoen kunnen monitoren. werkzaamheden) kon van deze regel waren zowel de ASCON-verbindingen afgeweken worden. De beslissing als de landlijnen van de operationele ALG-Operator positie was gemandateerd aan Hoofd KLu-onderdelen over de gehele ver- Bestond uit een beeldscherm SYSCONKLu. Per telexbericht werden zendweg separaat naar beide knoop- (ALG/VDU) en telex ten behoeve van de onderdelen hierover geïnformeerd. punten gerouteerd. Het systeem en de het afhandelen van door het systeem De crypto sleutelwisseling op de natio- transmissiekanalen moesten voor wat niet geaccepteerde ALG-berichten. nale en NAVO-verbindingen vonden betreft het ALG-verkeer voldoen aan via een vooraf vastgesteld schema de eisen voor verbindingsbeveiliging LVB-operator positie plaats en werden gelijktijdig uitgevoerd tot en met de classificatie ‘GEHEIM/ Bestond uit een beeldscherm op zowel knooppunt Hilversum als NATO SECRET’. (LVB/VDU) en telex ten behoeve van Arnhem. Teneinde inzicht te hebben in het afhandelen van door het systeem de inzetbaarheid van de reserve- Opslagcapaciteit niet geaccepteerde LVB-berichten. apparatuur, werd deze apparatuur De verwerkte berichten moesten wekelijks gewisseld met de on-line voor minimaal 4 uur voor On-line- MILATC-operator positie apparatuur. Het initiatief van de retrieval (opslagmedium harde schijf) Deze positie was ondergebracht bij omwisselactie lag bij SYSCONKLu en beschikbaar zijn en voor tenminste het MILATCC, ten behoeve van de vond in de regel plaats op tijdstippen 30 dagen voor off-line retrieval controle over individuele circuits en waarop dit de minste impact veroor- (opslagmedium magnetische tape). uitzendingen in het LVB-netwerk en zaakte op de berichtenwisseling. Het Ter ontlasting van ASCON waren, in ter verkrijging van statusinformatie van testen van de AMSS-verbindingen vond afwijking van het algemene beleid, de dit netwerk. wekelijks plaats in opdracht van verbindingen tussen de AMSS-knoop- SYSCONKLu, hiervan kon in overleg punten en KLu-onderdelen primair METEO-operator positie worden afgeweken. Na het testen van m.b.v. landlijnen gerealiseerd. Deze was ondergebracht in het de verbinding over ASCON en wisseling Het ASCON fungeerde als back-up. LUMETC ten behoeve van niet door van de apparatuur werd weer overge- De Groepen Geleide Wapens (3- en het systeem geaccepteerde METEO gaan op de PTT-lijnverbinding. 5 GGW) beschikten, in tegenstelling berichten en om de controle over de (Bron: Adjudant onderofficier tot de in Nederland gesitueerde KLu- keysettings te houden. A.W. van de Kamp)

98 Koninklijke Luchtmacht

ASCON Gebruikers nummers bestonden uit zeven Ten behoeve van het operationele cijfers. Aan DDS aansluitingen Het Automated Switched Communi- telefoonverkeer werden diverse gebrui- kon een verkort nummer van vier cation Network (ASCON) was gedu- kersgroepen onderscheiden. cijfers worden toegekend. rende de periode 1980 -2000 het Alleen DDS gebruikers konden primaire verbindingsstelsel voor het Direct of Hook Subscribers (DOHS) verkort kiezen. operationele telefoon-, telegraaf-, data- Dit waren operationele gebruikers en facsimiléverkeer van de KLu. van de Wing Ops, Wing Intell en van d. Voorrangen/pre-emption. Het ASCON-netwerk bestond uit een de verkeersleiding die uitsluitend met ASCON was primair een opera- centraal netwerk in de vorm van een een vaste andere gebruiker belden. tioneel netwerk en derhalve kubus met daarop aangesloten de Door de hoorn van de haak te nemen waren diverse gradaties in de onderdelen. Elk knooppunt (node) in of een knop op een (verkeersleiding) verkeersstromen aangebracht. het centrale netwerk was uitgerust met paneel in te drukken werd de verbin- Dit was gerealiseerd door toepas- een enkel of dubbel uitgevoerde ding door ASCON-automatisch tot sing van een voorrangssysteem. processor en was tenminste met drie stand gebracht. Ook bestond de mogelijkheid andere knooppunten verbonden. voor DDS-gebruikers om een De verbindingen binnen het ASCON- Direct Dialling Subscriber (DDS) vooraf ingestelde voorrang te netwerk werden via straalzenders Deze gebruikers hadden zonder verhogen. gerealiseerd. De knooppunten, de tussenkomst van een centrale recht- relay- en access-stations waren alle streeks toegang tot het centrale net. e. Omroep. Specifieke DDS-gebrui- van een stationsnummer voorzien. Deze operationele gebruikers konden kers hadden de faciliteit om een De access-stations waren afhankelijk van alle ASCON-faciliteiten gebruik omroep te initiëren. Ze konden van hun belangrijkheid en de tech- maken. door een bepaald nummer te nische mogelijkheden als volgt op het draaien een vooraf bepaald aan- centrale netwerk aangesloten: Indirect Operational Subscriber (IOS) tal DDS-gebruikers gelijktijdig Dit waren operationele abonnees opbellen, waarna aan al deze Dual access die minder faciliteiten genoten dan de abonnees gelijktijdig een bood- Het access-station was primair via DDS-gebruikers. schap kon worden doorgegeven. een straalverbinding of een landlijn aangesloten op een knooppunt van Indirect Administrative Subscribers Voorrangen het netwerk. Bijna alle onderdelen (IAS) Voor de verschillende gebruikers- waren tevens aangesloten op een Dit waren de administratieve groepen waren de volgende voor- tweede knooppunt van het netwerk. abonnees. rangen gedefinieerd. Indien de primaire verbinding uitviel, danwel na een routeringsopdracht van Het ASCON-systeem bood de IAS : Routine de ASCON-supervisor, werd de verbin- volgende faciliteiten: ding omgeschakeld van het primaire- IOS/DDS : Spoed naar het secundaire knooppunt van a. Camp on busy. Dit gaf de DDS- het netwerk. gebruiker de mogelijkheid DDS/DOHS : Onmidellijk zichzelf in een wachtstand te Bypass zetten, als hij een nummer had DDS/DOHS : Flash Het access-station was slechts op gekozen en dit nummer bezet een knooppunt van het netwerk aan- was. Zodra de abonnee van dit Telegraaf-, Data- en Facsimilé- gesloten. Op grond van informatie van nummer het gesprek had verkeer hebben een nog hogere de knooppuntswitch, danwel na een beëindigd werd de gewenste prioriteit. routeringsopdracht van de ASCON- verbinding automatisch tot stand supervisor, werd de apparatuur in het gebracht. Nummerplan betreffende knooppunt hardwarematig Het nummerplan voorzag iedere overbrugd en werd het access-station b. Conferentie gesprekken. ASCON-abonnee van een uniek via de straalzenderapparatuur door- De DDS-gebruiker had de moge- zevencijferig nummer. geschakeld naar een ander knooppunt. lijkheid om met maximaal twee De eerste drie cijfers waren voor de en als de gebruikers op hetzelfde facilitycode te vergelijken met het Dual processor knooppunt waren aangesloten netnummer van PTT, de overige vier Belangrijke knooppunten in het net- met maximaal vier andere DDS- cijfers waren het abonneenummer. werk beschikten ten behoeve van het gebruikers een conferentie Het eerste cijfer van de facilitycode verzamelen van statusgegevens en de gesprek op te bouwen. gaf tevens de gebruikersgroep aan. taak van beheercentrum over twee processoren. c. Verkort kiezen. ASCON telefoon- Koninklijke Luchtmacht

Compartimentering Op de beheerterminals kon de Door personeelswisselingen dienden Aan DDS-gebruikers kon in de soft- ASCON-supervisor de volgende met enige regelmaat opleidingen te ware een speciaal groepskenmerk opdrachten aan het systeem geven: worden verzorgd, wat dan ook in het worden toegekend waardoor zij alleen opdrachten zoals het omschakelen van takenpakket van het onderdeel was aangekozen konden worden door primair naar secundair van een KLu- opgenomen. Het was voor de ASCON- DDS-aansluitingen van dezelfde of een onderdeel, het in de bypass zetten van supervisors noodzakelijk dat zij werden speciale andere groep. Compartimen- een KLu-onderdeel, een Link binnen getraind om in bijzondere omstandig- tering werd veel gebruikt bij de het netwerk uit service zetten en het heden een dan gedegradeerd systeem verkeersleiding. opvragen van statusgegevens. optimaal te laten functioneren. De opleiding tot ASCON-supervisor Beheer Naast de bovengenoemde systemen bestond ook uit een praktijkgedeelte, Het toenmalig LVMG was belast beschikte de ASCON supervisor over met een daaraan gekoppeld examen. met het centrale beheer van het een hulpsysteem waarbij via een De praktijktrainingen vonden meestal ASCON-netwerk. Hiervoor werden in dienstkanaal technische informatie per ‘s nachts of tijdens weekenduren plaats de bunkers op de Zwaluwenberg en in node of site naar een display wordt en mochten de operationele taken van Arnhem beheercentra ingericht. De gezonden (MOORE) die door de de onderdelen niet in gevaar brengen. beheerders beschikten over de volgen- ASCON-supervisor of de -monteur kon Voorafgaand aan de training diende de faciliteiten: worden afgelezen en geïnterpreteerd. in ieder geval toestemming van de Via dit systeem konden ook opdrachten Master Controller van OACS te worden a. Een terminal waarop de opera- worden gegeven zoals het op afstand verkregen. tionele bedrijfsinformatie werd laten stoppen of opstarten van de weergegeven die door alle switches binnen het netwerk. Systeembewaking knooppunt switches naar de Naast het genereren van technische BDL/CV was belast met de controle node werd toegestuurd. informatie werd dit systeem ook bewaking van de ASCON-configuratie. gebruikt om andere data, zoals indrin- Aanvragen voor het formeren, opheffen b. Een terminal waarop de tech- ger detectie systeem informatie, te of wijzigen van ASCON-verbindingen nische informatie werd weer- verzenden. In de beginfase van het moesten schriftelijk bij BDL/CV worden gegeven die door alle knooppunt netwerk werd de controle wekelijks ingediend. Aanvragen dienden de switches naar de controle node overgedragen van Zwaluwenberg naar volgende criteria te bevatten zoals werd toegestuurd. Arnhem en andersom. Na het sluiten motivering, Point of Contact op het van de bunker in Arnhem werd het onderdeel, routeringseisen, gegevens c. Een terminal met beeldscherm netwerk vanuit de Zwaluwenberg omtrent eindapparatuur en eindpunten. waarop in kleur de status van het bediend. Arnhem fungeerde tot het De aanvragen dienden ruim tevoren netwerk werd weergegeven. uitfaseren nog wel als alternate voor worden ingediend, rekening houdend de Zwaluwenberg. met de lange verwerkingstijd bij de PTT. d. Een printer waarop statistische BDL/CV verzorgde de coördinatie van gegevens en de verzamelde Opleidingen en Trainingen opdrachten in overleg met DMKLu en gespreksinformatie van de Opleidingen voor ASCON-super- LVMG. afgelopen 24 uur kon worden visors en -monteurs werden in eigen uitgeprint. beheer door LVMG verzorgd. (Bron: kapitein K. Flens)

100 Koninklijke Luchtmacht

HF RADIO worden aangestuurd. Ten behoeve van dingen binnen de eigen eenheid en HF zijn bij LCG 2 Merlin systemen met de andere eenheden binnen of HF was van oudsher een van de geïnstalleerd die aan het LOTEX- buiten het operatiegebied kan de MCC primaire verbindingsmiddelen van de systeem zijn gekoppeld. Hiermee worden voorzien van telefoon, fax, KLu-Verbindingsdienst. Met de intrede kunnen ontvangen berichten vanuit VHF/UHF mobilofoon en VHF-Combat van AMSS, het terugtrekken van de het OOA-gebied direct doorgestuurd Net Radio. Groepen Geleide Wapens uit Duits- worden naar staven en onderdelen. De KLu heeft de beschikking over land, werd de radiobehoefte minder en Ook berichten afkomstig van staven 5 MCC’s uitgerust met Rohde en stond het gebruik van HF radio-jaren en onderdelen worden op deze manier Schwartz HF Merlin XK859 radio- op een laag pitje. Met de komst van verzonden. De HF-operator bewaakt apparatuur. Hiermee kan een uitgezon- nieuwe KLu-taken, zoals het Out of de verkeersstromen en treedt tevens den eenheid een HF-link opbouwen Area (OOA) opereren, kreeg HF weer op als Helpdesk voor de uitgezonden met Nederland. een belangrijke functie toebedeeld. eenheden. Het HF-Net Controle Station (NCS) Vanuit de OOA-gebieden wordt De HF-component bestaat uit de werd aanvankelijk in de negentiger gecommuniceerd door middel van een volgende hoofdbestanddelen: jaren bij het KLS in Den Haag ingericht. Mobiele Communicatie Container Wegens een gebrek aan bedienend (MCC). Een MCC-systeem is een a. Een 1000 Watt HF Rohde en personeel buiten de kantooruren, werd geïntegreerd communicatiesysteem Schwarz HF XK859 transceiver; het NCS in 1999 overgebracht naar met als primair transmissiemedium een 2LVG. HF-grond/grond radiocomponent. b. De antenne tuning unit FK 859; Het HF/NCS bestaat uit twee radio Een MCC beschikt eveneens over zenden ontvangconfiguraties die in voorzieningen om, met additionele c. Het antennesysteem AK501. Rhenen (bij het LDR) en in Ried staan middelen, langs secundaire transmissie- opgesteld. Via de NCS-afstandbediening wegen te kunnen communiceren bij LCG Helpdesk kunnen deze sets (landlijnen en SATCOM). Voor verbin- (Bron: kapitein K. Flens) Koninklijke Luchtmacht

LOTEX KLU systeem van een naburig groot b. statistische gegevens over het KLu-onderdeel aangesloten afgehandelde berichtenverkeer, Na het uitfaseren van het AMSS zoals aantallen afgehandelde werd het ontvangen en verzenden van De koppeling van de LOTEX-servers berichten in een periode. berichten overgenomen door het vindt plaats via Packet Switch apparatuur LOTEX-systeem (Local Text Exchange). ACX40, die bij de LCG en de DTO staat Systeembeheer functie Het LOTEX-systeem is een geautoma- opgesteld en door de KL, en in een later Zowel op gebruikers- als beheers- tiseerd systeem voor het ontvangen, stadium door de DTO, wordt beheerd. niveau maakt LOTEX voor de berichten- registreren, opslaan, behandelen, afhandeling gebruik van databanken. opstellen en verzenden van inkomende- Naast de Externe communicatie Deze operationele lokale database uitgaande- en interne berichten. functie (ACP-127) en de Interne bevat gegevens met betrekking tot Elk systeem bestaat initieel uit een communicatie-functie (X.400) beschikt werkstations, gebruikers, routeringen, centraal deel (computersysteem met het systeem over de volgende functies: distributie en adreslijsten. Deze functie terminal), enkele werkstations in het is in twee hoofdfuncties te splitsen: VES en bij de diverse gebruikers op de Berichtenanalyse functie KLu-onderdelen. Door middel van dit De message server verricht op ieder a. het System Operating Program systeem wordt in tegenstelling tot bericht een analyse met als doel: (SOP) is de software applicatie het AMSS-systeem alleen het admini- a. controle op aanwezigheid van de die de centrale apparatuur- stratieflogistieke berichtenverkeer voorgeschreven gegevens in een functies bestuurt; verwerkt. bericht; b. het MMHS is de softwareapplica- Het LOTEX-systeem is een digitaal b. vaststellen van distributie en/of tie die de elektronische uitwisse- ‘Military Message Handling System verzending op grond van in het ling van het berichtenverkeer (MMHS)’, dat voldoet aan de CCITT bericht aanwezige gegevens. regelt. X.400 aanbevelingen. Daarnaast is LOTEX ingericht voor de verwerking Indien LOTEX niet in staat is een Bediening van berichten in het ACP-127 formaat. inkomend bericht te distribueren, De bediening van het LOTEX- LOTEX kan ACP-127 berichten wordt het bericht aan de operator- systeem bestaat uit het ontvangen, van/naar X.400 formaat converteren. positie aangeboden. behandelen, opstellen en verzenden van inkomende en uitgaande berich- Op de KLu-onderdelen zijn drie Berichtendistributie functie ten. Hiervoor zijn terminals beschik- systeemconfiguraties mogelijk: Een inkomend bericht wordt baar waar de applicatiesoftware gedistribueerd op grond van: SEM440 op draait. Bediening gebeurt a. Duplex. Een computersysteem a. routing indicator; door de Hulpen Verbindingen op het dat voor het grootste deel dubbel b. adres indicator group; VES en de gebruikers waar een werk- is uitgevoerd. Hierdoor ontstaat c. plain language adres van de station staat opgesteld. een reservecomputer die gedeel- geadresseerde; telijk meedraait. Deze configura- d. subject indicator code. Beheer tie garandeert dat als de primaire Het beheer van LOTEX is gericht op computer uitvalt, de standby Berichtenopvraag functie het monitoren van het systeemgedrag computer het berichtenverkeer LOTEX heeft een korte termijnen en het technisch in stand houden overneemt en er geen verkeer een langetermijngeheugen. LOTEX van het systeem. Het beheer is opge- verloren gaat. kan met behulp van de berichten splitst in het kortetermijnbeheer, retrieval functie reeds verwerkte en het langetermijnbeheer alsmede b. Remote duplication. De KLu is berichten uit de beide geheugens het applicatiebeheer. voor locaties, waar een hoge opvragen. Berichten kunnen worden systeem redundancy werd opgevraagd op basis van (een combi- Het beheer van LOTEX wordt uitge- gevraagd, nog een stap verder natie van) de volgende gegevens: voerd door verschillende instanties en gegaan. Men heeft hier lang- a. transmissie identificatie; functionarissen. De volgende instanties durige uitval door calamiteiten b. route indicator van de afzender; en functionarissen nemen hieraan deel: verkleind door een tweede c. datumtijdgroep; computer op afstand te plaatsen d. LOTEX berichtnummer. a. LOTEX-systeembeheerder. en deze computers te koppelen. De LOTEX-beheerder gekoppeld Dit koppelingsprincipe noemt Systeemrapportage functie. aan de BCU (Beheerder Crypto men Remote Duplication. LOTEX heeft een rapportagefunctie Uitrusting) functie is verantwoor- met betrekking tot: delijk voor alle beheerstaken van c. Remote werkstation. a. dagboekgegevens omtrent het LOTEX op onderdeelsniveau. Op kleine KLu-onderdelen wordt verwerkte berichtenverkeer, zoals Deze systeembeheerder heeft een werkstation op het LOTEX- volgnummers en verwerkingstijden; toegang tot alle systeemfuncties.

102 Koninklijke Luchtmacht b. Ter ondersteuning van de onder- later door I&P&W van LCG. ten op het ACP 127 netwerk van delen wordt er een centrale Deze afdeling ondersteunt de de NAVO, welk gaat uitfaseren; LOTEXHelpdesk geformeerd bij onderdelen met het uitvoeren c. er zijn geen toevoegingen 2LVG, waar gedurende 24 uur van preventief en correctief (attachments) aan het bericht landelijke ondersteuning wordt onderhoud alsmede het verplaat- mogelijk; verzorgd. Door middel van WIK sen van apparatuur en het d. niet iedere verzendgemachtigde (werkinstructiekaarten) en opge- verzorgen van uitbreidingen. beschikt over een eigen terminal; dane ervaring werd de LOTEX- e. het systeem is niet geïntegreerd beheerder op verzoek bijgestaan Het MMHS is het geautomatiseerde in de kantooromgeving. bij het aanmaken van nieuwe systeem ten behoeve van de algemene routeringen, geassisteerd bij het gerubriceerde berichtgeving met de Alle bij Defensie gebruikte MMHS maken van back-ups, Gedurende KLu-onderdelen, de overige krijgs- systemen hebben hun technische de avond- en nachturen kon ver- machtdelen en de NAVO-partners. levensduur overschreden en worden keer middels nightrouteringen De rubricering is tot en met door de desbetreffende leveranciers worden beheerd door de LOTEX- STG/NATO-SECRET. niet meer ondersteund. Helpdesk, om daarna indien De verbindingen van het LOTEX- Derhalve is vervanging op relatief noodzakelijk alsnog op telefoni- systeem naar het Packet Switched- korte termijn noodzakelijk. sche afroep het KLu-onderdeel te netwerk zijn derhalve voorzien van activeren. cryptoapparatuur. De KM is als Single Service In december 1997 heeft 2LVG Manager aangesteld voor het defensie- deze taken overgedragen aan de Beperkingen huidige systeem. breed verwerven van een System High DTO. a. Beperkte karakterset beschikbaar MMHS-systeem. c. Technische Assistentie Groep. alleen ASCII tot en met karakter- Deze taak wordt uitgevoerd door code 127; het werkcentrum van 2LVG en b. het huidige systeem is aangeslo- (Bron: kapitein K. Flens) Koninklijke Luchtmacht

LTN EN C2VN Door deze veelheid aan telefoon- Hotline-groepen. systemen waren er functionarissen die Dit zijn groepen, die over verschei- Oude Systemen drie telefoontoestellen op hun bureau dene centrales aangemaakt kunnen Eind jaren ’80 werd de beslissing hadden staan. worden. Deze Hotline-groepen wor- genomen de telefooncentrales en Ook waren er legio telefoonposten den geformeerd, om een vaste groep andere bedienpanelen van de lucht- van divers pluimage en niet te verge- gebruikers aan te maken, waarbij de macht te vervangen door een nieuw ten het Fox Ear-systeem als communi- toestellen exact dezelfde functies systeem. Tot op het moment van ver- catiemiddel tussen het WOC en de hebben, onder exact dezelfde toetsen. vanging beschikte een KLu-onderdeel vliegtuigen in de shelters en de arbi- Hierbij is onder andere zichtbaar, of over drie telefooncentrales te weten: de trage inrichting (Arbi panelen) van het een bepaalde verbinding in gebruik is. Administratieve Eind Centrale (AEC), de WOC. Een van de mogelijkheden hiervan is, Operationele Eind Centrale (OEC) en Met LTN (Local Telecommunications om alternate posities onder hetzelfde de Rode Automaat (RA). Network) werden al deze systemen in nummer aankiesbaar te maken. één systeem geïntegreerd. LTN is een AEC. op ISDN gebaseerd systeem waarop Systeem Management De AEC was de koppeling tussen zowel digitale als analoge apparatuur Het gehele systeem wordt bestuurd het onderdeel en PTT-netwerk. kan worden aangesloten. door middel van het Network Gesprekken konden alleen worden Management System (NMS). aangevraagd en doorverbonden door LTN is een systeem van verschei- Met behulp van het NMS, kunnen met tussenkomst van een centralist. dene, door middel van glasvezels aan een opdracht nummers aangemaakt, Deze centrale was geplaatst in het elkaar gekoppelde centrales (switches), verhuisd, bewerkt en verwijderd verspreidingsgebied, enkele kilometers geplaatst in commandobunkers. Deze worden. Hierdoor worden tevens van het onderdeel verwijderd. glasvezelkoppelingen werden dubbel de tabellen in de andere switches uitgevoerd, en geografisch verschillend gewijzigd. Ook bevat het NMS een OEC. gerouteerd teneinde een redundant netwerkmap, waarop een schematisch In Bunker 500 stond de OEC, een systeem te verkrijgen. Om een opti- overzicht zichtbaar is, met alle ver- kleine centrale, geschikt voor maximaal male bereikbaarheid van de functio- bindingen, koppelingen, en spanning 200 abonnees. Deze abonnees waren, narissen te verkrijgen heeft het leverende apparatuur, terwijl ook zoals de naam reeds zegt, operationele systeem de volgende (militaire) gelijktijdig eventuele alarmen op de eindgebruikers zoals het Wing mogelijkheden: betreffende lokatie worden aange- Operatie Centre (WOC) de vliegtuig- geven. Momenteel (2002) wordt de shelters, de luchtverkeersleiding, de Normale aansluiting laatste hand gelegd aan de vervanging brandweer en vele anderen. Verschei- Aan deze toestellen kan men ver- van het NMS, door het SWAN. dene van deze aansluitingen waren schillende mogelijkheden meegeven, (SWitch mANager) door middel van handschakelaars zoals conferentiegesprekken opbouwen, herrouteerbaar naar de alternate follow me, do not disturb, verhoging C2VN posities. Verbinding was onderling van voorrang. Dit alleen lokaal, inter- In 1999 is begonnen met de mogelijk aangezien elke centrale met lokaal of internationaal te gebruiken. vervanging van het ASCON door het twee netlijnen was aangesloten op het Command and Control Voice Network PTT-netwerk. Groepsnummer. (C2VN). Hierdoor zijn alle KLu-onder- Indien dit nummer aangekozen delen door middel van 2MB verbin- De Rode Automaat. wordt, gaan alle toestellen die hierin dingen naar twee transitiecentrales Dit was een kleine centrale zonder opgenomen zijn, één voor één over, verbonden. De transitiecentrales staan externe koppelingen, geïnstalleerd op totdat het gesprek aangenomen opgesteld op de Vliegbases last van de NAVO, met maximaal wordt. Soesterberg en Gilze Rijen. 50 abonnees. Deze aansluitingen waren voorbehouden aan gebruikers in (Bron: adjudant-onderofficier hardened onderkomens (bunkers). J.M.J.M. Reijven)

104 Koninklijke Luchtmacht

SYSCONGLAS ALS PRÉ-NAFIN

Vooruitlopend op de definitieve start van NAFIN was er begin jaren ’90 grote behoefte aan bandbreedte in de Haagse Regio. Om in deze leemte te voorzien werden een aantal glastrajec- ten aangelegd die ook administratief en operationeel beheerd dienden te worden, en in het kader van reeds opgedane ervaringen in beheer met ASCON was 2LVG een logische keuze. Het beheer werd dus neergelegd bij 2LVG en zo ontstond in 1994 de naam SYSCONGLAS.

Hardware Configuratie De metaalarme kabel is een Single Mode-glasvezel bestaande uit twaalf vezels. Hierin bevindt zich een kunst- stof kern (trekdraad) met hoge trek- vastheid en een aluminium mantel als waterkering en bescherming. De glas- vezelkabels zijn ingeblazen in HDPE buizen. De glasvezelverbinding Haagse Regio (gepland tracé Oegstgeest naar Woensdrecht) stond toen nog bij PTT bekend als een NAFIN-traject. De transmissiesnelheid op dit traject was 34 Mbps. Omdat de onderlinge afstand tussen de sites klein was zijn er geen repeater stations in het traject opgenomen. Om Full Duplex te kun- In onderstaande tekening is schematisch weergegeven hoe het glasvezelnet in de nen werken heeft men voor een Pré-NAFIN fase eruit zag. optische verbinding twee vezels nodig. Om maximaal gebruik te kunnen Tot en met Higher Order Multi- Bewaking maken van de zeer grote bandbreedte plexer (HOMUX) op 34 MBps worden Iedere PDMX bezit een MUX van een glasvezel, moet men multi- de signalen elektrisch (digitaal) aange- Control Card. Deze kaart heeft via de plexen. Dit geschiedt via een aantal boden. Via Optical Line Termination CIN-bus en de AS-bus de mogelijkheid niveaus. Hieronder in het schema volgt Unit (OLTU) vindt de overgang naar om alle in de apparatuur aanwezige een opsomming. optische signalering plaats. kaarten software-instructies te geven, kaarten te identificeren en alarmen en statusinformatie van de kaarten te ver- Naam Niveau Output zamelen. Alle alarmen van de gehele PDMX worden opgeslagen in het Baseband level 0 64KB 1 voice circuit geheugen van de MUX Control Card en kunnen uitgelezen worden door Primaire level 1 2MB 30 voice ccts middel van de IDT (Intelligent Desk Multiplexer (PMX) Top). In het netwerkbeheercentrum van 2LVG SYSCONGLAS stond deze PDMX HIGHER ORDER level 2 8MB 120 voice ccts IDT opgesteld, en met één dial-up Multiplexer (2-8MB) DDS ASCON/Modemverbinding was deze verbinding aangesloten op de PDMX HIGHER ORDER level 3 34MB 480 voice ccts master PDMX. Hierdoor was 24-uurs Multiplexer (8-34MB) bewaking mogelijk. Bij uitval van de master PDMX was een tweede PDMX Koninklijke Luchtmacht

(back-up) als master aan te kiezen. een bepaalde conditie weer, zoals bij- sturen van PTT LSVV (Landelijk In principe stond de IDT in de Polling voorbeeld een BIT ERROR RATE, deze Service-centrum Vaste Verbindingen) Mode, met andere woorden de in het alarmen waren niet direct van invloed te Amersfoort om klachten aan glas- netwerk aangesloten PDMX-en werden op het functioneren van de verbinding. vezels te verhelpen. continue ondervraagd op status- Hierbij werd de verkeersstroom niet WC-ASCON had de volgende wijzigingen. gestoord. Major-alarmen hadden wel taken: correctief en preventief onder- Omdat er voor NAFIN nog geen een direct effect op de datastroom en houd en installatiewerkzaamheden beheersinstantie was ingericht werd deze waren dan ook van direct opera- (patchen en installeren van 2MB-ver- deze taak in de interimfase opgedragen tioneel belang. De verkeersstroom bindingen). Buiten kantooruren was de aan 2LVG. Voor de bewaking beschikte werd gestoord. geconsigneerde monteur in te zetten SYSCONGLAS over een IDT-scherm door tussenkomst van SYSCONGLAS waarbij via een Function Screen twaalf Taakomschrijving WC ASCON voor correctief onderhoud aan de glas- functies te selecteren waren. Ook Het op 24-uurs basis bewaken van vezelapparatuur. werden de alarmen hierop getoond. het glasvezelnet Haagse Regio. Er waren twee soorten alarmen, Major Het registreren van storingen aan glas- (Bron: adjudant-onderofficier en Minor. De Minor-alarmen gaven vezels en randapparatuur en het aan- A.W. van de Kamp)

106 Koninklijke Luchtmacht

TRADIS wegens de hoge kosten niet aan te Valkenburg (NH). Het RADNET krijgt schaffen. Hierdoor is het TRADIS zijn informatie van verschillende Het TRAffic DISplay (TRADIS) is systeem, als back-up systeem voor de Radars, zoals Herwijnen, Schiphol, een luchtverkeersbeveiligingssysteem ASR ontwikkeld. Eelde, Den Helder en nog diverse om digitale radarinformatie weer te Vanuit AOCS Nieuw-Milligen wordt andere. Hieronder ziet u een schema- geven op computerbeeldschermen. door de Radar Message Conversion tische weergave van RADNET van Omstreeks 1995/1996 heeft de and Distribution Equipment (RMCDE) Radar tot en met Onderdeel. Koninklijke Luchtmacht besloten digitale radarinformatie vanuit RAD- om de midlife-update (MLU) van NET doorgegeven aan diverse vlieg- de bestaande ASR-radarapparatuur bases van de KLu en Vliegkamp (Bron: sergeant-majoor W. Moen)

Terminal Terminal Terminal Vlb Vlb Vlb Leeuwarden Soesterberg Twenthe

Terminal Vlb Volkel RADAR RADAR RADAR

Terminal RMCDE Radnet Vlb Nieuw Milligen Gilze-Rijen

Terminal RADAR RADAR Vlb Eindhoven

Terminal Terminal Terminal MADAP Vlb Vlb Vlb Beek Nieuw Milligen Hilversum Woensdrecht Koninklijke Luchtmacht

BIBLIOGRAFIE

1. Literatuur: 1999, KLu-brochure De kracht van J. Mulder, kapitein b.d. J. den Otter, Hoogendijk, C. en J.W.G. Nijssen teamwork 2001, Toespraak generaal- eerste luitenant b.d. A. Petrus, luitenant- (2000). BANDBOX: een halve eeuw majoor G.F.A. Macco 25 november kolonel ing. J.A.G. van der Putten, Nederlandse gevechtsleiding. 1998, Brochure Staatsbosbeheer eerste luitenant G. van de Rijst, Den Haag, Opmeer Drukkerij bv. Fransen in Austerlitz, Brochure Staats- adjudant-onderofficier J.M.J.M. bosbeheer Historische wandeling rond Reijven, luitenant-kolonel M.J. van Jong, A.P. de (1988). Vlucht door Austerlitz 2000. Rouwendal, adjudant-onderofficier de Tijd: 75 jaar Koninklijke L. Siahaya, kolonel A.F.M. Smits, eerste Luchtmacht. Houten, Unieboek bv. 3. De volgende personen hebben een luitenant K. Snoeren, adjudant-onder- mondelijke c.q. schriftelijke bijdrage officier b.d. E. Speelman, kolonel b.d. Jongh, Th.J. de (1992). geleverd aan de totstandkoming van E.W. Stroeve, adjudant-onderofficier De Koninklijke Luchtmacht in dit boek: b.d. M.J.B. Tiehatten, eerste luitenant Hilversum en wat er aan vooraf adjudant-onderofficier B.E.K. b.d. J. Visser, kolonel F.W.J. van ging…: 1952-1992. ’s Gravenhage, Akkermans, kapitein J.A.T. Akkermans, Weverwijk, mevrouw G.F.A. Wijnen, Koninklijke Luchtmacht. kolonel P.O. Arts, sergeant-majoor sergeant-majoor O. Wilken. C.B. Bammens, kolonel T. Bijl, kapitein Kock, W. Operationeel: b.d. M. Busink, majoor A. Coumans, Foto’s: de Koninklijke Luchtmacht in bedrijf. eerste luitenant b.d. B.C. Correljé, John Drop, WE fotografie Vliegbasis Weesp, Unieboek bv. majoor J.G.A. Derks, kapitein E. van Soesterberg, Sectie Luchtmachthistorie Eck, kapitein K. Flens, luitenant-kolonel van de staf BDL, en iedereen die zijn Kwisthout, H. (1997). b.d. A.M.M. Gravemaker, eerste persoonlijke foto’s ter beschikking Van Luisterdienst naar Eerste luitenant b.d. B. de Jong, luitenant- heeft gesteld. Luchtmacht Verbindings Groep. kolonel b.d. A. Koetsier, de heer Koninklijke Luchtmacht. H.J. van de Kolk, adjudant-onderoffi- Realisatie: cier A.W. van de Kamp, majoor W. van Cees Grabijn, Grafisch Centrum Taylor, J.W.R. en K. Munson (1975). Kampen, eerste luitenant J.M. van der Korps Luchtmacht Staf. History of Aviation: Military Air Knaap, kolonel H. Kolkman, sergeant- Eindredactionele adviezen werden Power. Londen, New English Library. majoor M.A. van Kuijk, adjudant- verleend door de Sectie Luchtmacht- onderofficier J. Kwakernaat, kapitein historie 2. Overige schriftelijke bronnen: b.d. M. Lablans, kapitein b.d. R.L.S. Het Knooppunt, Onderdeelsdag- Leenders, eerste luitenant P. van der Druk: boek LCG 1998-2001, Blauwdruk Linden, adjudant-onderofficier W.B.M. Opmeer | De Bink | TDS vof nummer 67, De Vliegende Hollander, Linssen, de heer A. Lublink, majoor Toespraak C-TL 25 mei 2001, A.C. de Man, eerste luitenant G. Meijer, Omslag: Informatiebulletins Incidentje 1997- sergeant-majoor W. Moen, mevrouw John Drop

108 Koninklijke Luchtmacht

LIJST VAN GEBRUIKTE AFKORTINGEN

1LVG: Eerste Luchtmacht CMV: Centrale Militaire FLO: Functioneel Leeftijds Verbindings Groep Verkeersleiding Ontslag 2LVG: Tweede Luchtmacht CNA: Camp New Amsterdam Verbindings Groep CO: Centrale Organisatie GGW: Groep Geleide Wapens COC: Combat Operation GTMGW: Groep Techniek en ABC: Advies Bewaking Centre Materieel Geleide Coördinatie CRAMM: CCTA Risk Analyses Wapens ACC: Air Control Centre Management Method GU: Gronduitrusting ACIS: Afdeling Communicatie CRC/SOC : Control and Reporting en Informatiesystemen Centre/Sector Operations HF: Hoog Frequent Admin/log: Administratief/logistiek Centre (High Frequency) AEC: Administratieve Eind CSM: Central Security HHID: Hoofd Huishoudelijke en Centrale Management Inwendige Dienst AH: Arnhem CTL: Commando Tactische HVS: Hilversum AHWCISO: Ad Hoc Werkverband CIS Luchtstrijdkrachten Organisatie CVV-Groep: Centrale Vlucht- IBC: Informatie Beveiliging A&K: Afhankelijkheid en inlichtingen- en Centrum Kwetsbaarheid Verbindings Groep IBP: Informatie Beveiligings- AMSS: Automated Messages CVV- Centraal Verkeers- plan Switching System Squadron: leidings- en Verbindings ICC: Initial CAOC Capability AOCS: Air Operations and Squadron ICT: Information and Control Station Computer Technology ASCON: Automatic Switched DCC: Duyverman IGK: Inspecteur-Generaal der Communications Computercentrum Krijgsmacht Network DCKLu: Directie Control KLu IM: Informatie Management ATAF: Allied Tactical Air Force DDN: Defensie Data Netwerk INK: Instituut Nederlandse ATCC: Air Traffic Control Centre DDS: Direct Dialing Subscriber Kwaliteit DELM: Depot Elektronisch IT: Informatie Technologie BABOV: Bureau Aanleg, Beheer Materieel ITIL: Information Technology en Onderhoud DGE&F: Directoraat-Generaal Infrastructure Library Vliegvelden Economie en Financiën IV: Informatie Voorziening b.d.: buiten dienst DGW&T: Dienst Gebouwen, BDL: Bevelhebber der Werken en Terreinen KL: Koninklijke Landmacht Luchtstrijdkrachten DICO: Defensie ICT Uitvoerings KM: Koninklijke Marine BM: Bureau Monitor Organisatie KLu: Koninklijke Luchtmacht BMDO: Ballistic Missile Defense DITB: Defensie Informatie- KluIM: tot 1 april 2002 Organisation technologie Bedrijf ‘Koninklijke Luchtmacht DMKLu: Directie Materieel KLu Implementatie Midden- C-: Commandant- DOHS: Direct Off Hook laag’, daarna gewijzigd in C2VN: Command and Control Subscriber ‘Koninklijke Luchtmacht Voice Network DOPKLu: Directie Operatiën KLu ICT Middenlaag’ CAV: Commissie DMP: Defensie Materieel Automatisering Procedure LAN: Local Area Network Verbindingsstelsel DNS: Domain Name Service LCG: Luchtmacht CIS Groep CDML: Commando Depots en DTB: Defensie Telematica LD: Logistieke Dienst Materieel Luchtmacht Bedrijf LMS: Luchtmacht CDV: Competitieve DTO: Defensie Telematica Meteorologisch Squadron Dienstverlening Organisatie LMC: Luchtmacht CFS: Command for Support Meteorologisch Centrum CIS: Communicatie en EMP: Elektro Magnetische Puls LOTEX: Local Text Exchange Informatie Systemen LSD: Luisterdienst CLO: Commando Logistiek en FDM: Frequency Division LTN: Lokaal Telefoon Netwerk Opleidingen Multiplexing Lumara: Luchtmachtraad CLV: Commando Lucht FIC: Flight Information Centre LuMetC: Luchtmacht Meteorolo- Verdediging FIS: Fighter Interceptor gisch Centrum Squadron Koninklijke Luchtmacht

LuTelS: Luchtmacht Telecommu- OOO: Onderdeels Overleg TAB: Tactische Aëronatische nicatie Stelsel Orgaan Berichtgeving LUVE: Luchtmacht Verbindings Ops: Operationeel TD: Technische Dienst Eenheid OT: Organisatie Tabel TDM: Time Division LVA: Luchtvaartafdeling Multiplexing LVB: Luchtverkeersbeveiliging PAK: Project Onafhankelijkheid TFS: Tactical Fighter Squadron LVMG: Luchtmacht Verbindings- en Kwetsbaarheid THG: Tactische Helicopter en Meteorologische PBA: Project Bureau Groep Groep Automatisering TITAAN: Theatre Independent PDA: Personal Digital Assistant Tactical Army and MCC: Mobiele Communicatie PHIDEF: Project Herstructurering Airforce Network Container Informatievoorziening TL: Tactische Luchtmacht MCP: Millennium Contingency Defensie TLD: Telecommunicatie en Plan POC: Point of Contact Logistieke Dienst MDTN: Militair Dienst Telefoon PRIMA: Project Implementatie TROL: Tapeless Rotorless Netwerk Maatregelen On Line M&G- Meldings- en Gevechts- PTI: Philips Telecommunicatie TRS: Tape Relay-station Stelsel: stelsel Industrie MID: Militaire Inlichtingen UN: United Nations Dienst QRA: Quick Reaction Alert UNMEE: United Nations Mission MILSAT- Militaire Satelliet in Ethiopia and Eritrea COM: Communicatie RA: Rode Automaat UNMO: United Nations Military MSC: Message Switching RLD: Rijks Luchtvaart Dienst Observer Centre RPD: Rijks Psychologische UNTAC: United Nations MSIP: Multi Stage Improvement Dienst Transitional Authority in Program Cambodja MUX: Multiplexer SAB: Soesterberg Airbase USAFE: United States Air Force MVV-Groep: Meteorologische SEGA: Straling en Elektronische Europe Voorlichtings- en Grondapparatuur Verbindings Groep SEVO: Stralingsmeting en VBA: Verbindings Afdeling Elektronisch Veiligheids- VI: Verbindings NAEWF: NATO Early Warning onderzoek Inlichtingendienst Force SOC: Sector Operations Centre VIR: Voorschrift NAFIN: Netherland Armed Forces SOMP: Sectie Opslag Mobilisatie- Informatievoorziening Integrated Network en Projectvoorraden Rijksoverheid NAVO: Noord-Atlantische Sqn: Squadron Verdrags Organisatie SVES: Straalverbinding WAAS: Werkgroep Afstoting NMC: Network Management Eindstation ASCON Centre SVKS: Straalverbinding Knoop- WHH2LVG: Werkgroep Herstructu- puntstation rering en Herlocatie 2LVG OEC: Operationele Eindcentrale SVRS: Straalverbinding WIC: Werkgroep Inrichting CIS OLTU: Optical Line Termination Relaystation Organisatie Unit SWD: Switchboard Driebergen W.S. Kamp: Walaardt Sacré Kamp On Time: Ontwikkeling Initiatieven SWH: Switchboard Hilversum Millennium en SYSCON: Systeemcontrole Eurovraagstuk

110 Koninklijke Luchtmacht Koninklijke Luchtmacht

112 W .J.C. van der Putten - LCG, 50 Jaar Centrale Ondersteuning

Koninklijke Luchtmacht LCG 50 Jaar Centrale Ondersteuning

V LCG ER N B ZE IND EN EN GR W.J.C. van der Putten D ZONDER